Ảnh
hưởng của nghệ thuật Hy Lạp
lên điêu khắc Phật giáo
Người ta cho rằng mỹ lệ của
Hy Lạp đã biến thể sang đường nét căn bản trong các hình tượng của Phật giáo,
khởi đi từ một vùng mà nay, một phần thuộc về Afghanistan, một phần thuộc về
Pakistan. Xưa kia nơi đây là vương quốc Gandhara với những triều đại kéo dài từ
thế kỷ thứ 1 đến thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên và việc giao thương qua vương quốc
nầy theo đường Tơ Lụa (Silk Road) đến Trung Hoa rồi sang tận Nhật Bản. Tại Nhật
Bản, hình tượng của nghệ thuật Gandhara là mẫu mực chính cho các hình tượng nghệ
thuật của Phật giáo trong nhiều thế kỷ cho đến khi Thần đạo Shinto tại Nhật
phát triển thì tiêu chuẩn mỹ lệ của Hy Lạp mới hòa nhập dần vào mỹ thuật của Nhật.
Vậy thì nghệ thuật của Hy Lạp được truyền đi như thế nào đến tận phương Đông?
Nghệ thuật Hy Lạp đã truyền
đi dọc theo đường Tơ Lụa từ Hy Lạp qua nhiều thành thị đến miền Bắc Ấn Độ, rồi
sang Trung Hoa và Nhật Bản bằng 2 đường chính yếu: một là đường ngang qua Ấn Độ,
một đi lên phía Bắc tới Hắc Hải, nơi có một số bộ lạc của dân du mục với nếp sống
khác biệt. Các nhóm du mục nầy thường tới lui vùng Trung Á và Trung Hoa. Họ
trao đổi giao thương với các cộng đồng định cư trên đường du mục, mua bán đổi
chác các vật dụng với Hy Lạp. Bằng vào cách đó họ đã đem tiêu chuẩn mỹ lệ trong
nghệ thuật Hy Lạp vào nghệ thuật của chính họ. Những cổ vật đào xới được ở
Trung Á và Hắc Hải như các tượng người, ngựa, v.v… cho thấy đã chịu ảnh hưởng của
Hy Lạp rất rõ. Vì thế khi nhìn vào các cổ vật của dân du mục nơi đây, đó là
nhìn vào sự biến thể của nghệ thuật Hy Lạp lan đi trên đường Tơ Lụa cùng với
dân du mục qua việc mua bán hàng hóa mà họ mang theo bên mình. Đây là những món
nhỏ và quí bằng vàng, có giá trị thương mại hoặc để đeo trên người làm đồ trang
sức, hoặc giữ làm của gia bảo, hoặc dùng để trao đổi lấy món khác. Những cổ vật
tìm thấy được là kiếng, lược, đồ trang sức bằng vàng chạm trổ tinh vi. Chứng tỏ
hình ảnh khắc trên cổ vật có đường nét mỹ thuật thấm nhập từ một nền văn hóa nầy
sang văn hóa khác.
Ngoài việc lan truyền theo sự
giao thương trên đường Tơ Lụa, người ta phải kể tới việc người Hy Lạp định cư tại
các vùng giao thương nầy. Sự lan tràn của người Hy Lạp về phương Đông vốn đã có
từ lâu, từ nhiều thế kỷ trước Tây lịch và được tăng cường thêm nhờ vào cuộc viễn
chinh của Alexander Đại Đế vào thế kỷ thứ 4 trước Tây lịch. Nên bên cạnh các
món vật được chế tạo để dành riêng cho việc mua bán trao đổi với dân du mục
trên đường Tơ Lụa, người ta còn tìm thấy trên các tượng điêu khắc đào được
trong vùng, những đường nét và tính chất của nghệ thuật Hy Lạp.
Khi Đại đế Alexander mất đi,
đế quốc của ông tan rã thành nhiều tiểu quốc mang đặc tính Hy Lạp trong các
vùng Afghanistan, Pakistan và miền Bắc Ấn Độ. Nhờ những tiểu quốc nầy mà kiểu mẫu
nghệ thuật của Hy Lạp lan tràn nhiều hơn và nhanh hơn. Đồ vật đào được ở Trung
Á như Samarkhand tạc hình người, hình ngựa, hình kỵ mã, hình chiến sĩ, v.v…
không khác gì đồ vật tìm thấy ở Hy Lạp trong cùng thời kỳ nầy. Tuy nhiên các tiểu
quốc Hy Lạp không tồn tại được lâu, những đợt xâm lấn từ Ba Tư đã chiếm đoạt
các tiểu quốc nầy và khi ấy, kẻ xâm lăng được thừa hưởng nghệ thuật của Hy Lạp.
Và vì thế mà trong vùng có ít nhất 3 nền văn hóa và mỹ thuật hòa nhập với nhau,
đó là nền văn hóa du mục, văn hóa Hy Lạp và văn hóa Ba Tư. Chúng ảnh hưởng lẫn
nhau làm phát sinh những niềm tin tôn giáo và mỹ thuật đặc thù của vùng nầy.
Trong các tiểu quốc nầy, tiểu
quốc Bactria và Gandhara vẫn giữ được phần nào văn hóa Hy Lạp, dù rằng họ bị
tách lìa hoàn toàn khỏi vùng Địa Trung Hải khi nằm dưới sự cai trị của La Mã.
Gandhara vì vậy là một nơi lẻ loi, xa xăm của Đế quốc La Mã.
Khi đi đến bất cứ nơi nào
trong vùng Trung Á, người ta cũng sẽ tìm thấy một chút nghệ thuật Hy Lạp còn
sót lại dưới hình thức nầy hay hình thức khác. Đó có thể là đồng tiền xưa vào
thế kỷ thứ 7 sau Tây lịch, có khắc tượng thần trong thần thoại Hy Lạp, như thần
“mỹ thuật” mà ta quen biết dưới tên thần Venus, hay tượng thiếu niên với những
đường nét thật Hy Lạp. Một trong những vùng cho thấy ảnh hưởng của Hy Lạp rất mạnh
mẽ là tiểu quốc Gandhara.
Qua một chút lịch sử của nơi
nầy thì vào thế kỷ thứ 3 trước Tây lịch, miền Bắc Ấn Độ dưới quyền cai trị của
vua Asoka (A Dục), Phật giáo được chọn làm quốc giáo. Trước thời đại của vua
Asoka, Phật giáo chính yếu là một tôn giáo không có hình tượng, nặng về ý niệm
hơn là hình ảnh thờ phượng. Phật giáo khi ấy chưa có hình hay tượng đức Phật,
cái mà người ta có là những bảo tháp Stupa, nơi cất giữ xá lợi. Trong thời vua
Asoka, nhiều bảo tháp được xây trong nước và nhà vua phân chia xá lợi để mỗi
nơi đều có phần cất giữ trong bảo tháp thờ phượng. Bảo tháp vì vậy là hình ảnh
sớm sủa nhất của Phật giáo. Sau đó là bánh xe Pháp Luân, nhưng không có hình tượng
của đức Phật.
Văn hóa bấy giờ không xem việc
có hình tượng đức Phật là điều cần thiết cho Phật giáo, không coi đó là việc
chính yếu cho lòng tin. Đây là thời điểm mà những tiểu quốc Hy Lạp thành hình ở
Trung Á. Chúng ta không biết nhiều về những tiểu quốc nầy, ngoài các di tích
còn sót lại mà vật quan trọng là những đồng tiền, trên đó các hình chạm khắc biểu
lộ rõ ràng đường nét truyền thống của Hy Lạp, qua nét mặt các vị tiểu vương
cùng hình ảnh quen thuộc của các lực sĩ và trận tranh tài. Các vị tiểu vương nầy
tuy chịu ảnh hưởng của Hy Lạp, nhưng đã chấp nhận Phật giáo hoặc ít hoặc nhiều
mà khoa khảo cổ và sử sách còn ghi lại tên tuổi một vài vị.
Thí dụ như tiểu
vương Nandana vào thế kỷ thứ 2 trước Tây lịch, với hình ảnh còn khắc trên các đồng
tiền vàng; hay tiểu vương Milinda (tiếng Anh gọi là Menander) có những cuộc đàm
thoại về giáo pháp với đại đức Na Tiên (Nagasena) như đã được ghi trong Kinh điển
Phật giáo. Và tiểu vương đã cho phép Phật giáo được phát triển trong vương quốc
thuộc nguồn gốc Hy Lạp của mình. Gandhara vì thế là nơi gặp gỡ đầu tiên giữa
văn hóa Hy Lạp và văn hóa Phật giáo.
Theo http://bookhunterclub.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét