Trương Văn Dân - Nếu
không từ một áng mây trôi…
1. Nếu không về - không sang…
Vừa lên cầu thang, bước vào căn phòng nhỏ quen thuộc của Tòa
soạn Quán văn, anh Nguyên Minh đưa cho tôi quyển sách mới xuất bản của Trương
Văn Dân gửi tặng, nhan đề Milano-Sài Gòn đang về hay đang sang ký từ
ngày 30.10.2018 mà “đi giang hồ” mãi qua tháng 11 này tôi mới ghé nhận được. Lật
trang đầu, tự nhiên mấy dòng đề tặng giản dị mà ý nhị thân thương này làm tôi bỗng
dưng bồi hồi...
Milano-Sài Gòn đang về hay đang sang
Nếu không về, không sang
Thì làm sao gặp gỡ Hoàng Kim Oanh và Quán Văn…
Ừ nhỉ... nếu không về - không sang..., thì quả là đâu có những
tình cờ hữu duyên hội ngộ văn chương đẹp và một mối tình bằng hữu – mối tình
Quán Văn thắm thiết như bây giờ.
Lan man nhớ ‘cái thuở ban đầu Quán Văn” bao nhiêu là lưu luyến
bảy năm xưa...
Tình cờ cùng tham dự trong hai buổi bảo vệ luận án tiến sĩ của
hai tân khoa Đại học Quy Nhơn, anh Lê Nhật Ký và Châu Minh Hùng, nhà văn Trương
Văn Dân mời tôi đến dự ra mắt Quán Văn số đầu tiên 001 ở một quán cafe đường
Nguyễn Văn Thủ. Có tiết dạy, tranh thủ giờ ra chơi, tôi chạy đến. Buổi ra mắt
khá rộn ràng với nhiều tên tuổi làng văn mà thật tình tôi không kịp nhìn kỹ một
ai, chỉ gặp mỗi anh Nguyễn Hoà vcv và kịp chào GS Huỳnh Như Phương, thầy tôi.
Mua một tập Quán văn ủng hộ, nghe hai cháu ngoại nhà văn chủ biên Nguyên Minh
múa hát một bài duy nhất rồi phải quay về số 4 Tôn Đức Thắng... dạy tiếp 2 tiết
sau.
Từ đó, mỗi số ra mắt, Trương Văn Dân lại gọi, nhắn... và mời
cộng tác. Có khi tôi đến được, có khi không...
Một chút ngỡ ngàng với những trang viết “out of the box”
trong khi tôi đang trôi trong guồng chảy văn chương một ngôi trường sư phạm,
tôi mò mẫm tìm kiếm một tiếng nói đồng thanh đồng khí để có thể tương ứng,
tương cầu... Tiếp nối, vài lần tham dự ấm áp, chân tình lần duy nhất nhà anh
Trương Thìn, khi Café Chiêu tận Tân Bình, khi bên kênh Nhiêu Lộc… Đặc biệt, lần
ra mắt QV số 10 ở nhà hàng Sông Trăng là một cuộc hạnh ngộ xúc động khi chứng
kiến tình bạn đẹp như thơ trải 40 năm dâu bể tử sinh, nhờ văn chương mà tìm lại
được nhau... Độc giả thực sự cảm cái tình Quán Văn qua những giãi bày tâm sự của
hai người bạn thiết: nhà thơ Chu Trầm Nguyên Minh và nhà văn Nguyên Minh, hai
cây bút một thời Ý Thức. Tôi gửi bài ở số 11. Anh Nguyên Minh đăng ngay cả bài.
Vẫn cảm thấy lạc lõng. Văn mình lạnh lùng quá, khuôn khổ quá… tuân thủ academic
quá, có vẻ hổng giống ai trong dòng hoài niệm rưng rưng và những vật vã phận đời
nghiệt ngã của các cây bút từng trải hơn nửa thế kỷ trước… Nhưng rồi những tôn
chỉ tuyệt vời của Quán Văn: không phân biệt địa vị xã hội hay học hàm học vị;
không Bắc không Nam, trong nước ngoài nước; không quảng cáo, không nhận tài trợ
bất kỳ nguồn nào... chỉ tự lực chung sức chung lòng vì tôn chỉ duy nhất là Văn
chương và Cái Đẹp đã cuốn hút tôi.
Một tờ báo thật lạ. Không nhuận bút, không báo biếu mà ai
cũng sẵn lòng góp mặt. Không ranh giới già trẻ giàu nghèo, hay lãnh thổ vùng miền,
quan điểm khác biệt… ai yêu mến thì dừng chân góp sức góp lòng… Cứ thế, khi lặng
lẽ lẻ loi chỉ có chủ biên cùng máy tính, máy in, máy ép, máy cắt, máy scan…;
khi sôi nổi đông vui hào hứng bạn xa bạn gần hát hò rôm rả…, cái tòa soạn ‘chuồng
cu” ở cuối cùng một con hẻm nhỏ trên một con đường nhỏ Nguyễn Văn Công ấy, đến
nay, 61 số ra đời, đã nâng niu thành hiện thực không biết bao nhiêu giấc mơ văn
chương của anh em bè bạn mọi miền. Và tôi, cũng không biết từ khi nào, những buổi
cà phê sáng, những buổi họp mặt chiều..., một bài viết mới, một vấn đề tranh luận…,
một cuộc gặp gỡ nhà văn/thơ cùng yêu mến, hay sau những chuyến ‘hành quân xa’
‘trị liệu nhóm” Phan Thiết, Phan Rang, Bảo Lộc, Pleiku, Kontum, Nha Trang, Huế,
Hà Nội, hai chuyến về đất Chín Rồng…; thêm những buồn vui hiếu hỉ, face sớm
face khuya, mess qua mess lại… đã là một phần của cái gia đình văn chương chỉ
có nụ cười và những tấm tình chân thành yêu thương tên gọi Quán Văn.
Trương Văn Dân trong 20 số đầu của Quán Văn gần như là người
‘chỉ đường dẫn lối’ (chính xác cả nghĩa đen, nghĩa bóng) đưa tôi đến không gian
Quán Văn giữa bao nhiêu bận rộn, lạ lẫm, e dè mà một người vừa giã từ bục giảng,
hơn 30 năm quen thuộc với những quy phạm trường lớp không thể một sớm một chiều
rũ bỏ tất cả để hòa nhập ngay được…
Ừ nhỉ... nếu không về - không sang..., nếu Trương Văn Dân
không gặp Elena, và nếu Elena không về Việt Nam…; nếu Trương Văn Dân vẫn ở
Milano, không về Sài Gòn; hay không từ Milano sang Sài Gòn… thì cũng chẳng có
cuộc gặp gỡ trở thành bè bạn quý giá này… Anh chị em Quán Văn nhiều lúc nhớ
nhau than thở, tưởng chừng một ngày một buổi… không thể thiếu nhau… Ôi, Quán
Văn. Ôi cái nhân duyên diệu kỳ mà tôi có lần đọc ở đâu đó lời Phật dạy “Phải từng
500 lần quay lại nhìn nhau từ đời kiếp trước, mới đổi lại một lần lướt qua nhau
trong kiếp này (…) Một nghìn năm qua đi, dưới gốc cây bồ đề vẫn còn lại một
cuốn sách xưa cũ. Tôi lại đứng đây chờ đợi duyên trần ai kiếp này. Chỉ vì tôi
muốn được gặp lại bạn thêm một lần, thêm một lần nữa thôi…” (Theo
Soundofhope). Không quá phóng đại chữ “duyên” huyền bí màu nhiệm ấy, nhưng
không thể không tự hỏi sao trong cõi ta bà sắc sắc không không này, trong một
sát na chớp mắt ngắn ngủi này, ta không gặp ai khác mà là người ấy, là những
người ấy…? Xin thật lòng nhắc lại đây theo trí nhớ lời dạy quý báu mà trong cái
mong manh ngắn ngủi vô nghĩa vô cùng là cuộc vô thường của đời người này, tôi
tâm niệm và trân quý để luôn nâng niu hết lòng hết dạ mọi duyên lành gặp gỡ
trong quán trọ hôm nay.
Áng mây trôi là tên bài viết đầu tiên của Trương Văn Dân
trên tập san Văn học nghệ thuật (VHNT) Quán Văn số 001, trang 111-125 phát hành
ngày 4.10.2011. Một câu chuyện có thật, một hoài niệm đau buồn về David - một
người bạn Ý rất thiện cảm với Việt Nam, từng có chân trong phong trào sinh viên
đòi chấm dứt chiến tranh Việt Nam những năm 68-70. David là “người luôn
luôn sống cho công việc” (QV1, tr.113). Anh giỏi giang, có vị trí vững vàng
trong công ty nhưng đầu óc anh lúc nào cũng “ám ảnh ý nghĩ làm giàu và toàn bộ
thời gian của anh dành cả cho mục đích duy nhất ấy” (Sđd, tr.113). Anh hùng hục
làm để kiếm tiền bất kể ngày đêm, cuộc sống của anh không còn chút lạc thú nào
ngoài “sự hối thúc của thời gian và ám ảnh của tiền bạc” (Sđd, tr.116). Kết cuộc
David được gì? Anh bị ung thư bao tử. Vợ mang giấy tờ đến tận bệnh viện bắt anh
chuyển nhượng toàn bộ tiền bạc tài sản cho cô và các con. Và David tàn tạ 45 tuổi,
trước giờ phút vĩnh viễn từ giã cõi đời, lần đầu tiên được thấy “những đám mây
kia đẹp quá. Nhẹ nhàng và mềm mại như bông. Mầy có thấy từ mặt trời đỏ rực những
tia nắng nhiều màu xuyên qua mây rồi chiếu xuống theo hình nan quạt kia không?
Hoàng hôn. Một cảnh sắc tuyệt vời. Thú thực đây là lần đầu tiên tao thấy nó.
Trong đời tao, chưa bao giờ tao có thì giờ, tao chỉ nhìn chứ chưa bao giờ thấy!”
(Sđd, tr.125).
Cái Áng mây trôi này có lẽ là một bước ngoăt đặc biệt
trong quyết định trở về của Trương Văn Dân (và Elena). “Tôi kinh hoảng nhìn lại
mình và từ đó tôi thường hay thắc mắc và ưu tư về ý nghĩa cuộc đời” (Sđd, tr.111).
Điều tác giả trăn trở phải chăng chính là ý nghĩa của cuộc đời phi lý mà chúng
ta đang hít thở đi đứng nói năng ăn uống lọc lừa yêu đương trả giá… này đây? Tại
sao con người phải làm nô lệ cho đồng tiền? Mà kiếm thật nhiều tiền để làm gì
khi chính tiền không thể mua được, đổi được sức khỏe, sự sống cho bản thân! Tại
sao con người phải mù quáng chạy theo những ham muốn vật chất mà quên đi chính
bản thân mình, xem thường những tình cảm, quan hệ trong gia đình để phải đổ vỡ.
Hoàng hôn ngày nào chẳng đến. Những áng mây nhẹ nhàng mềm mại thanh thản ấy lúc
nào chẳng ở quanh ta! Tại ta không thấy nó. Không chịu thấy nó. Không biết tận
hưởng cái êm đềm trời đất ban tặng con người vốn sẵn trong tự nhiên…
Trong Milano-Sài Gòn đang về hay sang, viết tháng 8.2012 đăng trong Quán
Văn 7, Trương Văn Dân đã cho nhân vật trần thuật “tôi” - hay cũng chính tác giả -
bộc bạch lý do anh buông bỏ hết mọi ràng buộc của công việc, danh vọng và tiền
tài vật chất, cũng như hé nỗi sợ hãi sự thao túng của kỹ thuật. Và chọn lựa cuối
cùng: đi theo những con chữ đang thôi thúc trong khối óc, trái tim mình: “Tôi
đã mệt mỏi với những xô bồ. Cần sống chậm lại. Đó có thể là cách kìm hãm sự
thao túng của kỹ thuật lên văn hóa, văn minh và thiên nhiên. Những chiêm nghiệm
và bức xúc đó, phần nào đã tuôn trào, rơi trên mặt giấy và biến thành những con
chữ.” (QV7, tr.176)
Và Trương Văn Dân đã chọn “lẽ sống chứ không phải sự sống”
như nhân vật Gấm của anh trong tiểu thuyết đầu tay mà anh nhiều gửi gấm Bàn
tay nhỏ dưới mưa cuối cùng cũng ngộ ra chân lý ấy. Diễn ngôn trong
sáng tác của nhà văn luôn đau đáu lẽ sống đích thực này là ý thức thường trực
kháng cự lại xã hội vật chất, kháng cự sự thao túng của kỹ thuật lên văn
hóa, văn minh và thiên nhiên.
Điểm các bài viết của Trương Văn Dân ngay từ những số Tập san
Quán Văn đầu tiên có thể thấy ý thức này là nhất quán. Ngoài những tản văn, tự
sự về tình bạn, những cuộc hội ngộ hiếm hoi đầy ấn tượng ca ngợi tình yêu, sự
chân thành và chung thủy…, truyện ngắn của Trương Văn Dân tập trung vào các đề tài
xã hội đang nhức nhối hiện nay. Với quan niệm mọi giá trị đạo đức xã hội đã và
đang bị hủy hoại, suy đồi, đổ vỡ, con người bị những nhu cầu vật chất và kỹ thuật
nuốt chửng, ông viết Một giấc mơ hoa (QV3), Chiếc nạng và tấm
gương (QV6), Một ngày của Chúa (QV11), Paris ngày trở lại (QV14),
Trèo lên quãng dốc (QV18), Đỏ đen giọt máu (QV25)… Bức tranh méo mó xộc xệch của
những quan hệ gia đình rạn vỡ và tan nát hiện lên khá rõ qua hình ảnh những người
cha mẹ chạy theo đồng tiền không còn thời gian gần gũi chăm sóc giáo dục con
cái, chỉ nuông chiều bằng vật chất khiến chúng trở nên hư hỏng, ích kỷ, độc ác
với chính người sinh ra chúng và những người chung quanh. Một xã hội không còn
chỗ cho tình thương yêu, lòng trắc ẩn trong Một ngày của Chúa (QV11), Trèo
lên quãng dốc (QV18). Một xã hội xô bồ đến mức con người sống trong đó bị
tha hóa không còn là chính mình, ao ước duy nhất là được sống thật với chính
mình. “Thay vì tái cấu trúc công ty, ông thấy cần phải tái cấu trúc đời
mình” (Chiếc nạng và tấm gương, QV6, tr.97) “Ông thấy xưa nay mình bước đi
trong phù hoa, nhưng quên nơi mình đã đến và định đi đâu” (Sđd, tr.96). Hoặc
còn kịp thức tỉnh nhận ra “Nhịp sống thay đổi. Nếp sống văn hóa quay cuồng. Tao
cũng rất muốn được hòa mình trong thi ca, văn học, âm nhạc, mỹ thuật… để sống
chậm lại, bình yên trong ngôi nhà nhỏ, ngẫm nghĩ về những điều từng trải trong
đời” (QV25, tr.122). Không ít lần tác giả phẫn nộ lên án cơ chế xã hội bất
công, phê phán những mặt tối địa ngục trần gian đày đọa kiếp nhân sinh và thấp
thoáng một tình yêu khắc khoải bế tắc “Nhưng nghĩ cho cùng, chẳng lẽ chúng ta
ngồi im nhìn Việt Nam nghèo đói mãi?” (QV27, Thiên đường và địa ngục,
tr.219)
Sẽ thật thiếu
sót nếu không nhắc đến những đóng góp đặc biệt của Trương Văn Dân ở cương vị một
dịch giả văn chương. Song song với việc dịch những truyện ngắn, tản văn của
Elena Pucillo Trương như một công việc thường trực tất yếu, ông tập trung giới
thiệu nhiều cây bút nổi tiếng của văn học Ý được đánh giá cao trên thế giới,
trong đó có tác giả từng đoạt giải Nobel. Tiêu biểu như Dino Buzzati (1906-1972)
với chủ đề chính là nỗi bất an của kiếp người và sự trốn chạy thời gian được chọn
dịch nhiều nhất: Colombre (QV2) Những gã thợ săn (QV9) Thư
riêng cho ngài giám đốc (QV10) Bệnh viện bảy tầng (QV26), Những
người bạn (QV52)... Luigi Pirandello (1893-1933), nhà thơ, nhà
viết tiểu thuyết, truyện ngắn, nhà viết kịch được trao giải Nobel văn chương
1934 thì có Đèn rạng nhà ai (QV23), Một chuyến đi (QV37). Italo Calvino (1923-1985), nhà văn, nhà phê bình tên tuổi
được dịch nhiều nhất ở Anh và Bắc Mỹ thế kỷ XX có Cuộc phiêu lưu của đôi vợ
chồng (L’aventura di due sposi)…
Những truyện Ý đặc sắc mà Trương Văn Dân chọn dịch thực sự
cũng là một mảng hiện thực đen tối khác, bổ sung cho quan niệm về một thế giới
con người bị hủy hoại, mọi giá trị đạo đức truyền thống bị chà đạp và con người
cần phải lắng nghe tiếng nói của chính bản thân mình, quan tâm đến đời sống
tinh thần lành mạnh của mình để tự cứu rỗi khỏi xã hội bạo tàn độc ác này.
Tuy nhiên cũng không chỉ là những gam màu u ám. Truyện ấn tượng
nhất với tôi là truyện dịch tôi đọc đầu tiên trên Quán Văn: Colombre (QV2)
của Dino Buzzati. Có lẽ đây là tác giả Trương Văn Dân yêu thích nhất thông qua
số truyện chọn dịch nhiều nhất. Colombre [2] là một
câu chuyện tuyệt vời đầy ám dụ về sự trớ trêu của định mệnh. Tại sao ta phải trốn
chạy định mệnh. Tại sao ta không thật hiên ngang dũng cảm đón đầu nó, chiến đấu
với nó và khuất phục nó. Và nếu đích thực là định mệnh thì không ai có thể trốn
chạy khỏi nó. Cậu bé lần đầu lên thuyền cha đã nhìn thấy nó: con Colombre huyền
thoại - một loài cá mà bất cứ thủy thủ ở đại dương nào trên thế giới cũng đều
kinh sợ. Đó là một loài cá nguy hiểm và kỳ bí. ‘Không ai có thể biết lý do chọn
nạn nhân của nó. Nạn nhân nó tự chọn suốt đời sẽ bị theo sát từng ngày cho đến
khi bị nó xé tan xác.” (tr.122). Cha cậu đã tìm mọi cách để con trai không bao
giờ làm bất cứ điều gì liên quan đến biển. Stefano được gửi đi học ở một thành
phố cách xa biển hàng trăm cây số. Ra trường, khôn ngoan và chăm chỉ, chàng được
làm việc cũng ở một nơi lương cao không dính líu gì đến biển. Thế nhưng giấc mơ
và ám ảnh về con Colombre - một kẻ tử thù, một con vật không bao giờ biết tha thứ-
đang chờ đợi luôn khiến chàng bất an. Đột ngột từ bỏ tất cả, Stefano mua thuyền
và liên tục những chuyến hải hành, hải hành… tìm kiếm định mệnh. Toàn bộ tuổi
trẻ của chàng dành cho việc đi tìm kẻ thù ấy. Nào ngờ, chính Colombre cũng đi
tìm chàng… Nhưng không phải để xé xác mà là để trao viên Hải ngọc đem lại hạnh
phúc tình yêu quyền lực và sự giàu sang… Tất cả đã muộn màng… ‘Tất cả đều sai lầm.
Tao đã tiêu hoang cuộc sống của tao và còn hủy hoại cuộc đời mày. (tr.126)
3. Thay lời kết
Vâng. Nếu không có cái Áng mây trôi của David, có lẽ
chúng ta chưa có, hay không có một chuyên gia Hóa và kỹ thuật dược ở nước ngoài
dám từ bỏ tất cả những điều kiện thuận lợi nhất trên đất Ý, cùng nàng Elena tóc
vàng xinh đẹp có trái tim hồng và những trang viết thấm đẫm tình người làm xúc
động trái tim Ý cũng như Việt, quay trở về quê cha đất tổ dựng lại niềm tin, để
viết như một thôi thúc của sứ mệnh… để hôm nay Quán Văn có nhà văn, nhà phiên dịch
Trương Văn Dân. Tuy không phải không có những suy nghĩ bi quan đến cực đoan bế
tắc trong cảm quan xã hội, trong cách giải quyết số phận nhân vật, trong sự vội
vã ôm hết mọi ưu phiền nghiệt ngã cõi đời này vào những trang văn giàu triết luận
về lẽ sống chết ở đời, song thông điệp tác giả gửi đi qua những con chữ đang
trào ra, rơi xuống đời vẫn là những trang văn ấm áp tình người. Kháng cự cái xấu,
cái ác không khoan nhượng, vạch những ung nhọt ra dưới ngòi bút giải phẫu… cũng
là một cách để Trương Văn Dân bày tỏ tình yêu vô cùng của ông với đất nước quá
nhiều bi kịch này, con người Việt Nam quá nhiều đổ vỡ này, khát khao hy vọng về
một tương lai cho quê nghèo này. Những trang viết của ông trên Quán Văn từ số đầu
đến nay, sáng tác cũng như phiên dịch, có thể nói, đã luôn men theo con đường
ông đã chọn ngay từ bài đầu tiên…
Cảm ơn Trương Văn Dân đã về, và về cùng Elena. Về trong tình
yêu chưa bao giờ khô cạn của tình người Việt Nam luôn ấm nồng cả trong gian khó
khổ đau… để dệt nên những trang viết của cả hai tâm hồn.
Cảm ơn cả 500 lần ngoái lại nhau từ tiền kiếp ở đâu đó trong
ba ngàn thế giới này, để một khoảnh khắc này, nơi chốn này, anh chị em Quán Văn
chúng ta có cuộc hạnh ngộ diệu kỳ này để cuộc sống và lẽ sống của mỗi người, lần
nữa, được nhân lên…
Chú thích:
[1] Truyện ngắn “Một áng mây bay”, đã in trong tập truyện ngắn Hành trang ngày trở lại (NXB Trẻ, 2007) nhưng trên QV001 bị in nhầm thành “Áng mây trôi”: http://www.vanchuongviet.org/
[1] Truyện ngắn “Một áng mây bay”, đã in trong tập truyện ngắn Hành trang ngày trở lại (NXB Trẻ, 2007) nhưng trên QV001 bị in nhầm thành “Áng mây trôi”: http://www.vanchuongviet.org/
Mùa Giáng Sinh 2018
Hoàng Kim Oanh
Hoàng Kim Oanh
Theo https://vanchuongviet.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét