Hồi ký Phạm Duy 4
Chẳng cần phải nhắc lại, cuộc đời của tôi - cũng như của lớp
người cùng chung thế hệ - là sự nổi trôi theo mệnh nước, một nước thuộc địa của
Pháp thực dân, từ giữa thế kỷ 20 và trong Thế Chiến Hai, đã tranh đấu giành lại
được tự do và độc lập... Rồi sau đó, đáng lẽ toàn dân phải đoàn kết chặt chẽ để
phát triển đất nước như đa số các quốc gia khác trong vùng thì nước Việt Nam bị
chia đôi, trở thành công cụ của một cuộc chiến tranh lạnh giữa hai khối tư bản
và cộng sản trong suốt 50 năm trời.
Mấy lời nói đầu
Chẳng cần phải nhắc lại, cuộc đời của tôi - cũng như của lớp
người cùng chung thế hệ - là sự nổi trôi theo mệnh nước, một nước thuộc địa của
Pháp thực dân, từ giữa thế kỷ 20 và trong Thế Chiến Hai, đã tranh đấu giành lại
được tự do và độc lập... Rồi sau đó, đáng lẽ toàn dân phải đoàn kết chặt chẽ để
phát triển đất nước như đa số các quốc gia khác trong vùng thì nước Việt Nam bị
chia đôi, trở thành công cụ của một cuộc chiến tranh lạnh giữa hai khối tư bản
và cộng sản trong suốt 50 năm trời.
Nhưng có lẽ tôi cũng cần phải nhớ lại rằng nước mình chưa hề
có một thời gian thống nhất lâu dài kể từ ngày bị chia thành Đàng Trong-Đàng
Ngoài, Trịnh-Nguyễn phân tranh, nội chiến Tây Sơn-Nguyễn Ánh, còn bị chia ba
thành Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ dưới chế độ thực dân Pháp, rồi bị chia đôi sau
Hiệp Định Genève... và cho tới bây giờ, vẫn còn là Việt Nam quốc nội, Việt Nam
hải ngoại!
Khiến cho thế hệ tôi, trong thực tế, phải sống nửa đời người
trong chiến tranh và hận thù, trong chia rẽ và ngăn cách, trong ác cảm và khinh
thị. Dù tôi may mắn còn sống sót để chứng kiến sự chấm dứt của cuộc chiến tranh
lạnh dài nửa thế kỷ kia, đầu dây mối rợ của sự chia đôi đất nước và lòng người...
nhưng nay thì tôi đã gần đất xa trời rồi mà nước Việt Nam vẫn chưa là một mối!
Và như vậy, trước khi từ giã cõi đời, có thể tôi vẫn chưa được hưởng sự yên vui
của một kẻ lưu vong, áo vải về làng, cùng toàn dân xóa bỏ được một oan nghiệt
đè lên mệnh nước trong suốt 500 năm.
Một nghệ sĩ như tôi - như đã nói trong khúc bình ca số 3: Dường
Như Là Hoà Bình - chỉ muốn có một dân tộc Việt Nam để mến yêu, một nước Việt
Nam để tôn thờ thì, sau một đời làm nghề hát rong hát dạo, dù cho có thành công
tới đâu trong sự nghiệp nhỏ nhoi của mình thì cũng chỉ là một thất bại lớn hay
bé mà thôi! Vẫn chỉ là một người nghệ sĩ đi và hát giữa một vùng trời ầm ỳ súng
nổ hay âm vang lời nguyền mà thôi! Chưa bao giờ tôi được coi là nghệ sĩ chính
thức của một Nhà Nước nào, một danh vọng - hay hư danh - mà tôi cũng không hề
đòi hỏi, nhưng những gì tôi soạn ra và hát lên, nếu nó không gặp phải sự cấm
đoán thì nó cũng rơi vào sự thờ ơ!
Hơn nữa, sống ở đâu cũng thế, làm nghề hát rong hát dạo là phải
hát lên những suy tư hay rung động của mình trước cuộc đời. Cuộc đời Việt Nam
thì đâu có giản dị? Tôi đã từng nói:
Một ngày cho người sống
Một ngày cho người chết
Một ngày cho người thương
Một ngày cho người ghét
Một ngày cho cuộc chiến
Một ngày cho lười biếng
Một ngày cho bình yên
Một ngày lại cho điên.
Hỡi, hỡi ôi!
Thân phận làm người!
Thân phận làm người!
(Một Ngày Một Đời, Saigon1965)
Cuộc đời là thế này, cuộc đời là thế khác, nó có thể làm cho
ta cuồng điên hay tê dại nếu ta không biết phản ứng lại nó. Riêng tôi, khi mảnh
đời trở nên bi đát, tôi thường phải chạy trước hay phải chạy ngược lại dòng đời.
Điều này thì ai cũng nghĩ là thành công! Riêng tôi, đó là thất bại.
Bởi vì tôi mang tinh thần chủ bại đó cho nên trước đây, tôi
đã có ý định không cho xuất bản HỒI KÝ 4 là tập sách cuối cùng trong 4 tập hồi
ký của tôi. Tôi đã cho rằng trong một phần tư thế kỷ, đối với quê hương, đối với
đồng bào, tôi là người vắng mặt. Đã chắc gì còn ai trong nước còn nhớ tới người
hát rong này? Mà viết thêm hồi ký làm gì? Tôi lại còn cho rằng, đối với xã hội
Việt Nam càng ngày càng bị phân hoá - vì chính trị, kinh tế hay giản dị hơn vì
hố sâu thế hệ - tại hải ngoại, bây giờ tôi là kẻ lạc loài rồi!
Thế nhưng, từ khi thế giới bước vào kỷ nguyên điện toán, bởi
vì tôi nhanh chóng biết dùng phương tiện điện tử để sưu tập, sáng tác và phổ biến
âm nhạc của mình... sau khi cái gọi là Pham Duy Anthology leo lên Mạng Lưới
Toàn Cầu, thì tôi nhận được điện thư của rất nhiều người cảm thông ở trong và
ngoài nước... Và thấy mình vẫn còn đó, với nỗi buồn và niềm vui của một ca nhân
được chia sẻ rất nhiều với tha nhân, dù không còn nhiều lắm đâu nhưng cũng còn
đủ để tôi phải đền bù, đáp ứng.
Tuy vậy, trong hai năm qua, vì tuổi già và vì lòng đà chua
chát nên tôi không phản ảnh được - không muốn phản ảnh - xã hội nữa, cuộc đời
sáng tác cho mọi người của tôi được coi như kết thúc. Soạn nhạc tâm linh là soạn
bài hát cho riêng mình mà thôi.
Đối với người góa bụa, cuộc đời trần tục cũng đã là xong sau
khi vợ tôi qua đời. Còn lại là nỗi dằn vặt về quê hương của một người xa xứ quá
lâu thì, sau khi lặng lẽ về thăm Hà Nội, được đứng mỉm cười giữa căn nhà thời
thơ ấu... tôi đã giải toả được niềm khắc khoải cuối cùng. Một đời đi hoang đã kết
thúc. Chim bay từ độ... rồi chim cất cánh bay về. Chu trình một đời người, vui
thay, đã hoàn thành.
Cuộc đời đã được tôi hoàn tất một cách dễ dàng như vậy, há gì
một cuốn sách? Vậy thì, vì đã chót hứa hẹn bằng ba tập HỒI KÝ trước, nay tôi
xin được kết thúc tập 4 này, trong lòng bình yên, thanh thản, lâng lâng, nhẹ
nhõm.
Chuyện "hai mươi lăm năm tình cũ" - tình đời, không
hẳn chỉ là tình yêu nam nữ - chắc có ít nhiều điều sơ hở. Xin bạn đọc rộng lòng
tha thứ.
Thị Trấn Giữa Đàng
Mùa Thu, năm 2001
Thời hải ngoại
Thời hải ngoại
Chương 1
Người đi trong đêm tối, trong đêm thâu
Người đi trong đêm tối, trong đêm thâu
Trong đêm vắng, trong đêm sâu
Trong đêm dài Việt Nam...
Dạ Hành
Không còn nghi ngờ gì nữa, vào đêm 28 tháng 4, 1975, cuộc ra
đi của gia đình tôi cùng với những gia đình khác trong chuyến bay về hướng mặt
trời mọc là một cuộc dạ hành dài. Bất cứ ai trong chuyến ra đi này cũng có thể
nói rằng đây là đêm đen nhất, dài nhất của đời mình. Những phi vụ chở người tị
nạn từ Saigon qua căn cứ không quân Clark ở Phi Luật Tân rồi lại bay ngay đi đảo
Guam hay đảo Wake, đó là những chuyến bay đêm. Đúng ra, vì sự khác nhau của thời
khắc ở những vùng cách nhau vài kinh tuyến, đêm phải ngắn chứ? Vậy mà phi cơ
bay hoài cũng chỉ gặp toàn đêm và đêm thôi. Mặt Trời đâu rồi? Đêm hôm nay không
phải là đêm 12 tiếng đồng hồ, thời gian thực tại của đêm ngắn đi vài ba tiếng
nhưng thời gian tâm lý thì dường như kéo dài dằng dặc...
Về sau, trong lúc trà dư tửu hậu, tôi có bạn bè đưa ra giả
thuyết: các chuyến bay đêm của chúng tôi đều được dự tính từ trước. Những phi vụ
chở người tị nạn Đông Dương vào Hoa Kỳ đều được tính toán để khi mặt trời lặn mới
cất cánh hay hạ cánh. Đó là những chuyến bay kín đáo, không bay ngày mà chỉ bay
đêm vì nhà chức trách sợ gây náo loạn trong dân chúng Mỹ, lúc đó vẫn còn bị ám ảnh
nặng nề bởi hai chữ Việt Nam. Hơn nữa, để có thể chở được nhiều người hơn, có
chuyến bay 300 ghế ngồi trong phi cơ được gỡ đi, ''hành khách'' - trong đó có
gia đình tôi - phải dựa vào nhau, ngồi bệt trên sàn phi cơ 1. Người Mỹ sợ cảnh
khổ tâm này có thể bị báo chí phanh phui rồi sẽ bị phê bình là đối sử tệ với
người tị nạn chăng?
Trong đêm dạ hành đầu tiên của cuộc đời mới này, ngũ giác
quan trong tôi như bị tê liệt cho nên hôm nay tôi không có nhiều kỷ niệm của
đêm đó để cho vào Hồi Ký. Trái với sự xao xuyến trong lòng của những chuyến xuất
ngoại trước kia, tôi không có một cảm giác nào khi máy bay đáp xuống căn cứ
Clark ở Phi Luật Tân. Trong đêm tối được chiếu sáng bởi những đèn mù của trại
không quân, không một tiếng động nào lọt vào tai tôi, dù dân tị nạn đổ bộ ào ào
từ những con khủng long bằng sắt đen ngòm và được tập trung thành đám đông, người
nằm kẻ ngồi la liệt ngay trên sân bay, bên cạnh đống hành lý cao ngang đầu người.
Sau khi các chuyến bay đáp xuống đầy đủ, chúng tôi được đưa tới
nơi làm thủ tục nhập cảnh ở ngay trong căn cứ này. Cùng vợ con loạng quạng bước
đi trong một phi cảng đã từng là nơi xuất hành của những phi vụ B52, tôi sợ nhất
là phải nhìn thấy những máy bay đã làm cho nhiều vùng Việt Nam trở thành hoang
địa, gây cái chết thảm khốc cho dân chúng. Nhưng tôi chỉ thấy những nhà kho rộng
lớn, tối mù và rỗng tuếch: các máy bay chiến lược đó đã được đem ra khỏi những
nhà chứa phi cơ (hangar) rồi.
Những người Mỹ phụ trách cuộc di dân khổng lồ này dẫn chúng
tôi tới nơi được dùng làm Sở Quan Thuế lưu động của Hoa Kỳ. Các nhân viên xét
hành lý (hình như là quân nhân được xung công) ở nơi này rất vui vẻ, không như
những nhân viên hách dịch (phần nhiều là người Mỹ gốc Phi) của Sở Di Trú chúng
tôi gặp khi vào đất liền để làm thủ tục chuyển từ qui chế parole (tạm dung) qua
resident (thường trú) hay lập hồ sơ thi vào Mỹ tịch.
Ai cũng biết nhập cảnh vào Hoa Kỳ là một điều rất khó, vậy mà
trong đêm nay, người tị nạn chúng tôi đi vào đất Mỹ thật là dễ dàng. Xếp hàng dọc,
vác hành lý đi vào một dẫy nhà tiền chế bằng tôn rất hẹp, vùn vụt đi qua một dẫy
bàn, rồi vừa ra khỏi khu nhà tôn này là coi như đã làm xong một nửa thủ tục nhập
cảnh rồi. Lúc đó, tôi chưa coi việc sẽ trở thành công dân nước Mỹ là một niềm
vui vì tôi đang gặm nhấm một bất hạnh lớn là phải bỏ nước ra đi trong niềm tủi
nhục.
Đã gặp bất hạnh lớn, tôi lại gặp luôn bất hạnh nhỏ: sau khi
ra khỏi nơi làm quan thuế, kiểm soát lại hành lý, gia đình tôi mất một va li đựng
quần áo ấm, rất cần thiết khi tới sinh sống ở xứ lạnh. Tuy vậy tôi vẫn cho rằng
trong cái rủi cũng có cái may, chiếc va li thứ hai đựng nhiều kỷ vật vô giá như
ảnh cũ, băng nhạc cũ v.v... nếu bị thất lạc chắc sẽ làm tôi đau khổ vô cùng.
Xong thủ tục quan thuế, gia đình tôi cùng mọi người ngồi chờ
cho đủ số ''hành khách'' để leo lên những chiếc phi cơ lớn, bay tới đảo Guam,
nơi địa đầu của Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ.
Sau vài giờ bay đêm, chúng tôi tới đảo và được xe bus chở vào
một trại lính mang tên Trại Anderson. Trại rất rộng, chứa được năm, sáu ngàn
người là ít. Người tới trước được ở trong những chung cư bằng gỗ, người tới sau
phải ở trong những lều lính. Ở trong nhà hay ở trong lều thì cũng chỉ vài ngày
sau là được bốc vào lục địa Mỹ ngay, nhường chỗ cho những đợt người tị nạn sắp
tới bằng những chiến hạm đang trôi trên biển cả. Ngoài trại Anderson ở Guam,
Hoa Kỳ còn một trại lính nữa trên đảo Wake để đón người tị nạn. Trong đợt tị nạn
vào tháng 4 năm 75 này, tổng số hơn 100.000 người đã đi qua các trại không quân
tạm trú ở Guam và ở Wake.
Tới Guam ngày 29, ngày 30 là ngày đầu tiên tôi được nghỉ ngơi
sau hơn 20 giờ đồng hồ không ngủ. Tại trại Anderson này, người tị nạn sống
chung với nhau trên sàn gỗ của những chung cư hai tầng đã từng là phòng ngủ của
lính không quân Mỹ. Giường ngủ được gỡ đi để có rộng chỗ cho chúng tôi ở tạm.
Giang sơn của gia đình tôi là vài ba thước vuông trong một góc phòng. Cũng như
nơi tôi nằm chơi trong bót Catinat ngày xửa ngày xưa, nơi tôi tạm trú bây giờ ở
ngay cạnh phòng vệ sinh. Thế là tôi vẫn còn bị bất hạnh đuổi theo đấy nhé! May
mà cầu tiêu của lính Mỹ không hôi thối như cầu tiêu của tù trong bót Catinat.
Trong phòng có vài chục gia đình đông con và vài chục người độc thân, chia nhau
chỗ nằm trên sàn gỗ. Lạ lùng thật! Cùng chung sống với nhau trong dăm bẩy ngày
mà không xẩy ra một vụ cãi lộn nào cả! Dù cũng có một anh thanh niên tóc ngắn
được cử làm trưởng ban quét rác ra vẻ lộng quyền khiến cho Thái Hiền ghét ra mặt,
con gái tôi xưa nay không quen bị ai sai bảo cả...
Trước mặt gia đình tôi là gia đình người vợ goá của một người
bạn thời 1944-45, Đỗ Bá Phúc, thất lộc từ lâu. Phúc là cựu sinh viên trường Mỹ
Thuật, khi lấy vợ thì không làm điêu khắc gia mà trở thành chủ nhân của một tiệm
mua bán kim cương ở đường Tự Do, nơi đây tôi và Tôn Thất Niệm (lúc còn là sinh
viên) thường gặp nhau để ca hát. Chị Phúc và tôi chỉ gật đầu chào nhau bởi vì từ
ngày bạn Phúc qua đời, tôi không còn gặp chị nữa. Tôi còn gặp trong phòng này
vài ba người quen khác nhưng chúng tôi đều tránh không nhìn thẳng mặt nhau.
Ngày hôm nay cũng là ngày Saigon vừa được Bắc quân gọi là giải
phóng. Giờ lịch sử đã điểm. Một ông nằm cạnh tôi đang dò đài Saigon với cái máy
radio nhỏ tí. Mọi người trong phòng lặng lẽ kéo tới, khi nghe thấy có chương
trình phát thanh về cuộc thắng của Bắc quân và cái thua của Cộng Hoà Việt Nam.
Tôi cảm thấy buồn bã vô cùng! Chẳng nhẽ nằm đó và bịt tai lại, tôi vùng dậy, xuống
thang ra khỏi chung cư.
Bây giờ tôi mới ý thức rằng Guam là một hòn đảo. Tôi lững thững
bước ra bãi biển. Đứng trước cảnh trùng dương bát ngát, lòng tôi rất im lặng, dửng
dưng. Tôi thấy tôi không còn một chút rung động nào nữa trước cảnh biển cả mông
mênh như những ngày trước đây. Tôi không còn là tôi nữa rồi! Quay lưng lại biển,
tôi lặng lẽ bước về chung cư.
Đi qua phòng thông tin của trại, bỗng nghe từ các loa lớn
phóng ra tiếng nói của một nữ xướng ngôn viên:
-Tổng Thống Dương Văn Minh kêu gọi binh sĩ Cộng Hoà buông
súng đầu hàng...
Một rừng người tị nạn đang ồn ào trên sân cỏ, bỗng dưng không
ai bảo ai, tất cả ngưng hoạt động, đứng im để nghe tiếng nói của nữ xướng ngôn
viên Kim Vui. Cô này là ca sĩ, bỏ nghề hát từ lâu để theo chồng qua Mỹ, nay làm
việc cho ban phát thanh của trại tị nạn khi trại được thành lập từ đầu tháng
Tư. Nhiều người quen biết như Lê Quỳnh, Lâm Quang... cũng xung phong làm việc
trong văn phòng.
Trong suốt tháng Tư này, kẻ trước người sau bỏ nước ra đi
nhưng Saigon và vùng Hậu Giang hãy còn, nay nghe tin Việt Nam đã hoàn toàn rơi
vào tay Cộng Sản, mặt ai cũng xa xầm, mắt ai cũng rớm lệ, đầu ai cũng cúi gằm.
Khi cô Kim Vui đọc xong bản tin và bản thông cáo, mọi người lủi thủi bước đi
trong sự lặng lẽ tột độ. Người mình xưa nay vốn rất ồn ào vì thích nói nhiều,
nói to. Chưa bao giờ tôi thấy hình ảnh lạ lùng là một đám rất đông người Việt
đi đi lại lại mà không có một tiếng động nào cả. Trông chẳng khác chi những
bóng ma trong một khúc dạ hành...
Tôi lại càng buồn rầu hơn nữa, rảo bước về chung cư, ngồi bệt
xuống sàn gỗ. Mọi người vẫn quây quanh cái radio để nghe những tin tức liên
quan tới ngày Bắc Quân tiến vào Saigon. Trong radio bỗng có tiếng Trịnh Công
Sơn hát bài Nối Vòng Tay Lớn với giọng hát thất thanh và với tiếng đệm đàn
guitare (rất là sai dây). Tôi chạnh lòng nghĩ tới thân phận mình, nếu bị kẹt lại...
Liệu mình có phải hành động như thế không? Chưa kịp nghe hết bài hát, chủ nhân
cái radio chửi thề rồi tắt máy, mọi người giải tán trong ngao ngán.
Nghe tin Saigon đã mất, nhưng tôi vẫn hi vọng bốn con trai
Quang, Minh, Hùng, Cường có thể đi thoát vào giờ phút cuối cùng. Chúng xưa nay
là những thanh niên khá nhanh nhẹn. Chúng cũng đã có anh chàng CIA Ed Jones đảm
trách việc ra đi rồi mà! Hơn nữa, vào ngày 28 vừa qua, khi nửa gia đình tôi và
vợ Minh Phúc là ca sĩ Minh Xuân 2 tới điạ điểm bốc người đi Mỹ ở đường Kỳ Đồng,
vợ con của Lê Quý Biên (người mua lại căn nhà của tôi rồi trở thành quen biết)
cũng được tôi cho đi theo và cũng được Mỹ bốc đi dù không có tên trong giấy giới
thiệu của Sứ Quán Mỹ. Trước khi đi, vì đã - coi như - giúp đường đi trốn cho
người thân của Biên và Minh Phúc, tôi dặn dò họ phải gánh vác việc ra đi của
các con tôi. Cho chúng biết là đừng nên quá trông cậy vào Ed Jones. Bây giờ
trong số gần một chục vạn người đang lục tục kéo vào đảo Guam hay đảo Wake trên
những chuyến bay cuối cùng và trên những chiến hạm, tôi hi vọng các con tôi
cũng có mặt trong đám đông đó cùng với Lê Quý Biên và Minh Phúc.
Người tị nạn tới Guam càng ngày càng đông. Mỗi khi có xe bus
chở người từ phi cảng tới trại, ai cũng đổ xô ra cổng tìm người thân thích. —
trong trại, đi tìm thân nhân trong số năm, sáu ngàn người thật là khó. Chúng
tôi gặp Mai Hương, nữ ca sĩ và là cháu ruột vợ tôi, cùng chồng con xếp hàng đi
ăn cơm. Chúng tôi cũng chỉ ngán ngẫm nhìn nhau và nói với nhau vài ba câu thăm
hỏi. Khi được biết văn phòng ban giám đốc trại cho phép người tị nạn gọi nhau
qua hệ thống loa, tôi tìm đến cô Kim Vui, nhờ cô ta phóng thanh lời vợ chồng
tôi gọi các con. Trong những lời nhắn gọi thân nhân của hàng ngàn người khác,
tôi nghe tiếng Lê Quỳnh gọi tên Thái Thanh và tên các con. Như vậy là Thái
Thanh chưa đi thoát. Tuy đang sốt ruột vì các con, vợ chồng tôi cũng thấy lo lắng
cho số phận cô em.
Tới ngày mùng 2 tháng 5, tôi xuống văn phòng để lục coi bảng
danh sách người tị nạn luôn luôn được cập nhật hoá thì thấy tên Minh Phúc.
-Trời ơi, nó đã tới được đảo Wake rồi...
Tôi vội vàng xin phép nhân viên văn phòng cho tôi gọi phone
cho Minh Phúc. Khi có Phúc ở đầu giây, tôi rụng rời tay chân! Vào giờ phút cuối
cùng của Saigon, sau khi bị Ed Jones bỏ rơi, bốn con tôi cùng Minh Phúc chạy tới
Toà Đại Sứ Mỹ nhưng chỉ có một mình Minh Phúc lọt qua hàng rào lính Mỹ và được
bốc đi.
Tôi ôm mặt chạy về chung cư. Chữ nghĩa trên thế gian này
không đủ để diễn tả một phần nghìn nỗi đau của những người lâm vào hoàn cảnh
như tôi, hôm nay. Tôi lao mình vào giường ngủ, gục mặt vào đống chăn, khóc rống
như chưa bao giờ khóc như vậy. Không cần đối thoại, vợ tôi biết các con bị kẹt
lại rồi. Dù cũng buồn khổ như tôi, nhưng vợ tôi vốn là người kín đáo, ít khi biểu
lộ tình cảm một cách mạnh mẽ như tôi. Tôi vẫn cho rằng trong những năm tháng buồn
rầu vì xa bốn đứa con, tôi không ngã quị xuống vì không bao giờ vợ tôi làm tăng
thống khổ của tôi lên. Đúng thế, trong những năm xa con, nếu người mẹ này suốt
ngày ngồi khóc thầm, oán trời, oán đất, oán chồng thì tôi phải chết từ lâu.
Như kẻ đang sắp chết đuối cố níu vào mảnh gỗ mục, khi tới
phiên gia đình tôi phải vào lục địa, tôi xin với ban giám đốc trại Anderson cho
tôi ở Guam thêm ít ngày nữa. Tôi vẫn nuôi hi vọng các con tôi tìm ra lối đi,
khi nghe tin đồng bào vẫn tiếp tục ra khơi sau ngày mất Saigon vì Cộng Sản chưa
nắm hết được các cửa khẩu. Trại Anderson cần chỗ cho những đợt người đang tới,
gia đình tôi được cho ra ở Hotel Tokyo nằm trong thành phố. Hơn một chục gia
đình đã ở trong hotel này, trong đó có gia đình bà thông gia và vài người quen.
Dù trong hotel có nhiều tiện nghi như hồ tắm, tivi, phòng bida... nhưng chỉ có
các con nhỏ của tôi vô tư tung tăng chạy lui chạy tới cùng lũ trẻ khác. Hơn một
tuần lễ, tôi ngồi ủ rũ hay nằm vật vã ở trong phòng, vợ con lĩnh thực phẩm về,
nhưng tôi ăn không thấy ngon, rồi tôi ngủ không thấy yên. Tôi nằm im một chỗ
như một kẻ đã gục ngã và không còn sức để ngóc đầu lên nữa. Thấy tôi buồn rầu,
vài người quen lân la tới nói chuyện. Họ cũng đang ở trong tình trạng đi tìm
hay chờ đợi người thân thích như tôi. Ai cũng đem chuyện số phận ra để an ủi
nhau. Kể cho nhau nghe những chuyện may rủi:
- Một gia đình kia vào được Tân Sơn Nhất, đã ngồi trên hàng
ghế đợi chuyến bay rồi nhưng vào lúc cuối cùng hai con nhỏ ngồi hàng ghế trên
được bốc đi, cha mẹ ngồi hàng ghế sau bị kẹt lại...
- Một gia đình nọ biết tin có chuyến tầu đang sửa soạn nhổ
neo. Các con đi chơi vắng, cha mẹ đành ôm hai bị quần áo chạy ra bến tầu. Bỗng
dưng các con cũng từ đâu chạy tới, cùng xuống tầu với cha mẹ...
- Một bà đang bán bánh giò trong chiếc tầu đóng neo ở Khánh Hội,
chưa kịp lên bến trở về nhà thì tầu ra sông và ra biển luôn, bà ta trở thành
người di tản bất đắc dĩ...
Nhưng than ôi, những chuyện vừa kể, đi kèm với lời bàn về
thuyết định mạng:
- Con người ta, giầu hay nghèo, thành công hay thất bại là có
số cả đấy, ông à!
... không đủ vực tôi lên từ một chán nản vô biên, kéo tôi ra
từ một thất vọng cùng cực. Kể cả vợ tôi cũng an ủi chồng (và tự an ủi mình):
- Năm nay là năm xung của em, 49 chưa qua 53 đã tới, phải có
các con gánh hộ đại hạn cho mình.
Kể từ lúc bỏ nhà ra đi và biết đủ mùi đời, tới bây giờ tôi mới
biết rõ mùi đắng cay, xót xa, chua chát, não nề. Quá nửa đời mình, cũng như mọi
người mà thôi, tôi đã gặp ít nhiều đen đủi, mất mát. Trong chuyến ra đi bất hạnh
này (mất nước là một bất hạnh có thể chia sẻ với mọi người), tôi gặp thêm hai
cái sui sẻo như mất va ly và nằm cạnh cái chồ. Tôi thừa sức để chịu đựng những
chuyện đó vì vào lúc Bắc Quân tấn công Saigon, tôi tưởng bị kẹt lại rồi, một là
bị sát hại, hai là đi tù mọt gông, ba là trở thành kẻ hàng thần lơ láo thì, a
ha, tôi đã tới đảo Guam, tôi đã chạy thoát...
Nhưng với sự kẹt lại của bốn đứa con, tôi không chống cự nổi
một đại nạn đang giáng xuống đầu tôi. Bất hạnh này, tôi không thể chia sẻ với
ai, ngoài vợ. Tôi chôn ngay tôi vào ý nghĩ đau đớn là sẽ không bao giờ gặp lại
các con. Tôi dìm tôi vào ân hận day dứt là tại sao không dắt các con cùng đi với
mình vào ngày 28? Tôi đẩy tôi vào căm giận buồn phiền Minh Phúc và Lê Quý Biên
tôi cậy nhờ giúp các con tôi ra khỏi Saigon. Tôi sẽ phải mất một thời gian khá lâu
rồi những thống khổ này mới nguôi ngoai dần. Sự thống khổ vào lúc này còn giầy
vò tôi đến độ tôi muốn trở về Việt Nam ngay lập tức. Hay là nhẩy ngay xuống biển
tự tử cho rồi...
... Cho tới lúc tôi chợt tỉnh ngộ, nhìn ra người vợ hiền lành
và biết chịu đựng, suốt đời trông cậy vào tôi, nhìn ra mấy đứa con thơ dại với
tương lai có thể sáng sủa của chúng, tôi nghiến răng lại, quyết định xua bỏ những
ý nghĩ tiêu cực đi. Tôi sẽ vào đất liền ngay. Bàn với vợ con, rồi tôi lên văn
phòng xin đi tạm cư ở trại Eglin nằm trong tiểu bang Florida.
Để có nơi tạm trú cho hơn 100,000 người tị nạn Đông Dương,
Hoa Kỳ thiết lập bốn trại, tất cả đều là trại lính: Trại Pendleton ở miền cực
Tây (California), trại Fort Chaffee ở miền trung bộ (Arkansas) hai trại
Indiantown Gap và Eglin ở miền cực Đông (Pennsylvania, Florida).
Tôi chọn đi trại Eglin vì tôi muốn ở một nơi nào càng xa quê
hương bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu. Gia đình bà thông gia, vợ chồng Minh Phúc,
Minh Xuân, vì chưa biết mặt ngang mũi dọc của nước Hoa Kỳ này ra sao, thấy tôi
chọn đi trại Eglin thì cũng đi theo tôi luôn.
Ngày 15 tháng 5, cùng với một số đông đồng bào tị nạn, gia
đình tôi rời trại Anderson ở đảo Guam, leo lên phi cơ bay về hướng Đông. Chúng
tôi lại như là bay đi tìm kiếm mặt trời.
---------
1 Đó không phải là tình trạng chung. Có nhiều người tị nạn tốt
số hơn chúng tôi, khi bay vào đất Mỹ, được ngồi bảnh choẹ trong những phi cơ
thương mại lộng lẫy.
2 Đêm 28-4, khi người bạn ở Sứ Quán Mỹ gọi phone để cứu nguy
cho tôi thì vợ chồng Minh Phúc đang ở nhà tôi. Tôi chỉ được phép ghi tên đàn
bà, con nít, người già và ghi luôn tên Minh Xuân vào danh sách.
Chương 2
Như bông bay qua miền Louisiana
Như bông bay qua miền Louisiana
Như cam đong đưa miền Florida...
Hát Trên Đường Tạm Dung
Tôi chọn đi Florida thì dù tầu bay hạ cánh xuống phi cảng
quân sự ở gần trại tị nạn Eglin vào giữa đêm khuya, tôi cũng gặp ngay mặt trời
rồi. Ngẫu nhiên, hôm nay chúng tôi tới tạm cư ở một nơi đã được người Mỹ gọi là
tiểu bang nắng (Sunshine State), dù về sau, khi ''mu'' (move) về miền
California, tôi thấy nắng ở tiểu bang vàng (Golden State) 1 này mới đáng gọi là
nắng.
Trại Eglin, với hàng trăm lều vải nằm giữa một khu rừng thấp,
là nơi tạm trú của dăm bẩy ngàn người tị nạn Đông Dương. Đây đó có dựng thêm những
căn nhà gỗ nhỏ dùng làm phòng hành chánh, phòng khám sức khoẻ, bếp và phòng ăn,
lớp học và phòng chơi của con nít v.v... Giải quyết vấn đề tiêu hoá của vài
ngàn cái dạ dầy là những cầu tiêu cá nhân đặt ở nhiều nơi.
Gia đình tôi ở chung lều với gia đình bà thông gia, vợ chồng
Minh Phúc và mấy gia đình khác. Mỗi người có một cái giường vải nhà binh để ngồi
chơi hay nằm ngủ. Lều dựng giữa khu rừng đất cát, mái vải không ngăn được mặt
trời hay sương đêm nên ban ngày chúng tôi bị nóng đổ mồ hôi, ban đêm lạnh buốt
xương sống.
Trong những ngày đầu tiên ở trại, cũng như mọi người, gia
đình tôi phải suốt ngày xếp hàng đi khám sức khoẻ (khám phá ra vi trùng bệnh
lao đã tái sinh trong tôi), xếp hàng đi làm giấy tờ căn cước (giấy ai nai ti fo
= I-94), xếp hàng đi lĩnh quần áo, xếp hàng đi ăn sáng, ăn chiều... Người Việt
Nam xưa nay là vua giành chỗ, bây giờ ở nhà hay chạy ra ngoại quốc cũng đều khởi
sự đi vào lối sống xếp hàng cả ngày rồi. Tôi bận lùa lũ con nhỏ vào đội ngũ xếp
hàng nên tạm quên được nỗi buồn.
Đêm về là lúc tôi chịu cực hình. Một nỗi buồn khổng lồ xâm chiếm
tôi, buồn này không có tên vì là nhiều nỗi buồn chồng chất lên nhau. Buồn nhất
là bốn con bị kẹt lại. Thêm sự buồn tủi của kẻ bị xua đuổi, phải chạy trốn. Buồn
vì bỗng thấy cuộc đời chẳng còn ý nghĩa gì nữa. Còn có thêm một buồn lo cho
tương lai. Làm gì để sống? Đi hát để nuôi thân à? Hát cái gì? Hát cho ai nghe
đây? Còn đâu hứng khởi để hát nữa? Và nếu không đi hát, 55 tuổi rồi, tôi đâu
còn thời gian và sức khoẻ để học hay làm nghề khác???
Không ngủ được, vén lều nhìn ra ngoài, tôi thấy đêm rừng tị nạn
Florida 1975 không giống đêm rừng kháng chiến Đất Đỏ 1945. Khi xưa, ánh trăng đỏ
như máu làm rạo rực lòng tôi. Bây giờ, ánh trăng xanh nhợt nhạt làm cho nỗi buồn
của tôi càng thêm tê tái... Sự buồn tủi còn tăng thêm khi tôi chứng kiến, vào
cuối tuần, cảnh người Mỹ rầm rập vào trại ra trại để bảo lãnh người tị nạn vì
lòng nhân đạo hay tới trại để nhìn người Á Đông vì tính tò mò. Vấn đề tị nạn
Đông Dương đang nóng bỏng, phóng viên báo chí, truyền hình tới tấp vào trại làm
phóng sự. Tôi được phỏng vấn và thốt ra một câu buồn bã:
- Tôi sinh ra để hát về nước tôi! Nước tôi đâu rồi?
Một số lớn báo trong toàn quốc đăng ảnh tôi ngồi trước lều tị
nạn với bộ mặt thảm thiết, hai tay ôm đàn guitare (của Minh Phúc cho mượn) với
bài báo rất lâm ly mang những tít lớn: I Sing About My Country, Where's My
Country Now?, Folksinger Has No Country, Vietnamese Singer Laments Loss...
Cũng nhờ những bài báo này, khi xuất trại và tới ở nhà
sponsor (người bảo lãnh), vợ chồng tôi và Thái Hiền được mời lên New York để ra
mắt trong chương trình truyền hình TOMORROW của Tom Snyder 2.
Sau vài ngày hoàn tất các vấn đề khám sức khoẻ, chụp ảnh, lăn
dấu tay để làm hồ sơ nhập cảnh, một ngày dài như thiên thu của tôi là buổi sáng
xếp hàng đi tắm rồi đi ăn. Buổi trưa xếp hàng đi lĩnh chăn hay lĩnh quần áo nhà
thờ 3. Buổi chiều lại xếp hàng đi ăn, rồi có khi ra ngồi trên bãi cỏ coi ciné
ngoài trời hay nghe ban nhạc của học sinh High School trong thành phố Fort
Walton Beach (cách xa trại 17 cây số) tới biểu diễn. Ông giáo sư âm nhạc của
trường này đọc báo nên biết tôi là nhạc sĩ bèn tới lều xin tôi chép cho bài The
Rain On The Leaves để ban nhạc học sinh trình bày. Đưa bài hát cho ông ta, tôi
cũng chẳng thấy thích thú gì...
Tại nơi giải trí chung này, nhìn những đôi uyên ương ôm nhau
coi phim tình hay thấy những gia đình có đầy đủ vợ chồng con cái ngồi quấn quýt
bên nhau nghe nhạc Mỹ... tôi tủi thân vô cùng.
Đối với nhiều người, quả rằng đời sống trong trại Eglin rất
là vui. Ít khi hàng ngàn người Việt sống chung với nhau một cách vô tư như thế
này. Họ không phải làm gì, được nuôi ăn, được khám và chữa bệnh, được giải trí.
Nhưng đối với tôi, những ngày này thật là vô vị. Với những người cũng trong
hoàn cảnh ly tán như gia đình tôi, chắc cũng vậy thôi!
Gặp nhạc sĩ Vũ Thành, mặt mày ủ rũ vì con gái và chàng rể bị
kẹt lại ở Việt Nam, chúng tôi không còn nói những chuyện vui đùa thấp lè tè hay
những chuyện nghệ thuật cao siêu như những ngày gặp nhau trên Đài Phát Thanh
Saigon nữa. Chúng tôi nở ra những nụ cười mếu máo mỗi khi gặp nhau trong hàng
ngũ đi ăn. Một buổi chiều, cùng Vũ Thành âm thầm đứng trong đám đông nghe ban
nhạc học sinh tới trổ tài và an ủi dân tị nạn, chỉ một lát sau, nhạc sĩ hàng đầu
của Việt Nam bỏ về lều, thốt ra lời cay đắng:
- Suốt đời mình, không bao giờ có trong tay một ban nhạc với
đầy đủ nhạc cụ như lũ nhoắt con học sinh tỉnh nhỏ kia!
Gặp ông chủ đất của căn nhà Phú Nhuận tôi mua lại năm xưa, thất
thểu đi một mình trong trại vì chỉ có đủ số vàng để mua một chỗ trên chiếc thuyền
đánh cá ở Phước Hải... Tôi cũng gặp những người quen khác như cựu chuẩn tướng
Phan Hoà Hiệp (anh của nhà văn quân đội Phan Nhật Nam) thường chơi bàn bi điện
với tôi ở nhà hàng La Pagode ngày nào. Gặp một người có dính líu tới chính biến
1963 mà tôi cũng không tò mò hỏi chuyện đi bắt Tổng Thống và về cái chết của
ông Diệm, ông Nhu... Gặp anh bạn cũ Đỗ Xuân Hợp, chúng tôi chỉ ngượng ngùng
nhìn nhau chứ không còn chuyện nổ như pháo ran nữa...
Có một số người không lâm vào hoàn cảnh gia đình ly tán như
tôi hay Vũ Thành mà vẫn phải nhìn người đồng trại với cặp mắt không được tự
nhiên. Đó là những quan to hay xếp lớn, khi còn tại chức, thét ra lửa mửa ra
khói, nay qua tới trại, gặp người cấp dưới thì họ rụt rè, e ngại. Đời sống
trong trại quá nhàn rỗi, mọi người hay tụ tập ở phòng ăn để bàn bạc về thời thế,
lính trơn nay ngồi chung với Tướng Tá, không khỏi có ít nhiều mặc cảm ở đôi
bên. Tôi không được chứng kiến nhiều cảnh ân oán giang hồ ngoài chuyện một ông
Cảnh Sát Trưởng vừa ngu vừa hách xì xằng nên bị ăn đòn tôi sẽ kể trong đoạn
sau.
Những ngày ở trong trại Eglin này, tôi còn bị cắt đứt hẳn với
thế giới bên ngoài. Tôi không có người thân thích hay người quen biết ở Hợp Chủng
Quốc để ra phòng điện thoại gọi collect (người nghe trả tiền) cho ai cả. Lại
càng không thể nào gửi thư hay nhận thư của các con... Tuy nhiên, sống trong
cơn đau khổ mù lòa, tôi vẫn còn minh mẫn để thấy vài điều mới lạ đối với những
ai vừa đi ra từ một quốc gia bị điên đảo, băng hoại trong chiến tranh và hận
thù, qua vài ba chuyện ở đây...
Trại tị nạn vẫn còn chuyện tìm thân nhân qua hệ thống loa. Một
hôm, với giọng nói hách dịch, một cựu Cảnh Sát trưởng nhắn tin qua hệ thống
loa:
- A lô a lô, tôi là Trung Tá Cảnh Sát ở Quận X trước đây, hiện
đang ở lều số Z, nhắn tin cùng thân nhân là Y.
Chắc ông này lúc còn tại chức đã gây nhiều tội ác nên trong
đám dân tị nạn có một số người cựu dân đen ở quận cũ vác gậy tới hỏi thăm sức
khoẻ. Vừa mới được ăn tí đòn thù thì MP (Military Police) Mỹ xông tới bảo vệ,
không phải vì nhà nước Hoa Kỳ chủ trương che chở tội ác mà vì ở một xã hội văn
minh không ai có thể làm gì mà không qua luật pháp.
Tiền nong cũng được bảo vệ như sinh mạng. Những người mang
theo vàng bạc, kim cương hay tiền dollar dù đó là tiền tham nhũng, nếu khai với
nhà chức trách thì được xe hộ tống đưa ra thành phố để gửi vào nhà băng. Một chủ
gia đình ngư phủ mang theo khoảng gần trăm ngàn đôn (tiền chở người ra khơi), vốn
là gốc bình dân ngay thẳng (hay nhát gan) nên khai báo ngay. Các vua tham nhũng
của chúng ta kín đáo hơn, đóng kịch rất giỏi. Vậy mà ông Trời có mắt (dù nhiều
khi ông bất công vì ông mắc bệnh cận thị) nên có chuyện của thiên trả điạ là bà
vợ của một ông Đại Tá (nổi tiếng tham nhũng) ở cạnh lều tôi, sau khi xếp hàng
đi ăn cơm trở về thì mấy chục lạng vàng giấu rất kỹ đã không cánh mà bay đi rồi!
Nói thêm về chuyện tiền bạc thì có một số người mang theo được
khá nhiều tiền Việt, nghĩ rằng tiền này hết giá trị nên đốt đi. Ai dè vài ngày
sau, xe hơi bọc sắt (nhà băng lưu động) lù lù tiến vào trại. Thì ra người tị nạn
được phép đổi tiền Việt Nam ra dollar Mỹ. Đó, thấy không, ở nước Cờ Hoa này, đồng
tiền, con người rất được tôn trọng. Kể cả súc vật nữa... Điều này rồi sẽ gây
nên nhiều rắc rối cho những người Đông Dương được gọi là di tản buồn nhưng chưa
bỏ được tính ghiền thịt chó.
Không phải tới bây giờ Hoa Kỳ mới có vấn đề di dân khẩn cấp
như thế này. Trong dĩ vãng đã có những trường hợp người Đông Âu, người Cuba đi
tị nạn Cộng Sản ở Hoa Kỳ. Nhưng trước kia, những hội đoàn (tôn giáo) hay tư
nhân đứng ra tổ chức việc đón nhận, nuôi dưỡng, hướng dẫn người tị nạn. Bây giờ,
để giải quyết vấn đề di dân của hơn 100,000 người, chính phủ thành lập hẳn một
Lực Lượng Đặc Nhiệm (Task Force) với Bà Giám Đốc là Julia Taft, con gái một Thượng
Nghị Sĩ nổi danh, tổ chức này nằm trong Bộ Y Tế-Giáo Dục-Xã Hội
(Health-Education-Welfare, viết tắt là HEW). Do đó, việc đón nhận người tị nạn
Đông Dương vào đất Mỹ rất có quy củ. Việc nuôi dưỡng, nhất là việc hướng dẫn
người tị nạn hội nhập vào xã hội Mỹ được khởi sự từ khi chúng tôi còn ở trong
trại. Một đồng xu không dính túi mà chúng tôi được khuyến khích đi dự lớp học dạy
lái xe! Tưởng là vô ích, nên có người không thèm đi học. Ra khỏi trại mới thấy ở
nước Mỹ không có xe hơi coi như què cẳng. Họ phải lập tức học lái xe ngay.
Hướng dẫn người Đông Dương hội nhập nhanh chóng vào đời sống
Mỹ quốc không gì hơn là cho ở chung với người Mỹ. Do đó có giải pháp bảo lãnh
(sponsor). Sống trong nhà của người Mỹ là học hỏi từng giờ từng phút công việc
hằng ngày, như cách xử dụng bếp gas hay bếp điện, máy giặt, máy sấy, tủ lạnh. Rồi
tới việc đi chợ rồi dùng giấy gói thực phẩm làm gói đựng rác, đi ra Bưu Điện,
đi vào ngân hàng, đi xin học cho con cái. Đó là chưa kể học về lưu thông trong
thành phố hay ngoài xa lộ. Lẽ dĩ nhiên đó là cách hướng dẫn người Đông Dương
thuộc giới bình dân, đối với những người sống suốt đời ở Saigon, thành thật mà
nói, chúng tôi tới ở với sponsor thì dạy cho người Mỹ nhiều điều, chuyện này sẽ
nói trong chương sau.
Sau hơn mười ngày ở trong trại, khi có vợ chồng cựu Trung Tá
Không Quân là Jon và Joyce Carle (đã từng ở Việt Nam vài ba năm và quen biết
tôi qua mấy người bạn chung) tới thăm và ngỏ ý mời về ở gia đình họ trong thành
phố Fort Walton Beach thì tôi nhận lời ngay. Chúng tôi đã quá ngán cuộc sống nửa
vời ở trong lều vải của trại Eglin này rồi...
Một buổi sáng tháng năm, chia tay với Minh Xuân, Minh Phúc,
Vũ Thành và vài người quen, gia đình họ Phạm gồm hai vợ chồng và một nửa trong
số con cái lên xe camion đi vào thực tế Hoa Kỳ. Gia đình bà thông gia cũng theo
chân chúng tôi vào sống trong thành phố bờ biển nhỏ bé này.
1/Tiểu bang này là nơi người Mỹ trong thế kỷ trước đổ xô về để
tìm vàng.
2/ Buổi phát hình này khiến cho một thiếu phụ Mỹ ở Wisconsin cảm
động và gửi tặng gia đình tôi 200$.
3/ Nhà thờ quyên quần áo, chăn nệm của người Mỹ để phát cho
dân tị nạn.
Chương 3
Từ Guam vào đất liền, tôi chọn đi Florida vì tôi muốn sống ẩn
dật tại một nơi thật xa quê hương. Bây giờ nhìn vào bản đồ tôi đột nhiên thấy
tiểu bang này có hình hài hơi giống nước Việt Nam. Cũng là dải đất hao hao hình
chữ S nằm ven biển rộng. Thế là muốn đi thật xa để có thể quên được quê hương
thì quê hương lại lù lù hiện ra. Quê hương thiêng liêng thật!
Người Mỹ đặt thêm cho Florida danh hiệu tiểu bang của mặt trời
là đúng vì miền Đông Nam Hoa Kỳ này có nhiều nắng ấm. Vào mùa Đông, ở các tiểu
bang phía Bắc, ai cũng bị cái lạnh hành hạ thì ở đây thời tiết vẫn nóng như
trong mùa hè. Người già chọn về ở vùng này vì ngoài cái nóng ra, giá sinh hoạt
nơi đây rẻ hơn nơi khác. Căn nhà 100,000 US$ ở Cali, ở đây chỉ đáng giá 30,000.
Tiểu bang này ấm áp, êm ả, dễ sống đấy nhưng Florida cũng là nơi có những cơn
bão lớn từ biển tràn vào, phá nát nhà cửa, đường xá, mùa màng... sự thiệt hại
có khi lên tới hàng trăm triệu đô la.
Fort Walton Beach ở phía Tây Bắc của tiểu bang là một thành
phố của người già. Dù Florida có Disneyworld quanh năm nhộn nhịp, hàng tháng
thu hút hàng triệu du khách, nhưng nơi thần tiên này ở rất xa Fort Walton Beach
1.
Tôi đang sống với một nỗi buồn lớn, muốn trốn tránh cuộc đời
nên từ trại Eglin ra tạm cư ở nơi buồn hiu này là rất hợp cảnh. Thị trấn là vài
dẫy phố nằm dài ven biển, có hàng dừa lùn, có bãi cát trắng, có cồn cát cao, có
biển xanh nhợt... kể ra cũng đẹp đấy nhưng làm sao đẹp bằng Nha Trang của tôi
được? Trong những ngày tháng ở đây, tôi ít khi ra biển và ra phố nên chỉ có một
hình ảnh duy nhất của thị trấn in sâu vào óc tôi, đó là nhà Bưu Điện, nơi tôi
đi gửi thư về Việt Nam cho các con. Và cũng chỉ có một người tình mà ngày ngày
tôi mong đợi, đó là người đưa thư vào mỗi buổi sáng.
Gia đình họ Carle ở con đường mang tên một tiểu bang khác:
Nebraska Avenue. Nhà Mỹ thường chỉ có ba phòng ngủ, cựu trung tá Jon và vợ là
Joyce với con gái Kelly đã chiếm hai phòng rồi. Bốn con trai của gia đình Carle
(được đặt tên theo vần K, cũng như tên con gái út) là Kit, Kriss, Kurt, Klay đã
thoát ly gia đình từ lâu. Hiền, Thảo ở một phòng, Đức, Hạnh ở chung phòng
Kelly, còn vợ chồng tôi, a lê, xuống garage.
Jon và Joyce Carle thuộc giới trung lưu Mỹ, rất yêu nước nên
ghét Cộng Sản, rất bảo thủ nên chỉ bỏ phiếu cho Đảng Cộng Hoà.
Chồng từng là phi công riêng của Tướng Westmoreland nhưng uống
nhiều rượu quá nên đau tim và được cho về hưu non. Vợ là cựu giáo viên, lấy chồng
rồi thôi việc, thành bà nội trợ.
Cũng như mọi người Mỹ khác, họ rất ngây thơ, rất lạc quan,
khá tốt bụng và nóng tính. Những ngày sống chung với Jon, Joyce, Kelly và thỉnh
thoảng gặp các con trai từ đâu đó trở về thăm cha mẹ (Kriss dễ thương nhất, để
tóc dài trông như Chúa Giê Su, ăn chay, mặc quần áo kiểu hippy, về sau làm giáo
sư văn học), tôi thấy gia đình này rất đáng yêu, chỉ tiếc rằng tôi không thể vồn
vã với bất cứ ai trong lúc tôi đang đau khổ vì nhớ con và lo lắng cho đời mình.
Nhẩy xổ vào gia đình họ Carle vào ngày 24 tháng 5, hôm sau,
tôi đánh một điện tín về cho các con. Khi nhận được điện tín trả lời, tôi vơi
ngay được một lo lắng. Rồi sau lá thư tôi gửi về (tháng 6) và lá thư đầu tiên của
Duy Quang tôi nhận được (tháng 11), là một chuỗi thư đi thư lại, thư nào cũng mất
hai tháng mới tới tay người nhận.
Trầm mình trong đau khổ khi ngồi im trong sáu tháng (từ tháng
5 tới tháng 11-75), từ đầu 1976 trở đi, hạnh phúc của tôi là ngồi viết thư cho
con hay nằm đọc thư của các con. Và từ đó, sự thống khổ chống gậy ra đi dần dần,
niềm tin yêu từ từ khập khiễng trở về lòng tôi... cho tới ngày tôi thét to như
vỡ tung lồng ngực (chữ của Hoàng Cầm) khi ôm các con vào lòng, đầu tháng ba năm
1979.
Trước khi tìm lại được sự bình tĩnh vào đầu năm 1976, tôi khởi
sự làm hai công việc: một là tìm mọi cách để đoàn tụ với các con, hai là gửi tiền
về cho chúng.
Tôi viết thư cho thượng nghị sĩ Edward Kennedy, cho vài chức
sắc của Hội Đồng Tôn Giáo Hoa Kỳ (mà tôi quen) để nhờ họ đích thân can thiệp. Họ
đều viết thư trả lời phải đợi có bang giao giữa hai nước. Lúc đó, không ai tiên
đoán được sự ra đời của việc đoàn tụ gia đình qua một chương trình (gọi là) ra
đi có trật tự (ODP = Orderly Departure Program). Muốn ra khỏi Việt Nam, chỉ có
cách vượt biển.
Lúc đó cũng chưa có sự dễ dãi trong việc gửi quà hay gửi tiền
về Việt Nam, tôi phải gửi tiền qua Pháp, nhờ mẹ Julie (quốc tịch Pháp) đem về
Saigon. Nhưng muốn có tiền để giúp các con, tôi không thể nằm dài trong nhà
sponsor được nữa. Bỏ nước ra đi, tôi chỉ có 20 US$ ở trong túi. Khi ra trại,
cũng như mọi người, gia đình tôi được một số tiền trợ cấp thì Jon Carle lĩnh hộ
rồi. Tôi không hề nhận được một xu nào trong số tiền đó, nhưng không bao giờ
tôi có ý nghĩ mình bị lợi dụng. Trong mối liên hệ người tị nạn/người bảo lãnh
có khá nhiều chuyện vui buồn tôi muốn kể ra đây:
... Một cô gái được một ca sĩ trong loại nhạc country ở
Tennessee bảo lãnh rồi đương nhiên trở thành con nuôi của triệu phú đó.
... Một cô gái khác vừa về ở với sì-pông-so đầu tháng thì cuối
tháng chủ nhà nhận được cái bill điện thoại 1,000 $ vì ở nhà một mình, buồn
quá, cô gọi long distance cho bạn bè suốt ngày. Sì-pông-so điên lên, mời cô ra
khỏi nhà ngay!
... Một số đồng bào may mắn gặp được ''sì-pông-so'' trong
dòng đạo Mormon. Trước kia, dòng đạo này bị kỳ thị và bị bao vây kinh tế nên sống
chặt chẽ trong cộng đồng riêng, thực phẩm bao giờ cũng chứa đầy kho. Nay người
tị nạn được tiếp tế hàng tấn lương thực, khỏi phải đi chợ hàng tuần hay hàng
ngày, thật là khoẻ quá!
... Một gia đình nọ được đôi vợ chồng hippie tới bảo lãnh. It
ngày sau họ nhăn nhó trở về trại: nhà của sì-pông-so bẩn hơn chuồng lợn, tối tối
vợ chồng hippie mời tị nạn hít cần sa. Có danh từ pông sô lủng (nghĩa là có lỗ)
để nói tới những người tị nạn không may như vậy. Sì-pông-so (sponsor) nghe gần
giống pông-sô (poncho = cái bạt che mưa).
Ở chung với ''sì-pông-so'' John và Joyce Carle, chúng tôi làm
cho họ thay đổi ít nhiều trong cách sống. Khi trước, họ có cái lối ăn không hết
thực phẩm là đổ ngay vào thùng rác. Vợ tôi phụ bếp với Joyce, với số tiền đi chợ
hằng tuần của họ, bây giờ có thể nuôi ăn cho cả hai gia đình Carle-Phạm. Tiền
điện nước không tăng dù có thêm người ở, vì tôi không chịu nổi sự phung phí của
gia đình này, cứ tối đến là cả nhà bật đèn sáng trưng. No way! Không có ai ở
trong phòng là tôi tắt đèn ngay.
Có bạn Mỹ để sớm tối trò chuyện, tôi cũng vơi được nỗi buồn
riêng nhưng tôi gặp luôn một tai nạn! Cũng như đa số người Mỹ, vợ chồng nhà này
uống rượu kinh khủng. Ban ngày còn khá, vào buổi tối, khó lòng ngồi nói chuyện
với họ được. Họ lè nhè làm tôi bực bội. Muốn bỏ đi ngủ nhưng lại sợ mình vô lễ.
Nghiện rượu là quốc bệnh của Hoa Kỳ vì người Mỹ cô đơn khủng khiếp. Jon và
Joyce rất ít bạn. Trong 9 tháng sống ở đây, tôi chỉ thấy họ tiếp khách vài lần.
Một người bạn chung là Tướng Samuel Wilson (khi trước làm cố vấn ở Long An, bây
giờ điều khiển cơ quan DIA tại Washington D.C.), một hôm về chơi Fort Walton
Beach, thấy tôi buồn thì an ủi:
- Buồn làm gì, Fam Zwee? Sao ''zu'' không coi như đi du học rồi
ít lâu nữa sẽ trở về Việt Nam...
Sĩ quan tình báo cấp cao này nói khá đúng: 15 năm sau, cửa Việt
Nam hé mở và tôi ung dung trở về...
Có chúng tôi tới ở chung, Jon và Joyce vui ra mặt. Thấy tôi sống
điều độ, không rượu, không thuốc lá, họ muốn chừa rượu hay uống ít đi. Họ cưng
chiều lũ con tôi - chúng gọi Joyce là Mommy Two - nhưng có lần họ quá say và to
tiếng với Thái Hiền. Khi tỉnh rượu, nhớ ra chuyện vợ chồng tôi ngăn không cho
con phản ứng mạnh, họ khâm phục người Việt điềm tĩnh và lễ độ, dù đang sống
trong cảnh nước mất, nhà tan, xa con... May cho họ đấy, họ không biết có trường
hợp người tị nạn quá đau khổ nên mắc bệnh tâm thần, hay vì bất đồng ngôn ngữ, bất
đồng văn hoá sinh ra bất bình rồi đánh sì pông so sứt đầu bể trán.
Trước khi thấy cần phải làm ra tiền để cứu các con, tôi rất
nhàn rỗi. Các con nhỏ Thảo, Đức, Hạnh vừa ra trại là đi học ngay. Đức mới10 tuổi
vào lớp học là khóc hu hu vì không hiểu gì hết. Nhưng chỉ ít lâu sau là các con
tôi trở thành Mỹ con ngay...
Để có tiền tiêu vặt, Hiền phải đi làm trong một tiệm chuyên
bán các loại trứng chiên từ 11 giờ đêm tới 4 giờ sáng. Tôi đưa đón các con đi học
và đi làm nên cũng bớt phải ngồi (hay nằm) một mình để nhớ nhung, buồn bã, đau khổ...
Sau khi liên lạc được với các con và quyết định làm ăn sinh sống,
tôi ngửi thấy mùi thèm nghe nhạc của người tị nạn. Mang theo dăm bẩy cuộn băng
cassette với những chương trình như Trường ca Con Đường Cái Quan, Mẹ Viêt Nam,
Đạo Ca, Tình Ca Tuổi Trẻ... tôi quyết định ''mở '' nhà phát hành băng nhạc, bán
theo kiểu mail order. Với 200 đôn của một thiếu phụ Mỹ ở Wisconsin gửi tặng,
tôi mua hai cái máy cassette nhỏ rồi chỉ cần một sợi dây cable là tôi hoàn
thành một món hàng đáng giá 5 đôn trong 60 hay 90 phút. Bìa băng là giấy trắng
với tên bài bản được viết tay hay đánh máy. Trừ đi tiền băng trinh và tiền gửi,
bán được một băng là lãi được ba đôn. Băng cassette bán chạy đến độ tôi phải
mua ngay một máy sang băng với tốc độ nhanh hiệu Wollensak, chỉ cần hai phút là
sang xong hai cuộn băng.
Rồi tôi soạn ba cuốn sách Tự Học Guitar và cho in với giá in
rẻ nên cả bìa lẫn ruột đều xấu xí. Tuy vậy, bộ sách này bán rất chạy vì dễ hiểu,
dễ học. Ngoài những bài dạy nhạc lý, trong sách có nhiều bài hát quen thuộc. Sách
có băng cassette đi kèm để giúp người học thực tập. Tôi nhận được thư khen của
vài người học đàn tuổi đã ngoài năm mươi.
Có tiền, tôi mua một xe Volkwagen nhỏ để, trước hết, đi tới
làng chài của người tị nạn mua tôm đem về luộc ăn. Fort Walton Beach và những
thị trấn phụ cận là vùng đánh cá nên dân chài Việt Nam tới sinh sống khá đông.
Trong số hơn 100,000 người Việt di dân qua Mỹ, người đánh cá là lớp người thành
công nhanh nhất. Chẳng cần phải học nghề hay học chữ, tới định cư ở thành phố
biển nào là mua tầu ra khơi hành nghề ngay. Một là quá thành công 2 vì siêng
năng, hai là ít tôn trọng luật lệ về chài lưới nên họ tạo nên sự ghen ghét của
dân đánh cá người Mỹ vốn có sẵn chất kỳ thị trong máu. Xẩy ra những cuộc ẩu đả,
đấu dao, đấu súng làm cho nhà chức trách địa phương cùng với đại diện người Việt
phải mất nhiều thời gian mới giải quyết xong những mâu thuẫn to nhỏ 3.
Có xe hơi là có thể đi thăm người thông gia là bà Tường. Bà
này là chị của ca sĩ Tâm Vấn và là mẹ vợ của một con trai tôi (cũng vì con tôi
kẹt lại trong bốn năm mà hai đứa sẽ mỗi người một ngả). Bà Tường hiện đang ở với
sponsor cách Fort Walton Beach khoảng 20 miles. Tới nơi, thấy bà Tường gặp phải
poncho lủng rồi! Người bảo lãnh thuộc lớp trưởng giả, đối đãi với gia đình này
rất tệ. Bà Tường sẽ nhanh chóng bái bai (bye bye) cái poncho thủng lỗ này. Vợ
chồng tôi có ý định cộng tác với bà thông gia để mở tiệm cơm vì bà ta có tài nấu
bếp thật là tuyệt diệu. Tôi đã xin tài liệu về nghề mở restaurant, nếu tôi
không tiếp tục nghề nhạc thì chúng tôi và bà Tường đã mở hàng ăn và đã giầu to.
Hay đã vỡ nợ rồi!
1/ Có duyên với Walt Disney nên khi ''mu'' về California, tôi
được ở ngay cạnh ''thiên đường làm bằng máy điện tử '' mang tên Disneyland.
2/ Về sau người ta thường bỏ dấu để gọi người ''đánh cá'' là
''danh ca''. Có lẽ vì danh ca cũng chẳng cần học hành mà vẫn dễ dàng thành
công.
3/ Cuộc chiến giữa da trắng, da vàng trong nghề biển này khiến
cho đạo diễn nổi danh người Pháp Louis Malle kéo cả đoàn quay phim tới vùng Texas
để thực hiện cuốn phim thương mại PORT ALAMO. Phim này không thành công vì truyện
phim cũng như diễn viên quá dở.
Chương 4
Trèo lên quán giốc, ngồi gốc cây đa
Trèo lên quán giốc, ngồi gốc cây đa
Ai sui ối a cho ta đi hát...?
Dân Ca Cổ Việt Nam
Tới lúc này, có thể nói rằng vợ chồng Jon và Joyce Carle giúp
tôi đứng dậy. Dù đã khởi sự hồi sinh sau khi liên lạc được với các con, rồi làm
nghề bán băng và sách dạy nhạc để có tiền gửi về Saigon (tính cho tới tháng
4-76, tôi gửi cho các con được khá nhiều tiền, quà và thuốc men) nhưng tôi chưa
đích thực sung mãn.
Tôi vẫn còn phải uống thuốc trừ lao và bị thuốc làm mệt. Vết
thương trong phổi luôn luôn khiến tôi khạc ra máu. Thỉnh thoảng (nhất là khi
thư Saigon tới chậm) tôi mất tinh thần (depressed). Tôi mất ngủ thường xuyên.
Những khi mót tiểu vào quá nửa đêm, ngại không muốn từ phòng ngủ/garage ở sau
nhà đi vòng qua bếp vào phòng tắm, bèn (xin lỗi) vạch quần đứng đái ở sân cỏ.
Nhìn xa nhìn gần thấy đèn đường, đèn chợ sáng trưng, gió biển thổi tới, có tiếng
nhạc đâu đây, có tiếng phi cơ bay ngang... thấy đời đẹp quá, tôi muốn gào lên:
- Trời ơi! Sao tôi khổ đến thế này?
Sự xuống giốc trong tôi còn được thể hiện ra bằng sự bất lực
trong tình dục. Đã mất gần hết, tưởng rằng còn cái này, ai ngờ mất nốt! Sẽ còn
lâu lắm dục tính mới trở lại trong tôi để tôi lại mê gái và thèm gái như xưa.
Vợ chồng Carle giúp tôi đứng dậy nghĩa là trước tiên họ giới
thiệu tôi và Thái Hiền đi hát tại vài ba nơi ở chung quanh Fort Walton Beach.
Rồi họ vận động ráo riết Lực Lượng Đặc Nhiệm Tị Nạn trả tiền
cho vợ chồng tôi và Thái Hiền đi hát giải trí cho dân tị nạn ở các trại chưa
đóng cửa, như Fort Chaffee, Indiantown Gap. Đề nghị này được Bộ HEW chấp thuận
ngay. Tôi được lĩnh một ngân khoản lớn là tiền lương và tiền mua sắm một hệ thống
phát thanh rất to, rất nặng. Đã quá 50 tuổi rồi mà vợ chồng tôi vẫn phải khiêng
đồ đi hát như ban nhạc trẻ.
Mùa hè 1976, chúng tôi đi lên đường lưu diễn, kéo Khánh Ly đi
theo cho chương trình thêm xôm tụ. Chưa bao giờ tôi có một đêm ca diễn với
thính giả đông đảo như tại Fort Chaffee này. Mấy ngàn người hãy còn ở trong trại,
chưa phải lo tới đời sống hằng ngày, chỉ ngồi nhớ nhà, nhớ nước, nay được nghe
bài hát quê hương thì họ vỗ tay vang trời. Tôi khoái trá, bèn phun ra một bài tục
ca khiến cả hội trường cười vang như sấm sét. Người Mỹ nhốn nháo nhờ người Việt
cắt nghĩa tùm lum.
Gặp các bạn cũ như T.T. Thích Giác Đức, Trần Văn Ân... ở trại
tị nạn, ai cũng có vẻ cảm thương cho cảnh ngộ bị kẹt con và sự đi hát miễn cưỡng
của tôi. Họ không biết rằng khi tôi được đi hát lại, được tiếp tục ra mắt quần
chúng, được khán giả vỗ tay hoan nghênh... thì tôi sẽ vượt thắng số mệnh khắt
khe cho mà coi.
Thế là sau khi đi hát ở trại tị nạn, tôi đã có đủ tự tin (nhất
là có đầy đủ dụng cụ âm thanh) để tiếp tục hành nghề hát rong. Tôi liên lạc với
Steve Addiss, Bill Crofut, James Durst... để cùng họ đi hát tại nhiều đô thị.
Chúng tôi hát ở những coffee house, ở các trường Đại Học, tại các hội quán
Rotary Club, Kiwani Club v.v... dù tiền thù lao chẳng là bao nhiêu nhưng tôi rất
vui vì đó là những lợi tức (income) đầu tiên của tôi trong cuộc đời mới này.
Tôi cũng học thêm được cách tổ chức đi hát (booking show) tại
Hoa Kỳ để bù đắp thêm vào những kinh nghiệm mà tôi đã có khi làm việc này với
gánh Đức Huy ngày xửa ngày xưa.
Rồi tới khi không còn cơ hội hát thường xuyên với các bạn Mỹ
kể trên nữa thì tôi liên lạc với các cơ quan đang lo cho người tị nạn như
Lutheran Service, USCC, YMCA để booking show cho ban tam ca gia đình Phạm Duy.
Tôi vẽ bảng hiệu cho ban The Pham Duy Family Singers, in chương trình, soạn
thêm bài bản cho vào nhạc mục.
Chương trình ca diễn song ngữ mang tên A Gift We Share/Món
Quà Chung Hưởng hay là Songs For A New Land/Hát Trên Đất Mới gồm một số bài ca
Việt-Mỹ (tôi gọi là vietnamerican songs) như Full Moon Fair Song (Hát Hội Trăng
Rằm), The Wind On The Bridge (Qua Cầu Gió Bay), The Rosey Years (Tuổi Hồng),
Little Boy! Catch A Cricket! (Bé Bắt Dế), Young Girl With Skin Like Gold (Người
Con Gái Việt Nam Da Vàng), One Day, One Life (Một Ngày Một Đời), God Bless
America (Chúa Ban Phước Lành), Việt Nam Việt Nam v.v...
Chương trình này được ngay sự bảo trợ của Ron Luce trong tổ
chức YMCA (anh này không có họ hàng với Don Luce của phong trào phản chiến) và
chúng tôi đã tới hát ở nhiều nơi trên đất Mỹ... như tại các trường Đại Học ở
Illinois, South Dakota, New Jersey, New York, Virginia, North Carolina và
Georgia v.v...
Đã đến lúc chúng tôi phải làm một tờ brochure với ảnh đẹp để
quảng cáo...Ảnh do Ron Luce thuê nhiếp ảnh gia Mỹ chụp.
Vấn đề Việt Nam vẫn còn nóng bỏng, tuổi già, tuổi trẻ Hoa Kỳ
đều cảm động khi được nghe những bài hát mang nhiều tâm sự người tị nạn.
Vinh dự nhất là buổi trình diễn tại Oliver College (Michigan)
trong ngày kỷ niệm 200 năm thành lập Mỹ Quốc. Trường Đại Học này tổ chức một đại
hội ba ngày mang tên EXPRESS AMERICA, có sự tham gia của nhiều nhóm diễn giả,
văn sĩ, nghệ sỹ Mỹ dưới sự chủ toạ của bà Tổng Thống Carter. Là đại diện lớp
người di dân mới nhất, sự góp mặt của chúng tôi vào chương trình này rất có ý
nghĩa.
Sau đó, Toà Bạch Ốc cũng ủng hộ tôi qua tờ chương trình của
buổi diễn ở Dothan (Alabama) trong đó có thư giới thiệu The Pham Duy Family của
cố vấn Tổng Thống là Hamilton Jordan. Tới buổi diễn tại Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ dưới
sự chủ toạ của bà giám đốc Task Force Julia Taft, vô tình chúng tôi trở thành một
phái đoàn ngoại giao (!) của nước Việt Nam Hải Ngoại.
Các tổ chức tôn giáo cũng mời chúng tôi tới hát trong phạm vi
của những community concerts nghĩa là hát cho cộng đồng của họ nghe. Chúng tôi
cũng tham dự vài Đại Nhạc Hội Dân Ca (festival) ở Petersburg (New York) và ở Deerfield
(Illinois).
Đi tới bất cứ nơi nào, chúng tôi cũng được mời xuất hiện tại
các Đài Truyền Hình địa phương. Và thường thường chúng tôi được sống vài ngày
trong những khách sạn rất đắt tiền, như Hotel Hilton chẳng hạn. Sống tại khách
sạn cực kỳ lộng lẫy này, tôi tưởng mình là triệu phú!
Cũng có khi được mời tới ở chung với người Mỹ và được coi như
bạn thân ngay, dù mới quen nhau. Người Mỹ với tính tình cởi mở, thích kể chuyện
tâm sự, coi người nghe như bác sĩ chuyên về phân tâm học vậy. Họ cũng thích tổ
chức tiếp tân, do đó chúng tôi được giao thiệp với đủ mọi giới, từ chính trị
gia tới văn nghệ sĩ, từ giới thượng lưu tới giới trung lưu và có dịp hiểu biết
thêm về con người, cảnh vật và cuộc sống ở nước Hoa Kỳ rộng lớn này. Nói chung,
cảnh vật ở đây quả là vĩ đại, con người thật là hào phóng, cuộc sống rất là dễ
dàng. Nếu có ngày nào được trở thành công dân nước này, tôi cũng sẽ chẳng có một
tí ti mặc cảm nào cả...
Những buổi hát cho người Mỹ nghe rất thành công làm tôi vững
dạ. Tôi tính tới chuyện đi hát cho người Việt nghe.
Chương 5
Vào dịp Tết 1976, nghĩa là vào lúc lạnh nhất ở vùng biển hồ, chúng tôi tới diễn ở Grand Rapids (Michigan). Đây là lần đầu tiên vợ tôi được hưởng mùi mùa Đông không có mặt trời, chỉ có tuyết phủ.
Vào dịp Tết 1976, nghĩa là vào lúc lạnh nhất ở vùng biển hồ, chúng tôi tới diễn ở Grand Rapids (Michigan). Đây là lần đầu tiên vợ tôi được hưởng mùi mùa Đông không có mặt trời, chỉ có tuyết phủ.
Chưa quen đi trên băng tuyết nên cứ đi vài bước là cả hai mẹ
con Thái Hằng, Thái Hiền lại ngã oành oạch trên đường... Rồi chúng tôi tới hát ở
một nơi còn lạnh hơn là Chicago, dưới sự bảo trợ của Trần Vụ Bản, người em du
ca của thời tôi soạn tâm ca...
Qua Normal ở Illinois, được Lê Tất Điều kéo về nhà ngủ, chúng
tôi lại đấu láo với nhau như khi còn ở Saigon... Chỉ ít lâu sau, dưới bút hiệu
Cao Tần, Lê Tất Điều làm ra những bài thơ rất hay về cảnh đời lưu vong.
Vì tổ chức YMCA là sponsor của ban tam ca này cho nên mọi sự
xẩy ra rất là chu đáo. Sau buổi ca nhạc tại University High School ở Normal
này, báo chí địa phương đã có một bài tường thuật, coi gia đình tôi như một niềm
an ủi lớn cho người tị nạn Việt Nam.
Tới Portland, lái xe đi dạo chơi, tôi ngỡ mình đang ở Đà Lạt...
Từ Portland tới Seattle, không xa là mấy. Tới được Seattle - một thành phố có
mưa quanh năm, nhà nào cũng có một vườn hoa tươi tốt - là nhờ Vũ Đức Vinh. Cựu
Giám Đốc Đài Radio Saigon và Thanh Nam đang chủ trương tờ Đ„T MƠI, một tờ báo rất
thành công trong giai đoạn đầu của người Việt lưu vong, đứng ra tổ chức cho
chúng tôi hát....
Muốn ghé California trước khi bay qua vùng Đông Mỹ, nhưng
chúng tôi không tới hát ở Los Angeles được vì người phụ trách văn phòng YMCA mà
tôi liên lạc từ trước, nguyên là cựu ca sĩ Việt Cộng được chiêu hồi (miễn nói
tên), không muốn giúp gia đình ca sĩ này.
Khi chúng tôi qua New Jersey thì được biểu diễn chung với nhạc
sĩ piano Lê Như Khuê và ca sĩ Thanh Thoại của Đài Tự Do (VOF) cũ... Tới được thủ
đô Washington D.C. là nhờ Lê Văn của Đài VOA bảo trợ buổi trình diễn (có nhẩy đầm).
Gặp lại Vũ Thành, Nguyễn Ngọc Bích, Ngô Vương Toại ở đây, tôi lại càng thêm
vui...
Đó là chưa kể sự gặp gỡ dăm ba người tình cũ, chúng tôi liếc
nhìn nhau, nửa khóc nửa cười, hoặc run rẩy bấm tay nhau trong bóng tối. Đối với
người vừa bỏ nước ra đi, gặp lại bạn bè trong không khí văn nghệ văn gừng như vậy
là coi như gặp lại quê hương. Quê hương không chỉ là chùm khế ngọt như một thi
sĩ đã nói, quê hương còn là dĩ vãng, là người tình xưa, là bạn bè với kỷ niệm
cũ.
Được đi hát để gắn chặt với dĩ vãng, với đồng hương như vậy
là có hạnh phúc, cảnh vật Hoa Kỳ còn làm tôi sung sướng hơn vì tôi vốn là kẻ
thích giang hồ.
Trước hết là được tới thăm thác Niagara ở biên giới Hoa Kỳ-Canada
để thả hồn theo dòng thác vĩ đại, cho vơi đi tất cả muộn phiền.
Rồi được tới Mount Rushmore (Dakota) để coi tượng bốn ông Tổng
Thống Hoa Kỳ đẽo trên núi đá, trông rất hùng vĩ. Nếu nước Mỹ cũng lâm vào cảnh
thay đổi chế độ chính trị như ở Liên Sô gần đây thì công việc đạp đổ những thần
tượng này sẽ rất khó. Tượng đồng, tượng đá của những lãnh tụ đỏ đặt ở công viên
vùng Đông Âu, to đến đâu, nặng đến đâu cũng dễ dàng bứng đi. Trong trường hợp
(không bao giờ xẩy ra) muốn thủ tiêu bốn ông Tổng Thống Mỹ này thì phải phá cả
một ngọn núi lớn, chỉ có bom nguyên tử mới làm nổi việc này.
Tôi còn được đi vào lịch sử Hoa Kỳ khi tới thành phố Atlanta
(Georgia) để coi phòng triển lãm trưng bày tranh ảnh, quân phục, quân cụ thời nội
chiến. Tôi tưởng như đang sống trong cuốn sách (hay cuốn phim) Gone With The
Wind của Margaret Mitchell...
Chúng tôi cũng được mời tới vùng trung bộ nước Mỹ, trình diễn
văn nghệ và đi coi danh lam thắng cảnh tại Wichita, Saint Louis, Kansas City...
đi tới đâu cũng tìm được hai niềm vui: niềm vui gặp lại quê hương qua những buổi
hát, niềm vui gặp nhiều phong cảnh mới lạ trên đường viễn du. Ngoài ra chúng
tôi cũng tự hào là đã nhanh chóng đem tới cho người Việt lưu vong một chút quà
quê hương là âm nhạc.
Cuộc lưu diễn của chúng tôi tại một đại lục mênh mông rộng lớn
này không phải lúc nào cũng dễ dàng, thoải mái. Thường thường chúng tôi đi hát
bằng phi cơ thương mại phản lực nhưng khi tới vài nơi hẻo lánh chỉ có dăm ba
gia đình người Việt được nhà thờ bảo trợ thì phải đi bằng máy bay chuồn chuồn một
cánh quạt, bốn chỗ ngồi. Những buổi hát như thế này thật là đáng thương... Tới
địa điểm vào buổi chiều Đông mờ tối, hát những bài buồn tủi trong một nhờ thờ tối
om, chia tay với khán thính giả lúc đêm đã tối đen... tôi có cảm tưởng đây là
tiểu nhạc hội của loài ma.
Lại có khi phải di chuyển bằng xe hơi, chúng tôi ngồi co chân
cạnh đống nhạc cụ và giàn âm thanh, xe chạy gần một ngày mới tới nơi trình diễn.
Diễn xong là hộc tốc lên xe đi hát ở nơi khác, có những đêm cuối tuần chúng tôi
chỉ được ngủ khoảng vài giờ đồng hồ trong một phòng motel chật hẹp.
Những khi đi hát chung với Steve Addiss và Bill Crofut thì mệt
vô cùng vì phải đuổi kịp bước đi của hai anh nhạc sĩ cao lớn này. Nhưng tất cả
những sự vất vả đó đã được đền bù: Không phải đổi nghề và đã kiếm ra tiền, gia
đình tôi đã nhanh chóng ra khỏi cái buồn, cái nghèo...
Khi vừa ra trại, vì chưa có việc làm, gia đình tôi sống bằng
tiền welfare và food stamps. Và sẽ không xin trợ cấp xã hội, tem thực phẩm sau
khi đã mở hàng bán băng, bán sách. Rồi vì đi hát liên tục nên đã làm ra khá nhiều
tiền. Khi còn ở trong nước, có tiền mà tôi không biết sử dụng đồng tiền. Nay vợ
chồng Carle mách tôi là nên gửi tiền vào ngân hàng có lãi xuất. Cuối năm, phải
đóng thuế. Trong đời tôi, đây là lần đầu tiên tôi đóng thuế. Nhưng việc này quả
rằng có lợi cho tôi, vì từ năm 1986 (khi tôi tới tuổi 65) trở đi, sau 10 năm
đóng thuế, hàng tháng tôi được hưởng một số tiền hưu trí. Số tiền này không lớn
lắm nhưng cũng đủ để tôi sống độc lập, không cần phải nhờ vả con cái. Nếu nay
mai tôi về Việt Nam sinh sống, tiền hưu trí này vẫn phải được gửi về cho tôi
tiêu.
Sau gần hai năm ở chung, chúng tôi muốn có tự do nên từ giã vợ
chồng họ Carle ra ở trong căn nhà nhỏ nằm trên con đường mang tên Troy Street.
Dù rất bận bịu trong công việc, tôi không bao giờ quên gửi tiền
cho các con ở Việt Nam. Nhờ Duy Hùng ở nhà kiếm ra mối gửi, tôi liên lạc với cô
con gái của một ông Tầu Chợ Lớn hiện đang du học ở Long Beach (California) để
tôi trả dollars cho cô ở đây, ở nhà ông bố sẽ trao vàng cho các con tôi. Do đó
hàng tháng tôi chuyển được tiền về Saigon, nhờ vậy sau gần bốn năm, với đôi ba
lần thất bại (và tốn tiền), cuối cùng các con tôi qua được đất Mỹ.
Trong những tháng năm chờ đợi, tôi không thể nào cầm được mắt
mỗi khi các con gửi hình qua, nhìn hình ảnh người thân yêu mà như chịu cực
hình.
Phát triển nghề nhạc, tôi muốn sản xuất cái mới, không chỉ
phát hành băng cũ. Tôi xin giấy phép thành lập nhà sản xuất mang tên PHAM DUY
ENTERPRISES để phát hành thêm sách nhạc, băng nhạc, đĩa hát. Tôi bỏ vốn thuê
studio, mướn nhạc sĩ, thực hiện đĩa hát Việt Nam đầu tiên ở nước Mỹ mang tên
One Day One Life.
Vài chương trình cassette hát song ngữ của gia đình tôi như
Pham Duy Family In Concert, Ten Thousand Miles You've Gone Away, Songs Of Joy,
Songs Of Sorrow... cũng được sản xuất và phát hành rộng rãi. Về phần sách, sau
khi có ba cuốn Tự Học Guitar, tôi cho xuất bản một nhạc tập song ngữ mang tên
Nghìn Trùng Xa Cách. Nhạc tập này cũng được hỏi mua nhiều.
Đời sống của gia đình tôi càng thêm khởi sắc. Các con không gọi
tôi là bố keo nữa. Đức Hạnh có thêm nhiều đồ chơi. Tôi có xe hơi lớn để đi chơi
và đi hát ở những vùng lân cận. Dẫn các con đi coi xiệc là như sống lại thời
còn bé, bỏ nhà đi theo một anh làm trò quỷ thuật. Đời sống của tôi có vẻ bình
thường dần dần rồi đấy!
Một ngày nọ, lái xe tới hát ở Orlando, nơi có Disney World.
Sau buổi hát, đi thăm nơi giải trí kỳ lạ nhất thế giới này, chiều lòng các con,
tôi leo lên xe sắt chạy trên đường rầy. Bất cần đến bệnh tim nở vì gian khổ
trong kháng chiến, mặc cho chiếc xe nhào lộn trên sườn sắt khổng lồ, tôi ngây ngất
như đang bay vào vũ trụ. Xe ngừng lại mà chưa đứng tim, tôi rất khoái vì được sống
một cảm giác mạnh chỉ có thể mua được ở Hoa Kỳ. Và chỉ cần một hành động liều mạng
này là đủ thấy tôi đã hồi sinh!
Vào cuối 1976, coi như nghề nhạc của tôi đã vững chắc. Nhưng
đối với tôi, cái quan trọng không phải là đi hát hay sản xuất băng nhạc mà là
sáng tác. Liệu tôi còn có thể viết ra dăm ba loại ca khác nữa không, sau những
đợt bình ca, nữ ca, bé ca của thời 72-75? Liệu cuộc đời trước mặt có làm tôi
rung động để dùng nét nhạc lời ca phản ánh nó không? Liệu người nghệ sĩ sáng
tác bị cắt đứt với quê hương, tổ quốc, gia đình, đồng bào (kể cả với đồng hương
như trong giai đoạn đầu của đời lưu vong) còn có thể tỏ tình được nữa không?
Đang trong cơn bâng khuâng thì một vài việc xẩy ra khiến tôi
lại tiếp tục làm công việc Trời cho, là khóc cười theo mệnh nước nổi trôi...
Chương 6
Sau một thời gian ngắn ở appartment, tôi mua một căn nhà nhỏ cũng nằm trên đường Troy Street này, với giá 19.000$, chỉ cần trả trước bốn ngàn đôn. Đây là loại nhà được xây cất để bán cho người nghèo, lâu ngày đã trở thành ọp ẹp. Vách nhà được chủ cũ sơn mầu loè loẹt làm chối mắt kẻ yêu mỹ thuật là tôi. Không phải nhà gạch mà là nhà gỗ, nhà bià, vào những đêm mưa, nơi tôi nằm phải căng một mảnh nylon dưới trần nhà thì mới ngủ được. Nhà dựng trên đất cát như một thứ nhà sàn nên vào những ngày giông tố là có gió lùa từ dưới đất lên. Bàn ghế, giường nằm, divan là đồ cũ rích và hôi rình, do nhà thờ tặng... Nhưng đó là căn nhà đầu tiên trên đất Mỹ của tôi nên tôi yêu nó lắm!
Sau một thời gian ngắn ở appartment, tôi mua một căn nhà nhỏ cũng nằm trên đường Troy Street này, với giá 19.000$, chỉ cần trả trước bốn ngàn đôn. Đây là loại nhà được xây cất để bán cho người nghèo, lâu ngày đã trở thành ọp ẹp. Vách nhà được chủ cũ sơn mầu loè loẹt làm chối mắt kẻ yêu mỹ thuật là tôi. Không phải nhà gạch mà là nhà gỗ, nhà bià, vào những đêm mưa, nơi tôi nằm phải căng một mảnh nylon dưới trần nhà thì mới ngủ được. Nhà dựng trên đất cát như một thứ nhà sàn nên vào những ngày giông tố là có gió lùa từ dưới đất lên. Bàn ghế, giường nằm, divan là đồ cũ rích và hôi rình, do nhà thờ tặng... Nhưng đó là căn nhà đầu tiên trên đất Mỹ của tôi nên tôi yêu nó lắm!
Mùa Xuân 1977. Đời sống của tôi đã ổn định. Tôi không còn quá
đau khổ vì thương nhớ các con. Tôi linh cảm cha con sẽ đoàn tụ. Với tinh thần lạc
quan cố hữu, tôi cho rằng số phận gia đình tôi cũng giống như số phận nước Việt
Nam. Phải có chia ly mới có đoàn tụ. Phải cực kỳ chia rẽ rồi tìm về nhau mới có
đoàn kết. Phải tận cùng tan tác và đồng tình gom góp mới có thể qui về một mối.
Đúng như quan niệm của tu sĩ người Bỉ Teillard de Chardin: tất cả hướng thượng
thì phải đồng qui.
Hơn một triệu người Việt Nam chia nhau đi sống ở 48 nước trên
thế giới để hoàn tất cuộc khởi hành bắt đầu từ thời huyền sử, khi Rồng Tiên
chia tay nhau, cha diù con lên núi, mẹ dắt con ra biển. Chuyến lên núi ở nhà đã
thành chuyến xuống núi, chuyến ra biển lần này cũng phải là chuyến cuối cùng. Hết
đường đi thì tìm đường về. Hết ly tâm thì qui tâm. Phải vậy không?
Như đã nói, vừa tới Mỹ, tôi may mắn được tiếp tục hành nghề
cũ ngay lập tức, không những hành nghề ca hát, nghề soạn ca khúc mà còn có thêm
nghề ''sản xuất'' mà khi còn ở trong nước, tôi không để ý tới... Sau đó, tôi rời
khỏi vòng tay ấm áp sặc mùi whisky của gia đình Carle để sống độc lập, đã có
nhà để ở, đã có xe hơi để đi (dù chỉ là nhà ọp ẹp và xe cũ mèm). Tôi đã kiếm ra
tiền qua những vụ bán băng, bán sách hay đi hát... để gửi vào nhà băng. Tôi sống
dư giả và thừa sức để luôn luôn tiếp tế cho các con ở Saigon.
Nhưng không phải ngày nào chúng tôi cũng bận bịu ngồi gói
hàng hay tuần nào cũng bận rộn đi hát. Tôi có nhiều thì giờ rành rỗi và chỉ
dùng nó để... nằm coi tivi. Có ngày tôi coi tivi sáu tiếng đồng hồ, cả nhà phát
khiếp! Cũng có lúc tôi thơ thẩn một mình trong khu vườn nhỏ ở sau nhà hay lái
xe ra xa lộ, xuống xe đi vào một nẻo rừng vắng vẻ, chân đạp lên lá vàng khô, mắt
nhìn những con sóc nhẩy nhót, tai nghe tiếng suối chẩy... như ngày nào đi trong
những khu rừng Việt Nam.
Thiên nhiên trìu mến thấm vào người, tôi lại thấy yêu đời và
thèm sáng tác quá! Nhưng suốt đời mình, tội nghiệp lắm, tôi chỉ sáng tác được
khi có tình yêu bên cạnh. Bây giờ, là kẻ hát rong, là con dế trong bài hát của
Lê Thương, tuy không còn nghèo xác xơ vì đã hát xẩm ''ra'' tiền, nhưng tôi vẫn
còn là con dế bơ vơ, giống như trong bài hát tôi soạn ra về sau:
Con dế hát trong mùa Thu nức nở
Gọi người tình! Ôi Người tình!
Nhưng tình đã vắng xa...
Trong hai năm đầu, cũng giống như mọi người hối hả đi tị nạn,
tôi bị tê liệt vì quốc nạn và gia nạn. Biến cố 30 tháng Tư xẩy ra nhanh quá, khủng
khiếp quá, tôi cũng như mọi người mất hết tinh thần. Cho rằng đã mất nước lại mất
luôn bốn đứa con, tôi mất luôn sự ham sống. Linh cảm sẽ đoàn tụ với các con
nhưng không biết tới ngày nào tháng nào năm nào mới gặp lại con. Luôn luôn buồn
khổ và bị ám ảnh bởi ý tưởng quyên sinh. Cái chết không còn là một thème mơ hồ
trong một số ca khúc của tôi nữa, nó vào nằm hẳn trong tôi. Sự thành công tương
đối trong cuộc vật lộn với đời sống Hoa Kỳ chỉ xoa dịu được thân xác nhưng chưa
đủ để giải toả tâm linh.
Trong gian nhà gỗ ở Fort Walton Beach, những khi rảnh rang,
tôi giở bản thảo của Bầy Chim Bỏ Xứ ra coi, với ý định hoàn tất nó. Nằm dài
trên divan cạnh lò sưởi, trời Florida không lạnh nhưng cũng đốt củi cho có vẻ
lãng mạn, ôm đàn vào lòng, tôi đáp ứng một khắc khoải trong tôi là: sáng tác.
Nhưng sau một thời gian vật lộn kịch liệt với cái gọi là tổ khúc, tôi soạn được
dăm ba đoản khúc, từ bài đầu tới những bài kế tiếp, tất cả chỉ là những tiếng
hót buồn bã của một lũ chim hờn tủi, khổ đau, khóc lóc và chết chóc!
Vào lúc này, ở hai bên bờ Đại Tây Dương, tôi và người bạn âm
nhạc Trần Văn Khê thỉnh thoảng điện đàm hoặc trao đổi thư từ. Khi gia đình tôi
vừa chân ướt chân ráo tới Florida, Khê đã gửi tặng ''người di tản buồn'' 1 này
một số tiền ''cứu trợ'' (món nợ này tôi cũng trả được rồi). Khi Khê hỏi tới việc
sáng tác, nhân đang ngồi soạn Bầy Chim Bỏ Xứ, tôi bèn gửi tặng bạn bài hát dang
dở trong đó có quá nhiều tiếng chim kêu than. Trong năm 76, Khê về Việt Nam, kể
cho nhạc sĩ Đỗ Nhuận nghe câu chuyện tổ khúc của tôi với đoạn con chim hộc máu
chết vì quá u buồn. Thế là tin tức về tôi lan ra ngoài, rồi kết cục người ta đồn
ầm lên là Phạm Duy đang hát trên sân khấu thì thổ huyết chết. Các con tôi hoảng
sợ quá, đánh điện tín qua, bố trả lời ngay:
- Bố chưa chết đâu các con ơi....
Nói về bài Bầy Chim Bỏ Xứ thì, sau khi thấy nó lủng củng,
nhưng nếu muốn, tôi vẫn có thể hoàn tất nó ngay. Nhưng vì không có ai thúc giục
tôi làm việc đó nên tổ khúc được cho vào ngăn kéo với 6 đoản khúc rầu rĩ khóc
than.
Nói về quần chúng thì vào lúc khởi đầu, tôi đang đau khổ
trong tiến trình thu hẹp của mình (bỏ nước ra đi, các con kẹt lại) cho nên tôi
chọn một nơi thật xa quê hương, thật vắng đồng hương để sống âm thầm với nỗi buồn
riêng.
Lúc đó, tôi muốn cắt đứt với tất cả những gì gọi là Việt Nam.
Nơi tôi ở có dăm chục gia đình người Việt nhưng không có gì gắn bó chúng tôi
ngoại trừ một nỗi buồn nặng nề, u ám. Nếu tôi có may mắn đi hát ở nhiều nơi,
xong buổi hát, tôi lại cuốn gói ra đi, chẳng có gì ràng buộc tôi với các đồng
hương ở địa phương tôi tới hát cả. Vả lại lúc đó đi hát đúng là như đi ''ăn cướp'',
vì trong sinh hoạt văn nghệ này, người hát ý niệm được sự kém cỏi trong nghệ
thuật của mình (hát cho xong chuyện), người nghe chỉ muốn thoả mãn một nhu cầu
độc nhất là nhớ nhà.
Thế rồi bỗng nhiên có sự xuất hiện của những tờ báo Việt. Sống
trong một nước mà ngành truyền thông đạt tới mức cao nhất thế giới, chẳng lẽ
hơn 100.000 người tị nạn, dù sống rải rác mọi nơi, lại không có một tiếng gọi
nhau hay sao? Một ngày nọ, tôi nhận được cú phone của Nguyễn Hoàng Đoan, chủ
nhiệm và chủ bút của tờ báo tị nạn đầu tiên ở Mỹ là Hồn Việt từ California gọi
qua, ngỏ ý muốn đăng một bản nhạc mới. Rồi Võ Văn Ái người chủ trương tờ QUÊ MẸ
ở Pháp cũng liên lạc với tôi để xin một bản nhạc mới...
Có hai người thúc vào - xin lỗi hai vị nhé - đít mình như vậy
thì tôi im lặng sao được? Trong căn nhà gỗ ẩm ướt sau một trận bão, tôi ngồi cắn
bút, lên dây đàn, soạn một bài hát đầu tiên trong đời lưu vong. Đó là một bài
hát hoài hương. Nhưng quê hương tôi nói tới lần này không còn là cái quê hương
tôi có thể sờ mó được, nhìn thấy được, ngửi thấy được... như hồi mới từ Bắc di
cư vào Nam. Bây giờ, quê hương trong nhạc của tôi chỉ là ảo ảnh quê hương. Thời
1952, tôi có Tình Hoài Hương ngọt ngào và tươi mát, nay tôi có Nguyên Vẹn Hình
Hài buồn rầu và chết chóc:
Ai có về vùng trời Gia Định?
Hay xuôi sông về tới Cần Thơ?
Qua xóm dừa rồi vào thăm ruộng
Xin cho tôi dăm hạt gạo thừa...
Trong bài này, tôi nhắc tới những nơi chốn thân yêu như chợ
Tân Định, chợ Bến Thành với trái ngon như cam quýt bưởi... Tôi nhắc tên những địa
danh ở ba miền đất nước như Gia Định Cần Thơ, Thành Nội Gia Hội, Nghệ Tĩnh
Thanh Hoá, Hà Nội Nam Định, Sông Gầm Núi Tản... và tới những đặc tính riêng của
người dân ở từng địa phương. Cuối cùng tôi nói tới cái chết và nếu phải chôn
tôi ở nơi xa quê hương, thì:
Mai có người chợt ngừng thăm mộ
Nơi chôn tôi là dưới rặng mai
Nơi rất lạnh, ngàn đời tuyết phủ
Nên thân tôi nguyên vẹn hình hài.
Nếu có người tò mò muốn gặp
Nơi tha ma mở nắp mồ lên
Sẽ thấy một người nằm thanh thản
Trông như chân dung của Việt Nam.
Tôi vẫn hình dung địa đồ nước ta như thân thể con người, miền
Bắc là cái đầu, miền Trung là con tim và miền Nam là cái... dạ dày. Trong bài
hát này, tôi muốn nói: Nếu tôi chết thì xin được chôn ở nơi quanh năm tuyết phủ,
mai rày có ai tới thăm, mở nắp mồ lên sẽ thấy hình hài tôi không tan rữa, còn
nguyên vẹn là chân dung của nước Việt Nam yêu quý. Bài này được đăng ngay lên
bìa báo Hồn Việt.
Với báo QUÊ MẸ của Võ Văn Ái, tôi gửi một bài hát có tính
cách lập ngôn: Ta Chống Cộng Hay Ta Trốn Cộng, phản ứng lại bài hát tang thương
Nguyên Vẹn Hình Hài:
Ta chống Cộng hay ta trốn Cộng?
Đây là điều ta phải hỏi ta!
Ta chống Cộng hay ta trốn Cộng?
Đây là điều ta phải hỏi ta, nhắc ta!
Với bài này tôi chơi chữ: trốn Cộng hay chống Cộng. Tôi cho rằng:
Nếu ta sống như con chuột nhắt, muốn quên đời bằng ly rượu buồn tênh hay vùi đầu
trong cuộc đỏ đen, nô lệ đồng tiền, ham mê gái đẹp... thì ta vẫn có quyền đơn độc
ngủ yên. Vì ở đây là xứ tự do mà, không ai có thể bắt buộc ai phải yêu nước hay
không yêu nước cả. Nhưng vì ta chống Cộng Sản, không chấp nhận nó nên ta phải bỏ
nước ra đi. Và ta đã thắng khi ta vượt thoát, ra nước ngoài cùng bao bạn đồng
hương, ta nuôi ngày về lại quê hương... thì ta hãy cất cao lời hát của loài người
yêu chuộng Tự Do. Ta phải làm sao để lấy lại dân quyền 2 cho dân tộc ta. Bài
hát kết thúc:
Ta chống Cộng, ta không trốn Cộng!
Ta và cả trăm ngàn đồng hương
Ta chống Cộng, ta không trốn Cộng!
Mai này rồi, ta về Việt Nam mến yêu.
Khi gửi bài này cho Võ Văn Ái để đăng trên bìa báo QUÊ MẸ,
tôi lấy tên là Đỗ Quyên. Nghĩa là tôi vẫn còn bị ám ảnh bởi con chim yêu nước
trong tổ khúc Bầy Chim Bỏ Xứ.
Soạn ra bài hát chống đối chứ không trốn tránh này, tôi lấy lại
được quân bình trong đời sống. Dù là theo quốc gia chạy trốn trước sự tấn công
của Cộng Sản nhưng đó là một thắng lợi cá nhân vì thoát khỏi cảnh bị bắt và tù
đầy. Tôi không cần phải cho đó là chuyện nhục nhã nữa. Nhưng lánh về ở Fort
Walton Beach này, tránh không gặp Việt Nam 3 là thái độ vừa trốn và vừa tránh.
Hai tờ báo Hồn Việt và Quê Mẹ, với sự kêu gọi tôi soạn nhạc
trở lại, đã lôi tôi ra khỏi ghetto rồi! Tôi phải trở về với Việt Nam. Nói cho
rõ hơn, trong hoàn cảnh người tị nạn bị phân tán mỏng như thế này, tôi phải về
một nơi có đông người Việt Nam. Nghĩa là phải về tiểu bang California...
... Bán căn nhà sơn mầu xanh lá cây rồi mua một xe trailer có
bếp nhỏ và giường ngủ, mùa Hạ 1977, hai vợ chồng tôi và bốn đứa con nhỏ giã từ
Fort Walton Beach, cứ theo xa lộ số 10 xuyên ngang nước Mỹ mà đi. Giống như những
người đi lập nghiệp ở nước này trong thế kỷ trước, chúng tôi làm cuộc ''tiến về
viễn Tây''. Người xưa làm cuộc di dân từ cựu lục địa qua đây rồi đi tìm đất đai
và tìm vàng ở phía mặt trời lặn. Nay lưu dân tôi đi về miền Tây để tìm lại
mình.
1/ Nam Lộc của phong trào Nhạc Trẻ Saigon đầu thập niên 70,
nay ở Cali, gửi thư nhờ tôi chép ra bản Người Di Tản Buồn anh ta vừa sáng tác.
Thấy bài này đăng trên báo với bút tự của tôi, người ta tưởng tôi là tác giả.
2/ Ủa! Vào năm 1977 này mà tôi đã nói tới tự do dân chủ rồi à?
3/ Không phải chỉ là ''người'' Việt Nam mà thôi!
Chương 7
Vào cuối thập niên 30 tức là thời cực thịnh của lãng mạn, tại Hà Nội, chuyện hoạ sĩ Hoàng Lập Ngôn và chiếc xe MÊ LY làm thế hệ tôi mê mẩn. Chúng tôi mơ ước được như ông ''hoàng lập dị'' kia, đóng một chiếc xe ngựa rồi đánh xe đi trên đường thiên lý, tới nơi nào có phong cảnh đẹp thì dừng xe lại, đặt giá vẽ bên đường, hay lấy đàn ra đứng hát nghêu ngao. Chao ôi sao mà mê ly đến thế nhỉ!
Vào cuối thập niên 30 tức là thời cực thịnh của lãng mạn, tại Hà Nội, chuyện hoạ sĩ Hoàng Lập Ngôn và chiếc xe MÊ LY làm thế hệ tôi mê mẩn. Chúng tôi mơ ước được như ông ''hoàng lập dị'' kia, đóng một chiếc xe ngựa rồi đánh xe đi trên đường thiên lý, tới nơi nào có phong cảnh đẹp thì dừng xe lại, đặt giá vẽ bên đường, hay lấy đàn ra đứng hát nghêu ngao. Chao ôi sao mà mê ly đến thế nhỉ!
Một số bài hát soạn ra mấy năm sau đó đều bị ảnh hưởng cái
lãng mạn của họ Hoàng và chiếc xe MÊ LY như: Con Đường Vui của Lê Vy-Phạm Duy,
Đoàn Lữ Nhạc của Đỗ Nhuận... Hợp cảnh nhất là bài Bánh Xe Lãng Tử của Trọng
Khương soạn thời tiền chiến:
Ta luyến lưu một kiếp giang hồ
Dù rằng cuộc sống vô bờ
Tim hồng tràn máu vô tư
Ha ha ha ha!
Cũng lãng mạn và rất dễ thương là bài Nhạc Đường Xa của Phạm
Duy Nhượng, anh tôi, soạn trong kháng chiến:
Kìa lóc cóc vó ngựa rung rinh
Trên nhịp cầu tre bên suối
Hoà tiếng hát với nhịp xe đưa
Ta cười đón gió say sưa...
Lãng mạn đó còn kéo dài đến độ vào cuối thập niên 50, nghĩa
là 20 năm sau, một ca khúc của Văn Phụng còn nhắc tới MÊ LY:
Ô mê lý mê ly
Ô mê lý mê ly đời ta...
Tại Saigon, một năm trước ngày lịch sử 30 tháng Tư, tôi mua
cho kỳ được chiếc xe trailer của một người Mỹ nhưng than ôi, vì chiến tranh
đang tới hồi kịch liệt, tôi không được cùng xe nhịp nhàng quay bánh lướt, hình
xe mờ khuất trong mênh mông... trên con đường cái quan đã bị cắt ra nhiều mảnh
mất rồi.
Bây giờ, giữa 1977, thật là oái oăm, trong hoàn cảnh ''phân
ly'' mà vẫn nhớ tới ''mê ly'', tôi dễ dàng thực hiện giấc mơ xưa. Để làm chuyến
đi xuyên lục địa Hoa Kỳ, tôi có chiếc trailer nhỏ, chắc chắn có nhiều tiện nghi
hơn xe MÊ LY của hoạ sĩ họ Hoàng. Trong xe có giường nằm, có tủ đựng nước đá,
có bếp gas, có tank (thùng) đựng nước. Tới những trại dành riêng cho xe trailer
ở dọc đường, tôi câu điện 1 để chạy máy điều hoà không khí và coi tivi. Mắc xe
trailer vào xe Buick tám máy mới mua lại nơi cửa hàng bán xe hơi cũ, chúng tôi
theo xa lộ số 10 đi từ tiểu bang Florida, qua Alabama, Louisiana, Texas,
Arizona... vượt vài ngàn dặm để tới California.
Thật là một cuộc du lịch thần tiên dù du khách là kẻ vừa bước
vào đời sống lưu vong nghĩa là vẫn chưa thực sự ổn định. Xa lộ rộng rãi, xe chạy
êm ái. Tôi làm chủ được thời gian và không gian. Muốn đi muốn nghỉ lúc nào, muốn
rẽ ngang rẽ dọc vào đâu cũng được. Đi vào tiểu bang Alabama, Louisiana là đi
vào miền Nam sâu thẳm (deep South) của Hoa Kỳ, nghe loại ''nhạc sầu xanh''
(blues), sống những chuyện khắc khoải của Tennessee Williams...
Tới thành phố New Orleans là nhớ tới cô gái mắc bệnh tâm thần
trong cuốn sách Chiếc Xe Điện Mang Tên Khát Tình (A Streetcar Named Desire) của
văn sĩ ''lại cái'' (homosexual) đó... Đến Texas, Arizona, gặp sa mạc và những dẫy
núi đá như bị lở sơn, tôi tưởng mình là John Wayne, đóng phim cao bồi, phi ngựa
lóc cóc, đuổi theo dân da đỏ, bắn súng đoàng đoàng...
Ngừng lại những thành phố Mobile, New Orleans, Houston, El
Paso, Phoenix... chúng tôi được người Việt tị nạn đón tiếp niềm nở. Dù chỉ là
ban hát xẩm ba người mà cũng gây được biến cố (!) văn nghệ tại những cộng đồng
Việt Nam nho nhỏ vừa được thành lập sau khi người tị nạn đã hoàn hồn. Đi tới
đâu, tôi cũng thấy đồng hương đã nhanh chóng ổn định cuộc sống mới. Dường như
ai cũng đã có việc làm. Những hội đoàn chính trị, tôn giáo, xã hội đã khởi sự
thành lập. Chợ Việt Nam đã ra đời ở mỗi nơi có người Đông Dương tị nạn và nghiễm
nhiên trở thành cơ quan phổ biến văn hoá Việt Nam hải ngoại, sách báo, băng nhạc
được bày bán bên cạnh nước mắm, sì dầu, tương ớt...
Chuyến đi dài mười ngày này không phải lúc nào cũng bình an
vô sự. Tại vùng ngoại ô của một thị trấn trong tiểu bang Texas, vào một hoàng
hôn tím đỏ, có lẽ vì tài xế này quá mệt mỏi nên vừa đi vào một ngã tư thì bị một
xe (do một phụ nữ Mễ lái) tông vào xe mình. Cửa xe bẹp dí, kiếng xe vỡ tan, bà
Mễ gẫy chân mà không ai trong gia đình tôi bị một vết thương nhỏ nào cả. Hú
vía!
Thế là sau chuyến đi năm trước bằng đường bay và biết cái lạnh
cóng của miền biển hồ, cái xô bồ của hai thành phố khổng lồ New York và
Chicago, bây giờ chúng tôi làm cuộc du ngoạn bằng đường bộ, đi sâu vào nước Mỹ
để biết thêm cái ẩm ướt của rừng nước Louisiana, cái mênh mông của Texas, cái
khô nóng của Arizona, cái mượt mà của California. Tôi tha hồ thu nhận cảnh vật
Mỹ Quốc vào lòng để viết ra một bài ca sau khi định cư ở California, nhan đề
Hát Trên Đường Tạm Dung:
Ta đi trên đường tạm dung
Vùng Ca Li quanh năm nắng ấm
Mà lòng người lưu vong vẫn thấy lạnh lùng...
Nói về chữ ''tạm dung''. Đối với người tị nạn, đó là một danh
từ không ổn. Nó còn làm cho người mang danh từ đó thấy mình bị nhục mạ là khác,
vì tiếng Anh parolee có ý nghĩa ''phạm nhân được tạm tha''. Lần đầu tiên tỏ
tình với nước ''mẹ ghẻ'' qua một ca khúc, tôi dùng chữ ''tạm dung'' để đáp lễ Mỹ
Quốc. A, bà tạm dung tôi thì, OK, tôi tạm dung bà. Nghĩa là tạm dung hai chiều,
isnt'it?
Ca khúc Hát trên Đường Tạm Dung đưa ra hình ảnh một người Việt
Nam đi khắp Hoa Kỳ, từ vùng Ca Li quanh năm nắng ấm tới...
... Trời Si-át-Tơn mưa rơi chẳng dứt,
Cỏ hoa đua nhau khoe mầu sắc...
Rồi tới:
Mi-ni-sô-ta! Một đời băng giá...
Mit-sip-si-pi! Trường giang lượn khúc...
Người tạm dung còn đi vào vùng mênh mông Tếch-Xát,qua miền
bông bay Lu-sia-na... xuống miền cam đong đưa ở Fờ-lo-ri-đa... theo cơn phong
ba trên hồ Mi-chi-găng... rồi đi vào lịch sử người xưa ở Viêc-gi-nia... đi đâu
cũng thấy cảnh đẹp người sang, nhưng sao lòng mình vẫn thấy lạnh lùng, vết
thương trong tim vẫn còn rạn nứt, ngọn lửa thù vẫn còn ngùn ngụt trong đôi mắt
đen... Cho tới khi tới bến Nữu Ước, gặp Nữ Thần Tự Do, người tạm dung bèn cất
tiếng hỏi:
Này Thần Tự Do ơi!
Muốn hỏi Nàng mấy tiếng vu vơ
Có phải Nàng, mắt đá ngu ngơ?
Khiến Nàng nhìn Thế Giới không xa...
... nên Nàng chỉ đấu tranh cho nhân quyền ở nước Nga, mặc cho
các nước Đông Dương đang khóc ròng vì bao cảnh lầm than dưới chế độ Cộng Sản.
Người tạm dung mong Nữ Thần Tự Do chuyển hướng nhìn về phía Đông, đấu tranh cho
Tự Do Dân Chủ ở ba xứ Đông Dương, khi đó người tạm dung có thể:
Trời Ca-Li ta yêu nó đấy
Gần bằng tình ta yêu nắng cháy Saigon
Vùng Si-át-tơn mưa rơi lả lướt
Lòng lưu vong nghe như dịu mát
Đà Lạt ơi! Đâu đây phảng phất khói sương...
... Người tạm dung sẽ chấp nhận Mỹ Quốc như quê hương thứ hai
của mình và sẽ leo lên tặng tượng Nữ Thần Tự Do một nụ hôn thắm thiết. Với bài
hát này, tôi phản ứng danh từ ''tạm dung'' bằng cách sinh động hoá cảnh sống của
người tạm dung. Đó là một tiến trình, một con đường. Và đã là con đường tất
nhiên nó phải dẫn tới một cái gì đó. Như Con Đường Cái Quan khi xưa của lữ
khách dẫn tới cuộc thống nhất đất nước, lòng người.
Bài Hát Trên Đường Tạm Dung bây giờ dẫn tới nhiều con đường:
° Con đường tự do ở hải ngoại trên đó người tị nạn đang cất
bước đi với tất cả buồn vui và ước vọng ngày trở về quê cũ.
° Con đường mất tự do ở trong nước, có người gục ngã nơi tù đầy,
có thiếu phụ đi thăm chồng ở trại giam, có kẻ tìm cách vượt biên, có người mưu
đồ phục quốc.
° Con đường hoài hương, con đường dĩ vãng đầy nhớ thương.
° Kể cả con đường sáng lạn dẫn tới thế kỷ 21 nữa!
Một số ca khúc nằm trong các loại gọi là tị nạn ca, ngục ca,
hoàng cầm ca, rong ca... sẽ tuần tự ra đời để phản ảnh những con đường càng
ngày càng thêm sinh động đó. Cho tới khi tất cả tiến trình đều dẫn tới ngày chỉ
còn lại một con đường mà thôi: con đường Việt Nam thực sự hoà bình, thống nhất,
tự do, dân chủ. Nghĩa là phải phân tán tới cực điểm rồi mới qui về một mối, đúng
như định mạng của người Việt Nam.
1/ Phải trả tiền, không câu điện lậu như khi tôi còn ở Việt
Nam đâu!
Chương 8
Chúng tôi tới California một ngày hè 1977 với chiếc xe hơi méo mó và chiếc trailer sứt mẻ. Đã liên lạc từ trước, chúng tôi tới ở tạm nhà người quen ở đầu đường Hunter thuộc Midway City, cách Los Angeles khoảng 45 miles. Vợ tôi và các con ở một phòng trong nhà, tôi ở trong trailer có gắn máy lạnh.
Chúng tôi tới California một ngày hè 1977 với chiếc xe hơi méo mó và chiếc trailer sứt mẻ. Đã liên lạc từ trước, chúng tôi tới ở tạm nhà người quen ở đầu đường Hunter thuộc Midway City, cách Los Angeles khoảng 45 miles. Vợ tôi và các con ở một phòng trong nhà, tôi ở trong trailer có gắn máy lạnh.
Tới vùng Nam-Cali này, chúng tôi đi hát ngay ở trường Đại Học
Long Beach. Rồi qua hát tại Denver ở tiểu bang Colorado do lời mời của anh bạn
bác sĩ Trần Ngọc Ninh vừa vượt biển qua đây. Gặp nhau, chúng tôi mừng mừng tủi
tủi, nhắc lại chuyện xưa, nhắc tới người bạn đã quá cố Nguyễn Đức Quỳnh với nhiều
thương cảm. May mà anh Quỳnh mất trước 30-4, nếu còn sống thì hoặc bị Cộng Sản
tóm được, hoặc phải sống lưu vong, chắc anh không có được cái chết bình thường
như vào lúc anh trút hơi thở cuối cùng ở Saigon.
Biết thêm cảnh vật Nam-Cali rồi, tôi còn có cơ hội leo lên miền
Bắc Cali, trình diễn tại Sacramento (nữ sĩ Trùng Dương đi coi, nhưng có lẽ thấy
tôi buồn nên không tới nói chuyện), Rồi tới San Francisco và San José, nơi được
gọi là ''thung lũng hoa vàng'' đang có thêm cái tên ''thung lũng điện tử''. Người
Việt tị nạn rất thành công khi đi vào nghề ráp máy điện toán ở đây. Tại San
José, ban ca nhạc ba người đã được sự ủng hộ nhiệt tình của ông Vũ Văn Lộc, người
sẽ tạo nên những tập san thông tin và chính trị đầu tiên của người tị nạn, dưới
bút hiệu Giao Chỉ.
Có thêm tiền và không muốn kéo dài sự ở chung, tôi mua một
căn nhà cũng ở đường Hunter 1. Đã có kinh nghiệm sống ở Hoa Kỳ qua mấy lần thăm
viếng, tôi chọn mua nhà ở chỗ này vì nhà rất gần hai xa lộ 22 và 405. Nhà Bưu
Điện, ngân hàng, chợ Mỹ chỉ cách nhà tôi khoảng một mile, hằng ngày tôi có thể
đi bộ ra những nơi đó. Sống tại Hoa Kỳ, có hai điều quan trọng: Phải biết nhịn
ăn và hà tiện tiền đổ săng 2.
Thành phố mang tên Thị Trấn Giữa Đàng (Midway City) nằm ở
ngay bìa của một ô vuông, bao bọc bởi bốn đại lộ Bolsa, Magnolia, Westminster
và Brookhurst. Cái gọi là Khu BOLSA (trước khi được gọi là LITTLE SAIGON) nằm
trong cái ô vuông này. Khi tôi vừa tới định cư tại đây, cái ô vuông đó còn là
những vườn dâu xanh ngát, lác đác đây đó là vài ba khu tiểu thương mại Mỹ với
khoảng một chục cửa hàng trong đó hoạ hoằn mới có một tiệm ăn Việt Nam.
Tôi không thể ngờ rằng chỉ trong một thời gian ngắn, khu
Bolsa 3 trở thành Little Saigon với hàng ngàn cửa hiệu Việt Nam. Nhà tôi chỉ
cách Tiểu Saigon một ngọn đèn đỏ, tôi có thể đi bộ giao hàng cho các tiệm bán
sách, bán băng. Sự mọc lên của Thủ Đô Tị Nạn còn khiến cho giá nhà tăng lên rất
nhanh. Mua căn nhà với giá 60.000 US$, nếu bán đi bây giờ, tôi sẽ được lãi
120.000.
Người Việt ở trên đất Mỹ ùn ùn kéo về vùng này mỗi ngày mỗi
đông khiến cho khu Bolsa sẽ được gọi là khu bon chen. Giới làm dịch vụ địa ốc
là giới thành công nhanh nhất. Rồi tới các chợ bán thực phẩm Á Đông. Dịch vụ
này nằm trong tay người Tầu, hoặc Tầu Chợ Lớn, Tầu Đài Loan, Tầu Hồng Kông hay
Tầu Los Angeles, con cháu của người Tầu tới Mỹ trong thế kỷ trước để làm đường
hoả xa 4. Little Saigon ở không xa Los Angeles nên bị các lực lượng kinh tế kể
trên chỉ huy. Nhưng nó chỉ là ''little money'' so với các khu chợ Tầu ở New
York, San Francisco hay Los Angeles nên không xẩy ra những vụ thanh toán đổ máu
như ở các nơi đó. Từ ngày khởi sự thành lập cho tới khi bành trướng, Little
Saigon chỉ bị sách nhiễu bởi một số thiếu niên du đãng Việt Nam do vài ba cựu
quân nhân học làm ''bố già'' giật dây nhưng được Cảnh Sát địa phương và Liên Bang
(FBI) dẹp ngay tức khắc.
Sống tại một nơi được coi như ổn định nhất trong các cộng đồng
người Việt tị nạn, tôi hoàn toàn bước ra khỏi cơn chấn động hoang mang, chỉ còn
một nỗi nhớ thương các con mà tôi giải quyết bằng cách tiếp ngân đều đều để
chúng có phương tiện vượt biên. Tôi còn phác ra kế hoạch cứu con qua hai giai
đoạn. Trước hết đưa Duy Quang ra khỏi Việt Nam qua giải pháp đoàn tụ với Julie
đang ở Pháp. Khi ngỏ ý kiến với con dâu cũ ở Paris thì Julie đồng ý ngay dù hai
đứa đã ly thân từ lâu. Một khi Quang đi thoát, Minh, Hùng và Cường sẽ dễ dàng
soay sở hơn.
Tại Midway City, ba đứa con nhỏ lớn dần, vùi đầu vào việc học
hành hay vui chơi, tôi ít phải bận tâm đến chúng. Chúng chỉ thỉnh thoảng lâm
vào cảnh sợ ma mỗi khi vợ chồng tôi và Thái Hiền phải đi hát xa. Để thưởng công
coi nhà, tôi tặng chúng đồ chơi đủ thứ. Những ngày không đi lưu diễn, Thái Hiền
tới làm việc tại một cửa hàng chuyên gửi quà về Việt Nam, một dịch vụ càng ngày
càng phát triển, làm giầu cho ai biết khai thác. Tôi có nhiều thì giờ để gặp bạn
cũ, có thêm bạn mới. Bạn cũ gặp nhau không còn ngượng ngùng như khi còn ở trại
tị nạn.
Các ca nhạc sĩ ở gần hay ở xa khu Bolsa là Nguyễn Đức Quang của
Phong Trào Du Ca, Hoàng Thi Thơ của Trăng Rụng Xuống Cầu, Ngọc Bích của kháng
chiến, Lữ Liên của AVT, Bùi Thiện, ca sĩ hồi chánh, Đỗ Đình Phương, chuyên về
guitare classique... Nhưng ít người có thể hành nghề ca nhạc toàn phần như tôi,
người làm việc cho USCC hay YMCA, kẻ đi học nghề hay làm trợ giáo trong các trường
có học sinh người Việt. Bạn cũ trong giới cầm bút có thi sĩ Cao Tiêu vào ngồi
trong Sở Mách Việc, nữ ký giả Kiều Mỹ Duyên làm nghề địa ốc, Lê Tất Điều từ
Bloomington (Illinois) di tản về San Diego để sửa tầu biển cùng Phan Lạc Tiếp...
Sống đông đảo trong một địa phương, ngoài những định chế có sẵn,
còn có thêm bối cảnh mang mầu sắc dân tộc như chợ búa, quán ăn, nhà thờ (người
Công giáo làm lễ bằng tiếng Việt), chùa chiền (Phật tử sửa living room kiểu Mỹ
thành nơi cúng Phật)... tôi cảm thấy xã hội Việt Nam bị tan vỡ sau ngày 30-4-75
đang dần dần thành hình. Sự kiện năng gặp gỡ nhau là điện nam châm làm cho các
mảnh vụn xã hội hút lại nhau.
Trong số nghệ sĩ mới quen như Hoàng Quốc Bảo, Trần Quảng
Nam... tôi hay tới gặp Đông Duy, con trai của anh bạn già Hoàng Nguyên, cựu
công chức lớn của Bộ Thông Tin thuở chúng tôi là người đồng sở. Đông Duy vốn là
ký giả, nay trở thành chủ nhân một nhà in nhỏ và lập một cơ sở ấn hành lấy tên
là ĐÔNG PHƯƠNG. Anh là một trong những người đầu tiên tung ra sách báo Việt Nam
ở Mỹ. Số ra mắt của tập san mang tên TIN VĂN với chủ đề Tháng Năm Đen có bài
bình luận chính trị của Tô Văn, nhạc của Trần Quảng Nam, thơ của Hoàng Khởi
Phong... làm tôi có cảm hứng để soạn ngay một bài hát có tính chất tuyên ngôn
được dùng để đồng ca vào ngày dân tị nạn cũng gọi là Ngày Quốc Hận như ngày đất
nước bị phân đôi vào năm 1954:
Tháng Tư Đen! Xin cúi đầu mình xuống
Khóc quê hương, trói trong tay bạo cường
Tháng Tư Đen! Ba mươi năm quật cường
Tàn tanh vì lọt vào tay đế quốc...
Bài hát mang tên Tháng Tư Đen muốn ghi lại xúc động chung của
người Việt tị nạn. Tên bài hát nhắc tới tên một tổ chức chống đối của người
Palestine: BLACK SEPTEMBER. Nó có cái mạnh của một tổ chức tranh đấu cũng mang
phận lưu vong như Việt Nam này. Tuy nó nói tới sự đen đủi của số mệnh quốc gia,
sự đen tối trong đầu óc mọi người, nhưng nó có thêm cái bóng bẩy, cái đa dạng
vì nó đưa ra những hình ảnh như:
Tháng Tư Đen! Xin cúi đầu một phút
Nhớ anh em, sống trong ngục trong tù
Tháng Tư Đen! Nuôi cho sâu hận thù....
Tháng Tư Đen! Xin ngước mặt nhìn tới
Tới tương lai, tới quê hương vời vợi
Tháng Tư ơi! Hơn năm mươi triệu người
Như một người, phải thành công mới thôi!
Nó không hẳn là cảm thức của một người, nó là chữ mới, ý niệm
mới trước đây không có (ngày quốc hận năm 1954 không có thêm cái tên Tháng Bẩy
Đen, chẳng hạn) bây giờ được đám đông cùng nghĩ, cùng chia sẻ. Nó là một thứ
truyền cảm, một thứ keo sơn muốn thắt lại sự rời rã trước đây của cái trở nên Cộng
Đồng Việt Nam:
Này người Việt ở trên thế giới
Nào cùng nhau họp chung khí giới
Cất tiếng đòi tự do cho triệu đồng bào ta.
Hãy đoàn kết lại!
Tháng Tư ơi! Hơn năm mươi triệu người
Như một người, phải thành công mới thôi!
Sau khi soạn ra vài bài hát phản ảnh những bước đi đầu tiên của
tôi trên con đường tạm dung (hay con đường tự do cũng thế) tôi nhận được tin
anh Vũ Hoàng Chương qua đời. Tôi sực nhớ tới những câu thơ anh viết ra từ ngày
mới rời Bắc vào Nam:
Lũ chúng ta lạc loài dăm bẩy đứa
Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh.
Ngày còn ở Fort Walton Beach, cũng như mọi người tị nạn, tôi
đang bị tê liệt sau cơn chấn động. Đời sống riêng của tôi là sự hoang mang, đời
sống chung của đồng hương là một môi trường không có gì giao thoa với nhau được
cả. Ai cũng sống trong cảnh xa lạ, nhiễu nhương, tan tác. Nói tới chuyện lưu
vong hay di tản, mọi người đều chưa thấy chiều hướng rõ rệt của nó. Chưa ai tìm
ra và nói lên ý nghĩa của cuộc ra đi vừa vĩ đại vừa bi thương này. Lúc đó ai
cũng chỉ có ý nghĩ trốn thoát Cộng Sản, chưa ai xác định cuộc ra đi là chống Cộng.
Trong tôi, có cả ngàn mặc cảm. Tôi còn lẩm cẩm cho rằng có lẽ Cộng Sản đúng (vì
chiến thắng), mình sai (vì phải bỏ nước ra đi). Câu thơ của họ Vũ sống lại
trong tôi khi nghe tin anh chết. Trong hoang mang, tôi đặt dấu hỏi vào câu tự
thán của nhà thơ:
Có phải tôi là người quê hương ruồng bỏ?
Có phải tôi là người giống nòi khinh?
Có phải tôi là người quê hương nguyền rủa?
Có phải tôi là người giống nòi xua?
Tôi khẳng định ngay rằng quê hương và giống nòi không ruồng bỏ,
khinh khi, nguyền rủa, xua đuổi tôi đâu:
Quê hương tôi ơi! Tôi sinh ra ở đấy
Tôi lớn lên cùng với phận cỏ cây
Vững chắc như tre, đam mê như ngọn lúa
Tôi bám rễ vào nước mặn đồng chua.
Tôi phải bước đi vì những quyền làm dân đã chết trong tay
quân gian tham độc đoán và tôi hẹn sẽ về giải phóng quê tôi...
... Mai này tôi về cùng quê hương rạng rỡ
Mai này tôi về cùng với Tự Do
Mai này tôi về cùng quê hương đổi mới 5
Mai này tôi về cùng giống nòi tôi.
1/ Nếu đừng quá vội vàng, mua nhà ở đường Newland (bên cạnh
Hunter) thì rất phù hợp với cảnh mình: đường Đất Mới trong Thị Trấn Giữa Đàng.
2/ Tham ăn là dễ bị cholesterol làm nghẽn mạch máu. Ít đi xe
hơi, đi bộ nhiều nhiều thì tránh được chết non.
3/ Bolsa tiếng Mễ là buôn bán.
4/ Chưa kể Tầu Trung Cộng cũng có mặt trong các hoạt động
thương mại, văn hoá...
5/ Vào năm 1978 mà tôi đã nói đến quê hương cần phải đổi mới!
Chương 9
Vào lúc giữa năm 77 này, bỗng xẩy ra hai biến động cực kỳ to lớn (sau biến cố 30-4). Hai biến động này làm thay đổi thái độ của người lưu vong.
Vào lúc giữa năm 77 này, bỗng xẩy ra hai biến động cực kỳ to lớn (sau biến cố 30-4). Hai biến động này làm thay đổi thái độ của người lưu vong.
Trước hết là Phong Trào BOAT PEOPLE. Hàng ngàn người Việt bỏ
nước ra đi dù nước Việt Nam trên danh nghĩa đã hoàn toàn độc lập và thống nhất.
Phong trào boat people là hồi chuông báo động về sự vi phạm nhân quyền của Hà Nội.
Sau gần ba năm Cộng Sản chiếm được miền Nam và trị dân bằng một chính sách vô
nhân đạo, dù toàn dân phản đối nhưng không có tin tức nào lọt ra thế giới để tố
cáo những trại cải tạo ở Việt Nam. Phong trào boat people với sự hùng vĩ và thảm
thương của nó làm rúng động thế giới. Nó xẩy ra đúng lúc Tổng Thống Hoa Kỳ
Jimmy Carter đưa vấn đề nhân quyền lên hàng đầu trong quốc sách Hoa Kỳ. Thế là ở
Mỹ, cả chính phủ (Dân Chủ) lẫn dân chúng (như Joan Baez, Ginette Sagan và nhiều
danh nhân khác...) sau khi mang nhiều mặc cảm vì Hoa Kỳ nhẩy sổ vào Việt Nam một
cách thiếu cương quyết rồi rút lui khỏi Việt Nam một cách nhục nhã và thiếu
trách nhiệm, nay muốn chuộc lỗi xưa nên tất cả đều hăng hái giúp người vượt biển.
Do sự vận động của Thượng Nghĩ Sĩ Kennedy, Tổng Thống Carter ký sắc lệnh cho
phép 14.000 người vượt biển vào Hoa Kỳ trong mỗi tháng. Hoa Kỳ còn ra lệnh cấm
vận 1 khi Việt Cộng xâm chiếm Căm Bốt. Với sự quan tâm tới nhân quyền ở Việt
Nam, sự đón nhận rộng rãi thuyền nhân Việt Nam và với sự trừng phạt Việt Cộng của
Hoa Kỳ, tôi thấy Nữ Thần Tự Do đã xoay nhìn về hướng Đông Phương như tôi từng
van nài qua bài hát trên đường tạm dung rồi! Ai dám bảo (nói phét chơi) tượng
đá không biết nghe bài hát nhỏ bé của một kẻ du ca, di tản buồn cười là tôi?
Đối với người Việt tị nạn, biến cố người vượt biển cho thấy một
chiều hướng tất yếu. Đó là sự ưu thắng của chủ nghĩa Cộng Sản chỉ là nhất thời.
Ưu thắng của cái gọi là yếu tố Việt Nam, nhất thời bị thua thiệt nhưng chung cuộc
nó có triển vọng thắng lợi. Tôi không cần viết ra đây những hành động nhốt quân
nhân, công chức, trí thức, văn nghệ sĩ vào trại cải tạo, vơ vét tiền bạc của
người dân qua những đợt đánh tư sản, đổi tiền... mà ai cũng biết. Một chế độ mất
lòng dân như thế sẽ không thể tồn tại. Người dân phản đối bằng cách vượt biển
ra đi, bất chấp sự hiểm nguy. Ra tới thế giới tự do, một người vượt biển là một
phòng Thông Tin tố cáo chế độ phi nhân của Việt Cộng. Liên Sô có một
Soljenytsyne để nói về Gulag Archipelo, Việt Nam có hàng triệu Soljenytsynes để
tố cáo quần đảo lao tù.
Đang cần có một chủ đề để hành động, tất cả người Việt tị nạn
ở trên thế giới ào ào tổ chức những công tác cứu nguy người vượt biển và tố cáo
sự vi phạm nhân quyền trầm trọng của Cộng Sản. Cần nói tới một hành động điển
hình nhất là một đám đông người Việt đi biểu tình ở Hoa Thịnh Đốn, trong đó có
nữ tài tử điện ảnh Kiều Chinh, bị đau chân nên bỏ giầy đi đất. Trong đêm tối,
tay cầm nến, họ tới tụ tập trước Toà Bạch Ốc. Tổng Thống Carter đã viết trong Hồi
Ký là: ''...Trong đêm đó, ở trong Phòng Bầu Dục (Oval Room) nhìn ra ngoài, tôi
thấy những ngọn nến lung linh giống như những linh hồn của đám người chết trên
biển! Tôi rất cảm động và hôm sau ký ngay sắc lệnh giúp đỡ người vượt biển...''
Vượt biển! Thật là đúng với sứ mệnh của dân mình, vì chữ việt
luôn luôn mang ý nghĩa vượt. Tôi còn cho rằng bức tường Berlin bị đập tan vào
năm 1989 cũng do có phong trào boat people của Việt Nam đứng bên cạnh những
phong trào đòi nhân quyền ở Đông Âu như Công Đoàn Đoàn Kết Solidarnosc ở Ba Lan
chẳng hạn.
Biến cố boat people đến cùng lúc với biến cố chia rẽ trong nội
bộ Cộng Sản Á Đông qua hai cuộc chiến tranh giữa Hà Nội và Bắc Kinh, giữa Việt
Nam Đỏ và Khờ Me Đỏ. Đã có mâu thuẫn trầm trọng giữa Liên Sô và Trung Cộng rồi,
nay có thêm hai vụ đổ máu Việt/Trung và Việt/Miên, tôi nghĩ rằng ngày tận số của
khối Cộng Sản không xa lắm đâu. Quả nhiên, giờ khai tử của chủ nghĩa Cộng Sản sẽ
điểm vào đầu thập niên 90. Đối với thời gian của lịch sử, từ 1977 tới 1992, 15
năm có là bao?
Làm sao mà một nhạc sĩ đang đói đề tài như tôi lại có thể dửng
dưng trước phong trào boat people được? Trong lòng đầy kính phục và thương cảm,
tôi soạn bài Hát Trên Đường Vượt Biển hay là Hát Cho Người Vượt Biển:
Này đoàn người đang vượt biển Đông
Bé li ti như chiếc lá trong rừng
Người liều mạng đang vượt trùng dương
Như hạt cát giữa sa mạc nóng
Đoàn người hùng đang vượt biển rộng
Mũi kim khâu ở đống rơm khô
Này đoàn người đi tìm tự do
Muốn tìm người, thật là khó!....
Này đoàn người đang vượt biển Đông
Kiếp mong manh như áng mây hồng
Người gửi mình trong lòng đại dương
Treo đời sống giữa hai sợi tóc
Người chập chờn giữa trời biển rộng
Đã bao lâu thành đám thây khô
Này đoàn người đi tìm tự do
Cứu được người, thực chẳng khó...
Trong khi tôi đang lạy Trời Phật, lạy Thần Biển, lạy loài người,
lạy tổ tiên trong bài hát để xin tất cả ra tay cứu giúp bé ngây thơ trong bão
tơi bời, giúp ông bà lão nghiến răng cầm lái, đoái thương đôi trẻ mới se duyên,
phù hộ cho họ mau mau thấy đất liền... thì TRỜI ĐẤT ƠI! Các con tôi cũng đang
lênh đênh trên biển cả!
Giấy bút đã không đủ để viết ra sự thống khổ ngày xa con thì
bây giờ tôi cũng không tìm đủ chữ để diễn tả niềm vui sướng tột độ của vợ chồng
tôi khi nghe giọng reo mừng của các con trong máy điện thoại: sau ba ngày vật vờ
trên biển Đông, Minh, Hùng, Cường đã tới Pulau Tenga!
Nhờ trổ tài ''nhạc trẻ'' để giải trí cho người tị nạn ở hòn đảo
thuộc Mã Lai này, chúng được Cha truyền giáo ở trong trại cho ra thành phố và
vào nhà thờ gọi phone cho bố mẹ.
Các cụ có câu phúc bất trùng lai, họa vô đơn chí, nhưng vào
hoàn cảnh gia đình tôi, cái phúc tới hai lần trong một lúc: Duy Quang cũng vừa
tới Paris! Làm sao tôi không khỏi quỳ lạy ngoài đời từ Trời Phật, tổ tiên tới
loài người như đã quỳ lạy trong bài hát cho người vượt biển.
Cũng phải mất từ 4 tháng tới 8 tháng mới hoàn tất mọi thủ tục
đoàn tụ để mọi người trong gia đình tôi ôm nhau trong tiếng khóc tiếng cười...
Nhưng ngay từ cuối 77 qua đầu 78, tôi như rồng lại gặp mây,
diều lại gặp gió, tiếp tục đi trên những con đường đã phác hoạ:
con đường tự do ở hải ngoại với tị nạn ca,
con đường mất tự do ở trong nước với những ngục ca.
Rồi tôi còn thong dong đi trên con đường dẫn tới những năm
2000 với mười bài rong ca.
Và cuối cùng, chắc chắn sẽ phải có ngày được hát trên con đường
về với những đạo khúc thiền ca...
Tóm tắt lại, biến cố boat people và vụ xua quân xâm chiếm Cao
Miên khiến cho thế giới chán ghét Việt Nam Cộng Sản, chính phủ Hà Nội bị cô lập
hoàn toàn về chính trị và kinh tế khiến tôi hoàn toàn hết bi quan về thời thế.
Sự đoàn tụ với các con khiến lòng tôi không còn một sợi tơ buồn khổ. Tôi là
chim Quyên đã cấu cổ quyên sinh hay thổ huyết chết, nay tái sinh từ đống xương
tro của mình, cất tiếng hát to như ngày nào hát trong mười bài tâm ca.
Tiếng hát có được nhiều người nghe hay không, đó là chuyện
khác.
1/ Cho tới khi tôi viết những dòng này lệnh cấm vận đã được
bãi bỏ.
Chương 10
Khi tôi trở thành kẻ lưu dân và phải tới sinh sống ở Mỹ, tôi đã quá tuổi 55, cái tuổi khó sống nhất của người Đông Dương tị nạn. Không còn trẻ để có thể tranh việc với người Mỹ, chưa tới tuổi về hưu để được hưởng tiền trợ cấp tuổi già, ai cũng đều không tránh khỏi lo âu. Nhưng một số bạn cùng lứa tuổi tôi cũng nhanh chóng khắc phục khó khăn để có một đời sống khá đầy đủ, vì quả rằng Mỹ quốc là một land of opportunities (nước có nhiều cơ hội tốt). Về phần tôi, đâu dám nghĩ rằng có thể sống bằng nghề nhạc được nên tôi đã tính tới chuyện đi học nghề điạ ốc, nghề ráp máy điện tử hay mở hàng ăn... Nói cho ngay, khi vừa đặt chân tới Hoa Kỳ, tôi đã được anh bạn Mỹ Dick McCarthy ở Maryland giới thiệu đi làm professor in residence (dạy nhạc) tại một trường Đại Học ở tiểu bang Maine, nhưng vì sợ cái lạnh chết người nên tôi từ chối.
Khi tôi trở thành kẻ lưu dân và phải tới sinh sống ở Mỹ, tôi đã quá tuổi 55, cái tuổi khó sống nhất của người Đông Dương tị nạn. Không còn trẻ để có thể tranh việc với người Mỹ, chưa tới tuổi về hưu để được hưởng tiền trợ cấp tuổi già, ai cũng đều không tránh khỏi lo âu. Nhưng một số bạn cùng lứa tuổi tôi cũng nhanh chóng khắc phục khó khăn để có một đời sống khá đầy đủ, vì quả rằng Mỹ quốc là một land of opportunities (nước có nhiều cơ hội tốt). Về phần tôi, đâu dám nghĩ rằng có thể sống bằng nghề nhạc được nên tôi đã tính tới chuyện đi học nghề điạ ốc, nghề ráp máy điện tử hay mở hàng ăn... Nói cho ngay, khi vừa đặt chân tới Hoa Kỳ, tôi đã được anh bạn Mỹ Dick McCarthy ở Maryland giới thiệu đi làm professor in residence (dạy nhạc) tại một trường Đại Học ở tiểu bang Maine, nhưng vì sợ cái lạnh chết người nên tôi từ chối.
Nhưng thật là may cho tôi quá, tôi đã nhanh nhẹn làm nghề sản
xuất băng cassette và móc nối ngay với những bạn ca sỹ Hoa Kỳ rồi cùng họ đi
hát tại những university tours cho khán giả trẻ và tại những community tours
cho khán giả già... để nuôi nổi cả gia đình, một nửa ở Mỹ, một nửa ở Saigon. Rồi
theo đà đó, tôi đi hát tại một số cộng đồng Việt Nam đang dần dần thành hình ở
nhiều nơi trên thế giới.
Tuy nhiên, tôi cũng ý thức được rằng với tuổi đã cao, với
thành phần ca sĩ nhỏ bé có 3 người và với tài năng yếu kém so với nghệ sĩ Mỹ,
tôi không thể nào chen chân vào thế giới âm nhạc Mỹ Quốc được. Tôi tự nghĩ mình
chỉ có thể phục vụ cho cộng đồng Việt Nam mà thôi, dù tôi biết rằng sẽ gặp nhiều
khó khăn. Tôi không còn cái gọi là ''quảng đại quần chúng'' như khi còn ở trong
nước để cống hiến tấm lòng qua âm nhạc nữa rồi. Cộng đồng Việt Nam đã thưa thớt,
lại ở tản mác khắp mọi nơi, đi lưu diễn trong lục địa Hoa Kỳ cũng đã rất là khó
nhọc, nói gì đi hát ở Âu Châu, Úc Châu?
Nhưng Trời Phật giúp tôi, sau gần 1,500 ngày xa cách cha mẹ,
các con tôi đã qua Mỹ. Ban THE DREAMERS (gồm Duy Quang, Duy Minh, Duy Hùng, Duy
Cường, Thái Hiền, có thêm Julie và Thái Thảo) tái xuất hiện tại Hoa Kỳ.
Tôi giải tán ban tam ca THE PHAM DUY FAMILY SINGERS, dành
toàn thì giờ để sáng tác, sản xuất và phát hành băng nhạc, sách nhạc.
Những nhạc tập mang tên Hát Trên Đường Tị Nạn, Nghìn Trùng Xa
Cách, Dân Ca và những cuốn sách Tự Học Đàn guitare được tôi hoặc cơ sở ĐÔNG
PHƯƠNG của Đông Duy ấn hành.
Những nhạc tập đều có thêm lời ca Anh Ngữ do một bà giáo người
Mỹ lấy chồng Việt là Mary Nguyễn sửa chữa dùm tôi. Hầu hết những tị nạn ca của
tôi được cựu và tân giám đốc cơ sở SHOTGUNS Ngọc Chánh 1 thu vào các chương trình
cassette...
Như đã nói ở trên, trong phạm vi sáng tác, đã có những bài
hát cho đời sống tự do của người Việt hải ngoại, tôi cũng cần phải soạn bài hát
cho người mất tự do ở trong nước. Bây giờ nhìn lại, tôi thấy rằng cả hai loại
ca đó đều là những bài hát về quê hương. Giống như những ca khúc mà tôi soạn ra
từ những năm vừa di cư từ Bắc vào Nam (1953). Có khác nhau là ở chỗ bây giờ nó
không chứa đựng những hình ảnh tuyệt vời của quê hương nữa... Đó là những bài
hát ảo ảnh quê hương hay là ác ảnh quê hương mà thôi.
Có trong tay một ban nhạc, ban này ngoài việc mưu sống bằng
nhạc khiêu vũ tại những night club, còn được đồng hương coi như đại diện của tiếng
hát quê hương. Được mời hát cho cộng đồng, tôi phải cung cấp những bài hát mới
cho các con. Và cũng lại phải soạn nhạc quê hương thôi!
Tiếp tục soạn những bài có tính cách tuyên ngôn như Ta Chống
Cộng Hay Ta Trốn Cộng, Có Phải Tôi Là Người Quê Hương Ruồng Bỏ Giống Nòi
Khinh... bây giờ tôi có thêm bài Người Việt Cao Quý, xưng tụng:
Những mẹ già trên đường tị nạn
Dưới mưa phùn hay tuyết lạnh mùa Đông....
Những cha già đang ngồi tuyệt thực
Nhắc nhân quyền cho nhân loại phải nghe
Lặng nghe đây tiếng người bất khuất
Từ hơn ba mươi năm về trước
Hiến đời mình cho nước Việt Nam.
Rồi tôi xưng tụng:
Những em nhỏ tay cầm ngọn cờ
Cờ da vàng với ba dòng máu
Máu Việt Nam đổi lấy Tự Do
Máu đàn anh nhắc nhủ trẻ thơ...
Cuối cùng, tôi kêu gọi:
Những người Việt sống ở nghìn phương
Vẫn còn nuôi tình tự quê hương
Nắm tay nhau trên đoạn đường trường...
Bài hát Ta Là Gió Muôn Phương soạn ngay sau đó cũng có tính
cách tuyên ngôn, khẳng định người Việt đã từ quốc gia vươn ra quốc tế rồi:
Ôi! Này hỡi gió lạnh
Miền Gia Nã Đại phủ tuyết bốn mùa
Là gió căm thù của người di cư
Ôi! Này gió sa mạc miền Úc thưa người
Làn gió nung hồn của anh với tôi.
Này làn gió Thu, bên bờ sông Seine
Làn gió mát thổi lá chết về nơi hoá kiếp
Ôi! Làn gió Xuân về xứ anh đào
Rồi vượt sóng ghé Hạ Uy Di vút về Cali...
Rồi cuối cùng tôi cũng tuyên bố:
Ta từ cõi Nam Việt
Làn gió lên đường để thoát gông cùm
Tự do vẫy vùng thổi vào muôn phương...
Những bài hát tuyên ngôn, tự tình hay hoài hương mà chỉ là ảo
ảnh quê hương đều mang những ưu tư và khẳng định. Thi nhân Vũ Hoàng Chương vẫn
còn ám ảnh tôi nên tôi soạn bài Chỉ Còn Nhau, câu đầu là thơ của họ Vũ:
Đôi ta mất hết, chỉ còn nhau
Chỉ còn trước sau
Niềm đớn đau với nỗi hận sầu
Buồn thương lai láng như biển sâu.
Đôi ta đã mất cả mộng mơ
Chỉ còn xác xơ, hình bóng xưa
Dĩ vãng mịt mù
Buồn như chiếc lá rụng, mùa Thu.
Tôi cho rằng còn nhau là chưa mất hết, chưa mất gì cả. Vấn đề
đặt ra là ta có ngồi chung lại với nhau hay không? Hay cứ nghìn đời sống chia rẽ?
Tôi van xin mọi người:
Ngồi lại đây, xin ôm chặt lấy
Bàn tay này chứa đựng hôm nay.
Năm ngón gầy đưa nhau tìm lối
Năm ngón dài ve vuốt tương lai.
Ngồi kề vai, hôn không từ chối
Vết thương lòng khép kín nghỉ ngơi
Rồi cùng đi xây duyên tình mới
Thế gian này sẽ bớt đơn côi.
Cuối cùng tôi khẳng định:
Ta chưa mất hết, vì còn nhau
Còn cần khát khao, cần biết yêu
Biết giữ tình đầu
Tình hôm nay nối qua tình sau.
Ta xây dĩ vãng của ngày mai
Bằng tình lứa đôi, dù ngắn hơi
Tiếng hát còn ngời
Tình ta như nắng mọc ngoài khơi.
Ta chưa mất hết vì còn nhau
Cùng nhau nương náu trong ân tình sau.
Với thói quen đưa nhiều nhân vật vào bài hát, bây giờ tị nạn
ca của tôi lại chất chứa những hình ảnh mẹ già, con thơ, anh trai, chị gái trên
đường tạm dung... hoặc người rao hàng, ông bà hàng xóm, anh chiến sĩ, lũ học
trò, người già, em bé ở trong nước trước kia hay hiện nay. Bài Tiếng Thời Xưa
là bài hát nhớ nhung những tiếng nói, tiếng hát, tiếng động quen thuộc xa xưa:
Có ai nhớ tiếng rao hàng buổi sáng
Tiếng xe máy rú trên đường thành đô
Có ai nhớ tiếng chuông chùa đầu ngõ
Tiếng chim hót, tiếng học trò hò la.
Có ai nhớ tiếng đêm về mùa nóng
Tiếng mưa vỗ những mái nhà lợp tôn
Những câu nói tiếng cha mẹ từ tốn
Tiếng đôi lứa, tiếng e thẹn chờ hôn.
Giờ ở trong nước câm lặng tiếng rồi
Giờ ở ngoại quốc, xa lạ tiếng người
Tôi thương nhớ lời nói của người yêu hờn dỗi
Lời Mẹ tôi thường vỗ về tôi
Có tôi nhớ tiếng ông bà hàng xóm
Tiếng anh chiến sĩ, say rượu, cười vang
Có tôi nhớ tiếng bé đùa ngoài nắng
Tiếng êm ái, tiếng tôi gọi: Việt Nam!
Bài này gợi lại những âm thanh của thủ đô miền Nam. Bài
Thương Nhớ Saigon soạn ngay sau đó gợi lại hình ảnh thành phố những ngày chưa bị
thay tên:
Saigon ơi! Tôi thương và tôi nhớ
Tôi nhớ Saigon, mà như nhớ người tình
Từng hàng cây lung linh, từng bóng mát
Tôi nhớ từng nhà, từng khu phố hiền lành
Từng buổi trưa đi trên đại lộ tươi sáng
Phố xá Saigon, rộn ràng mạch sống tưng bừng
Từng chiều êm yên vui về trong ngõ vắng
Gió mát Saigon mơn trớn tình nhân.
Những đêm không trăng, soi hồn vào ngọn hỏa châu
Sớm mai sôn sao, chim đậu cột đèn gọi nhau
Tháng năm trôi mau, giữa Saigon yêu
Kỷ niệm thật nhiều
Cùng nắng sớm với mưa chiều.
Saigon ơi! Yêu tôi xin chờ tôi nhé
Tôi sẽ trở về để hôn những vỉa hè
Của Thành Đô, cao sang và say đắm
Chia sớt tủi hờn và xây đắp tình nồng
Saigon ơi! Dù có thay tên
Mà người yêu còn nhớ không quên
Chẳng bao giờ quên!
Cùng một lòng thương nhớ Saigon, trong thời điểm này, một số
lớn thi sĩ, nhạc sĩ ở trong và ngoài nước như Nguyễn Đình Toàn, Nam Lộc, Hoàng
Thi Thơ, Song Ngọc v.v... cũng soạn ra những bài như Saigon Ôi Vĩnh Biệt,
Saigon Niềm Nhớ Không Tên, Saigon Vĩnh Biệt Tình Ta, Saigon Bây Giờ Buồn Không
Em, Saigon Của Tôi, Saigon Ôi Đã Hết...
Tôi đã có lúc băn khoăn tự hỏi: Tại sao lũ nghệ sĩ chúng tôi
không khóc một nước Việt Nam mà lại chỉ khóc một thành đô? Về sau tôi mới ngộ
ra rằng đó là phản ứng của nhân dân Việt Nam trước việc thay tên Saigon bằng
tên Thành Phố Hồ Chí Minh. Người ta có thể không đặt phần quan trọng vào việc
thay đổi danh hiệu của chế độ dù người ta cũng đã nhạo báng cái tên xã hội chủ
nghĩa bằng đủ mọi danh từ như xếp hàng cả ngày, xạo hết chỗ nói, xuống hố cả
nút v.v... Nhưng đổi tên Saigon là Thành Phố Hồ Chí Minh là một sự áp đặt bất
chính, trịch thượng của kẻ chiến thắng bằng bạo lực. Giới soạn nhạc ồ ạt phản đối
bằng những bài hát kể trên.
Tị nạn ca của tôi còn là những bài như Dấu Chân Trên Tuyết,
cái tên có lẽ là dư âm của bài Des Pas Sur La Neige của Debussy nhưng nội dung
thì buồn lắm:
Dấu chân trên tuyết của một người lữ thứ
Như mồ chôn một quá khứ nặng nề
Dấu chân sâu đậm giữ nguyên niềm hờn tủi
Của một người xa nơi miền ấm, nắng vui.
Dấu chân be bé của mẹ già xứ nóng
Sao buồn hơn một vệt bước trong bùn?
Dấu chân khô lạnh chứa muôn vàn khổ nhục
Của mẹ lìa con hay vợ lỡ xa chồng.
Đó còn là dấu chân tung toé của lũ trẻ thơ đùa rỡn... Nếu đó
là dấu chân êm ái của vài lứa tình nhân, nó cũng không che lấp được nỗi sầu xa
tổ quốc. Tất cả đều chỉ là dấu chân bạc phước của những người vắng quê hương...
Dấu chân trên tuyết của bao người xa xứ
Tan dần khi làn nắng ấm Xuân về
Nếu trên con đường đã mọc loài cỏ dại
Thì còn hằn in một vài dấu chân người
Thì còn trong tim ta, đậm dấu chân người.
Bài 1954 Cha Bỏ Quê - 1975 Con Bỏ Nước nói lên sự mất mát to
lớn của hai thế hệ người Việt, khi cả đời cha lẫn đời con, trước kia và bây giờ,
đều phải xa lánh chế độ độc tài, bỏ nhà, bỏ nước ra đi:
Một ngày năm bốn, cha bỏ quê xa
Chốn đã chôn rau, cắt rốn bao nhiêu đời
Một ngày năm bốn, cha bỏ phương trời
Một miền Bắc tối tăm mưa phùn rơi.
Một ngày năm bốn, cha bỏ Sơn Tây
Dắt díu con thơ, vô sống nơi Biên Hoà
Dù là xa đó cũng là quê nhà
Và miền nắng soi vui gia đình ta.
Một ngày bẩy lăm, con bỏ nước ra đi
Hai mươi năm là hai lần ta biệt xứ
Giờ cha lưu đầy, ở ngay trên đất ta
Và giờ con lưu đầy ở đây trên xứ lạ...
Một ngày năm bốn, cha lùi quê hương
Lánh Bắc vô Nam, cha muốn xa bạo cường
Một ngày bẩy lăm, đứng ở cuối đường
Loài quỷ dữ xua con ra đại dương...
Bị ám ảnh bởi sự thay tên của Saigon, tôi có đoạn hát:
Một ngày bẩy lăm, con bỏ hết giang sơn
Hai mươi năm tình, yêu người, yêu cuộc sống
Giờ nơi nước mình, niềm đau thay nỗi vui
Saigon đã chết rồi, phải mang tên xác người.
Vẫn là một ước mong ''qui về một mối'' sau khi chịu cảnh tan
tác chia ly:
Một ngày dĩ vãng, ôi gần, hay xa
Đất nước hai phen chứng kiến bao chia lià
Đời của cha, con: hai lần vẫy chào
Chào từ giã quê hương trong khổ đau.
Không phải lúc nào cũng mở miệng ra là nói mất nước, mất hết,
trong bài 1954 Cha Bỏ Quê - 1975 Con Bỏ Nước này, tôi chỉ nói tới chuyện phải bỏ
quê bỏ nước vì lý tưởng tự do, dân chủ. Tôi còn khẳng định không mất quê hương
qua ca khúc Quê Hương Còn Đó. Và đó là niềm vui của chúng ta:
Ta không mất quê hương
Vì quê hương còn đó
Ta có xa cửa nhà
Là vì yêu đời tự do.
Quê hương giấu trong tim
Hồn mang thêm tổ quốc
Ta sống nơi lưu đầy
Lòng ta vẫn không đổi thay...
Trong bài này, tôi nói tới lòng yêu nước của chúng ta không
bao giờ đổi thay, còn được nuôi dưỡng thêm bằng Đức Tin:
Nam mô Quan Thế Âm
Từ bi ngôi bồ tát
Lạy Đức Mẹ Ma-ria
Hiền hòa cứu nguy đời ta.
Ta đi giữa đêm đen
Mà ta không lạc lối
Ta sống hơn mọi người
Vì lòng sáng ngời niềm Tin...
Tất cả những tị nạn ca vừa kể đều được soạn theo âm giai Tây
Phương. Tôi trở về với ngũ cung qua bài Tình Nhân Loại Nghĩa Đồng Bào:
Trời cho anh được hơn muông thú
Sinh ra đời với kiếp con người
Trời cho anh bộ tim khối óc
Cho linh hồn, cho biết buồn vui.
Mẹ cho anh còn hơn thế nữa
Cho tấm lòng không thiếu không thừa
Niềm vui hay niềm đau thấp tho ng
Anh yêu người, giun dế còn thương.
Qua bài này, tôi nhắc nhở những ai đang trong cơn khủng khoảng
tinh thần hãy nên nhớ tới Mẹ Việt Nam, cội nguồn của chúng ta và cũng là nguồn
gốc của tình yêu và lòng tha thứ. Trong cơn thống khổ, nếu ta tìm tới yếu tố Trời,
Phật để được cứu rỗi thì ta cần biết rằng yếu tố MẸ cũng rất là quan trông. Khi
Phật cho em bàn tay măng búp, xoa cõi đời chan chứa đau buồn, lệ em rơi thập
phương, muôn hướng... khi em nhìn thấy cõi trầm luân... thì Mẹ cho em nhìn thấy
luôn cảnh đất nước hoang tàn. và Mẹ ru em lời ru tranh đấu cho dân mình ra
thoát lầm than... Với những người đang cầm vận mệnh đất nước ở trong tay, và
đang để cho nước nhà lâm vào cảnh nguy nàn, Mẹ mong sao cho họ có ngày biết rõ
lỗi lầm, biết hối tiếc, biết khiêm tốn, biết đổi thay:
Người van lơn, lạy ơn Thiên Chúa.
Ban cho người Bác Ái, Khiêm Nhường
Tình yêu thương nở trên th nh gi
Xin mang tội thế giới gần xa.
Mẹ xin cho người cầm vận nước
Hối tiếc vì đã rõ lỗi lầm
Gục đầu đi, Mẹ cho khiêm tốn
Khiến giống nòi sẽ thoát lầm than.
Sau Trời, Phật là cuộc đời. Nếu cuộc đời cho ta bàn tay sắt
đá, với bước chân dài đi khắp cõi đời, và nếu của thiên nhiên, của chung không
chiếm, biết chia nhau thì chúng ta sẽ sống bình yên. Sau tấm lòng, cái nhìn, sự
khiêm tốn, Mẹ còn cho ta:
... ngàn năm sử sách
Nước non mình bao lúc nguy nàn
Bàn tay ta cùng giơ tay nắm
Thương nhau nhiều nên có Việt Nam...
1/ Tôi rất mang ơn Ngọc Chánh vì anh là người tổ chức cuộc vượt
biên và cho các con tôi đi theo. Qua tới Hoa Kỳ, Ngọc Chánh lăn xả vào nghề
phát hành băng nhạc, rồi mở nhà in PERFECT PRINTING, nhà dancing RITZ... và cho
tới bây giờ vẫn là người thành công độc nhất trong giới mở night club.
Chương 11
Đối với người Việt, biển có nhiều huyền thoại hơn đất, núi hay rừng, kể từ huyền sử qua dã sử tới lịch sử. Những huyền thoại như:
Đối với người Việt, biển có nhiều huyền thoại hơn đất, núi hay rừng, kể từ huyền sử qua dã sử tới lịch sử. Những huyền thoại như:
° Biển là bước đường cùng của An Dương Vương, sau khi nghe lời
biển mới biết con gái Mị Châu, ngồi sau lưng ngựa rắc lông ngỗng để người tình
Trọng Thủy tìm được mình và đem lại cái chết của Phụ Vương...
° Biển chứng kiến cuộc tình không phân chia giai cấp của Công
Chúa Tiên Dung và người nghèo Chử Đồng Tử...
° Biển là bạn hiền an ủi An Tiêm trong lưu đầy nơi đảo
khơi...
° Biển là cõi tình của Trần Khắc Chân khi kéo quân vào Chiêm
cứu Huyền Trân ra khỏi giàn hoả thiêu rồi hai người kéo buồm ra khơi, hai năm
sau mới trở về đất liền...
° Biển là võ khí của Đức Trần Hưng Đạo, là đường phục quốc của
Hoàng Đế Gia Long...
° Biển là nỗi buồn Nguyễn Du lúc chiều hôm trong Truyện Kiều,
là lòng Mẹ bao la của Y Vân, là Mẹ Trùng Dương của Phạm Duy, là nỗi nhớ nhung
(Biển Nhớ ) của Trịnh Công Sơn trong âm nhạc...
Gần đây nhất, biển trở thành lẽ sống của người đi tìm tự do
nhưng biển cũng là mồ chôn của hàng chục vạn sinh linh. Thi sĩ Viên Linh gọi biển
là Thủy Mộ Quan qua một tập thơ dài. Tôi phổ nhạc nhiều đoạn trong tập thơ
này...
Trên huyết hải, thuyền trôi về một chiếc
Chiều bầm đen, trời rực rỡ đau thương
Thân chìm xuống băng tuyền giờ tận biệt
Sóng bạc đầu hối hả phủ trùng dương...
Thấp thoáng trần gian mịt mù bóng đảo
Trôi về Tây, về Bắc, về Đông
Trôi về đâu bốn bề thủy thảo
Về đâu kiếp đắm với thân trầm...
Đôi uyên ương Lê Uyên Phương gọi Biển là Kẻ Phán Xét Cuối
Cùng...
... Im lặng
Hoàn toàn im lặng
Chỉ còn lại bầu trời
những vì sao
nước biển đen ngòm
và tiếng thở dài câm lặng
Không một tiếng nói
Không một lời đối thoại
Chỉ có sự thất vọng
và bóng tối hoàn toàn...
Biển đã đem đến sự sống
Biển đã đem đến sự chết
Bằng ý nghĩ của con người
Chúng ta đã phán xét chúng ta
Biển chính là kể phán xét chúng ta...
(Lê Uyên Phuơng)
Còn tôi thì đã có một bài Hát Cho Người Vượt Biển trong đó biển
là sự sống...
Này đoàn người đi tìm tự do
Muốn tìm người, thật là khó...
Lạy Trời Phật, cúi đầu mà coi
Bé ngây thơ trong bão tơi bời
Lạy Trời Phật, xin nhìn ngoài khơi
Ông bà lão nghiến răng cầm lái
Và còn lạy xin Ngài Thần Biển
Đoái thương đôi trẻ mới se duyên
Lạy loài người, tôi lạy tổ tiên
Hãy cho tôi thấy đất liền...
Nhưng Diệu Văn, một thi sĩ tị nạn ở Hạ Uy Di lại nhìn Biển
Đông là một biển máu. Tôi đưa bài thơ về sự chết của thi sĩ Diệu Văn vào một ca
khúc:
Ra biển chiều nay thấy mầu máu đỏ
Máu đỏ bầu trời, máu đỏ chân mây
Gió rên siết như ngàn lời uất hận
Sóng gầm gừ giận dữ cát tung bay.
Ra biển mà coi xác người trôi dạt
Xác của người già, xác của em thơ
Xác trôi quanh, tóc nhoà theo sóng cuộn
Hố mắt đen ngòm, bầy cá đùa chơi.
Ra biển chiều nay thấy người hấp hối
Ngồi ôm nhau, nhịn đói đã bao ngày
Chiếc thuyền con chồng chềnh theo ngọn sóng
Đi về đâu trời bão tố đêm nay?
Qua bài thơ Biển Máu dữ dội này, thi sĩ cho ta thấy chính trị
tuyệt vời, tôn giáo cao siêu đến đâu cũng không ngăn được cảnh thống khổ của Việt
Nam hôm nay và cho mọi người thấy những gì đã biến biển Thái Bình thành ra biển
máu:
Một lũ điên cuồng mang mầu chủ nghĩa
Khổng giáo tam tài, phong kiến vua tôi
Lão vô vi, Phật luân hồi, Chúa bác ái
Đong mãi không đầy một chén cơm vơi.
Ra biển chiều nay thấy mầu máu đỏ
Máu của chị và máu của anh em
Tư bản đến: bom đạn và thuốc độc
Cộng Sản vào: xác ngập Thái Bình Dương
Thi sĩ cũng không quên kết tội những hải tặc gây bao tội ác ở
giữa biển và những dân tộc ở vùng biển Đông xua đuổi người vượt biển không cho
vào bờ:
Ra biển mà coi lũ người ác nghiệt
Xua đuổi thuyền bè, cướp của hãm hiếp
Máu lương dân sẽ oà trong giấc mộng
Dân chúng quanh vùng miền nước Biển Đông.
Dù có lúc không đỏ như máu, biển xanh bao la bây giờ là sự
chia cách não nùng giữa những đôi vợ chồng son. Qua một bài hát buồn nhan đề Ở
Bên Nhà Em Không Còn Đứng Đợi Chờ Anh, tôi nói tới cảnh thân yêu ngày trước ở một
tổ ấm nào đó tại miền Nam Việt, chiều chiều người vợ ra đứng đầu ngõ đợi chồng...
Đi làm về, chồng âu yếm hôn lên mắt vợ, rồi sau ngày 30-4, chồng vượt biên qua
Mỹ, vợ kẹt lại ở nhà. Người chồng ra biển rộng, gọi tên người vợ thân yêu:
Ở bên nhà em không còn đứng đợi, chờ, mong
Đợi anh về, anh hôn vào mắt nàng mầu nhung
Ở bên nhà em đi lao động
Ở bên này anh ra biển rộng, gọi trùng dương
Trùng dương nào đã chia lìa đôi vợ chồng son
Trùng dương còn thêm cắt rời cha mẹ và con 1
Trùng dương được tôi biện hộ: chế độ mới là nguyên nhân của sự
chia cách:
Trùng dương nào hay chế độ nào
Đẩy con người vô kiếp nghẹn ngào, kiếp xa nhau.
Nhớ đôi tay em, xưa xinh như mộng
Tay vuốt tóc chồng, tay nựng con thơ
Nhớ đôi môi em, ôi đôi môi mọng
Ca hát cho đời thêm sắc thêm hương
Ở bên nhà đôi tay ngà em vục bùn đen
Ở bên nhà đôi môi mềm thú vạn tội oan
Ở bên này sống với ác mộng
Từng đêm ngày anh ra biển rộng khóc thương em
Bài Ở Bên Nhà... này được phát thanh trên Đài VOA trong năm
1978, sau đó ông Lê Văn, người phụ trách chương trình Nhạc Hải Ngoại nhận được
bức thư cám ơn của một thiếu phụ ở Cần Thơ vì bài hát nói lên cảnh ngộ của bà.
Cũng như thế, vào tháng chạp năm1991, tôi nhận được lá thư của một người bạn
văn, mở đầu bằng câu: ''Tôi ngồi viết thư cho anh trong khi bầy chim đang hót
trong phòng...'' Thế là nhạc phẩm Bầy Chim Bỏ Xứ của tôi đã được ba Đài VOA,
BBC và RFI... cho mượn không gian để bầy chim tự do đã vỗ cánh bay về.
Tiếp tục soạn những bài ca xây dựng huyền thoại biển, sau bài
Ở Bên Nhà Em Không Còn Đứng Đợi Chờ Anh, tôi có bài Lấp Biển Vá Trời:
Chúa đã phán rằng có được niềm Tin
Thì mình có thể vá được trời xanh
Xê dịch núi rừng, lấp cạn trùng dương
Anh có nghe chăng
Anh có nghe chăng lời em khấn nguyện?
Sau cảnh chồng ra biển gọi vợ tới cảnh vợ ở ngoài nước muốn
làm phép lạ - lấp biển vá trời - để cứu chồng ra khỏi trại cải tạo rồi vượt biển
tới bến bờ tự do.
Tôi đã từng nói tới sự trao tình giữa nghệ sĩ với thiên nhiên
(sentiment de la nature). Tôi không dám ''khoe'' rằng nỗi buồn trong nhạc của
tôi lúc này đạt tới rung động trùng dương (sentiment océanique) nhưng trong
hoàn cảnh được ra chốn trời cao biển rộng và trước những nghịch cảnh vô cùng đớn
đau, tình cảm của tôi không còn kích thước của lũy tre xanh, con đê nhỏ, cánh đồng
xinh xinh nữa. Đã mang tâm sự của con dạ tràng (lấp biển Đông) rồi, tôi còn muốn
phóng tình cảm lên tới vũ trụ (sentiment cosmique) nghĩa là muốn theo gót bà Nữ
Oa (đội đá vá trời) qua bài hát này. Tất cả không ngoài ước muốn cùng con người
Việt Nam của thế kỷ, với nhiều phép lạ, chống lại định mệnh ngặt nghèo.
Bài Lấp Biển Vá Trời này muốn có ngày rung được Trời Đất, để
người chồng thoát được ngục thất, bay được lên trời, hay vượt biển khơi đến bên
người vợ, gần nhau suốt đời. Vào lúc này, trong những bài hát của người lưu
vong, tôi luôn luôn dựa vào Niềm Tin và Hi Vọng:
Nếu vẫn khó lòng vá được trời xanh
Phận hèn không thể lấp cạn đại dương
Xin được sống còn, giữ vẹn lòng son
Xin mãi yêu thương
Xin mãi yêu thương người nơi cuối đường.
Chúa sẽ thương tình vá lại hồn em
Bằng niềm Tin để lấp biển sầu thương.
Sống được trong đời, hi vọng còn nuôi
Nuôi mãi tin yêu,
Nuôi mãi tin yêu, gửi nơi cuối trời.
Còn niềm Tin mãi nơi ta
Thì rồi sẽ nối duyên xưa...
Biển và nạn hải tặc còn bắt tôi phải nói lên và chống lại số
phận hẩm hiu của người phụ nữ Việt Nam đương thời. Bài Lời Người Thiếu Phụ Việt
Nam đưa ra hình ảnh một phụ nữ, chồng chết ở trại tập trung, cha mẹ chết ở vùng
kinh tế mới... Nàng bế con ra khơi, không may gặp hải tặc. Chúng hãm hiếp nàng
và ném con nàng xuống biển. Hỏi tại sao người phụ nữ này không tự tử chết? Bà
trả lời:
Xin đừng hỏi tôi vì sao tôi còn sống?
Vì sao tôi còn mong? Vì sao tôi còn ngóng?
Xin đừng hỏi tôi vì sao tôi mất chồng?
Vì sao tôi mất con? Mẹ Cha, tôi mất luôn.
Xin đừng hỏi tôi, khổ đau đã triền miên
Mà sao tôi chẳng điên? Mà sao tôi chẳng chết?
Lũ giặc Biển Đông làm thân tôi ố nhục
Làm con tôi chết trôi, chỉ còn tôi sống sót thôi!
Chồng tôi đã chết nơi trại tập trung
Mẹ Cha tôi chết ở vùng kinh tế
Tôi đã ra đi, ôm đứa con thơ
Trong chuyến ra khơi nửa giấc đêm mưa.
Hi vọng tìm được cuộc đời tự do
Nào ngờ bọn người ích kỷ đuổi xua
Thuyền nhân ốm đói, giặc chờ ngoài khơi
Chỉ một mình tôi sống thôi, để lên tiếng gọi...
Vâng! Người thiếu phụ Việt Nam này không thể chết được vì:
Tôi còn phải sống để treo cao nợ máu, người Đông Dương khổ đau vì âm mưu đổi
tráo... Tôi còn phải sống để khóc chồng khóc con, khóc cha khóc mẹ... Nhưng nếu
tôi có buồn vì quê hương nát tan, lòng tôi chưa thể yếu hèn được:
Tôi còn phải sống để nuôi sâu thù oán
Kẻ gây nên lầm than, người vô tâm tàn nhẫn
Tôi còn phải sống để mang ơn những ai
Mở tay ôm những người
Nạn nhân trên cõi đời.
Kết luận: người thiếu phụ Việt Nam ở trong hoàn cảnh đáng lẽ
phải chết này cần phải sống để cho thế giới phải lưu tâm tới số phận của nước
Việt Nam.
Trên đường đi tìm tự do, biết bao nhiêu thiếu nữ, thiếu phụ
trở thành nạn nhân của hải tặc. Để xoa dịu vết thương của những người xấu số,
tôi có bài Giải Thoát Cho Em:
Giải thoát cho em, cá chậu chim lồng
Con chim Lạc Hồng bay đi mịt mùng
Con cá Tiên Rồng vượt sóng muôn trùng
Em đi tìm sống.
Giải thoát cho em, gánh nặng u buồn
Trên vai mỏi mòn, trong tim tủi hờn
Kiếp sống ngỡ ngàng, cay đắng trên đường
Xa cách quê hương...
Bài hát muốn giải thoát muôn vàn oan khiên, những tai nạn dọc
đường, cho rằng người bị hãm hại là người thục nữ không may gặp phải hùm beo ác
thú hay bị con chó cắn càn. Bài hát muốn giải thoát những nàng Kiều của thời đại,
dù là kiếp bèo nổi trôi nhưng hồn thì chói lói, người con gái Việt Nam là cỏ
núi, dù giông tố dập vùi nhưng vẫn mãi mãi xanh tươi...
Giải thoát cho em, ác mộng qua rồi
Dâng em cuộc đời, dâng em tình người
Tay đón tay mời, cuộc sống tơi bời
Cùng nhau vun sới
Giải thoát cho nhau, nối chặt tâm tình
Không ai hiểu mình hơn ta và mình
Những nỗi oan tình và những hận sầu
Giải thoát cho nhau.
Muốn vượt định mệnh ngặt nghèo của mình thì lòng phải sâu như
biển, cao như núi, rộng như các thành phố Âu Mỹ. Và khi được sống với cả ba thứ
đó mới thấy biển hoang vu, núi cô đơn, thành phố vắng lặng như thế nào?
Tôi soạn một bài hát nhan đề Như Là Lòng Tôi, cho rằng biển
có nhức nhối, núi có buốt giá, thành phố có nặng nề đến đâu đi nữa thì cũng chỉ
như là lòng tôi mà thôi:
Chiều nay ra đứng bên bờ đại dương
Biển âm u, vắng ngắt
Biển bao la một mầu tím ngát muộn phiền
Biển mênh mang niềm nhớ tiếc
Biển run lên từng đợt sóng biếc, ngỡ ngàng
Rủ nhau tới chết bên bờ biển hoang
Mặt trời cũng chết trong lòng biển sâu
Biển thương đau mấy kiếp
Biển đơn côi, biển còn nối tiếp cuộc sầu
Biển mông lung gào với gió
Biển hung hăng và làm bão tố nghiêng trời
Biển khơi nhức nhối như là lòng tôi.
Điệp Khúc là lời van xin:
Hãy lấp kín lại trùng dương
Cho tôi thôi buồn đại dương
Tái sinh làm con suối vắng...
Cho tôi xin là dòng sông
Nơi quê hương sạch và trong
Uốn quanh ngoài cánh đồng...
Đứng trước biển lòng tôi buồn như vậy... Còn nếu khi lên núi,
thì:
Bình minh lên núi, tuyết phủ đầy vai
Vùi thân trong buốt giá
Nằm chơ vơ một hàng núi đá chập chùng
Rừng xanh xao và chết cóng
Trời không cao và trời vắng bóng mây ngời
Mặt hồ băng kín như là lòng tôi.
Rồi đi xuống phố không một người quen
Nhà xi măng cốt sắt
Mọc chênh vênh và làm khuất mắt người tình.
Đường tuy đông mà quá trống
Ngày đi qua chỉ là những bóng không lời
Đời nghe xa vắng như là lòng tôi!
Điệp Khúc này vẫn là một lời van xin:
... Hãy quét tuyết sạch mùa Đông
Cho non cao khỏi lạnh băng
Hãy về gặp nhau trên đất khách...
Ta ôm nhau mà hỏi han
Ta gây lại tình thương
Sẽ thấy vui ở cuối đường.
Kết luận, bài ca vẫn hướng về sự tích cực:
Biển xanh, núi biếc hay vỉa hè kia
Rồi đây thắm thiết như là lòng ta!
Thấy tôi rất chú ý tới phụ nữ, Nguyễn Ngọc Bích viết trong
bài TỰA của nhạc tập THẤM THOÁT MƯỜI NĂM do Hội Văn Hóa Việt Nam Tại Bắc Mỹ, Tủ
Sách Cành Nam và Tạp Chí Xác Định ở Washington DC ấn hành vào năm 1985:
''Nét nổi bật của nhạc Phạm Duy trong lúc này là thế đứng và
nhất là thân phận của người đàn bà, của phụ nữ Việt Nam. Nguyễn Du viết: Đau đớn
thay phận đàn bà và đau đớn như thế nào, ghê gớm như thế nào, có lẽ chưa bút
nào tả siết. Phạm Duy đã thử qua nhạc của anh...''
Thân phận của người thiếu phụ được tôi chú ý có lẽ vì tôi
luôn luôn bị huyền thoại Mẹ ám ảnh. Tôi còn lưu tâm tới người thiếu nữ Việt Nam
trên đường tị nạn. Do đó có bài:
Người con gái Việt rời xa tổ quốc
Nàng như cánh đào trước gió phất phơ
Hoặc như chiếc thuyền lửng lơ ngoài sông nước
Hay phận liễu bồ trôi dạt phương xa
Người con gái Việt phải xa tổ quốc
Nàng vẫn giữ lòng son sắt như xưa.
Dòng Tiên giống Rồng, Nàng mang tình yêu nước
Mang cả linh hồn nữ kiệt Trưng Vương.
Tôi xưng tụng người thiếu nữ với gia tài là Công, Dung, Ngôn,
Hạnh. Bao năm ly loạn làm quê hương tơi bời mà người con gái Việt không hề đổi
thay thì bây giờ...
... người con gái Việt ngày xa lìa nước
Dù vắng bóng chồng hay vẫn bên nhau
Dù đang sống cùng tự do nhiều hơn trước
Tinh thần gái Việt giữ gìn cho lâu.
Tôi mong rằng, dù phải chung đụng với văn hoá của các nước Âu
Mỹ, xin các em vẫn giữ lòng trong trắng như hoa, đã thờ cha, kính mẹ lại thờ
luôn tình yêu nước và giữ đạo yêu chồng, xây dựng con thơ. Rồi bởi vì xã hội
Hoa Kỳ là sự tự do quá trớn nên ngay từ lúc này tôi mong mỏi người con gái Việt
Nam đi tị nạn ở Âu Mỹ gìn giữ hộ tôi nguyên vẹn cả tinh thần lẫn thân thể qua
bài Xin Em Giữ Dùm Anh:
Trong đôi mắt em, anh nhìn thấy mặt trời xa
Nắng quê Cha, bốn nghìn năm rôi đời ta
Nắng êm vui từng đón anh vào đời
Đi theo cuộc tình thăm thẳm xa vời
Em có đôi môi thơm mùi cốm vàng ngày xuân
Môi ngọt ngào như ngụm sữa Mẹ, hiền ngoan
Miếng môi ngon từng vướng dăm giọt lệ
Cho anh hôn vào, vui buồn mải mê.
Nhớ ngày mới khởi sự sáng tác, sự nguyên vẹn hình hài nằm
trong cái chết. Bây giờ nó là sự sống:
Ôi đôi tay! Như sóng Biển Đông say
Hay gió rừng lay trên dẫy núi miền Tây
Đôi tay tròn, nếu được em ẵm ôm
Anh rồi sẽ chôn biết bao nhiêu tủi hờn
Ôi đôi chân, em mang đi đằng đẵng
Những dặm đường trường, trên con đường cái quan
Đôi chân son, chân ngát hương Saigon,
Đôi chân u buồn, đôi chân vượt trùng dương.
Xưng tụng môi mắt, tay chân của người con gái Việt Nam, tôi
còn muốn bơi trong làn tóc của em, những làn tóc xanh như nước sông bồng bềnh của
quê mình. Tôi muốn em gìn giữ hộ tôi một góc quê bàng hoàng đã in trong tâm hồn
và trong thân thể nở nang của em:
Xin em giữ dùm anh mắt rực lửa hồn
Em soi sáng hộ anh Đại Lộ Hoàng Hôn
Xin em giữ hộ anh môi mềm lời nguyện
Ru anh chết một đêm, tuyết phủ mộ êm
Em hãy giữ hộ anh tay ngà nhỏ ngọn năm nhánh.
Anh say giấc ngàn thu, hơi Mẹ còn nồng mộng mơ
Em đi tới ngày mai, chân dài vượt vạn nẻo đời
Anh nơi suối vàng vui, ngỡ mình miệt mài chẳng ngơi.
Xin em giữ dùm anh, người con gái đồng trinh.
Theo gót Nguyễn Du, nói tới thân phận đớn đau của người đàn
bà, sau những lời ca của thiếu phụ Việt Nam khi gặp cảnh thủy ngục đại dương,
tôi có thêm bài Trả Lại Chồng Tôi ghi lại hình ảnh điển hình nhất của thời đại
là người đàn bà ở trong địa ngục quê hương:
Trả lại chồng tôi, chồng của tôi
Trả lại người yêu qúy của tôi
Bao năm chinh chiến đã xa vời
Hoà Bình về nơi quê hương rồi
Mà người chồng tôi vẫn bặt hơi
Hình dạng người yêu vẫn bặt khơi.
Người thiếu phụ Việt Nam có chồng bị bắt giam ở trại cải tạo,
cất tiếng hỏi:
Cũng là anh em hai miền ruột thịt
Mà sao nỡ bắt đem đầy xa?
Cũng là con dân máu đỏ da vàng
Mà sao nỡ giết nhau, hại nhau, gây thương đau?....
Trả lại chồng tôi, chồng của tôi
Trả lại quyền dân sống thảnh thơi
Cho quê hương ấm no yên lành
Trả lại thương yêu cho gia đình
Trả lại Việt Nam những tình thiêng
Của triệu đàn con giống Rồng Tiên.
Sau ngày 30-4-75, những bà vợ quân nhân công chức của chính
quyền quốc gia là những nhân vật oanh liệt nhất của thời đại khốn khổ này. Biết
bao nhiêu phụ nữ Việt Nam, dù phải sống khổ nhục dưới chế độ mới, vẫn tận tụy
nuôi con sau khi chồng bị bắt. Rồi lặn lội đi thăm nuôi chồng ở những nơi rừng
sâu núi thẳm. Sau thời gian tù đầy dài như thiên thu, chồng vừa được thả về là
có sẵn bãi, sẵn thuyền để đưa chồng vượt biên.
Lũ nhạc sĩ chúng tôi cứ luôn luôn thích xưng tụng người Mẹ.
Bây giờ trong cơn quốc nạn của Việt Nam, tôi thấy người vợ mới thật là quả cảm,
tinh khôn, bền chí, nhẫn nại, trung thành, chân chính.
Nói thêm về huyền thoại biển...
.... Hơn các nước lân cận như Ai Lao, Cao Miên, Thái Lan, Miến
Điện... với biển cả mênh mông từ biển Bắc tới biển Nam (gọi chung là biển
Đông), nước ta mở ra với thế giới để đón nhận hay để tung đi muôn phương. Chỉ
có điều buồn là sau cuộc Nam Tiến, tiền nhân chưa có dịp đưa nước Đại Việt ra
biển thì nước ta bị bế môn toả cảng do lỗi lầm của một triều đại (Tự Đức) hẹp
hòi, do nạn ngoại xâm dài gần một thế kỷ, do cuộc kháng chiến, nội chiến 50 năm
và do sự mù quáng của một chính quyền, chỉ mới he hé ''mở cửa'' cho tiền đô-la
đi vào Việt Nam với người về thăm quê hương mà chưa hề ''cởi trói''cho quốc gia
và dân tộc.
Trong việc xưng tụng quê hương, tổ quốc, tôi đã có lần đả động
tới biển ở nước mình. Qua bài Mẹ Trùng Dương (trong trường ca Mẹ Việt Nam), biển
được tôi coi là nơi luôn luôn cung cấp cá lớn thơm tho đầy thuyền, nếu biết
khai thác kỹ thì ngành thủy sản là một nguồn lợi kinh tế rất lớn lao, ngoài lúa
gạo xuất cảng. Qua bài Mừng Xuân, tôi nói tớivàng đen tức là dầu lửa, thì ở dưới
thềm lục địa của nước ta (rộng khoảng 1 triệu 300 ngàn km2), cứ cắm mũi khoan
thăm dò là gặp ngay dầu khí.
Thi sĩ Bắc Phong ở Gia Nã Đại cho rằng biển mở đường đi biển
lấp đường về. Nhưng vì anh cũng nói biển hẹn tương lai nên tôi ước mong biển
Đông mau mau thoát ra khỏi huyền thoại về sự chết để vĩnh viễn là Mẹ Việt Nam
vĩ đại với nguồn sinh lực dồi dào nuôi nấng lũ con, một ngày nào, giống như
trong câu ca:
Lũ con lạc lối đường xa
Có con nào nhớ Mẹ ta thì về...
Nhân đây, xin nói thêm tới tác dụng của các chương trình tiếng
Việt tại những Đài VOA, BBC và Đài Úc...2 Đó là mối liên lạc độc nhất và hiệu quả nhất
giữa nghệ sĩ ở ngoài nước và dân chúng ở trong nước. Chính quyền có thể kiểm
soát chặt chẽ thư từ, sách báo nhưng bất lực trước làn sóng âm thanh. Trong suốt
hai chục năm qua, tôi không bỏ lỡ một cơ hội nào để được phỏng vấn bởi các đài
phát thanh vừa kể.
Tôi mang ơn các vị phụ trách chương trình tiếng Việt của các
đài đó. Vì ở cách xa nhau năm châu bốn bể, sự truyền thông giữa người Việt ở hải
ngoại rất khó khăn, đồng hương có thể không biết rõ những sinh hoạt của tôi,
nhưng ở trong nước, qua các Đài phát thanh VOA, BBC... đồng bào theo rõi tôi
trong bất cứ một bài hát nào của bất cứ một xu hướng nào.
1/Vì nghĩ tới hoàn cảnh gia đình mình nên tôi có câu hát này.
2/ Sẽ có thêm Đài RFI (Radio internationale Francaise) của
Pháp.
Chương 12
Sau năm 1979, tôi không còn đi hát với vợ hay với các con nữa nhưng tôi thường được mời đi hát một mình tại Âu Châu, Úc Châu hay Á Châu (Nhật Bản)...
Sau năm 1979, tôi không còn đi hát với vợ hay với các con nữa nhưng tôi thường được mời đi hát một mình tại Âu Châu, Úc Châu hay Á Châu (Nhật Bản)...
Tôi tìm ra được một phương thức để có thể dễ dàng đi nhiều
nơi, giới thiệu các loại ca khác nhau. Tôi thu thanh trước những loại ca này rồi
đem Compact Disk đi lưu diễn, cho phát thanh từng bài của từng loại ca chen với
lời dẫn nhập hay giải thích của tôi. Tôi gọi đó là A Presentation of CD. Tổ chức
biểu diễn cũng giản dị, không bắt buộc phải thuê rạp hát hay phòng họp mà có thể
biểu diễn ngay trong nhà một Mạnh Thường Quân, tôi gọi đó là một buổi house
concert.
... Trở lại Paris lần đầu tiên trong đời lưu dân, tôi sung sướng
gặp lại các bạn cũ như Vũ Văn Thiết tự Thiết Mù, Trần Nhật Quang tự Quang Mờ,
Chương Tóc Bạc, Long Kim Chung, Đặng Trần Vận, Trần Văn Khê... những bạn suốt đời
của tôi và luôn luôn được tôi nhắc tới trong ba cuốn Hồi Ký trước. Chưa kể những
người tình cũ Annie, Marcelle... tóc vàng sợi nhỏ đã nhuốm mầu thời gian, nhưng
chúng tôi vẫn nhìn nhau với cặp mắt có đuôi.
Nhưng cũng tại Paris là nơi dường như năm nào tôi cũng ghé
chơi một lần, tôi được gặp lại người bạn cố tri Phạm Xuân Thái, mà tôi tưởng là
phải chết từ lâu rồi. Cựu Tổng Trưởng Thông Tin thời Ngô Đình Diệm vẫn sống
phây phây, sau khi ở trại cải tạo một thời gian, tuổi đã ngấp nghé 80 mà vẫn một
mình chống ba toong đi Pháp, đi Mỹ thăm vợ cũ và các con.
Đi đâu thì cụ cũng dùng xe bus để di chuyển, khi tới Santa
Ana, gọi phone để bố con tôi đi đón, chúng tôi lái xe đi tìm đường gần chết, bởi
vì từ khi tới Mỹ, chúng tôi không hề biết ga xe bus ở đâu cả? Phạm Xuân Thái,
tuy vậy, đầu óc cũng lẫn lộn rồi, trong vài ngày ở chơi với chúng tôi, trong
lúc đàm đạo, anh bạn già đều chỉ nhắc lại những chuyện đã nói rồi.
Nhưng được cái cụ Thái vẫn ăn ngon, ngủ yên, khi ngủ không
ngáy to như cụ Trần Văn Khê chẳng hạn, nhân dịp đi diễn thuyết tại Los Angeles,
đến nhà tôi ở vài ngày. Khi cụ Khê đi ngủ, lũ con tôi thu thanh lén tiếng ngáy
như sấm của nhạc học gia để sẽ tặng cho bảo tàng viện âm nhạc Việt Nam, coi như
là một tài liệu hiếm có về tiếng ngáy.
Paris vẫn làm tôi cảm động như xưa, khi ngồi trong quán café,
gặp rất nhiều bạn bè xưa, khi dạo bước trên đại lộ Champs Elysées hay thơ thẩn
trong Quartier Latin hoặc khi ngồi trên thang đá bên bờ sông Seine...
Tôi cảm động vì thường coi Paris như một trong những cái nôi
ái tình và nghệ thuật của mình, ngoài Huế và dòng sông Hương lặng lẽ. Nhận ra
mình đang phải tha hương và không biết bao giờ mới trở về cố quốc nên tôi nặng
tình hơn với những nơi chốn tôi từng yêu mến khi còn là khách lạ. Bây giờ tôi
thấy gần Paris hơn xưa vì tôi cô đơn hơn trước, có lẽ vì đang khởi sự làm kiếp
lưu vong chăng? Nhớ tới chuyện người Do Thái bị lưu đầy rồi ngồi bên bờ sông
Babylon để than khóc:
Babylon xác héo mòn
Nhớ thương than khóc Sion tháng ngày
(Hoàng Vũ)
Trên rặng liễu đó đây
Chúng tôi treo lên đàn cầm
Ở đó họ réo chúng tôi
Bên cướp bóc đòi lời than vãn
Lũ đô hộ muốn một khúc vui
Hát ta nghe ca vãn Sion đi nào
Mà làm sao chúng tôi hát được ca vãn
Yavê đất khách quê người.
(Đào Mộng Nam)
Tôi yêu Paris và muốn chia sẻ với Nàng nỗi buồn xa xứ nên soạn
bài Bên Bờ Sông Seine Ta Ngồi Ta Khóc để tặng Paris:
Bên bờ sông Seine ta ngồi ta khóc
Nỗi đớn đau tràn ngập cả kinh thành.
Như gió lạnh làm băng giá nẻo đường
Như tuyết phủ vùi chôn nghĩa địa buồn.
Bên bờ sông Seine ta ngồi ta nhớ
Tiếng võng đưa đều đặn buổi trưa hè
Tiếng sáo diều chiều xa vắng, vông về
Trẻ gọi trâu rộn rã bờ đê.
Bên bờ sông Thương ngày xưa phơi phới
Nước chẩy đôi dòng nhưng lòng ta vui
Ta hát say sưa tiếng hát võng đưa
Bên bờ sông Hương tình ta thấp thoáng
Câu hát câu hò ta tặng người thương
Ta hát vang vang tiếng hát quê hương.
Bây giờ ta xa dòng sông năm cũ
Như chim lạc tổ như ma lạc mồ
Thương nhớ ơ hờ giọng hát nghìn xưa
Bây giờ tìm đâu cầu tre lắt lẻo
Qua khúc sông đào tới nẻo người yêu
Câu hát trong chiều, giông hát tìm nhau.
Ngồi bên bờ sông Babylon, người Do Thái có câu: Trong cơn
cùng khổ rã rời, thành tâm tin Chúa chờ thời hồi hương... (Hoàng Vũ)... thì ngồi
khóc bên bờ sông Seine cho tới khi biến thành tượng đá, tôi cũng chờ ngày tái
sinh để hồi xứ như con cháu Chúa Giê Su:
Bên bờ sông Seine ta ngồi ta khóc
Nhà báo Đinh Văn Ngọc, Nguyễn Ang Ca và Ngô Văn Cường chủ nhà
hàng Tự Do
Đã thấm sâu khổ nhục kiếp lưu đầy
Ma mất mộ, tìm không thấy cuộc đời
Chim mất tổ là thôi hát ngày dài
Bên bờ sông Seine ta thành tượng đá
Ta lắng thinh bỏ mặc những nhân tình
Trong hiu quạnh, chờ mong tháng ngày lành
Sưởi hồn ta, đổi kiếp... tái sinh.
Tại Hoa Kỳ trước ngày 30-4-75, không bao giờ có những tổ chức
thiên cộng công khai của Việt Kiều. Chỉ có rất nhiều những hoạt động của người
Mỹ, hoặc vì lý tưởng hoà bình hoặc vì truyền thống dân chủ quen chống lại những
bộ máy chính quyền nên xuống đường, biểu tình, đốt thẻ trưng binh phản đối cái
gọi là VIET NAM WAR.
Tại Mỹ cũng không hề có những tổ chức ngoại vi của Cộng Sản
như Hội Việt Kiều Yêu Nước chẳng hạn. Sau ngày 30-4, trước sự vi phạm nhân quyền
của Hà Nội do phong trào boat people tố cáo, không thấy những ''chiến sĩ hoà
bình'' kể trên đâu nữa, tôi phải soạn thêm một bài tỏ tình với Mỹ Quốc, sau bài
Hát Trên Đường Tạm Dung. Tôi hỏi họ trước đây đã từng đấu tranh cho những người
bị giam trong ''chuồng cọp'' dưới các chế độ gọi là Mỹ-Diệm hay Thiệu-Kỳ-Hương
gì đó. Bây Giờ Các Ngài Ở Đâu? là tên của bài hát:
Các Ngài bây giờ ở đâu?
Khi xưa hay đứng hàng đầu
Nhân danh Hoà Bình
Và lương tâm loài người
Các Ngài kêu gọi thật là oai...
Các Ngài bây giờ ở đâu?
Ngày nào các Ngài đua nhau
Xuống đường tranh đấu
Ôi muôn sắc muôn mầu
Nhớ những lời Ngài
Vang trên đường dài
Muốn có Hòa Bình
Hãy cứ làm tình
Đừng làm chiến tranh.
Bây giờ các Ngài ở mô?.....
Các Ngài có còn ngủ không?
Nhìn về phương trời hừng Đông
Nơi người dân sống
Ôi đau đớn vô cùng
Dưới ách độc tài
Trí thức ngậm ngùi
Giáo sĩ lià đời
Mất hết quyền người
Trẻ già gái trai
Sống đời nô lệ mà thôi.
Bây giờ các Ngài ở đâu?
Làm ơn cho đời được biết
Ngài còn sống hay chết?
Sau ngày 30-4-75, có bao nhiêu Việt Kiều ở Mỹ là có bấy nhiêu
người chống Cộng Sản nhưng khi tới Paris vào năm 79, 80 tôi vẫn còn thấy sự hiện
diện của những tổ chức thiên Cộng như thời 54-55. Nghe nói vào năm 1977, khi
ông Phạm Văn Đồng qua đây, sự đón tiếp của kiều bào hồ hởi không kém cuộc đón
tiếp ông Hồ vào năm 1946 là mấy. Còn có thể nói tưng bừng hơn vì ở Paris hiện
nay có Đại Sứ Quán để công khai huy động Việt Kiều, không phải chỉ là công nhân
và lính thợ, mà là trí thức hay đại trí thức có địa vị cao sang trong xã hội
Pháp.
Nhưng từ khi xẩy ra phong trào boat people (1978) thì có một
sự tỉnh mộng nào đó nơi những người xưa nay có cảm tình với Hà Nội. Bà con thân
thích vượt biển (hay đoàn tụ gia đình) tới Pháp và dạy cho họ một bài học chính
trị thực tế. Sau đó, có người hoàn toàn cắt đứt liên lạc với Sứ Quán, có người
chưa dứt khoát vì họ còn cần o bế Hà Nội để đưa gia đình qua Pháp hay thủ lợi
trong dịch vụ nào đó. Chỉ cần hơn mười năm nữa (1992) là huyền thoại về chủ
nghĩa Mác-Lê vô địch, về nước Việt Nam Xã Hội Chủ Nghĩa sẽ tan tành. Việt Kiều
thiên Cộng ở Pháp càng về thăm quê hương càng tỉnh mộng hơn.
Vượt Đại Tây Dương nhiều lần, viếng thăm nhiều nước Âu Châu,
tôi thấy đồng hương ở đâu cũng ổn định nhanh chóng cuộc sống, phấn khởi sau khi
có phong trào boat people và những mâu thuẫn trong nội bộ Cộng Sản. Ai cũng
đóng góp thêm vào việc thức tỉnh lương tâm nhân loại, vận động mọi người ở mọi
nơi đấu tranh cho người dân ở trong nước.
Tuy được may mắn đi đây đi đó, gặp gỡ bạn cũ hay thính giả mới,
nhưng bây giờ con người du khách trong tôi muốn được thoả mãn những giấc mộng
giang hồ, nuôi từ thời còn đứng bên cầu biên giới, mơ sống bên người đẹp Tô
Châu hay chết bên bờ sông Danube...
Thực ra, danh lam thắng cảnh ở Âu Châu nhiều vô cùng. Tôi rất
chú trọng tới di tích của những danh nhân thời xưa và muốn biết người ta đã đối
sử với người làm văn hoá như thế nào?
Tới Anh Quốc, tôi đi thăm căn nhà xưa của William
Shakespeare, đã trở thành bảo tàng viện. Ngôi nhà cổ xây theo kiểu nông trại miền
quê, phòng rất hẹp, trần nhà thấp, cột gỗ đầy nhà. Gác xép ngắn ngủi đưa lên tầng
hai, tôi chú ý tới sự nghiêng lệch của sàn gác. Cái giường ngủ của Shakespeare
nhỏ như giường con nít. Thi thư, kịch bản nằm đầy trên bàn giấy của đại thi sĩ
kiêm kịch tác gia.
Tới thăm của quê hương của đại thi sĩ Anh Quốc, tôi nhớ ra
mình có dịch và phổ thành ca khúc một bài thơ tiếng Anh. Bài này có cái tên là
Nhiệm Mầu Thay Phép Lạ Hóa Công và do Elvis Phương hát vào băng PHƯ”NG NGA 4 ở
PARIS, hồi mới 1978. Lúc dựa vào bài thơ để phổ nhạc, tôi cứ tưởng bài thơ là của
Shakespeare, gần đây anh bạn Phạm Quang Tuấn ở Australia đã cho biết đó là bài
Eyes And Tears của Andrew Marvell:
How wisely Nature did decree,
With the same Eyes to weep and see!
That, having view'd the object vain,
They might be ready to complain.
And since the Self-deluding Sight,
In a false Angle takes each hight;
These Tears which better measure all,
Like wat'ry Lines and Plummets fall.
Two Tears, which Sorrow long did weigh
Within the Scales of either Eye,
And then paid out in equal Poise,
Are the true price of all my Joyes.
What in the World most fair appears,
Yea even Laughter, turns to Tears:
And all the Jewels which we prize,
Melt in these Pendants of the Eyes.
I have through every Garden been,....
Thus let your Streams o'reflow your Springs,
Till Eyes and Tears be the same things:
And each the other's difference bears;
These weeping Eyes, those seeing Tears.
Bài Nhiệm Mầu Thay Phép Lạ Hóa Công có những lời ca như sau:
Thật là nhiệm mầu thay phép lạ của hóa công
Cùng là một đôi mắt sao vừa khóc vừa trông
Thi nhân đã nói đúng
Tôi nhìn rồi khóc ròng
Nhìn cuộc đời xa xôi hay nhìn ngay gần tôi...
Nhìn về miềễn quê hương thấy là một vết thương
Mình là người trong nước sao toàn thấy hờn căm
Ba mươi năm chinh chiến
Giết mình và giết người
Giờ này còn chưa thôi nuôi thù oán ngụt trời.
Ngồi nhìn quanh thế giới, thấy toàn gian dối
Ai cũng nói hoà bình, cũng nói cuộc tình
Giữa loài người trong cõi tử sinh
Nhìn rồi sẽ khóc to cho người khốn khó
Đang kêu gào tự do trong khổ đau
Muốn loài người hãy cứu được nhau...
Thật là nhiệm mầu thay phép lạ của hóa công
Cuộc đời còn mong muốn phép lạ đến nhiều hơn
Xin cho trên thế giới cho người phải cứu người
Để được dùng con mắt khóc rồi sẽ được cười...
CODA
Thực là nhiệm mầu thay
Phép lạ của hóa công
Ta vừa trông vừa khóc
Khóc mừng cho cuộc sống...
Khi tới nước Pháp, cùng với con trai Duy Cường, vốn thích hội
họa, hai bố con bèn đi thăm nhà Van Gogh. Phòng nào cũng treo đầy những bức
tranh rực rỡ của nhà họa sĩ đã tự xẻo tai mình trong cơn điên hội họa.
Không còn gì thú vị hơn là vừa được coi một bức tranh Van
Gogh vẽ nhà thờ, rồi lại tới ngay ngôi nhà thờ đó.
Tới Salzbourg ở nước Áo, tôi vội vã đi thăm căn nhà Mozart,
cũng trở thành một bảo tàng viện từ lâu. Bản thảo nhạc viết tay, đàn clavecin,
thậm chí cả áo quần giầy dép của Mozart đều được giữ gìn cẩn thận. Nhà
Shakespeare xưa đã hẹp nhà Mozart còn hẹp hơn.
Tôi qua nước Ý nhiều lần và đã hai lần tới Venise, một thành
phố nằm trên bờ biển, với những lâu đài, dinh thự cổ kính và những con sông với
những chiếc thuyền cong (gondola) nên thơ mà hình ảnh đã in sâu vào trí não tôi
từ ngày tôi còn nhỏ, coi cinéma hay nghe nhạc Pháp-Ý do Tino Rossi, Rita Kelly
hát...O Venise La Belle, La Chanson Des Gondoliers...
Nước Ý còn là kinh đô Roma với thánh khu Vatican của người
công giáo... với võ trường là nơi bạo chúa Néron tới coi đấu sĩ (gladiators)
giao tranh với thú dữ... với vườn hoa phun nước để tôi ném vài đồng xu xuống
đó, miệng khấn thầm mong được gặp một người tình, như trong phim chiếu bóng La
Fontaine Des Amours thuở nào.
Được đi thăm những nơi có di tích của lịch sử văn hóa, chen
chân giữa đám đông khách du lịch tứ xứ, lòng đầy cảm phục người ta mà cũng đầy
ngán ngẫm thương cho thân phận nghệ sĩ Việt Nam...
Cho nên cảnh đồng quê tĩnh mịch vô danh bao giờ cũng quyến rũ
tôi nhiều hơn. Tại vùng quê nước Pháp hay tại vùng Bắc Âu, đi trên những con đường
vắng vẻ, bên bờ biển Bắc âm u, hay nằm dài trên sườn đồi vắng... kẻ lãng mạn
như tôi có dịp được hoà mình với thiên nhiên, như đôi bạn thân thiết xa nhau
lâu ngày bây giờ gặp lại.
Và càng thêm nhớ rừng sâu Việt Bắc, núi đồi trung du, sông nước
Hậu Giang, biển Đông sóng gợn...
Chương 13
Nói về sáng tác, trong loạt tị nạn ca, bây giờ, tôi chuyển đề tài từ con "con đường tự do" qua "con đường mất tự do" với những bài như Hát Cho Người Ở Lại:
Nói về sáng tác, trong loạt tị nạn ca, bây giờ, tôi chuyển đề tài từ con "con đường tự do" qua "con đường mất tự do" với những bài như Hát Cho Người Ở Lại:
Hát cho người ở lại quê hương
Với tấm lòng sót thương vô vàn
Hát cho người trong họ hàng
Đang biến thành ma đói lang thang...
Vào năm này, quả rằng dân Việt Nam phải ăn cơm trộn thường
xuyên...
Hát cho người ở lại nơi quê
Chúng tôi thường vẫn mong ngày về
Nắm tay cười, xây lại đời
Nơi nước Việt yêu quý yên vui
Hát cho người tình vợi thương đau
Hát cho Mẹ với em quên sầu
Hát cho đời! Hát cho người!
Quyết đấu tranh cho nước Việt tôi!
Thế rồi hai năm trước khi tập thơ khủng khiếp của Nguyễn Chí
Thiện bay ra thế giới tự do, tôi soạn bài Giấc Mơ Khủng Khiếp, một tác phẩm
trong loại ác ảnh quê hương:
Đêm hôm qua tôi nằm mơ về nước
Đi lang thang trong thủ đô lạnh ngắt
Những gốc me trước tôi hay thả hồn
Chờ người yêu, để nắm vai hôn
Cây me tươi, nay già khô trụi lá
Người tôi yêu tóc bạc khô ngồi đó
Mắt trông tôi, rất xa vời, xa lạ
Nhìn tôi như nhìn khoảng trống bao la.
Giật mình tỉnh dậy!
Trời ơi! Khủng khiếp, khủng khiếp quá thôi!
Giật mình tỉnh dậy!
Trời ơi! Khủng khiếp, khủng khiếp quá thôi!
Xin cho tôi đừng ngủ nữa
Xin thôi không nằm mộng dữ
Xin cho tôi mộng dệt hoa
Xin cho tôi đẹp mộng mơ
Cho tôi mơ nước Việt Nam giầu có
Quê hương tôi đi về nơi rực rỡ
Có con tim biết quên đi hận thù
Và Tình Yêu nổ vỡ tim ra.
Cho tôi mơ nước của tôi được thoát
Khỏi cơn nguy, ra khỏi tay tàn ác
Chốn Á Đông có nước Việt yên lành
Tự do xây một đời sống thanh bình.
Tôi không được sống ở Việt Nam sau ngày 30-4-75 nên chỉ tưởng
tượng ra cảnh quê hương được mô tả trong những cuốn sách vễ học tập cải tạo. Phải
đợi khi có tập thơ của Nguyễn Chí Thiện thì mới thấy tất cả những tác phẩm văn
học nghệ thuật của chúng tôi -- dù tác giả ra khỏi nước hoặc kẹt lại và được hưởng
mùi trại cải tạo trong năm năm hay mười năm -- đều rất bé bỏng so với tác phẩm
của một người Việt Nam chống Cộng bằng bút mực trước cả những nhà trí thức Nga
Sô như Pasternak, Soljenytsine và Sakharov nghĩa là từ ba, bốn chục năm về trước.
Tuy nhiên xin bạn đọc cho phép tôi được kể nốt ra đây phần còn lại của bài Giấc
Mơ Khủng Khiếp:
Đêm hôm qua tôi nằm mơ lội nước
Suôi theo sông tôi về quê thuở trước
Đứa bé con vẫn hay quen đợi quà
Của Mẹ yêu, chợ vãn ban trưa.
Như con trâu, cha mẹ tôi lầm lũi
Phải lao công xin chuộc bao tội lỗi
Khắp nước tôi đã biến ra trại tù
Toàn dân tôi thành một đám nô lệ.
Giật mình tỉnh dậy!
Trời ơi! Khủng khiếp, khủng khiếp quá thôi!
Giật mình tỉnh dậy!
Trời ơi! Khủng khiếp, khủng khiếp quá thôi!
Xin cho tôi đừng ngủ nữa
Xin thôi không nằm mộng dữ
Xin cho tôi mộng dệt hoa
Xin cho tôi đẹp mộng mơ.
Cho tôi mơ nước Việt Nam giầu có
Quê hương tôi đi về nơi rực rỡ
Có con tim biết quên đi hận thù
Và Tình Yêu nổ vỡ tim ra
Cho tôi mơ nước của tôi được thoát
Khỏi cơn nguy, ra khỏi tay tàn ác
Chốn Á Đông có nước Việt yên lành
Tự do xây một đời sống thanh bình.
Tôi sẽ soạn thêm một số bài ca khủng khiếp như vậy trước khi
có tập thơ Hoa Địa Ngục của Nguyễn Chí Thiện để soạn 20 bài ngục ca rút ra từ
300 bài thơ của một người -- tôi cho là -- rất trong sáng, một người tôi gọi là
ngục sĩ.
Cho tới những năm đầu của thập niên 80, đồng bào vượt biên
càng ngày càng nhiều trong đó có số đông văn nghệ sĩ và cựu quân nhân, công chức
đã từng bị Cộng Sản giam cầm. Ra tới thế giới tự do, mỗi người có một chuyện để
nói về trại tập trung cải tạo.
Tạ Tỵ có Đáy Địa Ngục, Phạm Quốc Bảo có Cùm Đỏ, Hà Thúc Sinh
có Đại Học Máu và loạt tủi nhục ca. Đó là chưa kể những cuốn sách cũng tố cáo quần
đảo ngục tù Việt Nam của những người tới trước hay tới sau ba người kể trên,
như Trần Huỳnh Châu với Hồi Ký Cải Tạo, Hoàng Liên với Ánh Sáng Và Bóng Tối
v.v...
Tất cả đều nói tới chính sách trả thù và lối cai trị bằng khủng
bố của chính quyền mới qua những trại cải tạo. Cuốn sách nào cũng mô tả tới tột
đỉnh đau thương của tác giả sau những năm tháng khổ nhục tại các trại giam ở
nơi rừng thiêng nước độc, dưới quyền sinh sát của cán bộ.
Nhưng tính cho tới mùa Thu 1992, thời gian mà những văn nghệ
sĩ, quân nhân, công chức của chính quyền miền Nam cũ nếm mùi cải tạo lâu nhất
là trên dưới 16 năm. Người nào cũng có thân quyến hay bạn bè vượt muôn ngàn khó
khăn đi thăm nuôi, tối thiểu cũng một hai lần.
Chỉ có một người ở tù lâu năm nhất -- tính cho tới ngày được
thả là trên dưới 30 năm -- bị bắt giam không cần xét xử trong 20 năm mà không
được ai biết tới, không được ai thăm nuôi. Nếu người tù này không dũng cảm tung
ra thế giới tự do một tập thơ làm cho trời long đất lở, chắc ông đành phải chết
âm thầm trong bóng đêm như lời thơ của ông. Và nếu người Việt hải ngoại không
tìm mọi cách phổ biến tập thơ của ông, chưa chắc cái gọi là gulag Việt Nam được
thế giới chú ý đến thế, khơi dậy được lòng người đến thế, chính quyền Hà Nội bị
tố cáo vi phạm nhân quyền trầm trọng, rồi bị cô lập đến thế!
Người đó là Nguyễn Chí Thiện.
Lúc đó là vào tháng 10 (tháng sinh nhật của tôi) năm 1980. Tại
Khu Bolsa, chúng tôi thường nhóm họp, đàn hát trong những ngày cuối tuần, hoặc ở
nhà tôi hoặc ở nơi sinh ra tờ báo Người Việt là cái garage chật chội và bụi bậm
của Đỗ Ngọc Yến, hay ở nhà Nguyễn Đức Quang.
Tôi hãy còn đang sống trong cơn mê sảng của những bài hát ảo ảnh
quê hương dù đã tự coi mình là gió muôn phương nghĩa là gió nóng trên sa mạc Úc
Châu, gió lạnh nơi núi tuyết Canada, gió thổi lá chết (của Jacques Prévert) ở
Paris, gió hôn hoa đào ở Nhật Bản... và đang chờ thời cơ để thổi về Việt Nam...
Thời cơ chưa tới vì bức tường Bá Linh chưa đổ, Vạn Lý Trường Thành chưa lung
lay, cửa điện Cẩm Linh chưa vỡ toang.
Thì không ngờ cơn gió lớn lại từ trong nước thổi ngược ra.
Qua tập thơ của Nguyễn Chí Thiện.
Một buổi tối cuối tuần tại nhà Đỗ Ngọc Yến, trong khi mọi người
đang ngồi chơi, Bùi Bảo Trúc từ Hoa Thịnh Đốn gọi ''long distance'' qua, đọc
cho nghe vài bài thơ của một người không ai biết là ai? Nhất là tôi, khi được hỏi
tới.
Chỉ biết đó là thơ của một thi sĩ ở Bắc Việt. Mới nghe vài
câu thơ mọi người đã sửng sốt! Sau đó, chúng tôi có phóng bản của một tập thơ
viết tay gồm 4000 câu thơ. Chúng tôi biết thêm sự xuất hiện ly kỳ của tập thơ này.
Một người tù được tạm tha tới Sứ Quán Anh ở Hà Nội trao cho nhân viên sứ quán tập
thơ của mình kèm theo một tờ thư viết bằng Pháp ngữ:
C'est au nom des millions de victimes innocentes de la
dictature, déjà succombées ou subissent encore une mort lente et douloureuse
dans les bagnes communistes, que je vous prie de faire publier ces poèmes dans
votre pays libre. C'est le fruit des mes vingt ans de travail. La plupart ont
été créés dans mes années de détention (...) De ma vie brisée, il ne reste
qu'un rêve, c'est de voir le plus grand nombre possible d'hommes prendre
conscience de ce que le communisme est un grand fléau de l'humanité.
Bản dịch:
Nhân danh hàng triệu nạn nhân của độc tài, đã chết hay đang
chết chậm và đau đớn trong lao tù cộng sản, tôi xin ngài cho ấn hành những bài
thơ này tại xứ sở tự do của ngài. Đây là kết quả của hai mươi năm làm việc của
tôi. Phần lớn được sáng tác trong những năm tôi bị giam giữ (...) Trong cuộc đời
tan vỡ của tôi, chỉ còn một ước mơ được thấy nhiều người ý thức được chủ nghĩa
cộng sản là một tai hoạ của nhân loại.
Bị Công An chặn lại khi vừa tới cổng Sứ Quán Anh, ông chỉ kịp
ném tập bản thảo vào bên trong rồi bị bắt giam ngay 1. Tập thơ được gửi về Bộ
Ngoại Giao Anh rồi được chuyển qua Đài BBC ở London. Nhân viên người Việt của
đài là ông Đỗ Văn vội vàng gửi ngay cho Hồ Anh, chủ báo Văn Nghệ Tiền Phong ở
Washington DC để tùy nghi khai thác.
Tại vùng Thủ Đô Hoa Kỳ này có ủy Ban Đòi Tự Do Cho Văn Nghệ
Sĩ Bị Cầm Tù do nhà văn vừa ra thoát khỏi nhà tù Cộng Sản là Nguyễn Hữu Hiệu
thành lập. Hồ Anh chưa kịp khai thác tập thơ thì bằng cách nào đó, Nguyễn Hữu
Hiệu có tập bản thảo và tự cho mình có nhiệm vụ phải ấn hành ngay tập thơ, lấy
tên là Tiếng Vọng Từ Đáy Vực. Báo Văn Nghệ Tiền Phong cũng cho ấn hành tập thơ
với tên Chúc Thư Của Một Người Việt Nam. Cả hai tập in ra đều không đề tên tác
giả vì lẽ giản dị vào lúc đó, không ai biết tác giả là ai.
Tập thơ làm tôi rúng động. Trong mười đêm, tôi chọn một số
bài thơ để phổ thành mười ca khúc tôi gọi là ngục ca. Vì cũng không biết tên
tác giả, tôi gọi thi sĩ là ngục sĩ.
Rồi thấy mười bài chưa đủ, tôi phổ nhạc thêm mười bài nữa. Đó
là những bài:
Từ Vượn Lên Người Từ Người Xuống Vượn
Đảng Đầy Tôi
Ngày 19 Tháng 5
Xưa Lý Bạch
Những Thiếu Nhi Điển Hình Chế Độ
Tôi Có Thể hay là Vô Địch
Chuyện Vĩ Đại Bi Ai
Thấy Ngay Thủ Phạm
Nước Đổng Trác Điêu Thuyền
Sẽ Có Một Ngày
Cái Lầm To Thế Kỷ
Đôi Mắt Trương Chi
Vì Ấu Trĩ
Tia Chớp Này Vĩ Đại
Ôi Mảnh Đất Hình Hài Chữ S
Đất Nước Tôi
Xin Hãy Giữ Mầu Trong Trắng
Biết Đến Bao Giờ Lời Thơ Của Tôi?
Trong Bóng Đêm
Thời Đại Hồ Chí Minh
Tôi cố gắng làm cho ngục ca có nhiều nhạc tính.
° Khi thảm thiết như Những Thiếu Nhi Điển Hình Chế Độ, Chuyện
Vĩ Đại Bi Ai...
° Khi ngạo nghễ như Đảng Đầy Tôi, Xưa Lý Bạch...
° Khi cười cợt như Từ Vượn Lên Người Từ Người Xuống Vượn, Nước
Đổng Trác Điêu Thuyền...
° Khi tiếc hận như Ôi Mảnh Đất Hình Hài Chữ S, Cái Lầm To Thế
Kỷ...
° Khi mãnh liệt như Trong Bóng Đêm, Tia Chớp Này Vĩ Đại...
° Khi như vè, ca dao trong Thấy Ngay Thủ Phạm...
° Khi sót sa như Xin Hãy Giữ Mầu Trong Trắng...
° Khi trong sáng, lãng mạn như Sẽ Có Một Ngày...
Vừa soạn ra những bài đầu tiên là tôi hát trong phone hay tới
hát cho bạn bè nghe trong buổi sinh hoạt cuối tuần. Nguyễn Đức Quang thuật lại
buổi ra mắt đầu tiên của tập thơ Tiếng Vọng Từ Đáy Vực và của ngục ca trong báo
Người Việt số 26 ra ngày 10-10-1980 nhan đề Lại Nổi Gai Ốc:
Ở sân Đại Học Xá Thanh Quan năm 66 nghe anh Phạm Duy hát tâm
ca rồi ngâm thơ Đêm Liên Hoan, tôi còn nhớ cảm giác bấy giờ là người rờn rợn nổi
da gà (...) mặc dù tôi đứng hát với anh:
Tôi bảo tôi mãi mà tôi không nghe
Cứ thích đi về nẻo đường mà mình mong ước
Nẻo đường mong ước đó bây giờ anh trở lại. Khi mà tiếng gọi mới
mở ra như một thôi thúc đúng nhịp: Từ vượn lên người mất mấy triệu năm... Bài
hát mới, soạn theo tập thơ vừa ra đời. Tính chất của thơ lộ rõ trong đêm đọc
thơ đầu tiên. Đó là đêm hối hả, chờ chực, sốt ruột (...) vì tôi là người cầm
quyển thơ độc nhất và đem đi học từ buổi sáng.
Phạm Duy, Phạm Cao Dương, Thái Tú Hạp, Duy Sinh, Trần Diệu Hằng,Tống
Hoàng và vài người nữa... ngồi trong hơn một tiếng đồng hồ (để nghe) tôi đọc thử
vài bài:
Bác Hồ rồi lại bác Tôn
Cả hai đều thích ôm hôn nhi đồng
Nước da hai bác màu hồng
Nước da các cháu nhi đồng màu xanh.
Phạm Duy bật dậy như một cái lò xo. Phản ứng như một quả lưụ
đạn đã rút chốt ''Tôi sẽ phổ nhạc''. Cái bắt gặp của anh và mọi người đêm đó là
như vậy. Và suốt trong 3, 4 ngày, (dùng) dây điện thoại hỏi tập thơ đã (từ
Washington DC gửi) về chưa? Phạm Duy không nói, anh hát ngay trong điện thoại
cho nghe:
Một tay em trổ: đời xua đuổi
Một tay em trổ: hận vô bờ
Thế giới ơi ai có thể ngờ
Đó là một tù nhân tám tuổi
Trên bước đường tù mà tôi rong ruổi
Tôi gặp hàng ngàn em bé như em...
Cũng như cảm giác thời ở Đại Học Xá Thanh Quan, tôi rợn da
người (...) Tôi giật mình vì cái bén nhậy 15 năm xưa không tàn theo tuổi đời.
Vâng, lúc đó tôi nhìn thấy ngay tập thơ mang tên Tiếng Vọng Từ
Đáy Vực hay Chúc Thư Của Một Người Việt Nam là một vũ khí rất hữu hiệu để tố
cáo chủ nghĩa Cộng Sản. Từ ngày phải bỏ nước ra đi, trong Cộng Đồng người Việt,
ai cũng nói tới một nền ''văn nghệ chiến đấu''. Ai cũng nghĩ rằng loại nhạc chiến
đấu bây giờ có thể giống như loại nhạc huy động nhân dân đánh Pháp trong thời
kháng chiến hay nhạc vận động thanh niên đi lính Cộng Hoà chẳng hạn.
Nhưng theo thiển ý thì nó đã phải khác rồi: nếu trong đám nghệ
sĩ có ai muốn thực sự soạn nhạc chiến đấu thì phải tay súng tay đàn cùng với
đoàn quân giải phóng đột nhập vào Việt Nam... chứ không nên sống khơi khơi
trong xã hội đầy tiện nghi của Âu-Mỹ-Úc rồi kêu gọi mọi người phục quốc. Tôi
cũng biết tị nạn ca của tôi chỉ là than vãn phận mình và thương nhớ quê hương.
Nhưng nếu bước thêm bước nữa, soạn nhạc (gọi là) phục quốc là đi vào con đường
nhạc mị dân. Theo tôi, muốn làm chính trị bằng văn nghệ khi mình chưa có cơ hội
(hay can đảm) về sống tại chiến khu trong nội địa, điều hay nhất là người hải
ngoại nên phối hợp với người trong nước để nói lên tiếng lòng của dân tộc Việt
Nam.
Vào lúc này, tập thơ Tiếng Vọng Từ Đáy Vực hay Chúc Thư Của Một
Người Việt Nam đã gợi cho tôi một mối thương tâm lớn đối với một người tù có những
bài thơ làm tôi choáng ngợp. Nếu tôi cũng phần nào vô tình hay hữu ý đóng góp
vào cứu cánh mà chính thi sĩ cũng mong đợi qua lá thư kể trên... thì nó khởi sự
từ cái nhìn thấy giá trị của tập thơ và tôi cần phải phổ nhạc nó để cứu nhà thơ
này ra khỏi ngục tối.
Trong một thời gian ngắn, tập thơ mang hai cái tên của một
người tôi gọi là ngục sĩ và những bài ngục ca được phổ biến khá rộng rãi trong
hai vùng Washington DC và Nam Cali là những nơi có đông người Việt. Một cựu
giáo viên ở Bắc Việt tên là Minh Huy qua được Hồng Kông (nhờ vụ chính quyền Hà
Nội cho người Hoa đi theo kiểu bán-chính-thức) rồi tới định cư ở Khu Bolsa. Ông
này đọc báo Người Việt và báo Văn Nghệ Tiền Phong, thấy tập thơ kỳ lạ này có mặt
tại nước Mỹ nên tới gặp tôi tại Thị Trấn Giữa Đàng, và sau khi truyện trò thì
tôi biết rõ hơn về Nguyễn Chí Thiện để sẽ cung cấp tin tức về nhà thơ này cho
những ai muốn biết...
Từ đó trở đi nhân dân thế giới được biết một câu chuyện ly kỳ
nhất của thời đại...
° Ly kỳ vì bây giờ người ta mới biết rằng sau Phong Trào Nhân
Văn Giai Phẩm, vẫn có người trí thức ở miền Bắc kịch liệt chống đối chế độ. Người
này tố Cộng ở ngay trong lòng địch trước khi miền Nam mở chiến dịch tố Cộng.
° Ly kỳ vì trong đời tù dài 20 năm, không có giấy bút trong
tay mà thi sĩ làm được 4000 câu thơ trong đầu.
° Ly kỳ trong hành động sáng suốt và can đảm của ông, liều chết
đưa được tập thơ vào Sứ Quán Anh.
° Ly kỳ ở chỗ người Anh muốn tập thơ ra với thế giới tự do,
không sợ rắc rối ngoại giao mà ỉm nó đi.
° Còn khá ly kỳ trong việc có hai tổ chức cùng ấn hành tập
thơ gây nên một vụ án văn học.
° Ly kỳ thêm là nhờ có bạn đồng tù của thi sĩ vượt biên qua Mỹ
nên mọi người mới biết rõ tên tuổi và cuộc đời của ông.
° Ly kỳ nhất là dù Cộng Sản Hà Nội muốn bịt miệng, trói tay,
giam ông vào ngục tối một cách tàn bạo và kỹ càng đến đâu đi nữa cũng không
tránh được việc quả bom nguyên tử của ông nổ tung ra thế giới.
° Ly kỳ tột bực là sau 30 năm bị giam trong bóng đêm đè nghẹt,
ngục sĩ Nguyễn Chí Thiện vẫn chưa chết để ra khỏi đời tù vào một ngày mùa Thu
năm 1991. Đúng như lời thơ của thi sĩ:
Để đánh được kẻ thù
Tôi không được hèn ngu
Để thắng được kẻ thù
Tôi phải sống ngàn thu!
° Còn thêm một việc ly kỳ nữa là các nhân vật nổi tiếng trong
chính trường như cựu Tổng Thống nước Sénégal, Léopold Senghor... và trên văn
đàn như Pierre Emmanuel, René Tavernier, Norman Mailer, các hội Văn Bút quốc
gia và quốc tế như Pen Los Angeles, Pen Netherlands, Pen international, Writers
in Prison Committee cùng các tờ báo lớn của Pháp, Mỹ, Nhật như Le Figaro, New
York Times, Asahi Evening New, các tổ chức nhân quyền Amnesty international,
Asia Watch... và sau khi được người Việt hải ngoại tích cực vận động nên đã
liên tục đấu tranh không ngưng nghỉ cho ngục sĩ. Rồi cuối cùng, thi sĩ đã được
trả tự do.
Tôi cũng đóng góp vào việc vận động tự do cho ông Nguyễn Chí
Thiện trong thời gian tôi nhận làm correspondant cho Amnesty international, được
hân hạnh giao thiệp với các vị cao cấp trong tổ chức Ân Xá Quốc Tế và nhất là với
Ông Leopold Senghor, bạn học của anh tôi, Phạm Duy Khiêm.
Sau khi tôi vận động ông cựu Tổng Thống kiêm thi sĩ của nước
Sénégal, ông này đã gửi cho tôi bản sao của lá thư ông gửi cho ông Phạm Văn Đồng,
xin ân xá cho nhà thơ Nguyễn Chí Thiện mà ông gọi là bạn đồng bút (collègue).
Bây giờ xin nói về địa vị của một người trí thức Việt Nam
trong công cuộc tố cáo chế độ Cộng Sản ở trên thế giới. Trước đây, qua cuốn
Gulag Archipelo của nhà văn Soljenytsyne, thế giới biết rằng Liên Sô không phải
chỉ có Sibérie để làm nơi giam cầm thể xác những người chống đối mà còn rất nhiều
trại giam ở rải rác trên đất Nga khiến cho nhà văn này phải gọi là Quần Đảo Lao
Tù. Rồi qua lập luận của thi sĩ Mislop người ta thấy ngoài việc giam cầm thể
xác ở Liên Sô, Cộng Sản còn một hình thức cai trị khác là giam nhốt tâm trí ở
Ba Lan.
Nay qua 4000 câu thơ viết bằng nước mắt, mồ hôi và máu (được
gọi chung là Hoa Điạ Ngục), Nguyễn Chí Thiện lột trần bộ mặt thực của chủ nghĩa
Cộng Sản hơn bất cứ một nhà trí thức nào trên thế giới vì ông là người bị giam
cầm cả tâm hồn lẫn thể xác và bị giam giữ lâu nhất (tính tới ngày được thả là
30 năm) Ông lại là người nói lên điều này trước tất cả mọi người, chống đối Cộng
Sản bằng ngòi bút trước cả ba người đoạt giải Nobel là Pasternak, Soljenytsyne
và Sakharov.
Ai cũng biết vai trò của người trí thức là rất quan trọng tại
các nước độc tài. Tại các nước dân chủ, trí thức không quá ư cần thiết vì đã có
tôn giáo với Thượng Đế và Giáo Hội để điều hợp xã hội. Các nước Cộng Sản (tức
là Đảng) cần trí thức để biện minh cho chế độ độc tài, cho rằng chuyên chính vô
sản là một nhu cầu lịch sử không thể nào tránh được trên bước đường giải phóng
nhân loại.
Nói cho ngay, từ khi chủ nghĩa Cộng Sản mới xuất hiện, vốn là
những con người lý tưởng, lớp trí thức dễ dàng bị quyến rũ. Nhưng sau khi chế độ
Cộng Sản được thành lập ở Nga, có những trí thức tỉnh mộng ngay. Tuy nhiên, các
chứng nhân André Gide, Arthur Koestler chỉ nhìn vào sự phi nhân của chế độ
Stalinist với con mắt bàng quan. Họ không phải là nạn nhân của chế độ nên không
có thái độ chống đối tích cực. Phải đợi khi có những nhà văn, nhà thơ ở trong
các nước Cộng Sản bị chế độ giam giữ tinh thần hay thể xác, mới thấy có sự lên
tiếng mãnh liệt về cái mà Nguyễn Chí Thiện gọi là hiểm hoạ của nhân loại.
Tại thành trì Cộng Sản là Liên Sô hay tại các nước Cộng
Sản Đông Âu không có hiện tượng toàn thể trí thức cùng một lúc đứng lên phản đối chế độ
như ở Việt Nam. Tôi hiểu được vì sao Phong Trào Nhân Văn Giai Phẩm bị Cộng Sản
Việt Nam đàn áp tàn bạo như vậy. Đây là sự chống đối của tất cả trí thức vì
nhóm Nhân Văn Giai Phẩm gồm đầy đủ thành phần văn nghệ sĩ các ngành, trí thức
các khoa. Họ bị kết án, sa thải, đầy đọa, phải thú tội rồi được ân xá ra sao,
chúng ta đã biết.
Như đã từng là người đầu tiên phát hành đĩa CD-Audio (CD Nhạc
Tình), bây giờ, với sự cộng tác của một kỹ sư trẻ, anh Bùi Minh Cương ở San
Jose, chúng tôi cho ra đĩa CD-Rom đầu tiên của Việt Nam.
Duy chỉ có kẻ sĩ Nguyễn Chí Thiện (người tiếp tục tinh thần
Nhân Văn Giai Phẩm) là bị giam giữ lâu năm nhất vì sự chống đối kịch liệt của
ông qua những câu thơ chửi chế độ, chửi lãnh tụ mà những người trong Nhân Văn
Giai Phẩm không ai dám làm. Các kiện tướng của phong trào phản kháng như Phan
Khôi, Hoàng Cầm, Trần Dần cũng chỉ dám nói bóng nói gió mà thôi.
Trong thời gian tôi "gặp" Nguyễn Chí Thiện, anh bạn
của tôi là bác sĩ Trần Ngọc Ninh đã từ Denver (Colorado) dọn về mở phòng mạch tại
Santa Ana. Tôi vừa mua được một căn nhà mới ở ngay cạnh căn nhà cũ để "cứu
sống" mười hai mạng người trong gia đình, bấy lâu nay vì ở chung một nhà
chỉ có ba phòng ngủ và một phòng vệ sinh độc nhất cho nên vào mỗi buổi sáng
(nói đùa đấy nhé) phải "giết" nhau mới làm được việc tiểu tiện, đại
tiện, đánh răng, rửa mặt, tắm rửa! Bỏ thêm chút tiền xây thêm phòng ngủ, phòng
tắm cho cả hai căn nhà, từ nay trở đi gia đình chúng tôi sống êm thắm như trong
bài học của sách Quốc Văn Giáo Khoa Thư. Tôi có đầy đủ sự yên tĩnh để làm hai
công việc vừa khởi sự là soạn tài liệu cho bài thuyết trình về Năm Mươi Năm Tân
Nhạc và phổ một số bài thơ của Nguyễn Chí Thiện thành 20 bài ngục ca.
Giải quyết xong vấn đề ăn ở cho toàn thể gia đình, tôi rất rảnh
rỗi, nhân anh chị Ninh cần người đưa đón bệnh nhân (người già hoặc mới qua Mỹ
chưa có xe hơi), tôi không nề hà nhận làm việc này ngay. Tôi đã từng làm thợ
rèn, thợ điện, nông phu, thầy giáo trong thời niên thiếu. Qua Mỹ, đáng lẽ tôi
cũng phải làm việc chân tay nhưng tôi khéo xoay xở nên được làm công việc trí
óc.
Bây giờ tôi đang có phương tiện (xe hơi), sức khoẻ và thời giờ
-- lúc này chưa được nhiều nơi mời tôi đi hát như trong những năm sau --, tại
sao tôi không dùng nó để kiếm tiền nhỉ? Dù chỉ là tiền "petty cash"
cao hơn tiền săng nhớt một chút thôi! Nhưng công việc rất nhàn nhã này không
kéo dài vì xẩy ra vụ một số y sĩ gian lận về medicare bị đưa ra toà. Khi nhận
giúp việc cho cả hai bên bệnh nhân và bác sĩ, rất ngây thơ và ngay thẳng, tôi
không biết tới chuyện lạm dụng này, bởi lẽ giản dị anh Ninh không hề làm chuyện
đó. Nay thấy cần phải tránh xa cái thế giới đang có "sì căng đan" lớn
nên tôi "sì tốp" ngay việc giúp bệnh nhân đi khám bệnh. Vả lại tôi đã
khởi sự được mời đi hát sau khi soạn xong 20 bài ngục ca.
Dù sao đi nữa, tôi muốn cám ơn những ngày được làm nghề tài xế
cao quý (giống như các ông hoàng Nga trắng tị nạn Cộng Sản ở Paris) vì tôi có dịp
tiếp xúc với người dân thường, hoặc đã qua Mỹ từ 1975 hoặc vừa mới tới đây bằng
đường vượt biên.
Tôi được biết rõ tâm tình của người tị nạn, biết thêm những
chuyện vui buồn thầm kín trong xã hội lưu vong. Cuộc tiếp xúc thân mật với dân
chúng lần này trong chiếc xe hơi chẳng khác chi lúc tôi đi hát bằng xe lửa, ô
tô buýt, bằng thuyền và thời tôi đi bộ trong kháng chiến, đi tới đâu tôi cũng học
hỏi rất nhiều ở người dân.
Ngoài ra, đưa bệnh nhân tới phòng mạch phải ngồi chờ rất lâu
rồi mới đưa bệnh nhân về nhà, tôi có nhiều thời giờ để sáng tác. Tại phòng khám
bệnh của bác sĩ Ninh, trong khi anh bạn bắt bệnh nhân thè lưỡi ra coi hay sắn
tay đo tension, tôi ngồi cắn bút viết ngục ca bên cạnh những chai nước khử
trùng. Hèn gì ngục ca có mùi nhà thương trong nhạc, ngoài mùi nhà tù của thơ.
Có lúc rỗi rãi, chúng tôi ngồi nói chuyện văn nghệ văn gừng trong phòng mạch
hay trong quán ăn trưa ở gần đó. Có thể nói bác sĩ Trần Ngọc Ninh là thính giả
đầu tiên của những bài ngục ca.
Đêm 27 tháng 12, 1980 là đêm tôi xuất hiện tại Santa Ana với
chương trình Địa Vị Của Ngục Ca Trong Năm Mươi Năm Tân Nhạc sau một thời gian
khá lâu không có tác phẩm mới.
1/ Có giả thuyết thi sĩ vào được Sứ Quán nhưng bị giao lại cho
nhà chức trách.
Chương 14
Trong hai năm trời, 1980-1982, tôi đi khắp nơi trên thế giới với những bài hát gọi là tị nạn ca, ngục ca...
Trong hai năm trời, 1980-1982, tôi đi khắp nơi trên thế giới với những bài hát gọi là tị nạn ca, ngục ca...
Nhưng tôi đã có phần mỏi mệt, không phải vì con đường dài rộng
của thế giới tự do này đầy chông gai hay dãi dầu mưa nắng mà chính vì trong bẩy,
tám năm qua, tôi đã phải gân cổ lên hát những bài ca quê hương rất là mê sảng,
những bài tị nạn ca đầy tủi nhục, những ngục ca chan chứa hận thù... Và tôi đã
nhận lờ mờ ra rằng những người nghe tôi hát cũng mê sảng như tôi.
Phúc đức thay, vào đầu thập niên 80 này đã có một sự kiện làm
cho tâm hồn tôi lắng xuống. Sau khi thấy ''dường như'' đã mất quê hương, tôi bỗng
nhiên gặp lại quê hương qua những bài thơ của một người bạn cũ. Thơ truyền khẩu
thôi, chưa hề là thơ được in ra, ngâm lên...
Đó là những bài thơ đem lại cho tôi những chuyện tình lá diêu
bông, chuyện leo vườn ổi và đánh bài tam cúc, chuyện thân thương của những con
bê vàng đi tìm mẹ, những con chim cu ngồi gù trên rặng cây, chuyện con chào mào
đón gió chờ trăng, chuyện con phù du lận đận, con chim vành khuyên nhớ nhà nhớ
tổ... Chao ôi là QUÊ HƯƠNG (viết hoa) của tôi!
Nhờ những bài thơ này mà tôi thấy quê hương của tôi còn quá
nhiều cái đẹp chứ không phải chỉ có ác mộng, tù đầy, uất hận và tuyệt vọng.
Lúc đó là ngày mùng 1 tháng giêng năm 1982. Trong một buổi
sáng lái xe đi chơi Los Angeles, bước vào một tiệm phở ở Khu Chinatown, tôi bỗng
gặp triết gia Phạm Công Thiện đang ngồi ăn với một người bạn, giáo sư dạy Anh
Văn. Trong bữa ăn ngồi riêng bàn, chúng tôi nói vài ba câu chuyện xã giao.
Mới đây, Phạm Công Thiện tới nghe tôi ngâm thơ Hoàng Cầm
trong một đêm sinh hoạt tại thính phòng ART STUDIO của ký giả Nguyễn Tú A ở
thành phố Westminster trong khu Bolsa. Anh cất tiếng hỏi:
- Phạm Duy có biết con gái Hoàng Cầm là Kiều Loan đang ở đây
không?
Tôi giật mình vì cái tin quá bất ngờ này! Đã biết thoang
thoáng vợ cũ của Hoàng Cầm là Kiều Loan Mẹ đang ở miền Washington DC, rồi biết
thêm Kiều Loan Con cũng đã vượt biên, nhưng tôi không thể nào ngờ rằng vợ con của
một người bạn rất xa tôi lại đang ở một nơi rất gần tôi, trong khi tôi vừa phổ
nhạc những bài thơ của người bạn đó! Thế là tôi nằng nặc đòi được dẫn ngay tới
thăm vợ con Hoàng Cầm...
... Trong buổi chiều đầu năm dương lịch này, trên căn gác nhỏ
của một chung cư nghèo ở giữa thành phố Los Angeles, hai mẹ con Kiều Loan, Phạm
Công Thiện và người bạn giáo sư Anh Văn cùng tôi quây quần quanh cái bàn nhỏ,
có nắng Cali lọt qua cửa sổ, rọi xuống khay trà và đĩa bánh ngọt làm tôi nhớ tới
vạt nắng hanh vàng ở vùng đất Bắc Giang ngày nào. Căn phòng bỗng dưng có chút
gió lạnh mùa Thu Bắc Việt thoảng về. Tôi chợt thấy trong tôi trườn lên một nỗi
buồn rất là mênh mang. Người đàn bà không tuổi kia là Tuyết Khanh đấy à? Một
câu thơ cũ của một người tình xưa vang trong đầu tôi: Người yêu ơi, sợ quá thời
gian...
Chợt nghe người vợ cũ của Hoàng Cầm hỏi:
- Anh Phạm Duy còn nhớ ngày ở Phố Nỉ không? Đây là con gái
Hoàng Cầm đó! Anh có thấy cháu giống bố không?
- Nhớ chứ! Làm sao tôi quên được cảnh Hoàng Cầm rung đùi ngâm
thơ trong bữa cơm chia tay với chị ở BắcGiang? Chị ơi, thấm thoát đã gần 40 năm
rồi! Còn Kiều Loan thì giống bố quá nhỉ! Cháu kể chuyện cho bác nghe ngày cháu
gặp bố lần đầu tiên ở Saigon đi...
Tôi được nghe Kiều Loan rối rít nói về việc gặp Hoàng Cầm như
gặp một nhà thơ gần gũi hơn là gặp một người cha rất xa lạ, khi thi sĩ từ Hà Nội
vào Saigon để gặp con sau ngày 30 tháng Tư 1975...
Hôm nay, trong cuộc tiếp xúc với gia đình Hoàng Cầm sau 37
năm không gặp, tôi tránh không hỏi tới đời tư của hai mẹ con trong hoàn cảnh vì
thời cuộc mà vợ phải lìa chồng, con không biết mặt cha. Đóng vai người phóng
viên, tôi chỉ muốn biết rõ hơn tiểu sử cũng như những tác phẩm đầu đời của anh.
Hoàng Cầm tên thật là Bùi Tằng Việt, sinh năm 1921 (một bài
báo ở Saigon gần đây cho biết anh sinh vào năm 1922) tại Làng Lạc Thổ, Huyện
Lang Tài, Phủ Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh trong một gia đình Nho Giáo. Hoàng Cầm
học Tiểu Học tại Bắc Giang rồi lên Hà Nội học Trung Học và đậu Tú Tài II Pháp.
Khi còn đang học lớp Đệ Tứ, Hoàng Cầm phóng tác cuốn Graziella của Lamartine thành
chuyện Việt Nam với tên Hận Ngày Xanh. Tiểu thuyết đầu tay của Hoàng Cầm là
Thoi Mộng, viết vào năm 1943. Trở về Bắc Giang, dạy học tại trường La Clarté,
Hoàng Cầm vẫn viết văn, làm thơ để gửi đăng trên các báo Tiểu Thuyết Thứ Năm,
Tiểu Thuyết Thứ Bẩy. Anh là người dịch truyện Ba Tư Một Ngàn Đêm Lẻ ra Việt ngữ...
Tôi lúc nào cũng thao thức đi tìm những bài thơ mới cũ của
Hoàng Cầm cho nên trong buổi gặp gỡ kỳ thú này, tôi muốn biết thêm về thơ tình
của anh, ngoài các loại kịch thơ, thơ kháng chiến mà tôi đã biết rành rẽ. Tôi
bèn hỏi:
- Chị có còn nhớ những bài thơ tình mà Hoàng Cầm viết ra để tặng
chị không?
Người vợ cũ của Hoàng Cầm định đọc cho chúng tôi nghe bài thơ
thi sĩ tặng bà vào năm 1945 khi bà còn là nữ kịch sĩ Tuyết Khanh nhưng Phạm
Công Thiện đề nghị chép bài thơ ra để cho cô con gái ngâm lên. Và tôi đã ngất
ngây vì giọng ngâm rất giống lối ngâm của Hoàng Cầm:
Một sợi tóc treo ngang trước mộng
Một hàng mi rũ bóng bên đèn
Miệng cười một đoá trao duyên
Lầu thơ mới dựng chưa quên ý tình.
Anh đã về đây lại gặp mình
Cõi đời thiên hạ giấc u minh
Níu tay cười xuống hoàng hôn cũ
Vớt mắt em về bến hoá sinh...
Kiều Loan giống bố một cách lạ thường. Cũng là đôi mắt có
đuôi, cái mũi dọc dừa, cái miệng tươi hồng, cái giọng trong trẻo.
Cô nói giữa hai khúc thơ ngâm:
- Hoàng Cầm (không nói là bố cháu) dạy cháu ngâm thơ đó...
Cô ngâm:
... Khanh ơi!
Thể xác hiu hiu bụi
Nắng dãi hoe vàng,
Em ở đâu?
''Khanh ơi! Thể xác hiu hiu bụi'' của Hoàng Cầm cũng là
''Khanh của Hoàng ơi'' của Vũ Hoàng Chương đó! Nếu tôi nhớ không lầm thì - trước
hay trong kháng chiến? - thi sĩ họ Vũ cũng đã có một bài thơ tỏ tình với Tuyết
Khanh:
Khanh của Hoàng ơi! Lửa bốn phương
Sầu lên dằng dặc gió tha hương
Hỡi ôi trạnh nhớ niềm ly tán
Lại sót nòi thơ buổi nhiễu nhương...
Hoàng Cầm còn có những câu thơ tình để tặng Tuyết Khanh khi
hai người phải xa nhau trong kháng chiến - hay khi mất nhau sau khi đất nước bị
phân đôi:
Mái tóc buông suôi dòng khói lạnh
Bóng người thiếu phụ thoảng đêm xuân
Minh châu đôi hạt cài bên gối
Đợi đến bao giờ gửi cố nhân...
Trong khi dĩ vãng hiện lên qua những lời thơ ngâm, tôi nhìn
trộm Tuyết Khanh nhưng không tìm thấy một nét cảm động nào trên gương mặt hiền
hậu của Bà. Người tình xa xưa của Hoàng Cầm, từng trải qua rất nhiều truân
chuyên của cuộc sống Việt Nam trong hai thời binh lửa, sau cuộc đổi đời ở Hoa Kỳ
đã tìm được quên lãng, an nhiên trong Đạo Phật rồi! Tôi chợt thấy mình có lỗi
khi đem dĩ vãng lại cho Bà. Nhưng tôi cứ tham lam gặng hỏi về sự nghiệp của nhà
thơ. Và thấy rằng vợ con của anh cũng không biết gì cho lắm.
Chẳng hạn không biết một bài thơ Hoàng Cầm soạn từ khi còn
đang làm nghề thầy giáo ở Bắc Giang mà có lẽ thi sĩ cũng đã quên rồi! Hơn nữa,
vì anh vắng mặt trong 30 năm nên nếu có ai còn thuộc thơ anh thì cũng chỉ thuộc
lõm bõm vài câu thôi. Như hoạ sĩ kiêm thi sĩ Tạ Tỵ:
Nếu anh còn trẻ như năm trước
Quyết đón em về sống với anh
Những buổi chiều vàng phơ phất lại
Anh đàn em hát níu xuân xanh.???
Nhưng thuyền em buộc trên sông hận
Anh chẳng quay về với trúc tơ
Ngày tháng tỳ bà vương ánh nguyệt
Mộng héo bên song vẫn đợi chờ...
Một người có lẽ đã lớn tuổi và là dân Hà Nội cũ, trong một
bài báo đăng trên một tờ nguyệt san ở Virginia còn nhớ thêm bốn câu nữa:
Nếu có ngày nào em trở gót
Quay về thăm lại bến thu xa
Thì đôi mái tóc không xanh nữa
Mây bạc trăng ngàn vẫn thướt tha...
Tôi đã phổ nhạc mấy câu thơ của bài thơ vô đề này và đặt tên
bài thơ phổ nhạc là Tình Cầm. Người ta có thể hiểu đó là bài hát nói về mối
tình của Hoàng Cầm hay bài hát nói về một mối tình của một danh cầm nào đó. Để
cho có đủ câu nhạc, tôi soạn thêm một đoạn lời (coi như đó là đoạn 2), mong rằng
nó vẫn nằm trong hơi thơ và cảm súc của thi sĩ:
Có mây bàng bạc gây thương nhớ
Có ánh trăng vàng soi giấc mơ
Có anh ngồi lại se phím cũ
Mong chờ em hát khúc Xuân xưa...
Bài Tình Cầm được Thái Thanh, Duy Quang, Thái Hiền và nhiều
ca sĩ khác hát trong các băng nhạc sản xuất tại Hoa Kỳ.
Trong cuốn Hồi Ký II, tôi đã kể lại những hoạt động của tôi
và Hoàng Cầm trong kháng chiến nhưng tôi còn bỏ sót một bài thơ rất quan trọng
của Hoàng Cầm. Trong chiến thắng Sông Lô, Hoàng Cầm có một bài thơ dài nhan đề
Trường Ca Sông Lô (giống như cái tên bản nhạc của Văn Cao):
Sông Lô chẩy xuống Sông Hồng
Sông Hồng trôi xuống Biển Đông xa vời
Biển Đông dội sóng vang trời
Nhắc đi bốn bể những lời Sông Lô...
Em là em bé Sông Lô
Em đi theo Chị bến bờ là đâu?
Chiều nay thương Mẹ em sầu
Cho em kể lể vài câu tâm tình...
Này Chị trông em nhé:
Em trải tóc rừng xanh
Em quấn khăn núi biếc
Áo em sớm thì xanh
Chiều về đỏ như huyết...
Bài thơ này, tôi đã ngâm cho Phạm Đình Chương nghe khi vào
làm rể nhà họ Phạm Đình, và đã gây hứng cho cậu em soạn bài Hội Trùng Dương.
Tại căn gác nhỏ ở Los Angeles này, sau khi hỏi chuyện về
Hoàng Cầm, tôi sung sướng vô cùng khi được nói cho vợ con của anh nghe về những
ca khúc tôi đang chuẩn bị tung ra, phóng tác từ lời thơ của thi sĩ. Để cho khán
thính giả hiểu được những bài ca đầy tính chất ẩn dụ này, tôi đọc cho mọi người
nghe những lời giới thiệu trước khi tôi hát Hoàng Cầm Ca...
Sau đây là hành trình lưu diễn của Hoàng Cầm Ca trên toàn cầu:
° Buổi ra mắt Hoàng Cầm Ca (ngày 18 tháng 10-84, tháng sinh
nhật của tôi) tại Phòng Trà Lê Uyên Phương ở Santa Ana.
Sau đó là những đêm diễn tại:
° Café Viễn Xứ ở San Jose,
° Trường Đại Học Georges Mason ở Virginia,
° Nhà thờ Saint Teresa ở Honolulu,
° Town Hall ở Melbourne,
° Hiệp Hội Báo Chí tại Úc Châu ở Sydney,
° Cộng Đồng người Việt ở London,
° Báo Quê Mẹ ở Paris,
° Toà soạn của báo Độc Lập ở Stuttgart v.v...
Hoàng Cầm Ca là gì? Đó là những bài ca gợi những cái đẹp - mỹ
ảnh - của đất nước hơn là những cái sai, cái xấu - ảo ảnh, ác ảnh - của quê
hương qua tị nạn ca, ngục ca và tủi nhục ca. Đó những bài thơ mà người bạn thi
sĩ viết ra sau vụ Nhân Văn Giai Phẩm và bây giờ đã được tôi phóng tác thành ca
khúc.
Một thời gian sau khi cùng bị đàn áp với các văn nghệ sĩ chống
đối khác như Văn Cao, Phùng Quán, Trần Dần... Hoàng Cầm cho luân lưu tại miền Bắc
một tập thơ truyền tay nhan đề Đường Về Kinh Bắc. Đó là những bài thơ ẩn dụ, nếu
đọc lên thì bất cứ ai nghe cũng thấy bàng bạc những hình ảnh và mầu sắc tuyệt vời
của quê hương nhưng không ai hiểu Hoàng Cầm muốn nói gì trong đó...
Tôi cần phải nói rằng vào năm 1982, trong lúc tôi đang mệt mỏi
vô cùng sau sáu, bẩy năm sống đời lưu vong, vào những giờ phút lung linh hiếm
có, tôi chợt nhìn ra ý chí của Hoàng Cầm trong những bài thơ đầy ẩn ngữ này.
Tôi bỗng hiểu được rằng: vào cuối thật niên 60, dù bị đẩy vào hoàn cảnh cùng cực
của đời mình là bị bẻ bút và bị bao vây kinh tế nên phải bán rượu lậu ở vỉa hè
để mưu sống, với tập thơ truyền tay Đường Về Kinh Bắc, Hoàng Cầm vẫn... cứ làm
thơ! Trong một miền đất nước mà những thi bá như Xuân Diệu, Tế Hanh, Chế Lan
Viên... chỉ còn biết đem thơ làm đòn bẩy cho chế độ, thơ của anh là giọt nước mắt
làm chấn động ao tù, là nỗi buồn vạm vỡ của loài sư tử cô đơn...
Lúc đó tôi không có trong tay tập thơ Đường Về Kinh Bắc, tôi
chỉ sưu tầm được dăm ba câu thơ ở nơi này, nơi nọ trên đường đi hát rong cho
nên khi phổ nhạc, tôi phải phóng tác thêm vào những câu thơ ngắn ngủi của thi
sĩ để soạn ra bốn bài Hoàng Cầm Ca. Đó là những bài Lá Diêu Bông, Qua Vườn ‘i,
Cỗ Bài Tam Cúc, Đạp Lùi Tinh Tú...
Bài Lá Diêu Bông quyến rũ tôi ngay lập tức khi tôi vừa đọc
xong bài thơ thiếu đầu thiếu đuôi. Mở đầu, Hoàng Cầm đưa ra hai câu thơ rất
thân thiết, đó là lời nhắn nhủ của một người chị nói với đàn em:
Đứa nào tìm được lá diêu bông
Từ nay tao sẽ gọi là chồng!
Trước hết chúng ta cần biết lá diêu bông là lá gì? Lá diêu
bông (lá bông diêu thì đúng hơn) là thứ lá đặc biệt ở làng Đình Bảng, Bắc Ninh,
phụ nữ thời xưa thường vắt ra nước rồi bôi lên mặt cho da dẻ được hồng hào tươi
đẹp. Với bài thơ này, Hoàng Cầm đưa ra câu chuyện một chị đàn bà xấu xí, muốn
có bộ mặt đẹp nên dỗ dành đàn em đi tìm hộ chị thứ lá thẩm mỹ này...
Vài ngày sau em tìm thấy lá
Chị chau mày: đâu phải lá diêu bông?
Mùa Đông sau em tìm thấy lá
Chị lắc đầu nhìn nắng vãn bên sông.
A! Chị muốn có chiếc lá thần dược để làm cho mặt chị đẹp? Chỉ
vài ngày sau đã có người tìm ra chiếc lá. Đó là chiếc lá dân tộc, giản dị là
như vậy! Nhưng chị chau mày bảo rằng: đó không phải là lá diêu bông! Rồi một
nămqua đi, nhớ lời chị nhắn nhủ, lại có người tìm ra chiếc lá, nhưng chị vẫn
chưachịu chấp nhận nó, cho nên chị lắc đầu, ngoảnh mặt đi, nhìn nắng vãn bên
sông... Bài hát tiếp tục:
Ngày cưới chị, em tìm thấy lá
Chị mỉm cười, se chỉ cắm trôn kim.
Chị đã ba con, em tìm thấy lá
Xoè tay, phủ mặt, chị không nhìn...
Khi cho rằng không có ai tìm ra chiếc lá thần diệu nên chị
bèn đi lấy chồng, thì vào ngày cưới chị, vẫn có người đem lại cho chị chiếc lá
thẩm mỹ của dân tộc. Nhưng than ôi, chị đã ''lỡ bước sang ngang'' nên chị mỉm
cười, chị se chỉ, chị cắm vào lỗ trôn của cây kim, chị khâu vá cuộc đời vong
thân của mình rồi! Tới khi chị có ba đứa con, vẫn còn có người nhớ tới chuyện
chị muốn có chiếc lá diêu bông và muốn đem lại cho chị chiếc lá thần diệu đó
thì chị xoè tay phủ mặt, chị không nhìn, hay chị không muốn nhìn ra cái lá có
thể làm cho chị đẹp được nữa!
Với những câu thơ cuối của bài Lá Diêu Bông, Hoàng Cầm muốn
nói rằng: Không ai có thể làm cho người chị khó tính này tốt đẹp được vì dù có
tìm thấy chiếc lá thẩm mỹ nhiệm mầu thì cũng không được chị chấp nhận:
Từ thuở đó, em (Hoàng) cầm chiếc lá
Nơi đầu non, cuối bể, em đi...
Lời vi vút, gió quê lắng gọi
Diêu bông hời hời hỡi diêu bông!
Em đi trăm núi nghìn sông
Nào tìm thấy lá diêu bông bao giờ?
Với bài thơ phổ nhạc này, tôi đã thay mặt Hoàng Cầm, trong
nhiều năm, đi trăm núi nghìn sông, nghĩa là đi khắp mọi nơi trên thế giới để
rao giảng cho mọi người nghe những ''thông điệp nhân văn'' của thi sĩ. Ngoài việc
nói lên cái xấu xí và sự mù quáng của một người chị, bản Hoàng Cầm Ca - Lá Diêu
Bông còn đặt ra vấn đề đãi ngộ đàn em nữa. Người chị muốn lũ đàn em tìm đủ mọi
cách để tô son điểm phấn cho chị rồi chị sẽ đãi ngộ, chị sẽ lấy làm chồng kia
mà... Nhưng chẳng bao giờ chị biết nghe tiếng nói trung thực của đàn em, nói gì
đến chuyện đãi ngộ?
Bài Qua Vườn Ổi thì nói tới chuyện bất công và chuyện tham
nhũng:
Cách xa ba bước qua vườn ổi
Chị xoạc cành ngang em đứng trông...
Hai chị em (tức là người dân nghèo) dắt nhau tới vườn ổi
nhưng không được phép vào vườn. Phải đứng xa xa, rồi chị vạch cành lá cho em
nhìn. Em thèm ăn ổi quá, xin chị hái trộm cho em một quả:
- Này chị ơi! Xin chị một quả non.
Chị không dám hái nên nói dối em:
- Ổi non, em ơi, còn xanh chát
A à! ổi non xanh chát lè...
Em bé bèn:
- Này chị ơi! Xin chị một quả ương.
Chị trả lời:
- Ổi ương, em ơi, bị chim khoét
A à! ổi ương chim khoét rồi!
Em nằn nì xin chị:
- Này Chị ơi! Xin chị một quả chín
Chị chỉ còn biết trả lời:
- Ổi chín, em ơi tít ngọn cây
A à! ổi chín quá tầm tay...
Bài Qua Vườn Ổi có câu kết:
Lẽo đẽo em đi đường mai sau
Cúi nhặt chiều mưa dăm quả rụng...
Nghĩa là cả hai chị em - đại diện cho người dân nghèo, thấp cổ
bé miệng - phải lẽo đẽo đi trên đường đời, không bao giờ được ăn một quả ổi nào
ở trên cây, bởi vì những quả ổi ngon lành đó, hoặc để dành riêng cho người trên
hưởng thụ, hoặc bị trộm cướp đục khoét hết cả rồi! Nếu thèm ăn ổi, hai chị em
chỉ còn biết cúi nhặt những quả ổi thối, rụng rơi trên những con đường chiều,
có mưa rơi rả rích...
Trong mấy bài thơ ẩn dụ này, có một điều lý thú là Hoàng Cầm
thích đưa ra những câu chuyện (gần như chuyện tình) giữa một người trai ít tuổi
và một người thiếu nữ hơn tuổi mình. Người được thi sĩ gọi là chị đó có thể tượng
trưng cho lý tưởng mà thi sĩ từng ôm ấp. Lý tưởng vẫn còn đó hay đã bị cướp đi,
hiển hiện trong thơ qua hình ảnh người chị khi thì tươi đẹp mặn mà, khi thì xấu
xa khó tính...
Bài Hoàng Cầm Ca thứ ba nhan đề Cỗ Bài Tam Cúc muốn đòi lại một
hạnh phúc xa xưa của hai chị em này, nay đã bị mất đi vì một ông quan Đốc Đồng
áo đen nẹp đỏ:
Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Cỗ bài tam cúc mép cong cong
Chị gọi đôi cây trầu cay má đỏ
Kết xe hồng đưa chị tới quê em...
Ghé coi bài, tìm hơi tóc ấm
Em đừng lớn nữa, chị đừng đi
Tướng sĩ đỏ đen chui xấp ngửa
‘ rơm thơm đọng tuổi xuân thì...
Đứa được bài chinh chuyền xủng xẻng
Đứa thua bài đáo gỡ ngoài thềm.
Em đi đêm tướng điều, sĩ đỏ
Đổi xe hồng, đưa chị tới quê em...
Pháo, mã ra bài, năm sau giặc giã
Quan Đốc Đồng áo đen nẹp đỏ
Xua tốt điều đè lũ tốt đen
Thả tịnh vàng đưa chị võng mây trôi
Em đứng nhìn theo,
Em gọi:... Đôi!
Qua bài thơ này, Hoàng Cầm nói lên một hạnh phúc tuyệt vời của
hai chị em khi rút rơm để trải ổ rồi cùng mọi người ngồi đánh tam cúc trong mấy
ngày Tết. Ngồi cạnh chị, em giả vờ nghé mắt coi bài để được ngửi mùi tóc ấm của
chị. Em tự khuyên em đừng lớn nữa nhé! Em còn xin chị cứ ở trong làng, đừng vội
đi lấy chồng 1 nghe! Em yêu chị đến độ em bằng lòng đi đêm cả tướng điều, sĩ đỏ
để đổi lấy xe hồng, đưa chị tới quê em. Ai ngờ năm sau giặc giã, quan Đốc Đồng
áo đen nẹp đỏ, (bạo quyền) xua tốt điều đè lũ tốt đen (đàn áp người dân). Còn
thả tịnh vàng, đưa chị võng mây trôi, đem chị đi mất (cướp đoạt hạnh phúc của
nhân dân). Em, Hoàng Cầm, cỗ bài trong tay, đứng nhìn theo chị bị cướp mang đi,
em gọi: Đôi! Nghĩa là em vẫn chưa chịu thua, em vẫn còn đôi cây xe hồng để sẽ kết
liễu ván bài tam cúc này.
Bài Đạp Lùi Tinh Tú - tên ca khúc do tôi đặt - thì nói lên sự
xơ xác, buồn rầu, ngủ vùi của tất cả mọi người, chỉ có nhà thơ là còn tỉnh thức.
Hoàng Cầm đưa ra những hình ảnh buồn thương như con bê vàng lạc mẹ, con chim cu
ngồi gù rặng tre, con chào mào khát nước, cây ổi giơ xương chống đỡ mùa Đông,
con phù du ao trời lận đận, con chim vành khuyên nhớ nhà nhớ tổ. Tất cả, giống
như đôi cá đòng đong, đều ngủ say cả rồi. Chỉ có thi sĩ là còn tỉnh thức, ngồi
soi hình vào đáy nước, giơ chân đạp ánh sao đêm đang lấp lánh trên mặt ao:
Ta là con bê vàng lạc dáng chiều xanh
Đi tìm sim mà sim chẳng chín
Ta lên đồi thông nằm miếu Hai Cô
Gặm cỏ mưa phùn
Ngoài đồng sương bóng người thấp thoáng
Chiều nay mẹ chẳng về chuồng...
Ta là con chim cu về gù rặng tre
Gọi nắng ấu thơ về sân đất rộng
Mong tin mừng từ những trời xa
Đưa mây lành về tụ nóc rơm.
Ta là con chào mào khát nước
Về vườn xưa hạt nhãn đâm mầm...
Ta, cây ổi giơ xương!
Chống đỡ mùa Đông xụp về đánh úp.
Ta là con phù du ao trời lận đận
Trên cánh bèo đong gió, lặn dưới nước tìm sao
Hứng nước mắt con chim vành khuyên
Nhớ nhà nhớ tổ, vừa rụng chiều nay
Làm dềnh mặt nước gương sen.
Ta soi hình vào tận đáy ao đêm
Chỉ thấy mình đạp lùi tinh tú
Ngủ say rồi đôi cá đòng đong...
Soạn Hoàng Cầm Ca vào lúc đó, tôi không còn theo đuổi mục
đích soạn nhạc một cách dễ dãi (dễ hát, dễ nghe, dễ hiểu) như trước nữa. Nhà
báo Đỗ Ngọc Yến đã nhận xét:
Trước đây người ta chỉ biết Hoàng Cầm qua thơ tình, kịch thơ,
thơ kháng chiến, thơ phản kháng trong thời Nhân Văn Giai Phẩm. Bây giờ với những
bài ca ẩn dụ này, Phạm Duy đưa ra một Hoàng Cầm mới nhất, hiện đại nhất qua những
bài thơ có nhiều ẩn ngữ nhất. Ca khúc là hình thức nôm na nhất bây giờ lại được
đóng thêm vai trò diễn tả siêu thực nhất, đưa tác giả vào một vị trí hóc hiểm
nhất, phơi bày trước quần chúng một vấn đề chính trị tinh tế nhất!
Thế là sau khi quá mệt mỏi với loại ngục ca, tị nạn ca hay tủi
nhục ca vì phải lên gân trước thời cuộc, những bài thơ ẩn dụ của Hoàng Cầm mà
tôi soạn thành Hoàng Cầm Ca vào đầu thập niên 80 này làm cho tâm hồn tôi lắng
xuống. Sau khi thấy ''dường như'' đã mất quê hương, tôi bỗng nhiên gặp lại quê
hương qua những câu chuyện mà tôi cho là rất kỳ diệu, ảo huyền, lung linh và đầy
thi vị...
... Đó là chuyện lá diêu bông, vườn ổi, cỗ bài tam cúc, chuyện
tâm tình của những con bê vàng, con chim cu, con chào mào, con phù du, con chim
vành khuyên... Quê hương mờ nhạt hay rực rỡ, êm đềm hay chua sót của tôi hiện
ra, quả rằng còn quá nhiều cái đẹp, chứ không phải chỉ có ác mộng, ngục tù, hận
thù và tuyệt vọng!
Những bài thơ trong tập Đường Về Kinh Bắc của Hoàng Cầm được
phổ nhạc thành Hoàng Cầm Ca vẫn còn buồn rười rượi vì nó phản ảnh một miền của
đất nước Việt Nam vào những năm 60-70 nhưng nó chứa đựng quá nhiều hương vị quê
hương nên nó là liều thuốc an thần cho bản thân tôi sau khi tôi bị đắm chìm vào
không khí chết chóc gây nên bởi thơ Nguyễn Chí Thiện (ngục ca) hay nhạc Hà Thúc
Sinh (tủi nhục ca). Tôi cũng nghĩ rằng: là một người luôn luôn có phản ứng trước
nghịch cảnh, tôi không nên tự đầy đọa tôi hay khuyến khích người nghe đi vào
ngõ bí là sự thù hận, oán ghét, chửi rủa. Chắc chắn Đường Về Kinh Bắc (nghĩa là
đường về quê cũ) giúp tôi có một lối thoát.
Dù biết là khó hát, khó nghe, tôi cũng cố gắng đem thơ Hoàng
Cầm đi trình diễn ở khắp mọi nơi trên thế giới và đúng như tôi dự đoán, sự phổ
biến của Hoàng Cầm Ca bị hạn chế vì tính chất ẩn dụ của nó. Tuy nhiên tại Việt
Nam, lá diêu bông trở thành một huyền thoại mới. Vài năm sau khi những bài ca ẩn
dụ này được tung ra ở hải ngoại thì ở trong nước (nhất là sau khi có chủ trương
cởi trói cho văn nghệ sĩ), trong nhạc, có Trần Tiến nói tới chuyện lá diêu bông
và trong đời, tại thành phố vẫn luôn luôn được gọi là Saigon, có một thiếu nữ mở
một cái quán (quán café hay quán rượu?) lấy tên là QUÁN DIÊU BÔNG. Vào lúc tôi
viết những dòng chữ này (1990), nhà thơ tình họ 70 tuổi của tôi (có lẽ) đang
''làm lại cuộc đời'' với cô chủ quán.
Sau khi giới thiệu ''thông điệp nhân văn'' của Hoàng Cầm, với
cái tật tham lam, bao giờ cũng muốn đi tới tận cùng của bất cứ vấn đề gì, tôi
còn muốn viết thêm về con người của anh cho nên tôi luôn luôn nhắc tới anh
trong những cuốn HỒI KÝ. Tập tiểu luận Hoàng Cầm Trong Tôi này thì muốn nhấn mạnh
tới địa vị của anh trong văn học sử.
Tôi muốn nói rằng: trước hết, trong thi ca Việt Nam có một
giai đoạn được gọi là ''thời kỳ kịch thơ'' thì ai cũng phải công nhận đó là thời
kỳ của Hoàng Cầm. So với các thi sĩ khác, kịch thơ của Hoàng Cầm chói lọi nhất
mặc dù về sau kịch thơ không còn đất đứng. Sau nữa, thơ của Hoàng Cầm là tiếng
thơ lên đường kháng chiến sớm sủa nhất và được dân chúng yêu mến nhất trong thời
gian cả nước lên đường. Trạng thái đặc biệt của thơ Hoàng Cầm là thơ ngâm lên,
có diễn xuất (spectaculaire). Trong thơ của anh, ta thấy rất nhiều hình ảnh đẹp,
chan chứa hương vị quê hương. Tất cả tứ thơ của Hoàng Cầm, dù là thơ tình, thơ
lịch sử, thơ kháng chiến đều rất vững chãi. Thơ năm chữ, thơ lục-bát đều được
chuyển thể rất giỏi. Hoàng Cầm dùng những từ ngữ của dân tộc, thơ anh không lai
căng như của vài nhà thơ lớn khác. So với thơ cùng một đường hướng là thơ Nguyễn
Bính, thơ Hoàng Cầm cao hơn, trí thức hơn. Hoàng Cầm còn đáng quý ở chỗ không
bao giờ chịu khuất phục trong khi có những nhà thơ khác, vì lý do này lý do nọ,
phải chấp nhận đường lối văn nghệ ''được'' chỉ huy. Thơ Hoàng Cầm không bao giờ
tỏ ra là bị ép buộc. Trái lại là khác. Hãy nhớ lại bài thơ Em Bé Lên Sáu anh viết
trong thời kỳ cải cách ruộng đất ở Việt Nam. Đầy tính nhân bản:
Em bé lên sáu tuổi
Lủi thủi tìm miêng ăn
Bố: cường hào nợ máu
Đã trả trước nông dân
Mẹ bỏ con lay lắt
Đi tuột vào trong Nam....
Bụng phình lại ngặng cổ
Mắt tròn đỏ hoe hoe
Em nhìn đời bỡ ngỡ
Lạy bà xin bát cháo
Cháu miếng cơm, thầy ơi!
Có một chị cán bộ
Đang phát động thôn ngoài
Chợt nhìn ra phía ngõ
Nghe tiếng kêu lạc loài.
Chị rùng mình nhớ lại
Năm đói kém từ lâu
Chị mới năm tuổi đầu
Liếm lá khoai giữa chợ.
Chạy vùng ra phía ngõ
Dắt em bé vào nhà
Nắm cơm dành chiều qua
Bẻ cho em một nửa....
Chị đi bỗng lùi lại
Nhìn đứa bé mồ côi
Cố tìm vết thù địch
Chỉ thấy một con người...
Hoàng Cầm còn viết một vở kịch thơ ngắn, nhan đề TIẾNG HÁT,
nói về truyện Trương Chi. Thi sĩ biến lời hát ái tình của Trương Chi thành tiếng
gọi của Tự Do. Mỵ Nương là tượng trưng cho giới văn nghệ bị kìm hãm và Quận
Công, cha của Mỵ Nương là đại diện cho uy quyền độc đoán. Trong vở kịch thơ này
còn có thêm nhân vật Hồng Hoa, nữ tỳ, tượng trưng cho nhân dân đói khổ. Tiếng
hát kêu gọi mọi người đang bị hành hạ hãy đứng dậy:
Nào người quả phụ trắng khăn tang
Nào đứa em mồ côi khát sữa
Nào ai sống nhục, chết oan
Nào ai tan lìa đôi lứa
Nghe tiếng hát này.
Trong khi người cha của Mỵ Nương truyền lệnh: Khoá kín cửa lầu,
lấp cả sông, để không còn tiếng hát 2 thì tiếng hát tự do vẫn lọt tới lòng người:
Cửa ngoài bằng đá tảng, tiếng hát đẩy được vào
Vì đó là tiếng gọi của trời cao đất rộng.
Và Mỵ Nương, tức là giới văn nghệ, vẫn gan góc:
Cánh cửa khoá [...] ta mở được
Ta vượt qua tường đá
Ta chạy ra sông đi bốn phương trời
Tìm tiếng hát, ta đi cùng thiên hạ...
Sau phong trào phản kháng vào cuối thập niên 50 của tất cả
trí thức Hà Nội, Hoàng Cầm cũng như các bạn bè trong nhóm Nhân Văn Giai Phẩm bị
đối xử ra sao, mọi người đã biết. Phải đợi cho tới gần đây, với phong trào
glasnost ở các nước Đông Âu và với sự cởi mở ở Việt Nam thì địa vị nhà văn, nhà
thơ của anh và của những bạn anh mới được phục hồi.
Tôi không biết sự thương nhớ của tôi đối với một người bạn
thơ xa xưa - qua những Hoàng Cầm Ca - có làm cho thi sĩ bị phiền lụy 3 hay có
đem lại cho anh một an ủi nhỏ nhoi nào không, nhưng tôi rất vinh hạnh đượccó mặt
trong đời anh từ khi còn trai trẻ cho tới khi đã tóc bạc răng long, mặc dù tôi
chỉ được gần anh trong một thời gian rất là ngắn ngủi. Sự chung tình đó cũng
còn nhờ ở phép lạ của cuộc đời khiến tôi bỗng gặp lại vợ cũ của anh và người
con gái tôi ''quen biết'' khi còn là bào thai trong bụng mẹ, cùng một lúc với
việc tôi khám phá ra những bài thơ ẩn dụ của anh.
Trong vòng 10 năm nay, tôi luôn luôn có mặt trong gia đình
anh để theo dõi quãng đời của anh vào lúc xế chiều. Để được nghe ngân nga một số
câu thơ trác tuyệt của anh gửi cho vợ cũ và con gái:
Trích Đoạn Kiều Loan Ngâm Thơ
Rực sáng chân mây một điệu đàn
Biển động bừng chớp mắt Kiều Loan
Mắt điên, mắt sóng men huyền diệu
Xanh thẳm hàng mi bến hợp tan.
Cả Thái Bình Dương là hạt lệ
Một người đi biệt một hành tinh
Cả dãy Trường Sơn là dấu phẩy
Ngắt dòng thơ trang sử u tình.
Bẩy sắc mây chìm đợi bão tan
Hôm nào nắng xoá vệt thời gian...
Gò cao má ửng đùa thiên mệnh
Em có về không? Hỡi tiếng vang!
Tôi nhận Kiều Loan, con ruột của Hoàng Cầm là con nuôi và đã
giúp đỡ cho con gái về cả đời sống vật chất lẫn đời sống tinh thần, lo lắng cho
con nuôi trong việc gia đình cũng như trong công việc làm ăn. Thấy con gái nuôi
thích văn nghệ, đã nhiều lần, Kiều Loan xuất hiện bên tôi trong những buổi ngâm
thơ hay diễn kịch thơ... Tại San Jose là nơi cư ngụ, Kiều Loan rất được hoan
nghênh mỗikhi xuất hiện trước khán thính giả với tiết mục ngâm thơ hay diễn kịch.
Tiếng thơ Hoàng Cầm lúc nào cũng có khả năng gọi người về. Về
với tình yêu, về với gia đình, về với xóm làng, nói tóm lại về với quê hương mà
suốt đời Hoàng Cầm xưng tụng:
Có lặng thầm ru vọng tiếng Khanh?
Dòng lệ mặn dẫu tê môi héo
Ngửng đầu sao sáng bỗng long lanh
Sao treo lối nhỏ về quê mẹ
Mẹ gọi nghìn thu: Con hỡi!... Khanh!
Ai gọi nghìn thu: Em hỡi!... Anh!
Tôi muốn được coi như người bạn thơ cũng róng tiếng gọi tôi
qua những câu thơ mà vào một hoàng hôn rất tím, trong một quán ăn rất sang,
trên bãi biển San Francisco rất vắng, người con gái của thi sĩ là Kiều Loan đã
ngâm cho tôi nghe:
Đất Bắc ngậm ngùi thương phận bạc
Điù hiu thân thế bến sông mơ
Chân ai đi lén về xa đó?
Bỏ lại vườn hoang bóng nguyệt mờ
Nức nở canh khuya hoài thánh thót
Khóc làm chi nữa tuổi đương tơ...
Gần đây (1989-90) Hoàng Cầm tái xuất hiện trên văn đàn với những
tập thơ Men Đá Vàng, Mưa Thuận Thành trong đó tôi thấy con tim khối óc của anh
vẫn bền vững như gạch Bát Tràng, vẫn ướt át như cơn mưa hồi sinh của dân tộc.
Trong tập Mưa Thuận Thành, Hoàng Cầm cho đăng nguyên văn bốn bài thơ trong tập
Đường Về Kinh Bắc mà tôi phổ nhạc với những tên Lá Diêu Bông, Cây Tam Cúc, Quả
và Về Với Ta...
Chúng tôi đã trao đổi thư từ trong đó, hai ông già ngoài 70
tuổi vẫn cứ xưng hô mày tao như trong tuổi 20. Chúng tôi đều cho rằng cả hai thằng
bạn, vào lúc gần đất xa trời, rốt cuộc đều thấy đời mình chỉ là một cuộc chơi!
Cuộc chơi đã đưa hai đứa lên rất cao, rồi cũng đã dìm hai thằng xuống rất sâu
nhưng cả hai kẻ đãng tử này đều được cứu rỗi bởi một sợi dây bí ẩn.
Đó là sợi dây cảm nhận, rung động và sáng tạo nghệ thuật làm
cho chúng tôi, sau nhiều cơn vật vã, vẫn có thể gạn đục khơi trong rồi làm ra
những vần thơ điệu nhạc lung linh sức sống kỳ diệu của con người. Vâng! Nghệ
thuật đã rửa hồn chúng tôi, như Hoàng Cầm nói: ton art purifie ton âme và sẽ
còn giúp chúng tôi đi nốt con đường đã chọn: CON ĐƯỜNG TÌNH, tình nước, tình
người.
Viết thêm: Bày này được viết ra từ đầu năm 1984 với ý định sẽ
cho vào HỒI KÝ IV. Qua năm sau, nghĩ rằng đây là chuyện liên hệ tới nhà thơ và
đã có chút dễ dãi cho việc người Việt hải ngoại trở về thăm quê hương, tôi nhờ
hai người bạn là BS Bùi Duy Tâm và cô Quế Hương đem bài này - dưới đầu đề HOÀNG
CẦM TRONG TÔI - cùng với một đoạn video ngắn tới cho Hoàng Cầm. Ít lâu sau, anh
bạn có những phản ứng mà tôi xin được ghi lại trong chương sau...
1 Trần Tiến cũng đã dựa vào bài thơ này để soạn ca khúc của
anh.
2 Trạnh lòng nhớ tới tiếng hát của mình, than ôi, cũng đang bị
cấm đấy!
3 Hoàng Cầm bị bắt vào năm 82 vì nhờ một Việt Kiều đem tập
thơ MEN ĐÁ VÀNG ra ngoại quốc cho con gái. Không phải vì Hoàng Cầm Ca...
Chương 15
Chương 15
Chương 14 đã ghi lại một giai đoạn trong cuộc đời soạn nhạc của
tôi, gọi là giai đoạn Hoàng Cầm Ca. Một đoạn dài của chương này, dưới nhan đề
Hoàng Cầm Trong Tôi, vào năm 1985, đã được gửi về Hà Nội cho nhà thơ họ Hoàng.
Anh bạn già đã hồi âm như sau:
Duy,
Nhờ anh Bùi Duy Tâm và Quế Hương, tao mới thực sự đọc được
lòng mày trên vài trang thư. Cái ''Hồi Ký Hoàng Cầm Trong Tôi'' ấy tao đã đọc từ
tháng Tư vừa rồi. Đưa mấy bạn già biết cả tao lẫn mày, xem, họ đều cảm kích vì
tình bạn gần 40 năm của hai thằng nghệ sĩ đã sắp đi vào cõi hư vô. Nói thế
thôi, chứ cũng phải kiêu hãnh nhận thấy rằng ít nhiều hai thằng cũng có góp vào
cõi hư vô vô biên ấy một chút gì gọi là cái hằng số tồn tại của Nhân Bản để sau
này chí ít cũng còn đôi ba người nhớ đến, hát đến, đọc đến mà thêm được năng lượng
sống của con người mà thêm thương yêu nhau, gắn bó hơn vào nhau nhau, những con
vật tối linh trên mặt quả đất này, những vật vốn dĩ cũng mong manh không hơn những
bong bóng sà phòng thuở bé sinh ra từ cái cọng rơm hay ống rau muống. Mày nói
lúc này là lúc êm êm chờ chết, đá đít tất cả rồi, ừ, thế là phải và cần như thế.
Cõi Phật thì người ta gọi thế là vào cõi Thiền rồi. Nhưng chắc không?
Như vậy là vào năm 1985, Hoàng Cầm và những người bạn già của
chúng tôi ở Hà Nội (có thể là các ''cụ'' Nguyễn Hữu Đang, Văn Cao, Trần Dần,
Phùng Quán, Lê Dạt v.v...) đã đều cảm kích vì đọc thấy trong bài viết (bài
Hoàng Cầm Trong Tôi), mối tình bạn gần 45 năm của hai thằng nghệ sĩ đang sắp đi
vào cõi hư vô...(theo lời viết trong thư Hoàng Cầm). Tôi rất vui, vì thấy rằng:
trước khi đá đít cuộc đời - hay bị cuộc đời đá đít - tôi đã có dịp mở tấm lòng
mình ra với thằng bạn ở nơi không gian xa tít và sau một thời gian tưởng như vô
tận.
Rồi cuộc đời đẩy đưa tôi thênh thang trên đường hát rong, hát
dạo... cho tới năm 1992, đối với tôi, loại Hoàng Cầm Ca đã đi vào dĩ vãng. Những
bài ca đầy ẩn ngữ này, khó hiểu hay dễ hiểu, nhạc dở hay nhạc hay, đã chẳng còn
được ai nghe và cũng chẳng còn được tôi hát nữa, ngoại trừ bài ca ái tình của
tuổi 60 hay 70, bài Tình Cầm còn thỉnh thoảng văng vẳng trong thinh không hải
ngoại...
Thế nhưng chuyện ''lá diêu bông'' bây giờ bỗng nhiên được nổi
tiếng như cồn qua một bài hát từ trong nước tung ra hải ngọai, bài này chắc chắn
đã lấy hứng từ những bài thơ trong tập Đường Về Kinh Bắc hay qua những Hoàng Cầm
Ca. Đó là bài Sao Em Vội Lấy Chồng của Trần Tiến.
Ở hải ngoại, con trai tôi (Duy Quang) là người đầu tiên thu
thanh bài hát này vào băng nhạc. Tôi không hiểu - và cũng chẳng cần hiểu - có
phải vì bài Lá Diêu Bông của tôi soạn ra từ 7, 8 năm về trước, mà bây giờ đã có
thêm Trần Tiến phụ giúp tôi trong việc vinh danh một nhà thơ bị bỏ quên hay
không?
Có một lúc bài Hoàng Cầm Trong Tôi được đăng trên nguyệt san
HỢP LƯU, coi như là một chương trong cuốn HỒI KÝ thứ tư mà tôi đang hoàn tất...
Thời gian qua đi... Một ngày mùa Thu năm 1992, tôi được anh
em văn nghệ ở cả trong nước lẫn ngoài nước cho tôi biết là Hoàng Cầm đã gửi một
lá thư cho báo HỢP LƯU, phê bình tôi rằng tôi đã cho vào Hoàng Cầm Ca những ý định
không phải là của thi sĩ. Ông đã cho rằng tôiđã trông gà hoá cuốc, nhìn hoa
trong rừng khuya...
Tôi hiểu ngay vì sao lại có chuyện này... Chẳng cần suy nghĩ
gì cả, tôi gửi ngay cho anh bạn thơ một lời xin lỗi công khai, cũng đăng trên
báo HỢP LƯU, số đặc biệt về Văn Cao... Nhưng tôi cũng phân trần rằng: trong vấn
đề văn nghệ, nếu tác giả có quyềntự do sáng tác thì độc giả cũng có quyền tự do
cảm nhận... Tôi xin lỗi Hoàng Cầm vì đã chót nhìn anh như một nhà thơ hiên
ngang...[...] tưởng đó (thơ ẩn dụ của H.C) là những mặt trời mọc trong đêm
khuya...
Để yên lòng mọi người, từ đó tôi không nhắc tới những bài hát
tuyệt vời này với bất cứ ai ở trên đời này nữa... Thản hoặc, khi có một vài người
thấy chuyện tình và nghĩa của cái lá diêu bông kỳ diệu đã xẩy ra như thế giữa
tôi và Hoàng Cầm, họ an ủi tôi, họ vỗ về tôi... thì tôi đã tâm sự rằng:
Trong một đoạn đời u uất, nặng nề của kiếp ca nhân trên đường
lữ thứ, tôi đã được cứu rỗi bằng những hình ảnh lá diêu bông, vườn ổi, cỗ bài
tam cúc, con bê vàng lạc mẹ, con chim cu ngồi gù rặng tre, con chim vành khuyên
nhớ tổ, con cá đòng đong đã nhắm mắt ngủ vùi... của người bạn thi sĩ mang tên
Hoàng Cầm...
Chính những hình ảnh chan chứa tình quê của nhà thơ này mà
ngay đầu thập niên 80, tôi đã tìm lại được hứng thú trong sáng tác và đã nuôi ý
định sẽ sớm hay muộn trở về nơi quê cha đất tổ. Do đó khi hoàn tất HỒI KÝ 4
này, tôi vẫn cần giữ lại chương sách đã viết về Hoàng Cầm Ca.
Tiếp tục ca hát cho đời, trên hành trình nghệ thuật, tôi rời
bỏ Hoàng Cầm Ca để soạn:
1.- Mười bài rong ca với nhan đề Người Tình Già Trên Đầu Non
để hẹn ngày về vào năm 2000, trong đó có bài Mẹ Năm 2000 với lời khuyên nhủ rằng:
tất cả người Việt nên biết hối lỗi, phải xúm xít lại rồi giải cứu cho người...
Người đây là Mẹ Việt Nam đấy!
2.- Đồng thời, tôi sửa lại nội dung và hình thức của một tổ
khúc tôi đã bỏ dở gần 15 năm trời, để cho bầy chim bỏ xứ có ngày hồi xứ, chim dữ
thì đi giữ biên cương, chim hiền thì đi xây tổ ấm...
3.- Sau đó ít lâu, tôi soạn tiếp mười bài thiền ca đi kèm với
mười bài đạo ca... rồi còn soạn thêm trưòng ca Hàn Mặc Tử để xây lại đời sống
tâm linh của chúng ta, từ lâu đã phiêu bạt hay mất tích rồi...
4.- Cuối cùng tôi mời tất cả mọi người tới với nhau để cùng
nhau tự tình trong một bức tranh vĩ đại, bức Minh Họa Truyện Kiều của Nguyễn
Du.
Cuộc đời trôi di, trôi đi... Thỉnh thoảng, Kiều Loan đem vở
KIỀU LOAN tức NGƯỜI ĐIÊN mà Hoàng Cầm soạn ra từ năm 1945 và những bài thơ
kháng chiến của anh để tổ chức những buổi Ngâm Thơ hay Kịch Thơ, khi thì ở San
José, khi thì tại Westminster hay Houston... Tôi đều tham gia để cho những buổi
văn nghệ này thành công hơn về phương diện tài chánh.
Chuyện Hoàng Cầm Trong Tôi tưởng đâu đã hết. Năm 1993, bỗng
nhiên Hoàng Cầm gửi cho tôi bản thảo một bài viết của anh nhan đề Phạm Duy
Trong Tôi.
Bài này sẽ mang cái tên ĐƯỜNG TA TA CỨ ĐI, nằm trong cuốn
sách HOÀNG CẦM - VĂN XUÔI và đã được nhà xuất bản VĂN HỌC ở Hà Nội ấn hành vào
tháng 11, 1999.
Đường Ta, Ta Cứ Đi
Nhớ bạn nhạc sĩ P.D
Người trẻ tuổi đãng tử ấy đi phơi phới trong mầu xanh núi rừng
Việt Bắc. Anh chàng vứt bỏ cái vét tông rẻ tiền ở Hà Nội phù hoa đổi lấy bộ quần
áo chàm. Với cái ca lô đội lệch, vàng xỉn, chả biết được của ai, dáng vẻ lẳng
lơ, và cái ba lô con cóc, đôi giày ba ta đã hơi hơi há mõm, trông đúng cậu công
tử Hà Nội nhà nghèo, vì thích ca hát, mê đời tự do, bỏ nhà đi hát rong. Anh
chàng hát rong dễ dàng hòa nhập với những ngày tháng đầu tiên - còn rất lãng mạn
- của cuộc chiến chống thực dân Pháp.
Kìa đoàn người đi lang thang trên đường gian nan
In hình qua mây núi xanh lơ bát ngát
Lúc chiến đấu xa nhà nhịp theo nguồn sống mới
Người vui đời giang hồ... nơi miền quê. (PD)
Một ngày giữa năm 1947 - Tôi và vợ tôi, Tuyết Khanh, đang còn
ngơ ngẩn tiếc những đêm diễn kịch thơ Kiều Loan ở Nhà hát thành phố bị đứt đoạn
vì những trò khiêu khích của của bọn mũ nồi xanh, lính của tướng Leclerc, hai vợ
chồng đã xông lên một vùng rừng đang rất xa lạ với mình, nhập luôn vào Vệ quốc
đoàn chiến khu 12, rồi mầy mò tìm bạn, thành lập ngay một đội văn nghệ tuyên
truyền, có thể gọi là đội Văn công đầu tiên của Quân Đội gồm mười một anh chị
em, 3 nữ 8 nam kể cả một cậu y tá với túi thuốc nghèo nàn cứ khăng khăn xin với
ông Lê Quảng Ba, chỉ huy trưởng quân khu, được đi theo đội văn nghệ để trông
nom sức khoẻ cho mọi người nay đây mai đó, đến với từng trung đội, đại đội Vệ
quốc quân, dân quân, du kích khắp bốn tỉnh Bắc Ninh, BắcGiang, Hải Ninh, Lạng
Sơn để biểu diễn đủ loại kịch ngắn, kịch cương, ngâm thơ, hát tốp ca, đơn ca,
múa vài ba điệu dân dã đã học được của đồng bào miền xuôi, miền ngược. Tóm lại
là một tốp nhỏ anh chị em hăng hái và sôi nổi phục vụ một cuộc ''trứng chọi với
đá'' thực kì thúc trong lịch sử một dân tộc không bao giờ chịu khuất phục, giặc
to đến đâu, sức mình bé đến mấy cũng đánh, mà đã đánh là phải thắng. Hồi đầu ấy,
những ''tiết mục'' rất xoàng xĩnh, thậm chí có khi ngô nghê nữa, mà sao các anh
nông dân mặc áo lính còn chưa đọc thông viết thạo lại say sưa thưởng thức đến
thế! Nửa đêm nay tiểu đội A đi phục kích ư? Trung đội C đi quấy rối địch ư? Chập
tối họ vẫn được nghe ngâm thơ sang sảng...
Đêm liên hoan, bạn ơi, đêm liên hoan
Đầu nhấp nhô như sóng biển ngang tàng
Tôi muốn thét cho vỡ tung lồng ngực
Vì say sưa tình thân thiết Vệ quốc đoàn.
(Đêm Liên Hoan, thơ H.C)
Nhiều khi họ lại ''đồng ca'' luôn theo đội văn nghệ:
Đường ta ta cứ đi
Nhà ta ta cứ xây
Ruộng ta ta cứ cầy
Đợi ngày...
Say sưa, họ còn vỗ tay theo điệu hát:
Ngày mai ta tiến lên
Diệt tan quân Pháp kia
Cười vui ta hát câu tự do...
(Nhạc Tuổi Xanh - PD)
Vào một buổi chiều cuối thu 1947. Trên đường đê sông máng đi
từ đập Takun (riếng Pháp đặt thay Việt ngữ: tên gọi đập Tháp Huống) có 3 người,
1 quàng ghi ta,1 đeo ắccoócđêông, 1 cầm clarinette, ngơ ngác hỏi thăm chỗ đóng
quân của Đội Văn nghệ tuyên truyền khu 12. Đó là anh P.D, Ngọc Bích, Ngọc Hiền,
đang tìm về với đội văn nghệ của Hoàng Cầm sau khi Đoàn Kịch Chiến Thắng của
các anh giải thể.
Tối hôm đó, trong căn nhà ấm cúng ven rừng Yên Thế, trong ánh
sáng ngọn đèn măng sông,ông Lê Quảng Ba giới thiệu ba chàng văn nghệ này với
tôi. Ôi có gì lạ nhau đâu, P.D đây mà, với
giọng nói cố làm ra vẻ trịnh trọng: ''Tôi ở trên Ban Văn Nghệ Trung ương, nghe
tin anh Hoàng Cầm mới lập một đội văn nghệ lưu động, tôi và hai bạn tôi đây nhất
quyết về với các bạn khu 12, vì toàn là trẻ trung cả.''
Rồi qua cặp kính trắng rất tài tử, P.D chớp chớp đôi mắt lẳng
lơ nhìn các nữ nhân viên trẻ đẹp của tôi: Tuyết Khanh, Thúy Nga, Kim Oanh đến nỗI
cả ba cùng ngượng nghịu, đưa mắt nhìn nhau, tủm tỉm. Tôi với P.D quen biết nhau
từ sau Cách mạng tháng Tám. Chỉ biết qua loa về gia cảnh anh, hình như có chuyện
éo le gì đó. Mới 16 tuổi đã bỏ nhà đi theo những bậc đàn anh như Nguyễn Xuân
Khoát, Lê Thương, Đàm Quang Thiện, học được cách ghi xướng âm và những điều cơ
bản về âm nhạc,chẳng bao lâu tài năng bộc lộ, anh chịu khó chắt lọc, sử dụng
tinh hoa dân ca miền Bắc. Vốn thông minh, học một biết hai, anh đã có thể đi
đàn ở các tiệm nhẩy để mưu sinh. Vốn là một cậu con trai dòng dõi văn hoá nghệ
thuật lại sớm đa tình, miệng cười rất có duyên. tán chuyện với những cô gái cũng
rất hóm hỉnh, quyến rũ, nên anh chàng bảnh trai này sớm có những chuyện dập dìu
yến oanh. Sẵn có một trái tim đa cảm, nhiều cánh vỗ vào bầu trời lãng mạn, vào
không khí trữ tình, vào cả gió bão thất thường của những năm thế chiến mà xứ sở
Việt nam không thể không bị cuốn vào cơn khói lửa hỗn độn, anh chửa bao giờ ở
lâu một chỗ, tuổi trẻ của anh bềnh bồng gió Bắc mưa Nam, và ánh sáng nhấp nháy
của những đô thị náo động cũng cuốn anh vào những xập xình của cuộc sống phồn
thực mà khoái cảm là một phương thuốc hiệu nghiệm để trốn chạy thực tế bão táp
phũ phàng. Nghèo, nhưng mang cái máu của thi sĩ Tản Đà đã thú nhận: ''Giang hồ
mê chơi quên quê hương'', anh chỉ khác Tản Đà ở chỗ tâm hồn không neo vào một bến
quê nào nhất định, hồn anh từ 16 tuổi đã phiêu bạt và phiêu diêu với nhiều đam
mê lắm khi chao đảo, anh không lúc nào muốn buộc mình vào một sợi dây vướng
víu, kể cả sợ dây tơ tình đẹp nhất, anh cũng chỉ choàng lên cổ tự ngắm vuốt, tưởng
như thích thú lắm, nhưng rồi chỉ mấy ngày bướm đậu rồi bướm lại bay thôi, anh
có thể bứt đi mà tiếp bước giang hồ nhẹ tễnh.
Tôi rất thích khi có bộ ba ''xe pháo mã'' ấy, một bộ ba hồng
mà P.D là cây xe không lúc nào muốn dừng bánh. Từ cuối năm 1947 ấy các anh đã
thành cô panh (bạn chia nhau từng mẩu bánh) của tôi. Ngọc Bích thì vui tính thường
viết những bài hát vui, giản dị cho bộ đội dễ thuộc. Ngọc Hiền ít nói hơn nhưng
với chiếc kèn clarinette lắm lúc cứ nỉ non thiết tha như mời gọi, anh lại hóm hỉnh,
lúc nói chuyện đã pha trò là có duyên ngay.
Riêng P.D, trong khoảng 13 tháng sát cánh bên nhau thì tôi cần
phải nói rằng có anh trong đơn vị, người tôi như mọc thêm cánh. Đóng quân ở đâu
độ bốn năm ngày là anh sốt ruột ngay, lúc nào anh cũng ham cảnh vui, người lạ,
những cuộc ''kỳ ngộ'' trên đường rừng, lối mòn Thái Nguyên - Lạng Sơn - Bắc
Giang - Đồng Mỏ rồi Phố Bình Gia - Văn Mịch, rồi từ Sông Thương đến sông Kỳ
Cùng, từ đèo Nong ''nghìn thước lên cao, nghìn thước xuống'' (Quang Dũng) tới đất
cụ Đề Thám với xứ sở Cai Kinh, đèo Dồng Mỏ thấp hơn nhưng lại tình tứ hơn vì
trên đỉnh đèo có mấy quán cà phê, trướng, sữa, bán cả phở bò, cháo gà mà chủ
nhân là mấy chị em người thành thị tản cư, áo phin nhuộm nâu, quần lĩnh tía, vẫn
còn thiết tha cái ''dáng kiều thơm'', chưa quen nỗi truân chuyên trong khói lửa
loạn li.
Tôi thường chiều ý P.D, vì biết cứ xê dịch luôn, có cảnh đẹp
lạ mắt, có những cô gái xinh tươi thì thể nào P.D cũng bật ra được những giai
điệu say mê, trữ tình, mặc dầu đề tài nhiều bài ca nổi tiếng của anh không phải
là chuyện tình nam nữ hoặc chuyện xa cách nhớ nhung, thở ngắn than dài như một
số ca khúc buồn trước cách mạng. Tôi cứ chuyển quân liên miên, nay đơn vị A,
mai sang đơn vị B, nay vừa biểu diễn ở Nhã Nam, mai đã sang Bố Hạ, ngày kia đã
tưng bừng tiếng ghi-ta thánh thót trong đêm lạnh chân núi Mẫu Sơn, rồi chỉ vài
hôm sau, đội của tôi đã hát vang trong bóng núi Chi Lăng, nơi gần 600 năm về
trước, tên giặc Liễu Thăng chết gục dưới mũi kiếm của đoàn quân do Bình Định
Vương Lê Lợi chỉ huy và thiên tài Nguyễn Trãi bày mưu tính kế. Có thể nói chúng
tôi đi không biết mỏi. Ngày đi, tối biểu diễn, có khi trên sàn nhà đồng bào
Tày, có khi đốt lửa trong hang đá lạnh thấu xương hát cho tiểu đoàn của anh Thế
Dũng vừa thắng trận Bông Lau trở về. Thường những đêm hát như thế, đội văn nghệ
chúng tôi, đặc biệt là P.D tha hồ mà thưởng thức loại cà phê thượng thặng và
hút thuốc lá ''Craven A''cao cấp trong số chiến lợi phẩm mới thu về.
Sáng ra lại xuất quân - P.D mê man đi, vừa đi vừa lẩm nhẩm thầm
thì sáng tác thì chợt đến khi bắt được một giai điệu đẹp, tha thiết, là anh ngồi
ngay xuống tảng đá bên đường, lấy bút giấy ra ghi. Nếu chỉ qua một đoạn đường
mà xong được một bài, anh lập tức kêu tôi và các bạn dừng lại, túm tụm trên vệ
cỏ, nghe anh hát:
Đường Lạng Sơn âm u (ù u)
Gà bình minh êm ru (ù u)
Vẳng nghe thấy tiếng súng trong sương mù
Đường Thất Khê bao la (à a)
Rừng núi ta xông pha (à a)...
Thường những lúc như thế, nhân thể tôi cho toàn đội nghỉ, tìm
một xóm nhà dân nào đó gần nhất, xin trú quân, thổi cơm ăn, đồng thời bảo mấy tốp
ca học thuộc ngay vài hát anh vừa hoàn thành. Cứ như vậy, toàn đội, đặc biệt là
P.D đã truyền cho tôi sức mạnh dẻo dai để vừa đi vừa sáng tác. Ghi ngay thành
thơ hoặc chủ đề kịch ngắn, những cảm xúc, những ý tứ bất chợt loé lên trong
tôi. Sáng tác đến đâu, biểu diễn luôn đến đó, anh chị em lại động viên tôi say
sưa với nhiệm vụ của người đội trưởng tháo vát, biết tổ chức đời sống, chỉ đạo
phương hướng làm việc, đạt hiệu quả cao nhất trong các đơn vị bộ đội đóng rải
rác khắp bốn tỉnh và trong các làng bản mà nhân dân tuy chưa hiểu kháng chiến
được bao nhiêu, nhưng do những lời ca tiếng hát nên đã yêu mến và hết lòng ủng
hộ bộ đội, nuôi chiến sĩ và làm nghĩa vụ với chiến trường. Chỉ trong vòng chưa
đầy 12 tháng, P.D đã liên tục sáng tác hàng chục ca khúc, có nhiều bài chỉ hát
đôi ba lần. bộ đội đã thuộc lòng, chúng tôi còn phân công dạy hát cho các đơn vị
từ trung đội đến trung đoàn và cả nữ dân quân, dân công tải đạn, cáng thương bệnh
binh. Gì chứ về cái công việc đi sâu, đi sát vào đời sống chiến sĩ này thì P.D
hăng hái, sôi nổi nhiệt tình số một, vì bất cứ ở đâu có nhiều chị em, D cũng thầm
thì cho đội trưởng biết: cô kia có đôi mắt đẹp quá,chị này thật lẳng lơ, cô nọ
sao lại có nụ cười quyến rũ thế kia. Tôi cũng thừa biết cái thú say mê ấy của D
đã đẩy ngòi bút xúc cảm của anh ghi nhanh nhiều giai điệu nồng nàn uyển chuyển,
với 1ời ca thắm thiết, với bao nốt nhạc khí phách hào hùng hay hào hoa phóng
khoáng nữa kia, nên bao giờ tôi cũng đồng tình với D về một loại công việc mà D
thường nói đùa là ''việc sinh sự, sự sinh'' ấy.
Tôi nhớ mãi môt chuyện ở phiên chợ Bó Tuổng, dưới chân đèo Đồng
Mỏ, có ba chị em người Nùng thấy P.D ngồi ở một cái quán nước tay đàn miệng
hát. Thế là các cô cứ xán đến, rất bạo dạn, kéo vai áo anh nhạc sĩ đẹp trai này
và ân cần, nài nỉ mời anh và cả ''đồng chí chỉ huy nữa vớ!'' về nhà chúng em
chơi đi, gần đây thôi vớ, đàn hát cả đêm nay đi, hay 1ắm vớ. Pì noọng chúng em
thích bộ đội đàn hát lắm đấy mà! P.D nháy mắt với tôi như muốn bảo: đội trưởng
đồng ý chứ? Chuyến công tác ấy, vợ tôi vì có thai đã được 6 tháng, cấp trên bắt
tôi phải để vợ nghỉ an dưỡng trong một quân y viện ở huyện Hữu Lũng, do vậy tôi
cũng được rảnh rang hơn, nhưng trước sự mời mọc quá tha thiết, ân cần của ba cô
gái người Nùng tôi phân vân do dự, bối rối vô cùng. Ngày hôm ấy chúng tôi côn
phải đi gần 20 cây số nữa đến điểm hẹn biểu diễn phục vụ một Trung đoàn sẽ có mặt
của ông Lê Quảng Ba, ông Phan Phúc Tường, Chính ủy Quân khu và nhiều cán bộ
đang chuẩn bị những trận đánh lớn dọc quốc 1ộ số 4, một con đường chiến lược
huyết mạch của địch nối liền từ Quảng Ninh lên đến Cao Bằng. Ông Quảng Ba đã có
liên lạc hẹn trước với tôi rồi. Không thể về nhà ba cô gái kia được.
Bây giờ đã gần 9 giờ sáng, chơi chợ một lát rồi phải đi ngay,
chiều đến nơi, ăn cơm xong, nghỉ một chút là biểu diễn luôn. Vậy rẽ ngang mà du
hí thế nào được. Hồi đó tuy quân phong quân kỉ còn sơ sài, kỉ luật cũng chưa chặt
chẽ lắm, nhưng tôi rất lo trách nhiệm của minh, không thể làm lỡ việc của anh
Ba, để bộ đội phải chờ đợi văn công. Tôi khăng khăng từ chối. P.D cố thuyết phục
năm lần bay lượt, thì thầm những lời đường mật ''Bô đội vẫn ở đây, không xem
hôm nay thì mai, có sao đâu. Chứ đã lên đây, không ở chơi với gia đinh đồng bào
Tày Nùng lấy một ngày, với ba cô bé xinh đẹp của xứ Lạng thế này, tao thấy tiếc,
tiếc lắm. Đồng ý đi mày, mai anh Ba có phàn nàn gì, mày cứ bảo tao bị sốt rét dọc
đường, là được''.
Tôi càng bối rối vì trong tôi: trách nhiệm và thích thú cá
nhân đã giằng co nhau mãnh liệt, lại phải cái tính cả nể, nên có lẽ mặt mũi tôi
lúc đó chắc là trông buồn cười lắm. Rồi cả ba cô, tiếp đến chín, mười cô và dễ
thường đến một nửa cái chợ Bó Tuổng ấy mỗi lúc một xúm đông quanh chúng tôi và
P.D. Họ cũng đoán tôi là ''cấp chỉ huy'' gì quan trọng lắm đấy, nên các cô gái
cứ vây lấy đồng chí chỉ huy à! Về nhà chúng em vui lắm vớ! Trừ có vợ chồng nhạc
sĩ Văn Chung là không có ý kiến gì, còn hầu hết anh chị em trong của tôi đều
tán đồng với anh chàng đầu tầu P.D:
- Nên đi cho biết anh Cầm ơi! Bộ đội thì quen quá rồi còn đồng
bào miền núi, mình đã biết gì lắm đâu! Đồng ý đi, anh đội trưởng! Cuối cùng tôi
cũng đành nhượng bộ và quả thật, từ lúc đến nhà ba cô, cuôc vui thật là ''đầy
tháng'' (tuy chỉ có nửa ngày, và một đêm) và ''trận cười suốt đêm'' (Nguyễn
Du).
Sáng hôm sau, lúc chia tay với gia đình ấy trông D ỉu xìu:
dùng dằng mãi, không quàng nổi cái dây đàn lên cao, còn riêng tôi khi xuống cái
cầu thang nhà sàn, sóng đôi với cô chị lớn tuổi nhất ra đến đầu ngõ, tôi cảm thấy
hồn mình đã bị ai buộc chặt vào cái cột nhà sàn mất rồi, chỉ còn cái xác vật vờ,
chệnh choạng mà vào phút cuối cùng chia tay với cô chị (tôi còn nhớ tên là Ché
Mai và tên cô bạn của P.D hôm ấy 1à Ché Cẩm) Ché Mai níu chặt cánh tay tôi, đưa
vạt áo chàm lên lau nước mắt, tôi thì nghèn nghẹn, không nói được gì, nước mắt
cứ ứa ra, nhòe hết núi đá, rừng cây và con đường đá trắng quanh co trước mặt.
Khổ! Cái anh chàng P.D này, đúng y hệt mình thôi, cứ đến
''chuyện ấy'' tưởng được vui hóa ra lai chuốc lấy cái sầu li biệt. Với D nó
cũng nhẹ thoang thoáng qua thôi, chứ với tôi, cuộc chia tay ấy nặng như núi đá
và cứ xanh thẫm cái mầu chàm quái ác và dùng dằng mãi đến khi kết thúc công tác
phiá Lạng Sơn, về xuôi rồi thậm chí đến hôm nay nữa, khi ngồi viết ra mấy trang
hồi ức này tôi vẫn không nguôi nỗi nhớ.
Quả vậy, tôi rời cái bản của Ché Mai, nặng 1òng bao nhiêu thì
khi ra đến mặt đường tỉnh từ Đồng Mỏ lên Phố Bình Gia, P.D lại phơi phới bấy
nhiêu. Anh ta vẫn nhẹ tênh cái hồn say sông núi, cỏ cây xứ Lạng. Rồi mấy anh
trong đoàn lại vừa đi vừa hát, nhiều khi làm thơ kiểu ''nối đuôi'' nhưng bắt buộc
một câu bẩy chữ phải cùng một âm cốt, ví du: Đường đá đưa đoàn đi đến đâu Để
quên cái đoạn đường đá lởm chởm đang nhức gan bàn chân. Văn Chung xướng ra câu
đầu tiên: ''Đường đá đưa đoàn đi đến đâu''. một lát P.D nói: ''Xa xa xam xám xuống
sương sầu''. Tôi quên mấy câu do những Trúc Lâm, Ngọc Hiền, Ngọc Bích làm tiếp
theo, riêng tôi là người làm thơ thì lại chẳng bật ra dược chữ nào vì đang lo
việc về chậm nơi tập kết, và cứ nao nao nhớ Ché Mai.
Mới biết về chuyện ân tình nam nữ thì P.D khá nhẹ nhõm, anh
ta như gió thoảng qua trên hoa lá, lẳng lơ tình tứ đấy mà quên ngay đấy, rồi ngọn
gió ấy lại thổi tạt con bướm non sang chòm hoa lá khác. Có 1ẽ do cái bản chất
tênh tênh ấy, mà càng lưu diễn qua nhiều nơi mới lạ thì anh lại càng sáng tác
được nhiều chăng? Mà không biết có phải cũng vì thế mà phần lớn ca khúc anh viết
ở Việt Bắc 1947-1948 đều như thiếu một khoảng gì (không cần sáng lắm) dể chạm
chìm vào 1ồng người những nét suy tư sâu sắc? Bài nào anh viết ra đều nhẹ nhõm,
dễ thuộc, cũng có thể nhớ lâu, nhưng nhớ lâu chưa chắc cùng một vần với nhớ
sâu. Những tác phẩm của anh hồi đầu kháng chiến, tôi ít thấy cái da diết, thắm
thiết đến khắc khoải như một vài ca khúc của Nguyễn Xuân Khoát, Văn Cao...
Nhưng quả thật P.D lại người viết ca khúc được hầu hết các chiến sĩ bộ đội, cán
bộ và thanh niên nam nữ khắp Việt Bắc lúc bấy giờ yêu mến nhất, nhắc nhở nhiều
nhất, vượt xa các nhạc sĩ nổi tiếng khác cùng thời.
Đến khi cuộc sống kháng chiến đi vào chiều sâu thì anh đã
không còn ở bên tôi nữa. Như con chim ưa tìm xứ lạ, anh đã bay đi còn để lại
trong tôi một cái gì giống như tiếng sáo vi vu, giàn giụa tình nghĩa xóm quê xa
với những nẻo đường cũng đã quá xa, tưởng chừng khó có khi gặp lại.
Muời ba tháng tròn bên nhau, ăn cùng một rổ khoai sắn, chia
nhau từng cái bắp ngô nướng bếp nhà sàn, từng đọt măng mai măng nứa, đắp chung
nhau cái chăn trấn thủ mỏng dính, hụt hẫng như ca dao của Lê Kim: ''Đắp dọc thì
hở hai bên, đắp ngang thì lạnh như tiền cái chân...'' rồi cùng chia nhau cả những
dây tơ tình vắt thoáng qua lướt nhẹ hai vai, rồi đến cả mấy bài hát sáng tác
ngay bên cạnh tôi, anh cũng cho phép anh đội trưởng dốt đặc âm nhạc này được
hoan hỉ nhập vào một tốp ca do anh bố trí người đàn người hát, ngược lại mấy
bài thơ ''dài dòng văn tự'' của tôi (Đêm liên hoan, Bên kia sông Đuống, Tâm sự
đêm giao thừa, Tiếng hát sông Lô) anh cũng xin tôi cho được ''đồng ngâm''. Tôi
đã chia đoạn mỗi bài thơ ấy như để đối xướng và giao cho anh những phần có thể
ngâm nhiều hơn doc. Anh thích ngâm thơ và cũng đã thành một ''cây ngâm thơ''
không phải hạng xoàng. Vậy thì tôi đã giúp gì được anh? Có lần trong chuyến đi
công tác dọc tả ngạn sông Cầu, đi đường, một bên là P.D, một bên là vợ tôi,
không biết từ đâu và do cảm hứng gì, thật bất ngờ tôi đột nhiên cất tiếng cao
giọng ''hát'' trọn vẹn một bài thơ của Lưu Trọng Lư mà tôi rất thích:
... Ai có nghe tiếng hát chị đò đưa
mà không nhớ thương người quả phụ...
Nằm ấp bóng trăng thưa...
Tôi hát thật (hoàn toàn không phải ''ngâm'' như là ''nghề''
tay trái của tôi, mà càng là ''cao tay nghề'', ''nhà nghề'' lắm lắm, nghề ngâm
thơ). Dầu chỉ là ngón sở đoản của tôi, P.D cũng rất thích rồi... ngược đời thật...
P.D lại ''học hát'' ở một anh bạn "mít xoài" âm nhạc. Đầu tiên, chỉ
là những trò chơi cho quên vất vả dọc đường, nhưng dần dà lại ngấm sâu vào cả
tôi và anh. Tôi biết P.D say mê dân ca, anh luôn luôn lắng nghe và tìm hiểu để
thụ nhập những lời ca điệu hát của biết bao trai gái quê Bắc Ninh, Bắc Giang, cả
những anh chị người Tày, Nùng mà trong 13 tháng ấy anh luôn luôn được tiếp cận.
Bởi thế nên lời thơ của dân ca xứ Bắc đã trở thành sinh khí trong các ca khúc
P.D hồi đầu kháng chiến chống Pháp. Chỉ cần một phẩm chất ấy trong các sáng tác
của anh thời đó là đủ cho tên tuổi anh thành thân thiết với bộ dội và nhân dân
từ Trung du lên đến biên cương phía Bắc. Từ khi chia tay với anh lần cuối vào
khoảng sau tết âm lịch năm 1951, tuy xa cách, tôi vẫn nhận được nhiều tin về
sáng tác của anh. Vào công tác ở khu Bốn dưới trướng Thiếu Tướng ''Mạnh Thường
Quân'' Nguyễn Sơn, một ông ''nhà binh'' lại đam mê văn nghệ, P.D đã viết những
ca khúc đặc sắc: v.v... chứa chan sắc thái miền Trung. Miền thuỳ dương bóng dừa
ngàn thông - Thuyền ngược xuôi suốt một dòng sông dài... Chúng tôi nghe thấy rõ
tiếng sóng bờ biển Quảng Bình, tiếng xao xuyến những đợt mưa ngàn, mưa núi Quảng
Trị, thấy cả một bầu trời xanh, rất xanh mầu ''hai châu Ô Lý vuông nghìn dặm''
(Tản Đà) từ thuở Chiêm Thành, đã tưởng mất hút qua thời gian lặng lẽ và lạnh
lùng. Phong vị dân ca quan họ đã theo anh vào nhiều ca khúc, đặc biệt là bài
Khúc hát hành quân xa thì giai điệu, âm lượng âm sắc và tiết tấu nào có khác gì
với bài thơ Lưu Trọng Lư mà tôi đã bất chợt hát trên đường hành quân bên bờ
sông Cầu năm ấy?
Ai có nghe khúc hát hành quân xa
Mà không nhớ thương người mẹ già
Chờ con lúc canh khuya
Người con đã ra đi... vì nước...
(P.D)
Quan họ, dân ca miền Bắc, hò và dân ca miền Trung thấm vào
người anh như nước tưới thấm nhuần cây cam cây bưởi, và anh đã trả lại cho đời
những hoa ngát trái lành trên nền âm nhạc Việt Nam với già nửa thế kỉ những
khúc ca đến nay còn bịn rịn vương vấn 1òng người. Rồi sau ngày giải phóng miền
Nam, biết tin anh P.D đã đi xa, xa đất nước, xa quê, xa bạn, thú thật lắm khi
nhớ anh, tôi cứ tiếc... càng tiếc và nhớ khi thấy hai đứa bạn trẻ ngày xưa, bây
giờ tóc đã cùng ngả mầu sương tuyết. Gần nửa thế kỉ cách biệt giữa hai tấm 1òng
tri ân, tri kỉ, không kể còn bao nhiêu cái éo le, truân chuyên của số phận mỗi
người, hôm nay tôi cứ ước ao có một ngày nào chăng hai đứa ôm ngang lưng nhau
đi bên hồ trả Gươm 1, mặt hồ ''xanh mầu cốm đậm'' 2, P.D và tôi tha thẩn cái tuổi
ngoài bẩy mươi, tóc trắng bay nhịp với lá bàng rụng tím bên hồ, đi mà sống lại,
nhớ lại một thời ngắn ngủi bên nhau, sóng nước gợn lăn tăn hình như đang se sẽ
gợi một khúc hát nào của anh xa xưa. Có thể có ngày ấy không hỡi những Tình cờ
và Hữu ý, hỡi những Hữu hạn và Vô hạn trên thế gian này?
Hà Nội - Tháng 12-1993
Bây giờ thì chuyện tình LÁ DIÊU BÔNG mới được coi là chấm dứt.
Thời gian đã gạn đục khơi trong. Hoan hô cuộc đời, hoan hô cuộc tình! Hoan hô
con người, hoan hô nghệ thuật!
Năm 1998, với sự khuyến khích của tôi, Kiều Loan trở về Hà Nội
thăm bố. Được đi thăm đình chùa ở Bắc Ninh, được nghe hát quan họ tại làng Lim,
quê hương của Hoàng Cầm...
...được gặp bạn bè của bố như đạo diễn Phan Tại, cựu thủ lãnh
của phong trào NHÂN VĂN GIAI PH†M Nguyễn Hữu Đang...
... gặp vợ chồng ca sĩ Ngọc Bảo và nhiều người khác...
Về phần tôi, Hoàng Cầm trước sau vẫn là một cảm hứng không
bao giờ nguôi. Bắt gặp một bài thơ của anh ở đâu đó, tôi phổ nhạc thành ca khúc
để cho Thái Hiền đưa vào một chương trình compact disc nhan đề Tình Vẫn Rong
Chơi do con gái yêu của tôi sản xuất. Tôi đặt tên bừa cho bài thơ được phổ nhạc
là:
Trăm Năm Như Một Chiều
(do Duy Quang hát)
Anh đứng đây là đâu?
Là đâu, anh đứng đây là đâu?
Em cười như lá mỏng
Khép cửa vào chiêm bao a á...
Anh đứng đây là đâu?
Là đâu, anh đứng đây là đâu?
Anh đứng đây là đâu?
Là đâu, anh đứng đây là đâu?
Em nói như gió nghẹn
Chiều như mây Thị Mầu
Em nhìn như mưa trắng
Trăm năm bay ngang đầu...
Anh đứng đây là em
Là em anh đứng đây là em.....
Em đứng đây từ bao
Từ bao, em đứng đây từ bao?
Em từ trong lối hẹn
Hé cửa về mai sau a á
Em đứng đây từ lâu
Từ lâu em đứng đây từ lâu
Em đứng đây từ lâu
Từ lâu em đứng đây từ lâu
Anh tới nơi ước hẹn
Chiều nay như thuở nào
Anh nhìn em trong nắng
Trăm năm như một chiều
Anh đứng đây là em
Và em, em đứng đây là anh...
Mùa Xuân năm 2000, sau 50 năm xa cách quê nhà, tôi trở về Hà
Nội, người bạn đầu tiên tôi tới gặp là Hoàng Cầm. Tôi sẽ có dịp viết về chuyện
gặp nhau của chúng tôi, sau nửa thế kỷ xa nhau.
1/ Chữ của Nguyễn Tuân.
2/ Chữ của Phạm Văn Hạnh.
Chương 16
Chương 16
Trong ba năm 1985-88, với hành trang khá đầy đủ, gồm những tị
nạn ca, ngục ca và hoàng cầm ca...tôi ngao du khá nhiều nơi trên thế giới...
... Tôi được mời đi trình diễn tại rất nhiều đô thị lớn ở các
tiểu bang trên lục địa Hoa Kỳ như San Jose, Washington D.C, Houston, San Diego,
Chicago, Dallas, Oklohama City, Dayton, Boston, Bridgeport, Sacramento,
Oakland, Wichita... Còn được mời đi Toronto, Montreal (Canada)... nữa chứ.
Rồi từ Mỹ Quốc, vượt Đại Tây Dương đi Âu Châu, được mời tới
trình diễn tại London (England), Paris, Lyon (France), Lugano (Italy),
Stuttgart, Munchen (Germany)...
Xong rồi lại từ Mỹ quốc đi ngược về hướng Tây, vượt Thái Bình
Dương để diễn tại nhiều nơi trên nước Úc, nước Nhật và còn may mắn hơn nữa là
được ghé hát ở Honolulu, hải đảo thần tiên của tôi. 1
Đi nhiều đến độ thi sĩ Nguyên Sa phải gọi tôi là đại lực sĩ
trong một bài báo. Anh cho rằng tôi đi nhiều hơn cả hai vị được coi như tổ sư
văn nghệ sĩ lang bạt kỳ hồ... là Paul Morand và Nguyễn Tuân. Anh viết: Phạm Duy
di chuyển nhiều ở mức kỷ lục, không một nghệ sĩ Việt Nam nào ở trong cũng như
ngoài nước có thể so sánh được, mà ngay cả Paul Morand và Nguyễn Tuân cộng lại
cũng còn ở dưới cả mức kỷ lục đó rất xa...
Tại sao vào khoảng thời gian này, nghệ sĩ như tôi lại được
nhiều nơi mời tới hát như vậy?
Hãy nhớ tới một ngày trước đó không lâu. Tôi được mời đi hát
tại New York vào mùa Xuân 1982. Cộng đồng Việt Nam tại đây phần nhiều là người
Việt gốc Hoa. Họ là những người có tiền, bằng mọi cách đang lo tổ chức vượt
biên cho những người Việt gốc Chợ Lớn ra khỏi Việt Nam. Họ tìm được một Sư
huynh theo đạo Ky Tô tên là Paul Trịnh Hảo ở New York để giúp họ đưa người vượt
biên vào nước Mỹ một cách hợp pháp.
Sư huynh Hảo giới thiệu tôi với cộng đồng người Việt Chợ Lớn
để họ mời tôi qua New York giúp vui "tồng pào" trong mấy ngày Tết.
Thi sĩ kiêm điện ảnh gia Hoàng Anh Tuấn cũng được mời qua đây.
Sau mấy buổi diễn đông nghẹt khán thính giả, hai chúng tôi có
nhiều ngày khá vui vì được sống tại thành phố sinh động nhất thế giới này, đi
chơi các khu khác nhau của dân Mỹ gốc Ý, gốc Balan, gốc Do Thái v.v... đi coi
tranh của giới nghệ sĩ ở Greenwich Village, đi nghe nhạc, coi kịch tại khu
Broadway hay hoà mình vào đông đảo du khách đầy đủ mầu da chen nhau đi "rửa
mắt" - nghĩa là ngắm đồ - tại Times Square. Và nhất là được nếm đầy đủ các
món ăn Tầu tại China Town. Còn được đi biểu tình trước trụ sở Liên Hiệp Quốc để
chống Liên Sô xâm lăng A Phú Hãn nữa...
Nhưng vào lúc hoàng hôn xuống của mùa Đông mưa lạnh nơi đại
đô thị rất hung dữ này, chúng tôi xuống xe điện ngầm để trở về nhà của Sư huynh
ở khu Bronx thì cả hai đều rất lo lắng... Nghe đâu bất cứ người Việt nào ở New
York cũng tối thiểu bị những tên cướp vặt da đen, hai, ba lần dí súng vào mặt để
lấy tiền, dù chỉ là dăm ba đô la.
Một buổi tối, chúng tôi được Sư huynh Hảo mời coi một cuốn
video, trong đó có anchorman Dan Rather của đài CBS nói về một Mặt Trận và về
người lãnh đạo có cái tên mà những chữ đầu cũng giống tên của một người quen
thuộc: HCM. Sau đó là phóng sự buổi lễ ra mắt của Mặt Trận này tại một nơi -
nói là - chiến khu ở vùng biên giới Thái Lan-Cao Miên.
Hoàng Anh Tuấn và tôi đều sửng sốt! Ai mà chẳng phải sửng sốt
vì Đài Truyền Hình CBS của Mỹ đâu có phải là một đài thích loan tin bịa đặt?
Ngay trong đêm đó, Hoàng Anh Tuấn ngồi viết ra một bài thơ nhan đề THÁNG TƯ
XANH và sau đó thì tôi phổ nhạc nó ngay.
Ơ này... lại cuối tháng tư
Trời bỗng xanh, xanh ngắt Để mình nhớ người yêu, như quãng đời
đã mất
Để mình và New York thấy mình rất trẻ thơ
Thèm cái thèm vô tư, dầm thân trong cỏ dại
Hát cho tròn môi lại, như hôn Thần Tự Do
Tháng tư phai mầu đen, rồi loãng dần sắc xám
Hi vọng và Tin tưởng, tháng tư xanh đó em...
Mới hay nghệ sĩ là người thừa nhiệt huyết. Nhưng cũng có thể
nói rằng làm cho Việt Nam chuyển mình là giấc mộng của tất cả nhũng ai phải xa
xứ.
Nhưng khi trở về Cali, riêng tôi không tha thiết lắm với Mặt
Trận, được gọi là Mặt Trận Quốc Gia Thống Nhất Giải Phóng Việt Nam, lúc này
đang trong thời kỳ phát triển rất là mạnh mẽ. Dù trong số các vị cao cấp của tổ
chức, có một vài người như cựu Đại tá Phạm Văn Liễu, điện ảnh gia Hoàng Xuân
Yên, đối với tôi, không phải là những người xa lạ, còn có thể nói rằng xưa nay
giữa chúng tôi vẫn có một mối thân tình. 2
Tôi sinh ra và không may lớn lên tại một nước đang trải qua
thời đại rất khắt khe của chính trị. Như đã nói trong HỒI KÝ 3, tôi thường cố gắng
để không bị chính trị lung lạc. Tôi không có nhiều những hành động chính trị,
nghĩa là tôi tránh vào tổ chức này, vô đảng phái kia, dù tôi đã có nhiều cơ hội
để gắn liền mình vào một xu hướng chính trị nào đó. Có lẽ vì tôi là người chỉ
ưa thoải mái. Tôi còn biếng lười ngay cả trong việc đi bầu, vốn là một chọn lựa
chính trị căn bản. Tuy nhiên tôi rất để ý đến những ai làm chính trị thật sự và
vốn là người không biết phù thịnh, chỉ biết phù suy cho nên nếu ai thất bại thì
tôi rất thương cảm.
Khi có người làm chuyện anh hùng đơn thương độc mã và trả giá
bằng 10 năm tù như ông Võ Đại Tôn, hoặc âm thầm tham gia vào một tổ chức dùng
võ lực để giải phóng Việt Nam và trả giá bằng sinh mạng của mình như ông Trần
Văn Bá... thì tôi không ngần ngại dùng tiếng đàn, giọng hát của mình để vinh
danh họ. Nếu họ lại là văn nghệ sĩ như Nguyễn Chí Thiện hay Hoàng Cầm, đã có những
hành động chính trị bằng lời thơ đanh thép hay bằng lời thơ ẩn dụ của mình, người
thì bị tù 30 năm, người thì bị bẻ bút, thì tôi lại càng cần phải ca tụng nồng
nhiệt hơn nữa.
Nhưng khi số phận của các ông đó, trong thực tế, đã được giải
quyết xong xuôi thì tôi xin được kính cẩn đặt các ông vào những trang sử, như
trong những trang nhạc sử này, chẳng hạn. Nếu có sự tiếp tục hay ngưng nghỉ hoạt
động chính trị của các ông này thì... tôi đi chơi chỗ khác.
Vào khoảng hai năm đầu tiên hoạt động (1983-1985), Mặt Trận
Quốc Gia Thống Nhất này đã thu hút được đa số người Việt lưu vong. — khắp mọi
nơi trên thế giới, đã có những tổ chức chính trị được thành lập bởi Mặt Trận kể
trên và các tổ chức này đã chú ý tới văn nghệ dù - cũng như đã xẩy ra ở trong
nước - người làm chính trị theo đường lối quốc gia hay cộng sản, trước sau, thường
chỉ coi văn nghệ là công cụ của chính trị mà thôi! Những nghệ sĩ như tôi được mời
đi hát thường xuyên trong những năm đó là vì quả rằng có nhu cầu "văn nghệ
phục vụ chính trị". Hiểu lờ mờ hay biết rõ như vậy, nhưng phải chép miệng
mà nói: cũng tốt thôi!
Như vậy, tôi đã có câu trả lời cho câu tự hỏi rằng tại sao
vào khoảng thời gian này, nghệ sĩ như tôi lại được nhiều nơi mời tới hát như vậy?
Hơn nữa, vì bây giờ những ban tổ chức đã có đầy đủ nhân sự và
phương tiện để làm cho chương trình ca nhạc ở các địa phương phong phú hơn trước,
người con dâu cũ là Julie (lúc này đã ly thân với con trai tôi) cũng được mời
đi hát cùng tôi tại khá nhiều nơi tại Châu Úc, Châu Âu.
Chúng tôi không bao giờ quên cám ơn những Phong Trào hay œy
Ban Yểm Trợ Kháng Chiến ở Boston (MA-USA), Bridgeport (CN-USA) Geneva, Fribourg
(Thụy Sĩ)... và rất nhiều những tổ chức ngoại vi của Mặt Trận ở rất nhiều nước,
từ Châu Mỹ qua Châu Âu rồi Châu Á đã cho chúng tôi đối tượng để sáng tác và địa
bàn để biểu diễn.
Không may cho chúng tôi, về sau Mặt Trận bị khủng hoảng trong
nội bộ rồi gần như tan vỡ, không còn nhiều tổ chức khác ở nhiều nơi có đầy đủ
nhân sự, phương tiện, thì giờ và mục đích... để tổ chức mời nghệ sĩ tới hát nữa.
Có thể vì vậy mà văn nghệ hải ngoại xuống cấp dần dần chăng?
1/ Cứ đi đây đi đó như thế mỗi lần tôi có thêm một sáng tác phẩm
mới như Bầy Chim Bỏ Xứ, Rong Ca, Thiền Ca, Trường Ca Hàn Mặc Tử và Minh Họa
Truyện Kiều... Đi cho tới khi nhà tôi mất (August 1999) thì mới thôi!
2/ Sau này, có thể nói đa số văn nhân, ký giả, nghệ sĩ ở hải
ngoại gia nhập Mặt Trận.
Chương 17
Thế rồi người Việt gọi là hải ngoại như chúng tôi bước vào năm 1985, nghĩa là năm thứ 10 của đời sống tị nạn... lưu vong... hay di dân... gì đó. Sự chấn động trong tâm hồn, sự hoang mang trước cuộc đời mới, sự nhớ nhung đất tổ quê cha của chúng ta đã dần dần được cuộc sống xô bồ Hoa Kỳ chen vào, xô đi, đẩy xa, lấn át...
Thế rồi người Việt gọi là hải ngoại như chúng tôi bước vào năm 1985, nghĩa là năm thứ 10 của đời sống tị nạn... lưu vong... hay di dân... gì đó. Sự chấn động trong tâm hồn, sự hoang mang trước cuộc đời mới, sự nhớ nhung đất tổ quê cha của chúng ta đã dần dần được cuộc sống xô bồ Hoa Kỳ chen vào, xô đi, đẩy xa, lấn át...
Nếu không phải là của tất cả mọi người thì cũng là của đa số
những người đang hay đã trở thành công dân Mỹ... ưu tư hàng ngày bây giờ là:
công ăn việc làm.
Riêng gia đình chúng tôi đã trở thành công dân Hoa Kỳ từ cuối
năm 1984. Ngày chúng tôi làm lễ tuyên thệ tại Los Angeles phải được coi như
ngày chính thức mở ra một đoạn đời mới. Tối thiểu cũng phải là một mốc thời
gian rất quan trọng. Cũng như chúng tôi, vào lúc này, tuy vẫn được gọi là tị nạn...
ít người Việt Nam ở Hoa Kỳ còn thấy nhức nhối trong tim hay rối rắm trong óc
như trước nữa. "Tị nạn" gì nữa khi đã trở thành công dân một nước giầu
mạnh, tự do, dân chủ như nước Mỹ, được hưởng đầy đủ mọi thứ quyền lợi như người
da trắng, da đen, da đỏ!
Nhưng khi một thời điểm 10 năm tới trong một đời thì ai cũng
muốn làm công việc kỷ niệm một chặng đời, nhất là những người trong giới làm
văn học nghệ thuật.
Tôi có may mắn được ba tổ chức văn nghệ tại Washington D.C là
Hội Văn Hoá Việt Nam Tại Bắc Mỹ, Tủ Sách Cành Nam và Tạp Chí Xác Định giúp tôi ấn
hành một nhạc tập nhan đề Thấm Thoát Mười Năm.
Tôi tập trung những ca khúc mà tôi đã soạn ra trong 10 năm
qua để in thành một công trình ngắn hạn, gồm 44 ca khúc trong đó người viết bài
giới thiệu là Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích đã nhấn mạnh đến chủ đề Phụ Nữ và Quê
Hương nổi bật lên ở trong cuốn sách nhạc này. Ngoài ra, có thể vì tôi đã rời khỏi
một nước nhỏ hẹp để ra được thế giới rộng lớn rồi cho nên đa số ca khúc trong
nhạc tập đều mang hình ảnh trời cao, biển rộng, sông dài hơn là bụi tre, con
đê, dòng suối...
Thế rồi, tôi lợi dụng cơ hội ghi lại công trình trong 10 năm
xa xứ này để làm một cuộcthanh toán dĩ vãng, nghĩa muốn cống hiến cho những người
yêu nhạc một tuyển tập có tính chất dài hạn hơn. Tôi bỏ ra một thời gian ba, bốn
tháng để ngồi nhớ lại tất cả những bài hát mà mình đã soạn ra trong 50 năm đi
hát rong, rồi ghi lại những lời mà mình còn nhớ được để in thành một tập sách định
lấy tên là tập NGÀN BÀI CA. Tôi bắt chước thi sĩ nước Pháp Jacques Prévert với
tập PAROLES chăng? Vợ tôi, Thái Thanh và dăm bẩy người bạn đồng điệu đã vui
lòng ngồi moi trí nhớ để giúp tôi hoàn thành cuốn sách toàn thể lời ca này.
Tôi cũng không thấy cần phải in luôn cả nốt nhạc của từng bài
hát dù vào lúc này tôi đã bước vào địa hạt computer cùng với người con thứ Duy
Cường rồi và có thể dễ dàng nhờ máy vi tính kẻ những nốt nhạc hộ mình. Nhưng
trong thực tế, nếu in cả nhạc lẫn lời của hàng trăm bài hát thì tiền in sẽ rất
tốn kém, giá bán sách sẽ phải khá cao, khó có nhiều người mua.
Vì không có nốt nhạc, tôi không gọi tên sách là nhạc tập mà đặt
tên cho cuốn ca khúc này là Ngàn Lời Ca (bởi vì thực sự cũng khó mà đếm ra tổng
số ca khúc, khi trong một trường ca có tới 21 ca khúc thì đếm thành một bài hay
21 bài?). Và tôi để dành cái tên Ngàn Cánh Nhạc cho những album nhạc sau này.
Ngàn Lời Ca là một cuốn sách khổ lớn, dày 400 trang, khởi sự
từ sáng tác đầu tay của tôi là bài Cô Hái Mơ, qua hàng chục giai đoạn, hàng
trăm ca khúc đủ loại:
° Từ những anh hùng ca, quân ca, thanh niên ca qua dân ca
kháng chiến, dân ca phục hồi hay dân ca phát triển...
° Rồi tới tình ca đôi lứa, tình ca quê hương, tình tự dân tộc...
° Tới trường ca, tâm ca, tâm phẫn ca để tới hoan ca gồm bình
ca, nữ ca, bé ca...
° Đó là chưa kể đạo ca, vỉa hè ca, tục ca...
° Tiếp tục với những tị nạn ca, ngục ca, hoàng cầm ca...
Tính tham lam cố hữu đã khiến tôi muốn cho vào cuốn sách này
một tác phẩm cưng nhất của tôi vào lúc bấy giờ, dù nó còn trong tình trạng dang
dở, dở dang. Đó là tổ khúc Bầy Chim Bỏ Xứ.
Tôi đã có dịp nói về sự bế tắc của tôi trong việc sáng tác tổ
khúc Bầy Chim Bỏ Xứ. Được thai nghén từ 1975, phần đầu của tổ khúc nói lên được
lý do vì sao có sự bỏ xứ bay đi của bầy chim. Nhưng sau 10 năm thai nghén, tôi
vẫn chưa nhìn thấy cơ hội nào để cho bầy chim có thể tung cánh hồi xứ được.
Trong khi suốt một đời làm người nghệ sĩ, tôi luôn luôn ôm ấp một định đề:
Không có ra đi nào mà không có trở về! Nói một cách khác: Không có chia ly nào
mà không có đoàn tụ. Nếu tôi muốn tổ khúc này được in ra trong tập Ngàn Lời Ca
thì tôi phải hoàn tất nó ngay. Chưa tìm ra lối thoát, bởi vì ở trên thế giới,
chiến tranh lạnh chưa tàn, tường Berlin chưa đổ, thế sử chưa sang trang... tôi
đành phải lấy sự linh thiêng để giải quyết việc trần, nghĩa là dùng chim huyền
sử, chim Hồng, chim Lạc để kêu gọi bầy chim Việt Nam kết đoàn bên nhau. Và dù
đã được in ra trong Ngàn Lời Ca, tôi vẫn chưa muốn thu thanh vào băng cassette
vì trong thâm tâm tôi thấy kết cấu của nó vẫn chưa ổn tí nào.
Phải đợi đến năm 1990, nghĩa là 15 năm sau khi thai nghén, tổ
khúc Bầy Chim Bỏ Xứ mới được tu chỉnh lại và phát hành mạnh mẽ qua hình thức nhạc
tập và compact disc.
Chương 18
Trong chương 17 vừa rồi, tôi đã kể lại việc in ra toàn thể sáng tác phẩm của mình qua hai cuốn NGÀN LỜI CA và THẤM THOÁT MƯỜI NĂM nhân dịp đánh dấu 10 năm xa xứ... Bây giờ tôi dành chương 18 này để nói tổng quát về những hoạt động khác của tôi trong phạm vi điện ảnh, video, Karaoke, DVD, CD-Rom tại nước Mỹ từ ngày tôi bước chân tới đất mới...
Trong chương 17 vừa rồi, tôi đã kể lại việc in ra toàn thể sáng tác phẩm của mình qua hai cuốn NGÀN LỜI CA và THẤM THOÁT MƯỜI NĂM nhân dịp đánh dấu 10 năm xa xứ... Bây giờ tôi dành chương 18 này để nói tổng quát về những hoạt động khác của tôi trong phạm vi điện ảnh, video, Karaoke, DVD, CD-Rom tại nước Mỹ từ ngày tôi bước chân tới đất mới...
Vào năm 1980, tôi được ban sản xuất phim của một Đài Public
Broadcasting Services (PBS) lớn ở Los Angeles là đài KCET - Channel 28 mời tôi
đóng vai chính trong một loạt bốn cuốn phim giáo dục nhan đề THE NEW AMERICANS.
Một ngân sách của liên bang hay của tiểu bang - tôi không biết rõ - đã dự trù một
khoản tiền dành cho việc thực hiện loạt phim giáo dục này và ban sản xuất của
Đài phát hình kể trên đã được giao cho phần thực hiện. Bốn cuốn phim đầu, mỗi
phim dài 60 phút - gọi là phim pilot - sau khi thực hiện xong và cho phát hình,
nếu khán giả ưa thích thì sẽ được tiếp tục sản xuất thêm, có thể là năm này qua
năm nọ.
Người viết truyện cho bốn cuốn phim đầu tiên này là anh David
Abramowich, người Mỹ gốc Do Thái. Tất cả bốn truyện phim đều lấy chủ đề là cảnh
sống chung trên đất Mỹ giữa các con cái của những người gốc Đông Dương như Việt
Nam, Lào, Căm Bốt, và có luôn cả người Tàu gốc Việt. Lũ trẻ này đúng là người
''Mỹ-mới'' và đã có những va chạm giữa chúng và trẻ em Mỹ trắng, Mỹ gốc Phi
Châu hay gốc Mễ nữa.
Sự va chạm là do khác biệt văn hoá mà ra và những mẫu thuẫn đều
sẽ được một ông già có phép tàng hình, hiện ra giải quyết rồi biến đi. Anh
chàng David Abramowich muốn vai chính - được dặt tên là Cụ Hiền - phải là một
ông già biết đàn hát, biết nói tiếng Anh và biết đóng phim. Vì tôi đã có thành
tích là người viết truyện phim, đạo diễn và phó Giám Đốc của Trung Tâm Điện Ảnh
trong thời ông Diệm, nên tôi đã được mời đóng vai Cụ Hiền sau một lần quay thử.
Việc đóng phim đối với tôi rất là lý thú! Có bao giờ cậu bé
con ở phố Hàng Dầu Hà Nội, chuyên môn coi phim cọp tại rạp cinéma Pathé ở trước
Đền Bà Kiệu, cạnh Hồ Gươm... dám mơ tưởng tới ngày được tới tận ''Hồ Ly Vọng''
để chiêm ngưỡng các ngôi sao chiếu bóng? Nay thì không những được tới tận nơi gọi
là Thiên Đường của điện ảnh, lại còn được mời đóng phim nữa! Nhất là được trả
tiền thù lao khá cao. Chỉ hơi tiếc là vì nước Mỹ vừa thay đổi chính phủ, từ
trong tay Đảng Dân Chủ qua tay Đảng Cộng Hoà, ngân sách dùng cho việc giáo dục
công dân bị cắt giảm, sau bốn phim pilot, bộ phim THE NEW AMERICANS không có
ngân sách để được sản xuất nữa.
Thế nhưng, vì đã có tên trong sổ ''đoạn trường'' cho nên sau
đó, trong nhiều phim thương mại, tôi thường được gọi đi đóng vai phụ, toàn là
vai ông già ác ôn, cầm đầu các nhóm du đãng da vàng...
Hai tài tử nổi danh Lê Quỳnh, Đoàn Châu Mậu tuy cũng được mời
đóng phim tại Hollywood nhưng có thể vì tuổi đã hơi cao, không còn cơ hội đóng
vai chính trong những phim Mỹ nên họ sẽ phải đổi nghề hay dọn nhà đi xa. Lê Quỳnh
làm việc trong một Công Sở Xã Hội, rồi làm chủ một tiệm phở được ít lâu thì bị
đứt mạch máu não. Còn Đoàn Châu Mậu thì dọn đi cư ngụ ở Seattle, rồi ở Hawaii
và sẽ giã từ cõi đời trong cảnh hàn vi tại hải đảo thần tiên này. Trong đám tài
tử ciné người Việt chỉ có Kiều Chinh là thành công tại Hollywood.
Khi kể lại chuyện đóng phim của mình tại Hollywood, tôi không
có ý khoe khoang gì đâu! Tôi chỉ muốn nói đến một việc làm rất bình thường của
một nước đa chủng như nước Mỹ, một việc đã khiến cho tôi rất bâng khuâng.
Hoa Kỳ là một nước mà người dân da đỏ, da trắng và da đen
chung sống với nhau từ ngày mới lập quốc. Theo chân người Hồng Mao tới Mỹ lập
nghiệp là người da trắng gốc nước bên Âu Châu. Người da đen Phi Châu thì tới -
được mua làm nô lệ thì đúng hơn - để khai khẩn đất hoang. Người da vàng tới Mỹ
làm phu xây đường sắt... Rồi khi Hoa Kỳ trở thành nước kỹ nghệ lớn nhất hoàn cầu
thì hàng năm có chương trình đón nhận dân tứ xứ nhập cảnh, cho nên luôn luôn có
''người Mỹ mới''. Do đó, nước Mỹ rất chú trọng đến việc làm sao cho những người
dân không cùng một chủng tộc sống hoà bình trong Hợp Chủng Quốc.
Khi 120.000 người Đông Dương - rồi sau đó là từ một tới hai
triệu người - vào nước Mỹ thì Nhà Nước Hoa Kỳ có ngay những chương trình TIVI
hay MOVIE để giáo dục người lớn - và nhất là trẻ em - hiểu biết nhau, tránh những
đụng chạm có thể xẩy ra. Trong hai mươi năm qua, đã không xẩy ra những vụ kỳ thị
nào to lớn giữa người Mỹ mới và người Mỹ cũ, chỉ có vài chuyện mâu thuẫn trong
nghề nghiệp của giới làm nghề biển ở vùng Vịnh Mexico mà thôi.
Tôi vốn là một nghệ sĩ, qua tất cả những sáng tác của mình, từ
tâm ca tới trường ca qua tổ khúc... và trong suốt một đời, đã chỉ muốn dùng âm
nhạc để thống nhất đất nước và lòng người. Trong lúc đóng phim The New
Americans, tôi thường nghĩ đến nước Việt Nam, đến người Việt Nam, cùng chung một
nòi giống mà vẫn còn đầy chia rẽ, hẹp lượng và khinh thị với nhau không biết đến
bao giờ mới nguôi. Vẫn chia ra hai phe đối nghịch mà không bao giờ có sự tìm hiểu
lẫn nhau. Mới chỉ đặt vấn đề giải hoà (hoà hợp, hoà giải) thôi, mà đã cãi nhau
kịch liệt rồi! Người thấy được sự cần thiết phải ''đồng thuận'' giữa mọi người
là ông chủ báo THÔNG LU‡N Nguyễn Gia Kiểng còn bị hành hung tại Hoà Lan khi dám
lên tiếng nói công khai về việc này!
Cũng như mọi người cùng thế hệ, tôi thích điện ảnh và từ bé,
đã được nếm đủ mùi vị của phim Âu, Mỹ, từ thời phim câm, phim đen trắng của các
vua hề Charlot, Stan Laurel et Olivier Hardy... tới phim nói, phim mầu, phim
cinemascope như A L'Ouest Rien De Nouveau, Le Signe De Zorro, Ben Hur,
Tarzan... Nhưng tôi là kẻ chơi trò quay phim gần như suốt đời. Từ khi có máy
camera 8 m/m bán ra trên thị trường, mới đầu còn dùng phim trắng đen, sau đó là
phim mầu, tôi đã mua nó và biết sử dụng nó ngay. Trong gia đình, từ đứa con lớn
là Duy Quang cho tới con gái út là Thái Hạnh, con nào cũng có những đoạn phim 8
ly từ ngày chúng mới ra đời cho tới khi chúng lớn lên dần...
Cảnh cũ, người xưa đều nhất loạt được tôi ghi vào phim nhựa,
chẳng hạn cảnh thành phố Saigon ngày chúng tôi mới bỏ vùng quê về thành sinh sống,
cảnh ông bà ngoại các cháu đánh đàn, cảnh vợ chồng tôi đi Vũng Tầu, Dalat, Pnom
Pênh, cảnh đám ma anh Nhượng, cảnh đám cưới của các con, cảnh sinh ra và lớn của
cháu nội Ly Lan, cháu ngoại Tori v.v... cảnh tôi đi du học bên Pháp, đi chơi
bên Đức từ 1955 lận. Chưa kể rất nhiều phim nhựa 8 ly hay video tape ghi lại những
cuộc lưu diễn ở trong nước trước kia và trên hoàn cầu sau này.
Rồi trong phạm vi nhà nghề, tôi lại còn được vào làm việc
trong một Trung Tâm Điện Ảnh (1955), đầu tiên với tư cách người viết truyện
phim, rồi leo dần lên chức đạo diễn điện ảnh và cuối cùng là Phó Giám Đốc của
Trung Tâm.
Qua nước Mỹ, kể từ khi có thêm phương tiện VCR hay Karaoke để
âm nhạc nhẩy từ sân khấu lên màn ảnh, thì tôi - hay nhạc của tôi - đều thường
xuyên có mặt trong những chương trình video do các hãng Thúy Nga, Asia, Làng
Văn... sản xuất. Tôi còn được hãng Thúy Nga làm hai chương trình video về tôi để
cho tôi có dịp trả lời hai phóng viên quốc tế Đỗ Văn, Lê Văn về cuộc đời nghệ
sĩ của mình.
Ngoài ra, trước đây tôi có mặt trong một số phim video của Sở
Thông Tin Hoa Kỳ USIS (như phim THE RAIN ON THE LEAVES) hoặc trong chương trình
TIVI (về Dân Ca của Peter Seeger, có tôi hát cùng đôi song ca Addiss/Crofut)...
nay những phim đó được phát hành.
Chưa hết! Với bước chân ''70 dặm'', kỹ thuật mới áp dụng vào
những trò vui chơi ở trên thế giới tiến nhanh tới hình thức DVD. Bây giờ người
ta coi phim, coi hình, nghe nhạc không phải bằng phim nhựa hay bằng phim video
nữa mà bằng đĩa DVD. Đó là một cái đĩa thủy tinh cứng nhỏ bằng bàn tay, có khả
năng chứa đựng tối thiểu là hai giờ đồng hồ hình ảnh và âm thanh, dài bằng thời
gian của một phim truyện vậy. Bao nhiêu phim hay ở trên thế giới mà xưa kia
chúng ta phải đi coi ở rạp chiếu bóng hay được chứa trong băng video thì nay được
cho vào đĩa DVD. Thật là tiện lợi! Băng nhạc hay phim video nếu coi đi coi lại
thì có thể bị hư dần nhưng đĩa CD hay đĩa DVD thì bền bỉ suốt đời.
Thế rồi người ta chế ra cái máy để làm được những ''đĩa phim
đó'' ngay trong nhà, gọi là máy làm video-CD. Khi máy đó vừa bày bán trên thị
trường thì tôi mua ngay để biến hàng trăm, hàng chục cuốn phim video cồng kềnh
và nặng nề của tôi vào những đĩa video-CD mỏng dính và nhẹ nhàng.
Tôi còn là kẻ may mắn nhất vì được làm quen với computer từ
buổi bình minh của phát minh này. Từ cuối thập niên 80, tôi và Duy Cường đã khởi
sự dùng máy computer. Trước tiên, chỉ là để thay thế máy đánh chữ, nhưng khi đó
chưa có ai đưa được ''fonts chữ Việt'' vào máy computer. Chúng tôi phải đi tìm
mãi mới kiếm ra được một ông kỹ sư tên là Nguyễn Văn Tâm - đang làm việc cho Tổ
Chức Không Gian NASA - là người đầu tiên viết ra ''fonts chữ Việt''. Thế là
chúng tôi gài ''fonts chữ Việt'' vào máy và bắt đầu dùng computer để viết thư,
viết báo, viết Hồi Ký, viết sách nhạc và nhất để giữ lại những tài liệu cũ chất
chứa trong những hồ sơ to tổ bố. Và cũng phải mất một thời gian khá lâu để
chúng tôi tìm mua những ''softwares'' về âm nhạc để viết nốt nhạc, để hoà âm.
Và mua thêm những ''softwares'' về hội họa để làm tranh ảnh, trang trí v.v...
Cho tới khi nhờ có computer mà tôi tiến đến giai đoạn làm ra
được những CD-Rom. Trước hết, ta cần biết: CD-Rom là gì?
CD-Rom là một phương tiện có khả năng lưu trữ chỉ trên một
đĩa nhỏ như loại CD mà chúng ta thường mua về nghe nhạc, một khối lượng dữ kiện
khổng lồ là 680 megabytes. Chỉ cần lấy một ví dụ: toàn bộ 24 cuốn Bách Khoa Tự
Điển có thể thu gọn trong một dĩa CD-Rom. Nó giống như một thư viện vậy.
Những bức ảnh (photo), âm thanh (sound tức là music), phim
(video) và văn bản (text) cũng đều có thể chất chứa trên đĩa CD-Rom. Nó giống
như một bảo tàng viện, một rạp hát hay một rạp chiếu bóng vậy.
CD-Rom còn cho phép người dùng nó, làm công việc ''tương
tác'' (interact), chứ không thụ động ngồi coi. Khác với việc coi phim video, nếu
muốn coi lại một đoạn đầu hay coi ngay đoạn cuối thì phải ta quay lại (rewind)
hoặc quay tới (forward). Với CD-Rom, ta có thể chọn xem, hoặc tìm chỗ cần tìm
và trở lại phần đang xem ngay lập tức.
CD-Rom cho phép ghi lại âm thanh với phẩm chất tương đương với
đĩa CD audio và còn có thể phối hợp hình ảnh và âm thanh giống như hình thức
karaoke.
CD-Rom được gọi là ''truyền thông đa diện'' (multimedia) vì
nó có khả năng tiến lên ngang hàng với sách báo, video, đĩa nhạc. Trong nhiều
trường hợp nó có khả năng lớn hơn các thứ ''truyền thông đơn diện'' vừa kể...
vì đã có những ''sách nói'', ''sách hát'', ''sách hoạt hình'' cho người lớn và
trẻ thơ bán ngoài thị trường rồi.
Như đã từng là người đầu tiên phát hành đĩa CD-Audio (CD Nhạc
Tình), bây giờ, với sự cộng tác của một kỹ sư trẻ, anh Bùi Minh Cương ở San
Jose, chúng tôi cho ra đĩa CD-Rom đầu tiên của Việt Nam.
Đây là một cuộc hôn phối rất tốt đẹp của nghệ thuật và kỹ thuật.
Với đĩa CD-Rom đầu tiên của Việt Nam này, với chủ đề HÀNH TRÌNH TRÊN ĐẤT MẸ,
chúng tôi có khát vọng đem chút gia tài văn hoá của người đi trước tặng cho thế
hệ đi sau, mà có thể vì sinh ra và lớn lên ở hải ngoại, các em bị cắt đứt với
dòng sống tinh thần và tình cảm của dân tộc.
Qua CD-Rom này, chúng tôi hi vọng đem lại cho các em hình ảnh
quê hương, tiếng hát quê hương, phong cảnh quê hương, tình tự quê hương... Và
cũng chỉ với sức chứa của CR-Rom, chúng tôi mới có thể cung cấp thêm cho các
em, ngoài âm nhạc ra, vài ba dữ kiện trong thi văn, hội hoạ, kiến trúc... Lịch
sử cũng như huyền sử, địa dư và địa chí đều nhất loạt hiện diện trong CD-Rom
này cho xứng đáng với danh nghĩa truyền thông đa diện - multimedia của nó...
Chúng tôi cố gắng cho CD-Rom này có thêm phần đa ngữ để cho người
ngoại quốc hoặc các em xưa rày ít nói tiếng mẹ đẻ, hiểu biết kỹ càng về công
trình này. Đa số tiết mục trong CD-Rom đều được giới thiệu qua ba thứ tiếng
Anh-Việt-Pháp.
Vào lúc tôi hoàn tất Hồi Ký này, tôi cũng đang hoàn chỉnh những
CD-Rom:
1) Pham Duy Anthology, gồm hai phần:
Một phần ghi lại bằng văn bản, hình ảnh, âm thanh của toàn thể
nhạc phẩm Phạm Duy.
Một phần ghi lại bằng văn bản, hình ảnh, âm thanh của những
bài ca ngoại quốc do soạn lời Việt.
2) Pham Duy Family là một CD-Rom tóm tắt cuộc đời và sự nghiệp
của bố tôi là Phạm Duy Tốn, của hai anh tôi là Phạm Duy Khiêm, Phạm Duy Nhượng
và của vợ tôi là Phạm Thị Thái Hằng...
Trong CD-Rom này, tôi sưu tập được:
a) Hầu hết văn phẩm của người bố, từ những bài báo đăng trên
Lục Tỉnh Tân Văn từ những năm 1915-16, qua những đoản thiên tiểu thuyết như Sống
Chết Mặc Bay, Câu Chuyện Thương Tâm, Nước Đời Lắm Nỗi cho tới 108 truyện cười
trong ba cuốn Tiếu Lâm Annam...
b) Hầu hết tác phẩm bằng Pháp văn của người anh Cả, từ những
bài diễn văn cuối niên học cho tới những cuốn sách nổi danh Légendes Des Terres
Sereines, Nam et Sylvie, De Hanoi À La Courtine.
c) Toàn thể sự nghiệp của người anh thứ, tác giả của những
bài Nhạc Đường Xa, Đêm Đô Thị, Bà Mẹ Chồng...
d) hoạt động của người vợ yêu quý trong ban THĂNG LONG của
gia đình, ban HOA XUÂN của tôi, TAO ĐÀN của thi sĩ Đinh Hùng và ban kịch truyền
thanh của Võ Đức Duy v.v...
3) Dẫn Vào Nhạc Việt Nam là một tiểu luận song ngữ, giới thiệu
tổng quát về lịch sử nhạc việt, nhất là về những ngày đầu của Tân Nhạc.
4) Trống Việt Nam là một tiểu luận về một nhạc khí mà tôi rất
yêu thích. Trong đó, tôi dẫn người đọc (và nghe) từ trống đồng qua trống mặt gỗ
tới trống mặt da, tữ trống cái qua trống nhỡ tới trống nhỏ, từ trống thờ qua trống
chầu tới trống chèo v.v...
5) Toàn Bộ Hồi Ký của tôi đã cho vào một CD-Rom. Ngoài văn bản
ra, người đọc còn coi thêm được nhiều hình ảnh, nghe thêm được nhiều bản nhạc nữa
trên máy computer. Với CD-Rom này, có thể in ra (print out) từng chương, từng
đoạn để đọc.
6) Những Chuyến Trở Về.... Sau 50 năm xa Hà Nội và 25 năm xa
Saigon, vào đầu năm 2000, tôi trở về Việt Nam và có dịp ghi lại hình ảnh, cảm
tưởng, suy nghĩ của tôi... Việc trở về quê hương này còn quá mới cho nên tôi
không cho vào Hồi Ký mà cho vào một CD-Rom, coi như một thứ Album dành cho con
cháu mà thôi.
Việc sưu tập tài liệu về mình coi như rất là mỹ mãn. Không có
nghệ sĩ nào trong thế hệ tôi có thời giờ và nhất là có phương tiện để truy lùng
rồi ghi lại những sự việc đã xẩy ra trong cuộc đời khá lộn xộn này. Có lẽ vì
tôi là một kẻ rất gai góc và đã bị các "sử gia Nhà Nước" cố tình bỏ
quên cho nên tôi đã phản ứng lại bằng cách tự viết sử của mình đến độ có thể bị
hiểu là kém nhũn nhặn. Nay thì tôi yên tâm: không sợ bị bỏ rơi nữa, vì với Hồi
Ký, với CD-Rom PD Anthology, PD Family v. v...tôi đã ghi lại hầu hết đời mình
vào sách đọc, đĩa đọc để nếu rằng mai sau dù có bao giờ có - tối thiểu là các
con các cháu và những người tình - đốt lò hương để nhớ tôi, thì xin âu yếm mời
đọc và nghe những tài liệu vừa kể đó.
Tôi lại còn có thêm hạnh phúc là sống dai để hưởng được sự
phát minh ra INTERNET và nhờ đó, một phần đã hoàn tất của những tài liệu của
tôi đã được phổ biến quá ư tự do và rộng rãi trong dăm bẩy năm qua. Nhờ có mạng
lưới toàn cầu này, nhờ công ty KICON ở Santa Ana, CA USA... một HOME PAGE
(trang nhà) của tôi đã được hiện diện thường xuyên trong thinh không. Biết bao
nhiêu người thuộc dăm ba thế hệ trẻ đã hằng ngày gửi điện thư (E-mail) liên lạc,
khen tặng, thăm sức khoẻ và chúc thọ... khiến cho tôi - trời ơi, sướng quá -
không cần đợi khi chết đi, phải gọi một đàn ruồi đến để nghe dùm những bài điếu
văn tuyệt diệu.
Phạm Duy
Theo http://vnthuquan.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét