Đôi điều suy ngẫm về nghề viết

Đôi điều suy ngẫm về nghề viết

Chúc mừng các nhà báo nhân 21-6.

Nhân ngày báo chí Việt Nam, Hiệu Minh Blog xin chúc độc giả là nhà báo có nhiều niềm vui và luôn giữ ngòi bút có lửa. Cảm ơn độc giả gần xa đã đóng góp cho blog này ngày càng lan tỏa. 

Tuần vừa rồi nghỉ mát ở Xuân Thành (Hà Tĩnh) với công ty Hanvet, tôi gặp bác Dương Đình Long. Thấy các bạn già nói về ông như một chuyên gia số 1 về bò của Việt Nam, tôi nảy ý định viết về ông.

Trong vai blogger tôi có thể ngồi salon máy lạnh để tìm nguồn, dựa vào vài thông tin nghe trước đó là đủ cho một bài viết ngắn, đủ câu views. Tuy nhiên, muốn biết ông nghè bò này có trình độ thế nào, cần phải đi thực tế. Sau hơn một tiếng dưới nắng gắt 36-39oC của mấy xã xung quanh Xuân Thành, nhà khoa học hiểu thêm về cung cách nuôi bò của người Hà Tĩnh, còn blogger hiểu thêm về nhân vật định viết.

Bạn đọc sẽ tin kiến thức về bò của tiến sỹ Long hơn nếu người viết đi cùng, nghe ông giải thích về các loại bò, cách ăn và giao phối của chúng ra sao. Qua chuyến thăm ngắn với sự thân tình, ông đã kể cho tôi nghe về cuộc đời khốn khó, lên bờ xuống ruộng, từng đi hoạn lợn kiếm tiền nuôi con, rồi thành đạt với trình độ cao về sinh sản cho bò, truyền đạt kinh nghiệm thiến bò một cách khoa học, giúp nông dân thoát nghèo.

Trong lúc thăm bà con nông dân, tôi đã thu thập thêm thông tin về cách nuôi của họ, đối chiếu với những gì mà tiến sỹ Long nói với tôi. So với trước kia, những bài viết gần đây trên Hiệu Minh blog có nhiều thông tin thực tế gồm các trao đổi với nhân vật trong bài, hình ảnh rõ nét.

Thời gian về nước, tôi từng ra bờ Hồ chụp ảnh dân chúng biểu tình chống chặt phá cây xanh, xem dân oan đòi đất, tới phố Nguyễn Chí Thanh xem người ta đốn cây như thế nào, đi đó đây để hiểu đất nước khi mình viết. Tự nhiên thấy bản thân cần học những bài sơ đẳng về nghề cầm bút vinh quang và cay đắng này.

Trên mạng có vài điều như cẩm nang cho người cầm bút xin kể ra để bạn đọc tham khảo: 

(1) Đưa tin chính xác và khách quan; 

(2) Tránh gây phương hại; 

(3) Độc lập; và 

(4) Trách nhiệm và minh bạch.

Đưa tin chính xác và khách quan

Đạo đức cao nhất của người cầm bút là đưa tin chính xác và khách quan, bản thân phải trung thực và dũng cảm trong việc thu thâp, viết và bình luận tin tức. Phải chịu trách nhiệm về độ chính xác của tin tức, cần kiểm chứng trước khi đăng, và nhất là cần nguồn tin gốc đáng tin cậy. Vì lý do chạy đua với thời gian mà đưa tin sai sẽ không được ai chấp nhận.

Ngữ cảnh của tin tức cũng quan trọng. Trong lúc đưa tin về loài bò lai Sind, tôi có viết bò lai nặng khoảng 4-5 tạ, nhưng có bạn phản hồi, bò lai có thể nặng hàng tấn. Tôi viết trong ngữ cảnh của Hà Tĩnh chuyên chăn bò thả rông và loại bò Ấn lai giá rẻ hơn, bạn đọc lại hiểu chung chung về bò lai kể cả từ Úc hay New Zealand. Diễn giải sai hay đơn giản hóa việc đưa tin sẽ gây hiểu lầm.

Khi đưa tin cần nói rõ nguồn. Ngày nay với internet phát triển, công chúng dễ dàng tìm ra nguồn để đối chiếu với tin đã đưa. Tuy nhiên, khi nguồn tin cần phải giấu mặt thì cũng cần tìm ra tại sao họ phải giấu mặt. Nếu họ đối mặt với nguy hiểm, sợ trả thù thì phải bảo vệ họ, tuy nhiên cũng phải giải thích tại sao phải che giấu. Nhưng cần phát triển nguồn tin để cho phép họ được nói lên những chuyện sai trái.

Không đưa tin vịt là một tố chất 

quan trọng của người cầm bút. Ảnh: Internet

Hết sức tránh đóng giả dân thường để săn tin, chụp ảnh, trừ phi các phương pháp truyền thống không giúp cho nguồn tin đến được công chúng. Dũng cảm chỉ ra những kẻ đang giữ quyền lực làm sai, mang tiếng nói cho người không thể nói và đang tuyệt vọng.

Hãy ủng hộ một xã hội mở để trao đổi quan điểm, cho dù quan điểm trái chiều. Ủng hộ chính phủ minh bạch, tìm mọi cách để công khai hoạt động của chính phủ.

Khi đưa tin cần lưu ý đến sự đa chiều và số đông, không bỏ qua những nhóm người ít được lên tiếng. Không phóng đại khi viết tin. Giá trị của bài viết là lượng tin và sự thật. Bài viết nên có ảnh minh họa, ảnh do chính tác giả chụp càng tốt.

Tránh gây phương hại

Người cầm bút nên coi nguồn tin, đối tượng, bạn đồng nghiệp và cả người đọc là những con người cần được tôn trọng.

Vì thế cần cân bằng những gì mà công chúng cần biết và những gì có thể phương hại hay làm người khác mất đi hình ảnh đẹp của họ.

Tin về trẻ em, người bị lạm dụng tình dục, người ít học, không có kinh nghiệm với truyền thông,  cần phải đặc biệt lưu ý khi viết tin, đưa hình ảnh. Viết về văn hóa vùng miền, tôn giáo cần lưu ý nếu không muốn bão nổi trên mạng.

Quyền tiếp cận thông tin khác với đạo đức nghề nhiệp khi đưa tin. Dân thường có quyền bảo vệ thông tin cá nhân hơn là những nhân vật công chúng có quyền lực, nhất là họ dùng tiền thuế của dân. Khi đưa thông tin cá nhân phải thận trọng nếu không muốn bị vướng vào vòng lao lý.

Gây nghi ngờ cho bạn đọc trong viết tin là điều không nên. Tin về nghi án, không kết luận vội vàng, hoặc tin làm cho cuộc điều tra bị ảnh hưởng do tung lên mạng, kẻ nghi án chạy mất.

Hoạt động độc lập

Một trong những trách nhiệm lớn nhất của người cầm bút là phục vụ công chúng, vì thế tính độc lập hết sức quan trọng. Vì quan hệ cá nhân, vì phong bì, vi phạm xung đột lợi ích sẽ bẻ gãy ngòi bút. Những món qua nhỏ nhỏ, phí viết, đi chơi miễn phí, vào khách sạn không mất tiền chỉ làm tổn hại thanh danh của người viết và đôi khi mất việc.

Viết mục đích cho quảng cáo, cho nhà tài trợ, giúp các chủ dự án sẽ không còn sự khách quan. Ranh giới quảng cáo và tin tức rất mỏng manh. Tờ báo thiếu sự độc lập sẽ có ngày đóng cửa.

Trách nhiệm và minh bạch

Báo chí là quyền lực thứ 4 giúp cho chính quyền có trách nhiệm hơn với dân chúng và minh bạch trong hoạt động. Nhà báo là người của công chúng không thể lẩn tránh trách nhiệm và sự minh bạch trong các bài viết.

Vì thế họ cần biết giải trình sự lựa chọn đạo đức và quá trình tìm tin. Tạo không gian cho bạn đọc phản hồi là một điều tốt. Nếu sai cần trả lời ngay và chấn chỉnh. Biết nhận sai là một trong những giá trị tạo nên thương hiệu của ngòi bút.

Người viết chờ đợi chuẩn cao ở người khác thì bạn đọc cũng chờ đợi ở nhà báo như vậy.

Đôi điều sưu tầm trên mạng, mong bạn đọc đóng góp cho các nhà báo, bloggers nhân ngày báo chí Việt Nam.

Theo http://hieuminh.org/