Gợi mở của Hỏa Diệu Thúy trong cuốn "Sự đọc - Chỉ dấu và đường biên"

Gợi mở của Hỏa Diệu Thúy
trong cuốn "Sự đọc
Chỉ dấu và đường biên"

Với cương vị là giảng viên (PGS.TS ngành Văn học), giảng dạy tại trường Đại học Hồng Đức, đồng thời là trưởng ban Lý luận phê bình Văn học nghệ thuật thuộc Hội Văn học nghệ thuật Thanh Hóa, Hỏa Diệu Thúy luôn quan tâm đến việc viết, trách nhiệm của người đi trước để bồi dưỡng người viết trẻ.
Hỏa Diệu Thúy đã cùng đồng đội cất công tìm tòi những diễn đàn để đào tạo lực lượng người viết trẻ. Bản thân Hỏa Diệu Thúy luôn nghiêm túc với công việc, chị có 3 công trình sách chuyên khảo gồm “Truyện ngắn hiện đại Việt Nam 1945-1975”, (2007, NXB Hội Nhà văn) “Văn học hiện đại Thanh Hóa” (2012, NXB Hội Nhà văn), “Sự đọc- chỉ dấu và đường biên”, (2022, NXB Văn học). Ngoài ra, chị còn có nhiều bài viết được in trên nhiều đầu báo và tạp chí, các công trình được bạn đọc, bạn viết, các nhà nghiên cứu cùng chuyên môn yêu mến, đánh giá cao.
Cuốn “Sự đọc- chỉ dấu và đường biên”của nhà lý luận phê bình Hỏa Diệu Thúy dày 285 trang, bộc lộ những tình cảm, trí tuệ, phông văn hóa, triết học, dân tộc, tôn giáo … Trong cuốn sách này, tác giả xây dựng kết cấu 2 phần, phần đầu như sự “ưu tiên” cho những gương mặt văn nghệ sĩ Thanh Hóa, phần sau là những tác giả ở mọi miền đất nước. Rõ ràng, Hỏa Diệu Thúy ngầm gửi chúng ta chiếc vé dạo chơi của chị, chị đi từ gần tới xa, từ cụ thể đến bao quát, song đều tập trung những vấn đề mới, những vấn đề có tính đại diện, hoặc tính minh triết của tư tưởng của từng tác giả. Chị dấn thân vào từng tác giả, tác phẩm, bộc lộ tình cảm mà vẫn duy trì được tính khách quan, không thiên vị. Hỏa Diệu Thúy nhìn nhận đối tượng trong tính phổ quát và tính sáng tạo, mới mẻ, chị đánh giá vấn đề văn học dưới lăng kính của văn hóa, tư tưởng (trong đó có cả yếu tố lịch sử, tôn giáo, triết học)… Cây bút Hỏa Diệu Thúy có lúc tung hoành, thu phóng, có lúc xoáy sâu tìm tòi. Chị giống như người đi rừng, phát quang rậm rạp để người đọc thêm một cách tiếp nhận mới.
Chị đã đặt tên cho “đứa con tinh thần” một cách hàm súc và mang đậm tính hình tượng, tính triết lý: “Sự đọc- chỉ dấu và đường biên”. Trong quá trình khảo cứu, Hỏa Diệu Thúy đã có sẵn một tâm thế, hành trình, gọt những lớp lang nghĩa của ngôn từ, bóc tách bí mật của hình tượng, biểu tượng, xoáy vào những điểm nổi bật nhất của đối tượng. Khi tìm hiểu về văn học Thanh Hóa, Hỏa Diệu Thúy lựa chọn một số vấn đề mang tính tầm vóc của lịch sử, con người và văn chương xứ Thanh. Chị điểm mặt và sự lựa chọn rất “tinh” vấn đề của nhiều tác giả. Chị lựa chọn các tác giả ở mọi miền đất nước để thấy được phông văn hóa của các vùng đất, con người. Những cái tên chị điểm đến trở nên thân thuộc hơn với bạn đọc như Sơn Nam, Hồ Anh Thái, Lê Thành Nghị, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Xuân Thủy, Thạch Lam, Phùng Văn Khải, Nguyễn Khải, Văn Đắc, Mã Giang Lân, Lê Ngọc Minh, Nguyễn Duy, Hà Thị Cẩm Anh.
Trong cuốn sách này cho thấy, Hỏa Diệu Thúy thật là một phụ nữ cân bằng được lý và tình, giữa nét tinh tế và sự sâu sắc. Chị lấy văn hóa làm xuất phát điểm và đích ngắm, tìm ra những nét riêng, cái bản sắc của từng cá nhân hay cộng đồng mà chị nghiên cứu. Ngay tiêu đề đã thể hiện việc lựa chọn tập trung vào cái bản sắc như: “Những phẩm chất của người Thanh Hóa”, “Hình tượng chim lạc trên trống đồng cổ Đông Sơn”, “Bảo tồn gìn giữ phong tục “mo” của người Mường” “Minh Hiệu, tầm vóc nhà văn hóa”… Hỏa Diệu Thúy đánh giá Nguyễn Minh Châu bằng xuất phát điểm lịch sử, triết học, nhận định đanh gọn, rõ và sắc. Đánh giá trên bình diện nghệ thuật và tư tưởng, nhưng tên của mỗi bài nghiên cứu của chị đều mang tầm tư tưởng, gắn với suy lý, tư duy triết học. Điểm này làm cho Hỏa Diệu Thúy “già đi’ vì sự sâu sắc, góc cạnh. Ta cực kỳ tâm đắc và thú vị về phát hiện của chị đối với vùng đất xứ Thanh: “Dòng sông Mã chảy qua nhiều vùng đất nhưng về đến xứ Thanh mới cất lên thành những câu hò hào hùng, da diết, cõi Nam nhiều hang động kỳ thú nhưng chỉ có động Bích Đào của xứ Thanh mới có huyền thoại người kết duyên với tiên, biển Việt Nam dài hơn ba ngàn cây số nhưng chỉ ở xứ Thanh mới sinh ra vị thần trấn giữ biển cả…”
Trong hành trình giải mã những chỉ dấu, lần theo những đường biên của tác phẩm, chị tập trung vào ngôn ngữ, lời thoại, tìm ra sự tường minh của tư tưởng từ lời thoại của nhân vật. Ngôn ngữ phê bình của chị có sự hóa thân, có biến tấu, có sự ám ảnh vào tư tưởng chủ đạo của tác phẩm. Chị cho người đọc thấy một Văn Đắc phóng khoáng, một Nguyễn Minh Châu triết lý, một Nguyễn Duy chân tình, sâu sắc, một Hà Thị Cẩm Anh mộc mạc, tình cảm…Cây bút Hỏa Diệu Thúy có sự đồng điệu trong mỗi vấn đề mình lựa chọn nhưng giữ được độ “đằm” riêng. Nghiên cứu của chị đối với tác phẩm “Dầu về gió xóa” của Hồ Anh Thái bằng cảm quan hậu hiện đại, nghiên cứu về tiểu thuyết “Có tiếng người trong gió” của Nguyễn Xuân Thủy đã tìm ra nút thắt, mở của nghệ thuật và đời sống xã hội trong bối cảnh mới. Nghiên cứu của chị về tục “mo” của người Mường, về Nguyễn Minh Châu cho thấy sự quan tâm đặc biệt, mối liên hệ chặt chẽ giữa văn học với văn hóa và triết học. Chị nhận định về quê nhà qua bài viết của Nguyễn Duy một cách vừa thành thật, đồng cảm vừa dí dỏm, tinh tế. Chính sự dí dỏm này, ta lại thấy một Hỏa Diệu Thúy khéo léo, trẻ trung và hồn hậu.
Đọc phê bình của Hỏa Diệu Thúy thấy một cốt cách vững chãi, vừa gần gũi, bình dân, vừa có sự nho nhã, uyên thâm, nét truyền thống xen lẫn hiện đại, có sự dịu dàng nữ tính đồng thời có sự khoáng đạt. Văn bản diễn ngôn của chị bộc lộ sự ứng biến, chuyển hóa để tiếp cận được đa số độc giả, trong đó thể hiện năng lực sư phạm của một nhà giáo trong phê bình, đó là định hướng, gợi mở cho người đọc, đồng thời lại định hướng được đích đến cho nhóm người đọc thông minh. “Sự đọc- chỉ dấu và đường biên”là cuốn sách mà để đọc nó độc giả sẽ thấy có sự vất vả như leo núi, nhưng đọc xong ta không chỉ lưu luyến mà biết ơn sự khai minh của Hỏa Diệu Thúy.
20/11/2025
Mai Thị Hạnh Lê
Theo https://vanhocsaigon.com/