Tết cổ truyền là gì và ý nghĩa
Theo phong tục cổ truyền Việt Nam, Tết cổ truyền - Tết Nguyên
Đán trước hết là Tết của gia đình. Chiều 30 Tết, nhà nhà làm lễ “rước” gia tiên
và gia thần, thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn”. Như một thói quen linh
thiêng và bền vững nhất, mỗi năm Tết đến, dù đang ở đâu, làm gì… hầu như ai
cũng mong muốn và cố gắng trở về đoàn tụ với gia đình.
Ý nghĩa của tết cổ truyền là: Người Việt ăn mừng Tết với
niềm tin thiêng liêng: Tết là ngày đoàn tụ và là ngày của hi vọng. Nói Tết là
ngày đoàn tụ của mọi gia đình bởi vì đây là nỗi mong mỏi của tất cả các thành
viên trong gia đình, người đi xa cũng như người ở nhà đều mong dịp Tết để gặp mặt
và quây quần cùng gia đình. Tết cũng là ngày đoàn tụ với người đã khuất. Từ bữa
cơm tối đêm 30, trước giao thừa, các gia đình theo Phật giáo đã thắp hương mời
hương linh ông bà và tổ tiên đã qua đời về ăn cơm Tết với các con các cháu.
Phong tục ngày tết Việt Nam là gì
1. Phong tục chúc tết, mừng tuổi
Chúc tết hay mừng tuổi là những phong tục từ lâu đời để mong
muốn những điều tốt lành nhất sẽ đến với mọi người trong gia đình. Theo lệ, thường
thì vào mùng 1 con cái chúc tết ông bà, cha mẹ. Ông bà, cha mẹ cũng chúc lại
con cháu bằng một phong lì xì có tiền đi kèm với lời chúc hay ăn, chóng lớn. Tiền
lì xì thường là những tờ tiền còn mới, vì người ta quan niệm rằng, năm mới cái
gì cũng phải mới mẻ thì một năm sẽ gặp được nhiều điều may mắn đến.
2. Phong tục đi chợ Tết
Chợ Tết không giống với những phiên chợ ngày thường trong
năm. Chợ Tết bao giờ cũng đông hơn, vui hơn, có không khí hơn. Người ta đi chợ
Tết không chỉ để mua sắm mà còn để gặp gỡ, để tận hưởng cái không khí háo hức
khi Tết đến. Mua sắm chuẩn bị cho ba ngày Tết thường không phải chỉ để “có cái
ăn” mà đó là thói quen, làm dậy lên không khí ngày lễ hội. Chợ Tết được bố trí ở
những bãi đất rộng, có thể chợ được thành lập ngay nơi chợ thường ngày vẫn diễn
ra chuyện bán mua. Nhưng trong chợ Tết, gần như tất cả “món ngon vật lạ” đều được
bày bán. Không khí Tết thấm đượm thật sự vào những ngày này bởi cảnh người mua
hàng nặng trĩu giỏ.
3. Phong tục xin câu đối
Tết Để trang hoàng nhà cửa và để thưởng Xuân, trước đây từ
các nho học cho tới những người bình dân “tồn cổ” vẫn rất trọng tục Tết đó là
treo “câu đối đỏ”. Những câu đối này được viết bằng chữ Nho (màu đen hay vàng)
trên những tấm giấy đỏ hay hồng đào cho nên thường được gọi chung là câu đối đỏ.
4. Phong tục chọn màu đỏ - màu đặc trưng của ngày Tết
Chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc, màu chủ lực trong ngày Tết
vẫn là màu đỏ. Theo quan niệm dân gian, màu đỏ là màu phát tài và may mắn. Ngày
Tết của Việt Nam ngập tràn màu đỏ: câu đối đỏ, phong bao lì xì đỏ, ruột quả dưa
hấu đỏ, hạt dưa nhuộm màu đỏ, quyển lịch cũng màu đỏ. Người Việt Nam cũng thích
chưng những loại hoa ánh đỏ như hồng, hoa đào, v.v… Trước đây khi pháo còn được
cho phép đốt, đường xá ngập tràn trong màu đỏ của xác pháo nổ rân không ngớt kể
từ giao thừa đến rạng sáng Tết, rồi nổ lẻ tẻ mãi cho đến khi nào hết “mồng” 1 mới
thôi! Ngay việc chọn trang phục màu đỏ để mặc cũng là một phong tục ngày Tết rất
được ưa chuộng.
5. Phong tục cúng bái và làm lễ tổ tiên ngày Tết
Người Việt Nam có tục hằng năm mỗi khi Tết đến lại trở về sum
họp dưới mái ấm gia đình. Nhiều người muốn được khấn vái trước bàn thờ, thăm lại
ngôi mộ hay nhà thờ tổ tiên. Nhiều người cũng muốn thăm lại nơi họ đã từng sinh
sống với gia đình trong thời niên thiếu. Đối với nhiều người xuất thân từ nông
thôn Việt Nam, kỷ niệm thời niên thiếu có thể gắn liền với giếng nước, mảnh sân
nhà. “Về quê ăn Tết” đã trở thành thành ngữ chỉ cuộc hành hương về nơi cội nguồn.
Sắp dọn bàn thờ Trong gia đình người Việt thường có một bàn thờ tổ tiên, ông bà
(hay còn gọi ông Vải). Tuỳ theo từng nhà, cách trang trí và sắp đặt bàn thờ
khác nhau. Biền, bàn thờ là nơi tưởng nhớ, là thế giới thu nhỏ của người đã khuất.
Hai cây đèn tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng, hương là tinh tú. Hai bát
hương để đối xứng, phía sau 2 cây đèn thường có hai cành hoa cúc giấy, với nhiều
bông nhỏ bao quanh bông lớn. Cũng có nhà cắm “cành vàng lá ngọc” (một thứ hàng
mã) với cầu mong làm ăn được quả vàng, quả bạc, buôn bán lãi gấp 5, gấp 10 lần
năm trước. Ở giữa có trục “vũ trụ” là khúc trầm hương dưới dạng khúc khuỷu, vươn
lên trong bát hương.
Xuất hành và hái lộc ngày Tết
“Xuất hành” là đi ra khỏi nhà trong ngày đầu năm để đi tìm
cái may mắn cho mình và gia đình. Trước khi xuất hành, người ta phải chọn ngày,
giờ và các phương hướng tốt để mong gặp được các quý thần, tài thần, hỉ thần… Nếu
xuất hành ra chùa hay đền, sau khi lễ bái, người Việt còn có tục bẻ lấy một
“cành lộc” để mang về nhà lấy may, lấy phước. Đó là tục “hái lộc”. Cành lộc là
một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si… là những loại cây quanh năm tươi tốt và nẩy
lộc. Tục hái lộc ở các nơi đền, chùa ngụ ý xin hưởng chút lộc của Thần, Phật
ban cho nhân năm mới. Cành lộc thường đem về cắm ở bàn thờ. Khác với miền Bắc,
miền Trung không có tục hái lộc đầu năm nhờ thế mà cây cối trong các đền chùa ở
miền Trung vẫn giữ nguyên lá xanh biếc suốt cả mùa xuân. Để gắn kết tình cảm
gia đình, họ hàng , làng xóm những lời chúc tết thường là sức khoẻ, phát
tài phát lộc, gặp nhiều may mắn, mọi ước muốn đều thành công…; những người năm
cũ gặp rủi ro thì động viên nhau “tai qua nạn khỏi” hay “của đi thay người”
nghĩa là trong cái họa cũng tìm thấy cái phúc, hướng về sự tốt lành.
Chúc Tết
Sáng mồng Một Tết còn gọi là ngày Chính đán, con cháu tụ họp ở
nhà tộc trưởng để lễ Tổ Tiên và chúc tết ông bà, các bậc huynh trưởng. Theo
quan niệm, cứ năm mới tới, mỗi người tăng lên một tuổị, bởi vậy ngày mồng Một Tết
là ngày con cháu “chúc thọ” ông bà và các bậc cao niên (ngày xưa, các cụ thường
không nhớ rõ ngày tháng sinh nên chỉ biết Tết đến là thêm 1 tuổi).
Xin chữ đầu xuân
Các thầy
đồ Hán học và Quốc ngữ học tha hồ thả hồn theo nét bút mà tặng lại cho người
xin cái tâm, cái tài của mình được gửi qua nét chữ và nội dung của chữ theo ước
nguyện của người xin. Chưa có ai bán chữ, chỉ có người mua giấy để xin chữ. Người
cho chữ vẫn có lộc nhưng tinh tế hơn. Việc tưởng như không bình thường nhưng lại
thể hiện được nét thanh tao của công việc. Các thầy đồ không phải bận bịu và hệ
lụy vào chuyện giá cả, tiền nong để đủ thanh thản và toàn tâm trong công việc
cho chữ mang vẻ thánh thiện này. Đầu năm thường gắn với việc cầu xin những điềm
lành, việc lành trong ao ước của con người qua những cuộc hành hương về nơi
linh thiêng nhất. Xin chữ là một trong những hoạt động tâm linh ấy.
Việc
mang ý nghĩa này có ở nhiều nơi trên khắp mọi miền đất nước. Từ Bắc chí Nam, từ
xuôi lên ngược, chẳng phân biệt giàu nghèo, sang hèn… ta thường bắt gặp những
gương mặt giống nhau ở sự thành tâm của người xin chữ trước người cho chữ. Ngày
xưa là chữ Nho, ngày nay vẫn là chữ Nho, lại có thêm cả chữ Ta nữa.
Việc
xin chữ đầu năm lâu nay đã có và ngày một thịnh hành, nó đang trở thành phong tục
đẹp của người Việt Nam mỗi độ xuân về Tết đến. Tại Hà Nội, việc này diễn ra ở
nhiều nơi: trong nhà riêng của một số thầy đồ có tiếng văn hay chữ tốt, trên đường
phố nơi có khoảng hè rộng rãi và nhiều người qua lại. Chỗ có vẻ ấn tượng nhất
là trước sân Miếu Văn, khoảng hè phố đường Bà Triệu, đoạn giao cắt với đường Trần
Hưng Đạo… Xin chữ là một nét đẹp văn hóa cần phát huy. Chỉ một chữ treo trước mặt
mà có ý nghĩa về đạo đức và đời sống đối với những con người cụ thể sẽ giá trị
hơn nhiều những lời nói sáo rỗng.
6. Phong tục mua hoa Tết - phong tục ngày Tết không thể thiếu
Miền Bắc thường chọn cành đào đỏ để cắm trên bàn thờ hoặc cây
đào trang trí trong nhà, bởi theo quan niệm người Trung Quốc, đào có quyền lực
trừ ma và mọi xấu xa, màu đỏ chứa đựng sinh khí mạnh, màu đào đỏ thắm là màu
may mắn, như lời cầu nguyện và chúc phúc đầu xuân. Miền Trung và miền Nam
lại hay dùng cành mai vàng hoặc cây mai vàng hơn, màu vàng tượng trưng cho sự
cao thượng vinh hiển cao sang, màu vàng còn tượng trưng quyền quý, màu của vua
chúa (thời phong kiến). Màu vàng cũng thuộc hành Thổ trong Ngũ hành, theo quan
điểm người Việt, Thổ nằm ở vị trí trung tâm và màu vàng được tượng trưng cho sự
phát triển nòi giống. Ngoài hai loại hoa đặc trưng cho Tết là đào và mai, hầu
như nhà nào cũng có thêm những loại hoa để thờ cúng và hoa trang trí. Hoa thờ
cúng có thể như hoa vạn thọ, cúc, lay ơn, hoa huệ…; hoa để trang trí thì muôn
màu sắc như hoa hồng, hoa thuỷ tiên, hoa lan, hoa thược dược, hoa violet… Còn
cây quất thường được trang trí tại phòng khách, cây quất với lộc xanh mơn mởn,
hoa trắng lốm đốm, quả chín vàng ươm, tròn trịa, sum suê tượng trưng cho sự
sinh sôi, thịnh vượng, tràn đầy, viên mãn kết quả.
7. Phong tục dựng cây nêu ngày Tết
Cây nêu Tết là một phong tục ngày Tết thường thấy ở nhiều địa
phương. Thực chất là một cây tre cao khoảng 5 đến 6 mét. Ở ngọn cây có treo rất
nhiều thứ (tùy theo từng điạ phương) như vàng mã, bùa trừ tà, hình cá chép bằng
giấy (phương tiện để táo quân về trời), cành xương rồng, bầu rượu bện bằng
rơm, giải cờ vải tây, tấm vải điều (màu đỏ), hoặc đôi khi người ta còn cho treo
lủng lẳng những chiếc khánh nhỏ bằng đất nung, mỗi khi gió thổi, những khánh đất
va chạm nhau tại thành những tiếng kêu leng keng nghe rất vui tai… Dân gian tin
rằng những vật treo ở cây nêu, cộng thêm những tiếng động của những chiếc khánh
bằng đất, là để báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nơi đây là nhà có chủ, không được
tới quấy nhiễu… Vào buổi tối, nhiều nhà còn treo một chiếc đèn lồng ở cây nêu để
tổ tiên biết đường về nhà ăn Tết với con cháu. Vào đêm trừ tịch nhiều nơi còn đốt
pháo ở cây nêu để mừng năm mới tới, đồng thời xua đuổi ma quỷ hoặc những điều
không may. Cây nêu thường được dựng vào ngày 23 tháng chạp – đây chính là ngày
Táo quân về trời và vì từ ngày này cho tới đêm Giao thừa vắng mặt Táo công nên
ma quỷ thường nhân cơ hội này lẻn về quấy nhiễu, vì thế mà phải trồng cây nêu để
trừ tà. Đến hết ngày mùng Bảy thì hạ cây nêu xuống.
8. Phong tục xông đất mồng 1 Tết
Xông đất có thể là chọn người từ trước và người được chọn sẽ
đến vào lúc sớm nhất trong năm. Xông đất được tính từ lúc sáng sớm (mặt trời hé
rạng) và trong ngày mồng một. Người kỹ tính không đến thăm nhà khác vào ngày mồng
một, nhất là người còn để tang người thân. Cũng có người chọn sự ngẫu nhiên
trong việc xông nhà để chiêm nghiệm trong năm.
9. Phong tục tiễn ông Công công Táo về trời
Tương
truyền ở mỗi gia đình kể từ khi loài người biết dùng lửa để ăn chín đến nay
luôn luôn trong nhà có ông Công ông Táo. Ông Công được xem là thần đất giữ nhà
và biểu tượng của ông là cây nêu ngày Tết. Nay, phong tục trồng cây nêu đã bị
mai một vì có nhiều người ở nhà tầng nên không có đất. Còn ông Táo được dân
gian gọi là “ông vua bếp”. Vua bếp là vị thần cai quản việc nấu ăn trong mỗi
gia đình gắn với câu ngạn ngữ “có thực mới vực được đạo”. Một cỗ bếp có ba ông
vua bếp được nắn bằng đất thó (đất sét) có hình chóp cụt uốn cong cúi đầu vào
nhau tạo thành thế “kiềng ba chân”.
Việc
tiễn đưa ông Táo về trời là một phong tục đẹp với ý nghĩa tâm linh. Không tiễn
ông Táo về trời là có gì đó khuất tất đối với trời nên sợ không dám làm lễ. Lễ
ông Táo về trời bao giờ cũng có việc thả cá chép làm phương tiện cho ông. Đây
cũng là mặt đời sống thiêng liêng của cư dân sông nước.
10. Phong tục gói bánh chưng, bánh tét
Phải
là những người có bàn tay khéo léo mới gói được, nếu không bánh sẽ nứt góc khi
luộc. Đây cũng là nét văn hóa cộng đồng cao khi người này nhờ người kia gói
bánh. Luộc bánh chưng là công đoạn được nhiều người thích nhất. Đêm những ngày
gần Tết, trời se lạnh mà ngồi chờ đợi bên nồi bánh chưng thì còn gì thú bằng.
Bánh
chưng là một phong tục có từ nền văn minh lúa nếp (không đơn giản là lúa nước).
Lúa nếp chỉ tìm thấy dấu vết cổ xưa ở đồng bằng sông Hồng và gắn với câu chuyện
bánh chưng, bánh dày từ thời vua Hùng thứ 18 khi kén phò mã. Ngày nay bánh
chưng bánh tét vẫn là phong tục thưởng thức ẩm thực Tết vô cùng đẹp của dân tộc
ta.
Cảm nhận về tết cổ truyền xưa và nay
Cảm nhận tết cổ truyền Việt Nam ngày xưa
Ngày trước, khi đời sống còn thiếu thốn, việc đón Tết cổ
truyền đã trở thành một sự kiện lớn trong gia đình, họ hàng, được chuẩn bị
trước hàng tháng trời. Nào là chăm sóc mấy bụi dong, bụi chuối để chuẩn bị lá
gói bánh chưng, bánh tét; giặt giũ đồ đạc; nào là vỗ béo đàn gà để dành giết thịt,
dành riêng loại gạo và đậu ngon nhất để gói bánh hay chuẩn bị tiền mua sắm quần
áo mới cho bọn trẻ. Đầu tháng Chạp đã tất bật chuẩn bị dưa hành, dưa kiệu và
sau lễ cúng ông Táo về trời thì tất bật chợ búa, dọn dẹp nhà cửa, mua sắm bánh
trái, chuẩn bị quà tết tặng nhau.
Đêm ba mươi tết nhà nhà quây quần bên nồi bánh chưng, bánh
tét đón giao thừa trong tiết xuân se lạnh. Cây nêu dựng trước sân, câu đối đỏ
treo trước hiên nhà hay tràng pháo chuột, pháo tống chuẩn bị cho thời khắc giao
thừa hay hội làng với thật nhiều trò chơi thú vị như chọi gà, bài chòi, cờ người…
làm nên một cái Tết thật rộn ràng, ấm áp. Mùa xuân lấp lánh còn hiển hiện trên
ánh mắt hân hoan của bọn trẻ con được mặc áo mới và nhận phong bao lì xì đỏ
chót đầu năm hay trên gương mặt rạng rỡ của những bà mẹ sáng mùng Một Tết khi
nhìn thấy bàn thờ tươm tất, mâm cơm thịnh soạn khác hẳn ngày thường cơ cực.
Hình ảnh: Tết cổ truyền Việt Nam xưa và nay - Cảm nhận
Cảm nhận về Tết cổ truyền Việt Nam ngày nay
Tết nay, ta nhận ra có ít nhiều sự khác biệt trong phong
tục Tết cổ truyền. Việc sắm Tết của các bà nội trợ có phần nhẹ nhàng và tiện lợi.
Không cần mất nhiều thời gian chuẩn bị, chỉ cần dạo quanh một vòng siêu thị hay
đi chợ vào những ngày giáp Tết mọi thứ đã sẵn sàng để cả gia đình đón xuân vui
vẻ, đủ đầy. Các bà các cô nội trợ thời nay cũng ít lâm vào tình cảnh phờ phạc
chuẩn bị quá nhiều mâm cao cỗ đầy để cúng kiến tổ tiên mà có nhiều thời gian để
nghỉ ngơi và vui chơi hơn, chăm sóc cho mình nhiều hơn.
Đời sống ngày càng tân tiến, khái niệm “ăn Tết” đã được thay
thế dần bởi cụm từ “nghỉ Tết, chơi Tết” nên mọi người có nhiều sự lựa chọn phù
hợp cho mùa xuân của mình. Có gia đình chỉ sau ngày mùng Một cúng gia tiên xong
xuôi là kéo vali đi du lịch để khám phá, xả stress và hào hứng vui chơi. Có người
lại chọn cung đường Đông Bắc, Tây Bắc lộng gió để cùng đắm mình thưởng ngoạn giữa
vườn hoa xuân tuyệt đẹp và mang chiếc áo ấm nghĩa tình, chút bánh kẹo miền xuôi
cho lũ trẻ vùng cao còn nhiều thiếu thốn, xem như những món quà tết đầy ý nghĩa
mang tặng những người khó khăn, thể hiện tinh thần nhường cơm sẻ áo, đùm bọc lẫn
nhau tốt lành của người Việt, nhất là trong dịp tết nguyên đán.
Hình ảnh: Tết cổ truyền Việt Nam xưa và nay - Cảm nhận
Điều đáng quý là ta vẫn tìm thấy nhiều phong tục cổ truyền
ngày Tết đẹp mà cha ông đã lưu truyền từ đời này sang đời khác. Dù sống
trên quê hương hay phiêu bạt khắp phương trời bốn bể, Tết luôn là dịp con cháu
thể hiện lòng thành kính, nhớ ơn về tổ tiên. Vì thế, vào thời khắc giao thừa và
sáng mùng Một Tết, gia đình nghèo khó hay giàu sang đều cố gắng sắm sửa mâm cỗ
thịnh soạn dâng lên ông bà, mong phù hộ cho một năm mới bình an, vạn sự như ý,
tài lộc đầy nhà, con cháu học tập giỏi giang.
Ngày đầu năm, xuất hành, hái lộc là các phong tục tết cổ
truyền Việt Nam vẫn còn gìn giữ đến ngày nay. Đến đền chùa, người ta thường
mang về một cành cây nhỏ để mang “lộc” về cho cả nhà, mang về sự tươi tốt tượng
trưng cho năm mới sẽ tràn đầy sức sống và thêm tươi vui. Khác với miền Bắc, miền
Trung không có tục hái lộc đầu năm nhờ thế mà cây cối trong các đền chùa vẫn giữ
nguyên lá xanh biếc suốt mùa xuân.
Người Việt vẫn giữ nếp chúc Tết nhau mỗi độ xuân về, để mời
nhau chén trà xuân cùng những ước vọng tốt đẹp nhất, trao tặng nhau những phần
quà tết hết sức ý nghĩa, gửi gắm những thông điệp mùa xuân với lời thăm hỏi, cầu
chúc cho sức khỏe, an khang thịnh vượng. Con cháu tụ họp ở nhà tộc trưởng thắp
hương cho tổ tiên và chúc tết ông bà, cha mẹ và lì xì mừng tuổi cho trẻ con
ngoan ngoãn, chóng lớn. Nhà nào cũng phải có một chậu mai vàng hay cành đào, chậu
vạn thọ, hoa cúc trước sân để chuẩn bị đón Tết. Miền Bắc thường chọn cành đào để
cắm trên bàn thờ hoặc trang trí trong nhà bởi màu đỏ có quyền lực trừ ma và là
lời chúc phúc. Miền Trung và miền Nam lại chưng mai vàng, vạn thọ vì màu này tượng
trưng cho sự cao thượng, vinh hiển. Đặc biệt, cây quất với lộc xanh mơn mởn,
hoa trắng lốm đốm, quả chín vàng, sum suê biểu tượng cho sự sinh sôi, thịnh vượng
luôn đặt tại vị trí trang trọng nhất nhà.
Hình ảnh: Tết cổ truyền Việt Nam xưa và nay - Cảm nhận
Mỗi độ Tết đến, từ Bắc chí Nam, hễ nơi đâu có thầy đồ là có
những người xin chữ thành tâm. Thư pháp ngày nay ngoài chữ nho còn có thêm chữ
quốc ngữ nên khách du xuân tha hồ lựa chọn những câu chữ hay nhất để treo trong
nhà. Phong tục cổ truyền Ngày Tết Việt cũng vì thế mà thêm phần linh
thiêng, đậm đà bản sắc.
Trên đây là 10 phong tục cổ truyền ngày tết Việt Nam cầu bình
an - phát đạt - sum vầy - ấm no mà chúng tôi vừa liệt kê cho các bạn, hi vọng rằng
trong năm mới 2016 này, gia đình bạn có thể thực hiện đầy đủ những nghi thức
này để không bỏ xót, không quên lãng đi những nét văn hóa đẹp rất riêng truyền
thống xa xưa lâu đời của ông cha ta.
Tóm lại, ngày Tết chính là ngày mà các giá trị văn hóa tốt đẹp
của đất nước được phát huy tối đa, vì thế mà các bạn nên giữ nét thuần phong mỹ
tục này để không bao giờ bị mai một, góp phần truyền đạt nhiều cái hay cái quý
giá cho từng lớp thế hệ con cháu qua bao đời.
Chúc bạn và gia đình đón một cái tết thật may mắn, an khang,
thịnh vượng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét