Miền Bắc đã đón đợt không khí lạnh thứ hai. Vậy là, mùa đông
tuy chưa tới nhưng cái rét đặc trưng của nó đã đi tiền trạm sớm, báo hiệu một
mùa giá buốt khắc nghiệt. Trong tiết trời thu, đón những cơn gió lạnh đầu tiên
của mùa, bất chợt giở lại những trang văn trong truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa”
của Thạch Lam, bỗng gợi lên cảm giác ấm lòng trước một mùa đông lạnh giá đã sẵn
sàng bên khung cửa.
Gần 80 năm về trước, cũng đứng trước cái khung cảnh đất trời
đang trở mình trong những cơn gió heo may lành lạnh, Thạch Lam đã từng xúc cảm
mà bộc bạch lòng mình: “Tôi đem tâm nghĩ ngợi đến những cơn gió đột khởi của
lòng người, báo trước những sự thay đổi trong cái bí mật của tâm hồn. Tôi lại
nghĩ đến những người nghèo khổ đang lầm than trong cái đói rét cả một đời. Gió
heo may sẽ làm cho họ buồn rầu lo sợ, vì mùa đông sắp tới, mùa đông lạnh giá và
lầy lội trên lưng họ cái màn lặng lẽ của sương mù. Và lòng tôi se lại khi nghĩ
rằng chỉ một chút âu yếm, một chút tình thương, cũng đủ nâng đỡ an ủi những người
cùng khốn ấy”. Và có lẽ cũng chính từ những quan niệm rất vị nhân sinh này đã
trở thành “bà đỡ” cảm hứng để truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” của Thạch Lam ra đời.
Câu chuyện bắt đầu vẫn trong cái không gian sinh hoạt quen
thuộc như bao truyện ngắn của Thạc Lam. Nhân vật chính của truyện là hai chị em
Sơn và Lan tại một phố huyện nghèo, buồn tẻ được gợi lên từ chính ký ức của tác
giả trong những ngày cùng chị và mẹ sống ở huyện Cẩm Giàng (tỉnh Hải Dương). Buổi
sáng thức dậy, Sơn bỗng thấy cái rét mướt tràn ngập khắp đất trời. “Mùa đông đột
nhiên đến, không báo trước” khiến cái sân đất trước nhà Sơn khô trắng, gió lạnh
thổi vi vu như muốn “rót” cái buốt giá vào da thịt con người. Trời thì không u
ám, toàn một màu trắng đục và những cây lan trong chậu, lá rung động run rẩy
trước gió bấc và sắc lại vì rét. Đứng trước mùa đông lạnh buốt ấy, Sơn được nhà
văn Thạch Lam miêu tả là một đứa trẻ may mắn khi được thức dậy trong cái tung
chăn ấm áp, được sưởi tay trong hỏa lò, được mẹ và chị chăm sóc kỹ lưỡng, khi
lo cho từng “chén chè nóng ấp vào mặt, vào má cho ấm”. Quan trọng hơn, Sơn có đến
những hai chiếc áo rét cực dày, “một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm và một cái áo dạ
khâu chỉ đỏ”, tuy đã mặc từ năm ngoái, năm kia nhưng khi cầm chúng giơ lên Sơn
vẫn “thấy mát lạnh cả tay”.
Nhà văn Thạch Lam và trang bìa truyện ngắn
Gió lạnh đầu mùa
in tại Nhà Xuất bản Văn học.
Sau khi đã ấm áp trong hai chiếc áo rét cùng chiếc áo áo vải
thâm dài mặc phủ bên ngoài, Sơn súng sính rủ chị Lan ra ngoài chợ chơi. Nơi đây
có những đứa trẻ con nhà nghèo đang chờ nó ra để chơi đánh khăng, đánh đáo. Lũ
trẻ vẫn tập trung ở cuối chợ, nô nghịch như mọi khi, chỉ có điều trong mắt Sơn
hôm nay những thằng Cúc, con Xuân, con Tý, con Túc: “Môi chúng nó tím lại, và
qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi. Mỗi cơn gió đến, chúng lại run lên, hàm
răng đập vào nhau”. Đất trời nổi gió, đổi thay nhưng những đứa trẻ kia vì nghèo
khó phải vẫn phải đem da thịt trần trụi trong “bộ quần áo nâu bạc, đã rách vá
nhiều chỗ” căng sức chống chọi với giá rét. Cuộc đời đã không mỉm cười với những
đứa trẻ nhà nghèo và mùa đông là nỗi lo sợ trong cuộc đời chúng. Những chiếc áo
rét năm ngoái, năm kia tưởng chừng như xưa cũ với Sơn nay lại là một niềm mơ ước,
một món hàng xa xỉ với lũ trẻ. Chúng bỏ dở những trò chơi con trẻ, chỉ để được
ngắm, được sờ và được ao ước, mộng tưởng về những chiếc áo của Sơn.
Thê thảm nhất trong đám trẻ con nhà nghèo là cái Hiên. “Con
bé co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay”.
Tuy rách rưới nhưng đó lại là chiếc áo duy nhất của Hiên để chống lại mùa đông
giá rét. Nhà nó nghèo, mẹ nó chỉ có nghề mò cua, bắt ốc thì làm gì có tiền may
áo ấm. Sơn thầm nghĩ vậy và thế là trong đầu đứa trẻ thơ ngây bỗng thoáng qua một
ý nghĩ tốt đẹp và nhân văn biết bao. Không chút lưỡng lự Sơn bàn với chị Lan về
nhà lấy chiếc áo bông cũ vốn là kỷ vật của đứa em gái đã mất cho Hiên: “Với
lòng ngây thơ của tuổi trẻ, chị Lan hăm hở chạy về nhà lấy áo. Sơn đứng lặng
yên đợi, trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui”…
Quan điểm vị nhân sinh của Thạch Lam được thể hiện trong
chính trang văn của ông. Những cơn gió lạnh tràn về tưởng chừng như chỉ đem
theo những khắc nghiệt và khổ đau nay bỗng biến thành “cơn gió đột khởi của
lòng người, báo trước những sự thay đổi trong cái bí mật của tâm hồn”. Sự thay
đổi bí mật trong tâm hồn bỗng biến thành những hành động tuy nhỏ bé, giản đơn
nhưng thắm đượm tình người như việc hai chị em Sơn đem tặng chiếc áo bông hay
chi tiết mẹ Sơn cho mẹ cái Hiên vay 5 đồng để may áo rét cho con. Chỉ từng đó
thôi là đủ để hiện thực hóa khát vọng được gửi một “chút âu yếm, một chút tình
thương” để “nâng đỡ, an ủi” những con “người cùng khốn” trong xã hội của Thạch
Lam.
“Gió lạnh đầu mùa” tuy chưa phải là truyện ngắn xuất sắc nhất
của Thạch Lam nhưng qua tác phẩm người ta vẫn thấy bút pháp nghệ thuật rất đặc
trưng của ông. Truyện mà không có cốt truyện, không có những nút thắt đến nghẹn
lòng và không có những mâu thuẫn được đẩy lên cao trào để dồn nén nhân vật bộc
lộ tính cách một nét rõ ràng. Tất cả vẫn là một sự tâm tình, êm ái và bảng lảng
một nỗi niềm rất thơ. Ngay cả thủ pháp nghệ thuật tương phản vẫn thường xuất hiện
trong các tác phẩm của Thạch Lam, cũng được ông khéo léo sắp đặt khi miêu tả
khá tỉ mỉ khung cảnh sinh hoạt đầy đủ, ấm áp của Sơn ngay lúc mới bắt đầu câu
chuyện. Những chi tiết như thức dậy bên cái chăn ấm, ngồi sưởi tay bên hỏa lò
hay chuyện mặc hai chiếc áo rét của Sơn, mới đọc qua tưởng chừng như rất bình dị,
nhỏ nhặt nhưng càng đọc độc giả càng cảm thấy man mác khi ngay sau đó là hình ảnh
những đứa trẻ con nhà nghèo da thịt tím rần, đứng co ro giữa giá rét, đùa nghịch
nơi cuối chợ...
Gấp lại những trang văn của “Gió lạnh đầu mùa”, người ta chợt
thấy một thông điệp hiện thực ấm áp ngay trước ngưỡng cửa của một mùa đông giá
buốt. Phải chăng trong lòng mỗi chúng ta cũng cần “đem tâm nghĩ ngợi đến những
cơn gió đột khởi của lòng người” để tâm hồn thôi thúc những đổi thay trong hành
động như tấm lòng thơm thảo của Sơn và Lan.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét