Cuốn sách nhỏ bàn vấn đề lớn
Chỉ hai phần đơn giản thế thôi, song trong đó chứa đựng tư
liệu của rất nhiều bộ môn cả khoa học xã hội lẫn khoa học tự nhiên như nhân
chủng học, di truyền học, khảo cổ học , sử học, ngôn ngữ học, địa chất học.v.v...
Tác giả đã sử dụng tư liệu từ xa xưa như Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ
Liên, Việt sử tiêu án của Ngô Thời Sĩ, những tư liệu trước Cách mạng Tháng 8
như Việt Nam sử lược của Trân Trọng Kim, của L. Aurousseau và khá nhiều tư liệu
của các học giả ở miền Nam trước ngày đất nước thống nhất năm 1975 như cuốn
Nguồn gốc Mã Lai của dân tộc Việt Nam của Bình Nguyên Lộc, các cuốn sử của Phạm
Văn Sơn, sách của Kim Định, Nguyễn Đăng Thục, v.v...cùng nhiều sách của các
học giả như các công trình của W.G. Solheim II, C. Sauer, J.Y. Chu, Bing Su,
W. Kim, S.W. Ballinger, Jin Li, Peter Savolainen, Stephen Oppenheimer, v.v...
Trước một khối lượng tư liệu đồ sộ từ nhiều nguồn khác nhau
như vậy, tôi lần đọc trích yếu lý lịch của tác giả ở trang bìa: Hà Văn Thuỳ
quê gốc lúa Thái Bình, sinh trước Cách mạng Tháng 8 một năm, tốt nghiệp Khoa
Sinh Đại học Tổng hợp Hà Nội năm 1967. Ra nghề, không làm công việc của ngành
sinh học, mà chuyên về văn, thơ. Từng làm việc tại Hội Văn nghệ Thái Bình,
Kiên Giang rồi báo Văn nghệ - Hội Nhà văn Việt Nam. Và cũng đã có tác phẩm đủ
các lãnh vực thơ, tiểu thuyết, biên khảo, dịch thuật, phê bình và tiểu luận.
Cuốn Tìm lại cội nguồn văn hoá của người Việt này là tác phẩm gần đây nhất của
ông, xuất bản năm 2007.
Càng đọc tôi càng phục khả năng đọc và viết của ông. Ngành
văn thơ vốn là nghề tay trái của ông mà đã có những công trình đủ loại như vậy,
nếu ngay từ đầu hiến thân cho ngành tay phải chắc là đã có nhiều đóng góp to
lớn cho ngành sinh học. Ngay cuốn sách này, theo tôi chính là xuất phát từ những
kiến thức sinh học mà ông đã tiếp thu từ những ngày ngồi trên ghế nhà trường.
Vì thế, tuy công trình dẫn ra rất nhiều nguồn tư liệu, nhưng kết luận cuối
cùng của ông chính là dựa trên tư liệu di truyền học (?).
Như phần trên đã nói, công trình này đã đề cập đến một vấn
đề vô cùng quan trọng mà không phải các nhà khoa học cần và phải giải đáp mà
cũng là nguyện vọng của bất cứ một người con dân đất Việt nào ở trong hay
ngoài nước đều muốn biết. Đặc biệt là những người dân Việt sống xa tổ quốc lại
càng quan tâm tìm hiểu cội nguồn dân tộc. Trong những năm tháng trước giải
phóng miền Nam - 1975, có rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm đến vấn đề này,
chẳng hạn như Nguyễn Phương có các bài: Tiến trình hình thành của dân tộc Việt
Nam, Việt Nam thời khai sinh; Trở lại bài lịch sử Lạc Việt; Nghiêm Thẩm có
bài Nguồn gốc văn minh Việt Nam; Đỗ Trọng Huề có bài Đi tìm dấu vết Hùng
Vương; Hồ Hữu Tường có bài Đi tìm nguồn gốc dân tộc, v.v...Và ngay trên miền
Bắc nước ta trong những ngày kháng chiến chống Mỹ ác liệt nhất, toàn ngành khảo
cổ, sử học, dân tộc học cùng một số ngành liên quan khác đã tập trung một số
năm nghiên cứu về thời kỳ dựng nước đầu tiên của dân tộc: Thời Hùng Vương.
Chính nhờ đợt nghiên cứu tập trung này mà Thời kỳ Hùng Vương từ trong mây mù
huyền thoại đã được đưa vào chính sử...
Nói như vậy để thấy rằng tác giả Hà Văn Thùy đã đề cập đến
một vấn đề cấp thiết mà mỗi người dân Việt bất cứ ở đâu, làm bất cứ công việc
gì đều muốn biết.
Nhưng, đúng đây là một vấn đề vừa rộng vừa khó nên ít người
muốn xông vào nên có hiện tượng đúng như Xuân Cang nói về hai công trình Việt
Lý Tố Nguyên và Cơ cấu Việt Nho của Lương Kim Định bị chìm trong im lặng.
Thực ra, thì vấn đề Nguồn gốc dân tộc Việt Nam luôn được đề
cập đến trong các công trình khảo cổ và lịch sử thời kỳ tiền sơ sử,
nhưng thường chỉ được gói gọn trong tư liệu cổ nhân học và khảo cổ học phát
hiện được trong những năm gần đây có sự đối chiếu với truyền thuyết trong các
thư tịch xưa.
Cuốn sách mà tác giả dẫn ra khá nhiều tài liệu về các ngữ hệ
ngôn ngữ từ Môn - Khme, Mèo - Dao, Tày - Thái đến Tạng - Miến, Mã Lai - Đa Đảo,
Việt - Mường, các tài liệu về nhân chủng như đại chủng Mongoloid, Australoid,
người Melanesien, Indonesien và Nam Á thuộc loại hình nhân chủng Mongoloid
phương Nam và loại bình Mongoloid phương Bắc, cùng các thần thoại về Tam
Hoàng, Ngũ Đế, về nước Xích Quỷ, về người Viêm Việt, về Xi Vưu, Đế Lai, Đế
Minh, v.v... và đặc biệt tác giả đã dựa vào tư liệu di truyền học hiện đại của
các học giả phương Tây vạch ra con đường thiên di của các dòng người Đông Nam
Á diễn ra với hai giai đoạn. “Giai đoạn đầu là cuộc Bắc tiến mang theo rìu
đá, giống lúa, khoai sọ, giống gà, giống chó đi mở mang khai thác lưu vực
sông Hoàng Hà và Dương Tử... Giai đoạn hai, mà sử sách gọi là cuộc Nam tiến,
thì thực chất là những dòng người Đông Nam Á sau hàng vạn năm khai khẩn mở
mang vùng đất mới, bị kẻ xâm lược xua đuổi, trở về mái nhà xưa, trở lại quê gốc
của mình”.
Đối với người Việt thì “Khoảng 40.000 năm trước, trong dòng
di cư chung của người Đông Nam Á, người Việt từ miền Trung và miền Bắc Việt
Nam tiến lên phía Bắc, trở thành nhân tố chủ đạo trong dòng Bách Việt. Người
Việt làm nông nghiệp lúa nước, quần tụ quanh vùng Thái Sơn, sông Nguồn. Tại
đây người Bách Việt hình thành quốc gia lỏng lẻo, tôn Toại Nhân, Phục Hy, Nữ
Oa những bậc á thánh làm vua, tiếp sau là Thần Nông Viêm Đế. Kế tục Thần Nông
là Đế Minh, Đế Nghi, Đế Lai ở phía Bắc và Kinh Dương Vươn, Lạc Long Quân ở
phía Nam. Thời kỳ này người Mông ở phía bắc và liên tục xâm lấn, thường xuyên
xẩy ra tranh chấp”
“Khoảng năm 2.600 trước Công nguyên, trong trận Trác Lộc, Đế
Lai tử trận, người Mông thắng, tôn Hoàng Đế làm vua. Quân Bách Việt thua trận
theo Âu Cơ con gái Đế Lai chạy xuống nước Xích Quỷ phía Nam sông Dương Tử. Một
bộ phận theo cha Lạc Long Quân chạy ra biển trở về Việt Nam.” (Xem trang 52,
53)
Tóm lại, sau khi trích dẫn nhiều loại tài liệu, tác giả đi
đến kết luận là từ rất sớm, cư dân Đông Nam Á thiên di lên đến miền bắc Trung
Quốc, về sau bị dân du mục ở phía tây bắc tràn vào phải rút lui về phương
nam. Người Việt là một trong số cư dân Đông Nam Á đó đã từng làm chủ đất
Trung Quốc. Về sau bị xua đuổi mà phải trở về đất cũ ở phương nam. Những kết
luận này làm nổi bật vai trò của dân tộc Việt cũng như văn hoá Việt đã một thời
góp phần tạo nên văn minh Trung Hoa.
Ở đây, do phạm vi của một bài báo nhỏ và cũng là do có nhiều
tư liệu như di truyền học hiện đại tôi gần như không có tư liệu nên chỉ xin
nêu lên một số vấn đề quanh cội nguồn dân tộc và văn hoá Việt mà thôi.
Trước hết, theo tôi để giải quyết vấn để trên thì tư liệu cổ
nhân học và tư liệu khảo cổ học là hai nguồn tư liệu quan trọng nhất, còn các
tài liệu khác chỉ là góp phần tham khảo, nó chỉ thật sự có giá trị khi có sự
phù hợp giữa chúng với hai loại tư liệu trên. Bởi vì tài liệu cổ nhân loại và
tài liệu khảo cổ là những tư liệu thực bằng vật chất từ thời đó để lại, còn
truyền thuyết, huyền thoại là những câu chuyện được hình thành sau này, còn
tài liệu dân tộc học hay ngôn ngữ học là những gì còn lại hiện nay nó đã thay
đổi biến dị khá nhiều so với nguyên gốc.
Thứ hai, mối giao lưu trao đổi cũng như sự dịch chuyển của
một bộ phận cư dân qua các thời kỳ là việc xẩy ra thường nhật, nhất là ở một
vị trí như nước ta có thể trao đổi từ đất liền ra hải đảo, từ bắc xuống nam
hay trái lại từ hải đảo vào đất liền, từ Nam lên Bắc. Nhưng qua di cốt sọ
cùng bộ mặt văn hoá vật chất thể hiện trên tư liệu khảo cổ, có thể thấy trên
đất nước ta đã tìm thấy xương răng cùng công cụ đá của con người sơ kỳ thời đại
đá cũ sống cách ngày này năm sáu chục vạn năm, tương đương người vượn Bắc
Kinh. Và trên đất nước ta con người có mặt suốt trong các thờì kỳ đá mới, thời
đại đồng thau và thời đại sắt cho mãi tới ngày nay.Và ngay trên đất Trung Quốc
cũng vậy, cả trên lưu vực sông Hoàng Hà lẫn lưu vực sông Dương Tử và Hoa Nam
suốt từ sơ kỳ thời đại đá cũ cho đến các thời kỳ đồ đá mới, đồ đồng, đồ sắt
sau đó luôn luôn có con người cư trú. Giữa các vùng này luôn có sự giao lưu
trao đổi qua lại hai chiều, song bộ mặt văn hoá mỗi vùng vẫn có những đặc
trưng riêng không thể lẫn được. Những tư liệu trên cho thấy không có một dòng
thiên di lớn từ vùng Đông Nam Á lên miền bắc Trung Quốc trong lịch sử.
Lấy văn hoá Hoà Bình làm ví dụ, văn hoá Hoà Bình phân bố rộng
rãi khắp vùng Đông Nam Á lục địa và một phần vùng Lưỡng Quảng Trung Quốc, và
đựơc xem là văn hoá đặt nền móng cho văn hoá thời tiền sử Đông Nam Á. Vùng
núi Lưỡng Quảng trong khái niệm địa chất được các nhà khoa học xếp
vào Đông Nam Á. Trên vùng sông Dương Tử và lưu vực Hoàng Hà không hề có dấu
tích văn hoá Hoà Bình. Đó là về thời tiền sử.
Còn trong thời dựng nước đầu tiên cuả dân tộc ta: Thời Hùng
Vương các nhà nghiên cứu của nhiều ngành đã qua nhiều cuộc thảo luận
trao đổi, đối chiếu nhiều nguồn tư liệu khác nhau đã đi đến những nhận định
khá thống nhất.Văn hoá Đông Sơn là văn hoá vật chất của thời dưng nước đầu
tiên của dân tộc, mà truyền thuyết gọi là Thời Hùng Vương. Trước đó tại các
lưu vực sông Hồng, sông Mã và sông Cả đã có một quá trình phát triển
liên tục văn hoá thời đại đồng thau để hoà hợp thành văn hoá Đông Sơn mở đầu
vào khoảng một hai thế kỷ đầu Thiên niên kỷ I trước Công nguyên. Trước đây
các học giả phương Tây cho văn hoá Đông Sơn bắt nguồn từ văn hoá sông Hoài thời
Chiến Quốc bên Trung Quốc hoặc tận vùng Han Tát bên trời Âu. Nhưng tư liệu khảo
cổ phát hiện trong vài chục năm lại đây đã chứng minh một cách hùng hồn văn
hoá Đông Sơn có nguồn gốc bản địa, văn hoá Đông Sơn được phát triển lên từ
các văn hoá thời đại đồng thau ở Bắc bộ và bắc Trung bộ.
Thời kỳ hình thành nhà nước Văn Lang của các Vua Hùng trong
Thiên niên kỷ I và II trước Công nguyên là thời kỳ ra đời của nhà
Thương và nhà Chu ở Trung Quốc.Trong giai đoạn văn hoá Phùng Nguyên mở đầu thời
Tiền Đông Sơn (khoảng 4000 – 3500 năm trước) cư dân Phùng Nguyên mới biết đến
kỹ thuật luyện đúc đồng thì thời Thương họ đã đúc được những chiếc đỉnh đồng
nặng tới 700kg. Và cũng cần nói thêm phong cách văn hoá giữa hai vùng hoàn toàn
khác nhau.Trống đồng là biểu tượng của nền văn minh Việt cổ, còn văn minh Hoa
Hạ làm gì có trống đồng. Nhân đây cũng cần nói thêm vấn đề Bách Việt. Bách Việt
là tên phiếm chỉ người Hán dùng để chỉ một số nước nhỏ ở Hoa Nam trước lúc
nhà Tần thống nhất vào Trung Quốc. Đó là Ngô Việt ờ vùng Chiết Giang, Mân Việt
ở vùng Phúc Kiến, Nam Việt ở vùng Quảng Đông, Quế Việt ở vùng Quảng Tây, Điền
Việt ở vùng Vân Nam, và Lạc Việt ở Việt Nam. Trên đất Sơn Đông làm gì có dân
Việt nào. Các dân tộc ở phía nam sông Dương Tử về văn hoá, tộc người khá khác
với người Hán vùng Hoa Hạ, mà trái lại có nhiều nét gần gũi với người Việt
Nam. Trải qua mấy ngàn năm sống chung lẫn lộn trong cộng đồng dân tộc Trung
Quốc, nhưng ngày nay vẫn dễ dàng phân biệt dân Hoa Bắc và dân Hoa Nam.
Tôi trình bày kỹ một số tình hình như vậy để muốn nói rằng,
trong các thời kỳ, các dân tộc đều có sự giao lưu trao đổi, dịch chuyển nơi
cư trú, nhưng cư dân và nền văn hoá bản địa luôn đóng vai trò chủ thể, do đó
cần phải thận trọng sử dụng học thuyết thiên di để giải thích tìm nguồn gốc của
dân tộc và cội nguồn văn hoá. Trước đây nhiều nhà nghiên cứu phương Tây khi
nghiên cứu tìm hiểu cội nguồn các nền văn hoá của các dân tộc thường bị ảnh
hưởng của thuyết thiên di chi phối. Những phát hiện khảo cổ cũng như cổ nhân
loại học những năm gần đây cho thấy nhiều trường hợp không thoả đáng, thậm
chí sai lầm.
Trong cuốn sách mà tác giả Hà Văn Thùy đã sử dụng nhiều tài
liệu, nhưng phải nói rằng tác giả quá chú ý đến tài liệu truyền thuyết hay những
tư liệu quá xưa, hoặc của những người đề cập đến những vấn đề không phải là
chuyên môn của họ, mà ít những tư liệu cập nhật về cổ nhân cũng như khảo cổ.
Chẳng hạn ngày nay tư liệu về cổ nhân cũng như khảo cổ đều cho thấy
trên châu Âu, Nam Á, Đông Nam Á, Bắc Á đều phát hiện di cốt của cả một quá
trình biến diễn từ Người vượn đứng thẳng (Homo erectus) qua Người hiện đại cũ
(Homo sapiens) sang Người hiện đại mới (Homo sapiens sapiens). Những tư liệu
đó cùng với tư liệu khảo cổ cho thấy ngay từ thời tối cổ cũng không hề có một
dòng thiên di từ châu Phi qua Nam Á rồi sang Đông Nam Á, từ đây lại chuyển
lên phía bắc.Có thể trước đây có một vài người theo thuyết một nguồn gốc nêu
lên như vậy, nhưng những phát hiện ngày nay đã khác.
Còn cư dân châu Đại Dương và châu Mỹ thì cho đến nay ở các
nơi đó chưa phát hiện được di cốt và văn hoá của con người thời tối cổ, mà chỉ
mới phát hiện được dấu tích văn hoá và di cốt của con người cách ngày nay vài
vạn năm nên các nhà nghiên cứu cho rằng cư dân tiền sử châu Á đã bằng bè mảng
theo gió mùa hoặc qua eo bể Bering tiến sang châu Đại Dương và châu Mỹ.
Có một số tư liệu tác giả cần chính xác hơn. Chẳng hạn ông
W.G. Solheim II không phải là nhà nhân chủng học, mà thuần tuý là nhà khảo cổ
học Mỹ, giảng dạy ở Đại học Ha-oai. Ông đã đến thăm Việt Nam và tôi cũng đã từng
trao đổi với ông nhiều vấn đề về khảo cổ Việt Nam và Đông Nam Á, chẳng hạn
như ông cho văn hoá Sa Huỳnh là từ hải đảo vào, mà các nhà nghiên cứu chúng
ta có đủ tư liệu chứng minh, văn hoá Sa Huỳnh là một văn hoá bản địa có sự
góp mặt từ một vài nguồn khác.
Hoặc tác giả viết: “...những di vật để lại trong hang núi Đọ”
(tr.74) .Thật ra Núi Đọ không phải là núi đá vôi như ở văn hoá Hoà Bình -
Bắc Sơn, mà núi Đọ là núi đá ba dan và đất, công cụ Núi Đọ được làm từ đá ba
dan chủ yếu nhặt trên sườn núi.
Ở trang 53 tác giả đã viết: “Khoảng 40.000 năm trước, trong
dòng di cư chung của người Đông Nam Á, người Việt từ miền Trung và miền Bắc
Việt Nam tiến lên phía Bắc, trở thành nhân tố chủ đạo trong dòng Bách Việt.
Người Việt làm nông nghiệp lúa nước, quần tụ quanh vùng Thái Sơn, sông Nguồn.
Tại đây người Bách Việt hình thành quốc gia lỏng lẻo...” (tr.53). Trong đoạn
văn ngắn này có vài vấn đề phải bàn.
Thứ nhất, khoảng 40.000 năm trước người Việt chưa hình
thành, vì lúc này con người đang trong giai đoạn cuối để hoàn thành quá trình
hình thành con người về mặt sinh học và bắt đầu hình thành các đại chủng, cư
dân sinh sống trên miền trung và bắc Việt Nam lúc bấy giờ chưa phải là người
Việt.
Thứ hai, lúc này cả thế giới, chứ nói gì đến người Việt đã
làm gì có nông nghiệp, mà lại là nông nghiệp trồng lúa nước.
Nhân đây cũng xin nói thêm về sự ra đời của nông nghiệp.
Trước đây có tài liệu đều nói cư dân văn hoá Hoà Bình sinh sống bằng săn bắn
và hái lượm, nhưng đến những năm 60 của thế kỷ XX sau khi nhà khảo cổ học người
Mỹ C.Gorman đào một di tích thuộc văn hoá Hoà Bình trong Hang Ma, miền bắc
Thái Lan đã phát hiện được một số hạt và phấn hoa của một số cây rau quả như
bầu, đậu, dưa chuột, củ ấu, trám v.v...một số nhà nghiên cứu trong đó có tôi
nghĩ rằng cư dân văn hoá Hoà Bình đã biết đến nông nghiệp sơ khai, mà là nông
nghiệp làm vườn trồng cây rau củ. Tuy vậy, các nhà nghiên cứu nước ta nhận định
về sự ra đời của nông nghiệp sơ khai trong bối cảnh văn hoá Hoà Bình khá dè dặt.
Còn nông nghiệp trồng lúa nước ở ta cho đến nay chỉ mới phát hiện
được dấu tích hạt lúa và vỏ trấu trong một số di tích văn hoá Phùng Nguyên là
có niên đại sớm hơn cả. Hầu như các nhà nghiên cứu về nông nghiệp cổ đều cho
Đông Nam Á là nơi phát sinh của nông nghiệp trồng lúa nước, còn sớm nhất ở nước
nào thì chưa thống nhất được. Di tích Hà Mẫu Độ ở gần Thượng Hải có niên đại
khoảng trên 5.000 năm đã tìm được dấu tích hạt lúa. Ở Thái Lan cũng đã tìm được
dấu tích lúa khá sớm.
Thứ ba là thời Toại Nhân, Phục Hy, Nữ Oa làm gì đã thành lập
được nhà nước kể cả còn lỏng lẻo. Ở Trung Quốc nhà nước đầu tiên là nhà Hạ
cũng chỉ có niên đại khoảng trên dưới 2.000 năm trước Công nguyên để phát triển
thành nhà Thương tiếp sau đó. Ở ta, nhà nước Văn Lang cũng chỉ mới hình thành
vào khoảng đầu Thiên niên kỷ I trước Công nguyên. Các nước Việt khác trong khối
Bách Việt như Điền Việt, Mân Việt cũng có tình hình tương tự .
Qua đó có thể nói nguồn gốc dân tộc Việt Nam là từ cư dân bản
địa đã sinh sống lâu đời trên đất nước ta. Cư dân này trong thời đại đá mới
là ngươì Melanesien và Indonesien thuộc loại hình Mongoloid phương Nam. Sang
thời đại kim khí do sự cộng cư hoà đồng cùng cư dân Hoa Nam tràn xuống, yếu tố
Mongoloid ngày càng đậm thêm thành chủng người Nam Á.Với vị trí nằm ở giữa
con đường giao lưu đông tây nam bắc thường xuyên có mối giao lưu giữa các
nhóm người và các nền văn hoá xung quanh, song yếu tố con người và văn hoá bản
địa luôn chiếm địa vị chủ đạo.
Vì thế tôi nghĩ rằng, đất nước ta trước, trong và sau thời
dựng nước đầu tiên của dân tộc luôn là nơi tiếp nhận các yếu tố nhân chủng và
văn hoá mới để góp phần cùng cư dân và văn hoá bản địa tạo nên bộ mặt dân tộc
và văn hoá mới .
Như phần trên đã nói, cho đến nay tôi chưa có tư liệu về di
truyền học hiện đại khu vực này nên không thể nói được gì hơn, nhưng tư liệu
về di truyền học hiện đại cũng cần được kiểm chứng với các nguồn tư liệu khác
như cổ nhân học và khảo cổ học thì mới đáng tin cậy.
Còn một số vấn đề cần được trao đổi sáng tỏ hơn, nhưng phải
nói rằng đây là một cuốn sách được tác giả viết khá công phu, có trách nhiệm,
tư liệu phong phú rất đáng được trân trọng. Đây thực chất là một công trình
khoa học bao trùm nhiều khoa học rộng lớn được tác giả nêu lên một số ý kiến
mới. Mà đã là khoa học, lại có ý kiến mới thì nhất định sẽ có những ý kiến
trao đổi, đồng ý hoặc phản bác. Đó là điều bình thường. Tôi có nhiều điều muốn
trao đổi cặn kẽ với tác giả như vấn đề Nhà Triệu, vấn đề tượng đá Mỵ Châu,
v.v...nhưng trong bài viết này không thể nói hết. Mong sẽ có dịp được trao đổi
kỹ với tác giả.
* NXB Văn học. Hà Nội, 2006, 186 trang.
Hà Nội, 9/2007
|
Hoàng
Xuân Chinh
Theo http://www.vanchuongviet.org/
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét