HÀ NỘI BỐN MÙA
HÀ NỘI MÙA XUÂN
Nguyễn
Anh Tuấn
Mở đầu
Đối với rất nhiều người Việt Nam ở
khắp đất nước và ở khắp các phương trời xa xôi, Hà Nội là nỗi niềm đau đáu nhớ
thương…Và Hà Nội cũng đã trở nên gần gũi thân quen một cách lạ lùng đối với
nhiều thế hệ người VN cũng như đối với không ít vị khách nước ngoài… Điều đó có
thể lý giải bằng nhiều nguyên cớ- mà nguyên cớ trực tiếp nhất, và cũng sâu xa
nhất, chính là bởi Hà Nội có bốn mùa thật rõ rệt và đặc sắc, mà người ta có thể
cảm nhận được qua da thịt từng sự thay đổi nhỏ bé của hoa lá, mặt sông gương
hồ, con đường lối ngõ, những gương mặt người…Và chúng góp phần tạo nên cái được
gọi là Hồn sâu thẳm của Hà Nội.
Hà
Nội có hoa phượng đỏ của đất cảng Hải Phòng, có ban trắng vùng núi rừng Tây
Bắc, có mai vàng và nắng gió của phương Nam, có nét trầm tư mơ mộng của Huế…
Nhưng Hà Nội lại có những vẻ đẹp riêng đến mê đắm hồn người, một Hà Nội cổ kính
trầm tư và duyên dáng, một Hà Nội bốn mùa với những nét đẹp cuốn hút của thiên
nhiên mà không đâu có – chúng gia nhập vào cái tầng văn hóa chiều sâu của một
đô thành có ngàn năm tuổi …
Nguồn cảm hứng bốn mùa đã từng cuốn
hút những nhà thơ nhà văn, những nghệ sĩ lớn của thế giới – như nhạc sĩ
thiên tài Nga Traicovki, nhạc sĩ Ý Vivanđi, nhà điêu khắc Pháp Rôđanh, đạo diễn
điện ảnh Hàn Quốc Kimkiduk, v.v. Bộ phim Bốn mùa Xuân – Hạ – Thu – Đông Hà Nội
này được làm ra theo sự gợi ý ban đầu của tác phẩm văn học thú vị: “Bốn mùa –
Lịch thiên nhiên” của nhà văn Nga Prisvin. Đây là loại phim du ký về thiên
nhiên Việt Nam- giữa lúc thiên nhiên đang bị thói ích kỷ và sự thiếu hiểu biết
tàn phá, đang đứng trước nguy cơ bị hủy diệt… Thăng Long – Hà Nội với thăng
trầm lịch sử, đất Kinh kỳ- Kẻ Chợ của ngàn năm văn hiến sẽ được nhìn nhận và
cảm thụ thông qua Bốn Mùa của sinh học, bằng hình thức tùy bút điện
ảnh...
MÙA XUÂN
Hà
Nội bắt đầu chuyển mùa.
Đã
hết hẳn những đợt gió mùa lạnh thấu xương. Tiết trời lúc này se se, dịu dịu.
Mọi thứ như đang cựa mình sau một mùa đông giá rét, đang chuyển mình cho một
mùa mới bắt đầu.
Trên
các vệ đê, màu mướt xanh của cỏ đã thay thế cho hoa may vàng úa tím ngắt…
Mưa xuân đang về. Cả đất trời như bảng
lảng một làn sương khói lững lờ, quấn quít ở từng góc phố hàng cây. Chúng ta
chợt nhớ đến bài thơ “Mưa xuân” của thi sĩ chân quê Nguyễn
Bính:
Bữa ấy
mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp
lớp rụng vơi đầy…
Phố mù sương và mù mịt mưa phùn,
nhưng không lạnh lẽo như mùa đông vừa trôi qua, mà lại tạo ra cái cảm giác của
một vị ngòn ngọt, là lạ đang vương vất đầy trong không gian buổi sớm đầu
xuân… Là người con của Hà Nội hay chỉ là lữ khách từng một lần đến thủ đô,
mỗi độ xuân sang, hầu như không ai có thể quên nổi sự ngọt ngào đó của mưa xuân
cùng sự ấm áp lạ lùng khi những hạt mưa bụi mơn man trên má. Không ít người đã
bất giác ngẩng đầu, nhẹ nín thở và ngửa hai lòng bàn tay ra để cho những hạt
bụi mưa xuân thấm đẫm lòng mình khi đi dọc hồ Gươm, hồ Thiền Quang… Có một
người con xa Hà Nội khi nhớ xuân đất Kinh kỳ đã viết những dòng như mộng mị: “Dường
như Hà Nội đẹp lên nhờ những hạt mưa phùn. Mưa xuân lây phây bụi phấn, bàng bạc
màn tơ, đỗ xuống mái tóc người mà không ướt, bảo cho những bàn tay tìm nhau,
mách những mái đầu nhích lại trong tình yêu, trong nhung nhớ…” Và hình
như một thi sĩ nghiệp dư nào đó đã nói hộ tâm trạng nhiều người: “mưa chẳng
làm ướt tóc ai/ nhưng lại làm ướt trái tim khách bộ hành”… Đây cũng là thời
khắc mà nhà văn Vũ Bằng người đất Hải Dương, ở tận phương Nam xa xôi, khi đất
nước còn chia cắt, đã nhớ về “Tháng hai- tương tư hoa đào” trong
cuốn sách “Thương nhớ mười hai” tràn ngập nhớ thương kỷ niệm
của ông về đất Bắc, về Hà Nội…
Có lẽ, cả nghìn năm nay mưa xuân vẫn
cứ thế, nhẹ nhàng và đằm thắm tạo nên một sắc hương đặc biệt cho mùa xuân Kinh
thành.
Phải
chăng chính trong khung cảnh sương mù lãng đãng đầu xuân đó, tại Phủ Tây Hồ đã
diễn ra một giai thoại văn chương đẹp nhất của Thăng Long- Hà Nội ngàn tuổi- đó
là cuộc tao ngộ thơ văn nổi tiếng giữa Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan và
công chúa Quỳnh Hoa- tức bà chúa Liễu Hạnh, một anh hùng văn hóa của Việt Nam,
một trong tứ bất tử của thần điện VN? Điều đó lý giải vì sao những người đang
yêu- đặc biệt là phụ nữ lại thích đến đây để cầu duyên, cầu những điều tốt
đẹp cho bản thân và gia đình, nhất là trong dịp đầu xuân.
Nhớ về xuân Hà Nội, thường
chúng ta liên tưởng ngay đến những chồi non, lộc biếc, đến màu xanh man mác dịu
dàng. Vì vậy, trong những ngày này- những ngày giáp tết, sẽ không ít người phải
sững sờ thích thú khi bất ngờ được chiêm ngưỡng kiệt tác “Mùa thu vàng” của
danh họa Nga Lê-vi-tan giữa trời xuân Thủ đô. Đó là vẻ đẹp của những cây lộc
vừng mùa trút lá. Nhiều du khách lần đầu tới Hà Nội đã không khỏi ngỡ ngàng mê
mẩn trong sắc vàng rực rỡ của màu nắng quyện trong màu lá đang trút “hơi thở”
cuối cùng. Ai cũng muốn ghi lại cho riêng mình khoảnh khắc hiếm hoi tuyệt đẹp
này. Theo một thống kê chưa đầy đủ, đã có tới hơn vạn cuộn phim màu đã được
“đốt” quanh cây lộc vừng này bởi các tay máy ảnh chuyên nghiệp và nghiệp dư.
Cây lộc vừng trút lá rồi sẽ lại mọc lên bao nhành lá non rồi sắc hoa đỏ ti ti
rực rỡ, tô điểm cho bức tranh Hồ Gươm thêm sinh động và bắt đầu cho việc hình
thành nên một lẵng hoa lớn tuyệt đẹp giữa lòng thành phố- như hình ảnh ví von
của một nhà thơ Hy Lạp đương đại khi đến Hà Nội…
Rời
Hồ Gươm, chúng ta hãy lang thang trên vài dãy phố có những cây bằng lăng với
cành đen thui, trơ trụi, khô khốc, nhưng trên đó xuất hiện những chiếc lá nhỏ
xíu màu đỏ cam tựa những bó hoa lửa chào đón xuân về…
Mùa
xuân Hà Nội cũng là mùa của muôn loài hoa đua sắc. Những ngày giáp tết, mở cửa
ra là thấy hoa tràn ngập phố phường. Và có lẽ, ở tại Hà Nội, hơn ở bất kỳ thời
điểm nào khác, mùa xuân có sự giao cảm lạ lùng giữa hoa và người…
Trong
khoảnh khắc giao mùa khi xuân đến, ta hãy đắm mình vào những phiên chợ đông vui
nhộn nhịp để hoà vào những khuôn mặt người náo nức tràn trề hạnh phúc, với muôn
loài hoa đẹp. Trong số các chợ hoa ở Hà Nội hiện nay, chợ hoa Hàng Lược được
hình thành và tồn tại lâu nhất. Hình thành từ những năm 20 của thế kỷ trước,
chợ hoa Hàng Lược nằm trên phố Hàng Lược và một số ngõ phố phụ cận. Chợ hoa
Hàng Lược chỉ họp vào dịp tết hàng năm từ 23/12 âm lịch cho đến tận chiều tối
ngày 30 tết. Xưa, chợ hoa này chỉ duy nhất bán hoa chơi tết, nhưng ngày nay Hoa
chỉ là một mặt hàng trong vô số những hàng hoá phục vụ tết. Nhưng dường như hoa
vẫn nổi trội hơn cả… Sau những ngày đông giá lạnh, mầu hồng thắm của hoa đào
như sưởi ấm lòng người và vạn vật. Hoa mai được coi là cốt cách của người quân
tử vượt qua cô đơn giá lạnh mà vẫn nguyên mầu trắng trong. Và hoa cúc. Cúc đại
đoá, hồng tử kỳ, bạch khổng tước, cúc vạn thọ, cúc gấm, cúc áo, cúc ngũ sắc,
cúc tóc tiên… Hoa cúc được xếp vào hàng tứ quí (tùng, cúc, trúc, mai.) Cúc đẹp
bởi sự giản dị khiêm nhường, và cũng bởi cúc mang những đức tính tốt đẹp của
đấng quân tử- nổi bật là sự kiên trinh vượt qua sương sa, gió lạnh. Ta hãy ghé
qua làng hoa Quảng Bá, Nghi Tàm, Tây Tựu. Lúc này, các luống hoa hồng, hoa cúc,
hoa thủy tiên, hoa viôlét, hoa hướng dương, hoa bươm bướm v.v. đã làm sáng rực những
thửa ruộng hoa.
Nhưng có thể nói, chơi đào mới là
một nét đặc trưng nhất của người Hà Nội vào mùa xuân. Nhiều người cứ mua đào là
phải lên đê Yên Phụ, qua Nghi Tàm, Quảng Bá rẽ xuống vườn đào Nhật Tân. Đi cả
một quãng đê dài mấy cây số chỉ để ngắm đào, chìm vào một màu hồng bất tận… Đây
là trung tâm của hoa đào, đã vào đây thì ai cũng như Từ Thức lọt vào động tiên,
bị níu giữ bởi muôn ngàn sắc đào mà quên bẵng thời gian. Làng Nhật Tân có những
vườn đào danh tiếng, tương truyền là nơi Lạc Thị đời Hồng Bàng sinh ra một bọc
trứng nở thành bảy con rồng. Đình Nhật Tân thờ thánh Uy Linh Lang, nhân vật
huyền thoại thường hiển linh những lúc nguy nan, cứu giúp nhân dân khỏi nạn lũ
lụt… Sắc đào bích nơi này đã gợi lên một thế giới mơ mộng của tình yêu nguyên
sơ và đằm thắm. Cành bích đào được trồng trên chính vùng đất Nhật Tân – dinh
Lẫm xưa, nơi chuyên trồng đào tiến vua. Bây giờ, đất trồng đào trong đồng coi
như đã hết, vài năm nữa, các công trình xây dựng sẽ chễm trệ trên đất dinh Lẫm.
Và có thể, hoa đào cũng sẽ chỉ được nhắc tới trong truyền thuyết…
Nhưng
hiện tại, người ta vẫn được thưởng thức hoa đào Nhật Tân. Những cây hoa đẹp đã
được chọn từ sớm, thân đã đánh dấu. Người chơi công phu thì chọn đào từ trước
đó cả tháng. Nào là thế phượng, thế rồng, nào là đủ lọc đủ tán… Còn kẻ mua hoa
về cắm Tết cho đúng với khí xuân thì chỉ chăm chăm nhiều nụ nhiều lộc là được.
Có nhà cầu kì chơi hoa đào từ sớm, qua Tết hết hoa, lại kiếm cành đào mới mà
chơi cho đến tận rằm tháng Giêng. Vườn nhà nào nhiều cây thế đẹp thì đã được
chọn hết, chỉ đợi đến ngày là được đưa lên ôtô rồi được chở đi khắp các phố
phường. Ấy là những ngày rộn ràng nhất của cả cái Tết. Người người sắm Tết, đào
quất vắt vẻo trên những chiếc yên xe, ngả nghiêng trên những thùng bán tải. Sau
ngày 23, thế nào các công sở cũng đã trang hoàng xong, còn nhà riêng thì cũng
phải đến 27, 28, thậm chí đến chiều 30 Tết, vẫn còn có nhiều người vội vã sắm
nốt cành đào về trang hoàng nhà cửa đón xuân…
Chúng
ta bắt gặp một đôi bạn trẻ ríu rít chọn đào. Một cành hoa ưng ý cho cả hai bên
gia đình thật không dễ… Cành đào mới mua về được cắm trang trọng trong nhà,
treo lên vài ba tấm thiệp mừng xuân mới. Bàn thờ gia tiên đã được dọn dẹp sạch
sẽ và được cắm vài ba cành hoa xuân. Vẫn còn không ít gia đình tự gói và tự nấu
bánh chưng. Bên một bếp lửa đặt giữa sân, bọn trẻ con háo hức quây quần quanh
nồi bánh chưng đang sôi lục bục.
Hội
Hoa Hà Nội được tổ chức tại bờ hồ Hoàn Kiếm dạo đầu năm 2010 đã tạo nên một dấu
ấn sâu đậm trong lòng người, từng huy động không biết bao làng hoa, vườn hoa
khắp Hà Nội, với 60 loại hoa cắt cành, 80 loại hoa chậu, 30 loại cây lá màu tạo
nền, hàng nghìn mét vuông cỏ… Biểu tượng Khuê Văn Các được làm từ 2.500 bông
hoa cúc ở ngay đầu phố Đinh Tiên Hoàng…Một không gian của hoa trải dài với
nhiều loài hoa từ sen, cúc, hồng, layơn, loa kèn, các loại phong lan để tạo nên
những sắp đặt đại cảnh, tiểu cảnh làng lúa – làng hoa, trống hội Thăng Long,
những nhịp cầu Long Biên…
Nhưng
nhiều người Hà Nội yêu hoa- nhất là thế hệ trẻ bây giờ ít ai biết rằng: đầu
xuân cũng là thời điểm của các bà các chị xưa kia của đất Kinh kỳ- Kẻ Chợ từ
các làng hoa sáng sáng đi vào thành phố, cặm cụi tỏa bước chân tới mọi ngõ
ngách phố phường, treo các gói hoa cúng bọc bằng lá chuối, lá sen ngoài các cửa
nhà hoặc cửa chùa, và cuối tháng mới lấy tiền hoa một lượt… Cách bán hoa độc
đáo này chỉ Hà Nội mới có, và trở thành một phong tục đẹp, tiếc thay đã bị ngắt
quãng đến hơn nửa thế kỷ nay! Hy vọng trong những mùa xuân sắp tới, tục lệ đáng
yêu này sẽ trở lại với người Hà Nội…
Dịp
xuân về đất Hà Thành cũng là dịp mà trước đây, chưa xa lắm, người Hà Nội thường
đi sắm những bức tranh dân gian Hàng Trống để trang trí cửa nhà và cầu may mắn.
Trước hết là bộ tranh tứ bình “Bốn mùa” mà mở đầu là mùa xuân hứa hẹn mang lại
nhiều Phúc- Lộc cho đại gia đình. Sau đó là các tranh gà, lợn, cá chép ôm
trăng… và các loại tranh thờ như Ngũ Hổ, Độc hổ, ông Hoàng Mười, Bà chúa Thượng
ngàn, v.v. Những gia đình nghèo thì tìm tranh Hương Chủ, để trên vách nhà trống
trơn chỉ treo mỗi bức tranh vẽ đủ bàn thờ, hương án, hoa quả đón xuân… Sau
nhiều năm vắng bóng, tranh Hàng Trống giờ đây lại lác đác xuất hiện ở chính phố
Hàng Trống- nơi ra đời của dòng tranh độc đáo này, nhờ sự mải mê duy trì nghề
nghiệp cổ truyền của nghệ nhân Lê Đình Liên- nghệ nhân cuối cùng của tranh Hàng
Trống… Mùa xuân Canh Dần năm nay, nhiều người đã tìm về phố Hàng Trống để hỏi
tranh Tứ bình Bốn mùa và tranh Ngũ hổ.
Mùa Xuân Hà Nội cũng là mùa của các
lễ hội đầu năm, của giỗ vọng, lễ chùa… Sự thành kính của người cao tuổi bên
hương khói như làm nổi bật thêm sự tươi vui của tuổi trẻ háo hức đón xuân, sắm
tết… Nhưng hiện nay, ta có thể nhận thấy sự thành kính nghiêm trang ở rất nhiều
người trẻ tuổi trong các đền miếu thờ những anh hùng dân tộc, những danh nhân
văn hóa… Chủ trương xã hội hóa các hoạt động văn hóa được thực thi sâu rộng đã
đem lại cho các Lễ hội mùa xuân Hà Nội những sắc màu mới mẻ cùng một số vấn đề
xã hội nổi cộm, nhưng dù sao, Lễ hội – nhất là lễ hội xuân đã là sự gắn kết
cộng đồng kỳ diệu, là bí quyết tinh thần nối giữa quá khứ và hiện tại. Có thể
chiêm nghiệm điều này ở lễ hội Gò Đống Đa, lễ hội đền Hai Bà Trưng, lễ hội thờ
bà Tấm làng Sủi- Phú Thị, lễ hội thờ thần Đồng Cổ làng Văn Trì…Trong các lễ hội
xuân đó, bao gìơ cũng có múa Rồng, múa Lân, thể hiện rõ nét khát vọng mưa thuận
gió hòa ngàn đời của người dân châu thổ Bắc Bộ, và bộc lộ cái tinh thần Thăng
Long- tinh thần Rồng thăng lên của người dân Kinh Kỳ- Kẻ Chợ…
Mùa
xuân cũng là mùa của các ông đồ xưa – nay viết thư pháp bên tường Văn Miếu,
quanh các đình chùa miếu mạo Hà Nội… Mùa của những con rùa Hồ Gươm bò lên bãi
cỏ đẻ trứng, mùa những đàn chim sâm cầm bay về Hồ Tây lặn ngụp…Thực ra, những
con chim sâm cầm đầu tiên đã di cư từ phương Bắc giá lạnh về đây từ dạo cuối đông,
và đến mùa xuân, chúng tạo ra cả một dàn đồng ca của vẻ đẹp thi vị từng tạo nền
xúc cảm cho Bà Huyện Thanh Quan viết ra những áng văn chương long lanh hoài
niệm…
Nghệ
sĩ nhiếp ảnh Hoàng Tuấn Đại vốn xuất thân là một phi công. Khi bay lượn trên
thành phố nhìn xuống mặt nước Hồ Gươm lấp lánh, chắc ông không thể nghĩ rằng:
sẽ có lúc mình được chụp những sinh linh bé bỏng đáng yêu ở con hồ lịch sử kia!
Số phận run rủi thế nào đã cho ông cơ may chộp được những hình ảnh quý về cháu
chắt của con rùa thần thoại- nhất là khi chúng bò lên mặt cỏ đẻ trứng mùa xuân…
“Người
muôn năm cũ” là ông đồ già viết câu đối xuân bên hồ Tả Vọng xưa của thi sĩ Vũ
Đình Liên tưởng không bao giờ trở lại nữa, thì những mùa xuân gần đây lại xuất
hiện biết bao ông đồ mới giữa đất Hà Thành, cho thấy một nét tâm lý đáng yêu
của người Hà Nội dù trải qua bao biến thiên thời cuộc vẫn không hề mất đi: vượt
khỏi sự hiếu kỳ, đó là một tinh thần yêu chuộng văn hóa cội nguồn đã ăn vào máu
thịt…
Và
trong không khí Xuân Thủ đô, ở Ngày Hội Thơ được tổ chức hàng năm tại Văn Miếu-
Quốc Tử Giám, có lẽ người ta dễ tìm được sự hòa điệu giữa các thế hệ làm thơ và
giữa các địa phương thơ ca? Còn những thể nghiệm thơ ca mạnh dạn tại đây có thể
cũng sẽ dễ dàng tìm được sự đồng cảm hơn của người thưởng thức so với bất kỳ ở
một thời điểm nào khác?
Trước
khi trên vùng rừng núi Tây Bắc phủ ngập trắng hoa ban, thì ở Hà Nội, hoa ban đã
vội nở sớm trên trục đường Bắc Sơn, đường Thanh Niên. Hoa ban được mang từ núi
rừng Tây bắc về, vốn trắng muốt, tại thủ đô không hiểu sao lại nhuộm màu tim
tím, và những cánh hoa ban trở nên đẹp lạ thường khi được hòa quyện cùng màu
trắng tinh nguyên của tà áo dài người thiếu nữ Hà thành du xuân… Hoa ban gắn
với một truyền thuyết buồn về tình yêu đôi lứa ở tận vùng cao xa xôi, về đây lại
tìm được sự đồng cảm của nam thanh nữ tú Hà Thành, và đồng điệu với một loài
hoa kỳ lạ của mùa xuân Hà Nội- đó là hoa Sưa… Truyền thuyết của người Hà Nội
kể: có hai người cùng sinh vào tháng ba, cùng thích hoa Sưa và yêu nhau tha
thiết… Nhưng họ ở cách xa nhau, nên cứ mỗi mùa xuân, trở về đây vẫn hẹn nhau ở
một gốc Sưa già trong thành phố. Cho đến một ngày, người ta vô tình đốn gốc Sưa
ấy đi, chàng trai và cô gái hoang mang tìm nhau theo từng gốc Sưa… Bước chân họ
luôn lỡ nhịp, không thể gặp được nhau… Tình yêu xưa chỉ còn trong hoài niệm,
nên có người cố tình đọc trệch đi, gọi là hoa Ngày Xưa, bộc lộ chút gì nuối
tiếc, ngậm ngùi… Hoa Sưa tựa linh hồn cô gái kết tinh thành bạch ngọc, cứ mỗi
độ xuân về lại nhớ tình lang là chàng trai Thăng Long Hà Nội, nên hiện ra mơ hồ
thoáng một ít ngày ngắn ngủi rồi lại bay về với hư ảo… Trên những con phố dài
của Hà Nội mùa này, trên đường Hoàng Hoa Thám, Phan Đình Phùng, Hùng Vương,
đường Ngọc Hà, Điện Biên Phủ, trong những công viên xanh đã thấy trắng cả một
góc trời màu hoa Sưa như một lời hẹn ước thiêng liêng…. Hoa Sưa có một vẻ đặc
biệt duyên dáng, trang nhã nhưng giản dị. Suốt cả năm, cây Sưa không có gì nổi
bật, chỉ đến đợt hoa nở trắng muốt như những bông tuyết, như mây, thì khi đó
mới khiến mọi người phải ngỡ ngàng. Sau những ngày hoa tách cánh trong đợt gió
rét mưa phùn, Hoa Sưa chỉ đợi cơn mưa xuân đầu tiên là bừng tỉnh giấc. Chẳng có
loài hoa nào lại cùng thay lá, đâm chồi, ra hoa và lụi tàn trong một mùa duy
nhất như hoa Sưa- một loài hoa có mùa ngắn nhất trong năm. Nó có vẻ đẹp tươi
tắn nhưng đồng thời lại chất chứa một cái gì đó thực e ấp, u hoài. Có một chàng
trai người Hà Nội sau nhiều năm xa tổ quốc, quay về thăm đã viết những dòng đắm
đuối về hoa Sưa:
Chỉ còn con
đường hoa sưa đẹp như mơ
Muốn khóc dịu
dàng cho thuở ấy bình yên
Cho con đường
trải đầy hoa sưa, in dấu chân kỷ niệm …
Có người đã ví von một cách thú vị:
Mùa xuân ở Hà Nội giống như một cô thiếu nữ xinh xắn. Đầu mùa, cô thiếu nữ ấy
đẹp một cách tinh khôi, trong trẻo và căng tràn sức sống qua từng hơi thở của
chồi non, của lộc biếc. Khi mùa xuân đi được nửa đường, là lúc Hà Nội chín mọng
những hương, những hoa, những sắc thắm của cây lá, của nắng và của phố phường
nhộn nhịp. Lúc ấy xuân đẹp mặn mà và quyến rũ. Quả vậy, Hà Nội cuối xuân là Hà
Nội của mùa xuân chín, của nắng hồ Gươm sánh mật vàng óng ả như một thứ chất có
khả năng kết dính cả không gian, đất trời và lịch sử… Hà Nội cuối mùa xuân,
trên những lối đi đã phủ dày từng lớp lá màu đỏ phai của bàng quanh Hồ Gươm hay
trong những con phố cổ nhỏ xinh. Rồi lá xà cừ, lá sấu, lá me, lá của những cây
lâu năm trong công viên Thống Nhất, vườn Bách Thảo… Những lá vàng còn lại trên
cành cũng rụng rơi lả tả, nhường lại mùa đâm chồi và sinh sôi của một lớp lá
mới, búp bàng mới. Hà Nội bỗng mang vẻ mặn mà cuốn hút trong sự hòa quyện của
nắng gió, trong sự pha trộn sắc màu của hoa, của lá cũ và lộc mới…mặc cho cái
rét bất thần quay trở lại. Nhà văn Vũ Bằng trongThương nhớ mười hai đã
viết về Tháng ba, rét nàng Bân như sau: là một cái rét
thơ mộng, cái rét của một trời đầy hương và ngát hoa khiến người phụ nữ tự
nhiên đẹp trội hẳn lên…và ông kể lại những kỷ niệm tuổi thơ đi trèo cây,
hái bàng chín thơm phưng phức, ăn vào ngọt hơn cả cam hay táo…Một người Hà Nội-
nhà thơ Nghiêm Huyền Vũ đã có những dòng tùy bút thú vị về Đường sấu Hà Nội, và
ông miêu tả khá hay cái mùa sấu thay lá lần đầu trong năm tựa một con
sông vàng lăn tăn sóng chảy luồn lách giữa hai hàng cổ thụ suốt từ đường Hùng
Vương cho đến tận vườn hoa Hàng Đậu…
Khi
mùa hoa bưởi bắt đầu ngát hương thì cũng là lúc trong những ngôi nhà hay vỉa hè
ở phố Hàng Than, Hàng Điếu lại xuất hiện một màu trắng tinh khôi của những mẻ
bột sắn dây. Trên hai con phố này, những người dân có một nghề chỉ sản xuất vào
mùa hoa bưởi – nghề sản xuất bột sắn dây. Khi những mẻ bột trắng phau phơi khô
chuẩn bị được đóng thành gói cũng lúc người ta gom thật nhiều hoa bưởi. Những
bông hoa bưởi ngát hương được ướp vào những viên sắn dây như để ấp ủ mùi hương
và lưu giữ đến tận những mùa sau. Muốn chọn hoa bưởi phải đợi sau những ngày
mưa phùn, tiết trời khô ráo. Khi đó hoa mới không sợ bị ủng, mùi thơm mới nồng
nàn và giữ được lâu hơn, khi đem ướp với bột sắn dây thì mới thật đậm đà. Từng
ngụm nước sắn dây mát lạnh đậm đà hương hoa bưởi mang lại cảm giác mát lạnh,
sảng khoái, bao mệt mỏi dường tan biến hết, chỉ còn mùi hoa bưởi nồng nàn quyến
rũ.
Hà Nội vốn được mệnh danh là thành
phố của sông hồ, và có một điều chắc chắn là: bốn mùa thiên nhiên được phản
chiếu rõ rệt nhất, sinh động nhất qua những mặt hồ… Khi tả tiết đầu mùa xuân Hà
Nội, chúng ta đã nói nhiều đến Hồ Hoàn Kiếm, hồ Bảy Mẫu, hồ Thiền Quang… Còn
trong tiết cuối xuân, chúng ta cần dừng lại ở Hồ Tây… Hồ Tây là một đoạn của
sông Nhĩ (tức sông Cái, sông Hồng) còn sót lại sau khi đổi dòng chảy. Thiên
nhiên đã sinh ra một con hồ sóng sánh mộng mơ, lãng đãng sương mù, chất chứa
huyền thoại, con hồ mà vào mùa xuân lộng lẫy đến nỗi nhà nho Cao Bá Quát từng
phải thốt lên “Tây Hồ chân cá thị Tây Thi”-
có nghĩa: Tây Hồ đích thực là nàng Tây Thi! Một bài ca dao cổ viết
về cảnh vật Hồ Tây chắc chắn là được miêu tả lúc xuân sang: Gió đưa
cành trúc la đà/ Tiếng chuông Trấn Vũ canh gà Thọ Xương/ Mịt mù khói toả
ngàn sương/ Nhịp chày Yên Thái mặt gương Tây Hồ…
Mùa xuân quanh Hồ Tây cũng là mùa
của nghề tằm tang, dệt vải, làm giấy…có từ hàng ngàn năm nay, và cùng với thiên
nhiên đã tạo nên vẻ đẹp thi vị của tâm hồn người lao động dân dã từng làm rung
động nhiều hồn thơ: “Hỡi em seo giấy/ Em là thi nhân…” ( Thơ
Chế Lan Viên)
Hồ Tây nhiều sắc màu, diễm lệ, trang
trọng và sự sống của một góc thành Thăng Long xưa bên hồ vào cuối xuân đã được
bộc lộ qua những câu văn thật đẹp trong bài phú Tụng Tây Hồ của
danh sĩ Nguyễn Huy Lượng: “Sắc rờn rờn nhuộm thức lam xanh, ngỡ động bích dẫy
lên dòng lẻo lẻo / Hình lượn lượn uốn vòng câu bạc, tưởng vầng ngân rơi xuống
mảnh nhò nhò/Dư nghìn mẫu nước trời lẫn sắc/ Trải bốn bên hoa cỏ chiều
mùa“…
Rời Hồ Tây trong nắng chiều cuối
xuân bảng lảng, vẳng tiếng chuông chùa khi xa khi gần, chúng ta không thể không
nhớ đến câu thơ cổ có cả ngàn năm tuổi của đại thiền sư Mãn Giác trong bài kệ
nổi tiếng: Cáo tật thị chúng(có bệnh bảo mọi người ) như
sau: Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận/ Đình tiền tạc dạ nhất chi mai-có nghĩa
là: Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết/ Đêm qua sân trước nở nhành mai…
Xuân
qua đi, một mùa khác của sự sống lớn lao và của tình người lại tiếp tục diễn ra
trong vòng quay muôn thuở của vạn vật… Điều quan trọng nhất là đừng để đánh mất
đi Tình người quý báu- cái điều duy nhất có thể đem lại vẻ đẹp trọn vẹn và hàm
chứa ý nghĩa của mọi cảnh vật thiên nhiên bốn mùa… Chúng tôi xin được lấy hai
câu ca dao cổ viết về Hoa, và về Người Hà Nội đã được cố nhà văn Băng Sơn khôi
phục lại nguyên gốc để làm kết cho phần phim Mùa xuân Hà Nội:
Không thơm không
phải hoa nhài
Không thanh
lịch, không phải người Tràng An…
HÀ NỘI MÙA HẠ
Trong một ngày giao mùa từ xuân sang hè, cố
nhà văn Băng Sơn- người chuyên viết về Hà Nội đã có những dòng nói hộ tâm tư
nhiều người như sau: ”Ta cảm nhận được thiên nhiên cũng như thời gian đang
chầm chậm lướt qua bên ta như cánh buồm bình thản dong về chân trời, mang theo
bí mật mà suốt đời ta tìm hiểu cũng không thể nào thấu được…Hà nội mến yêu ơi,
đất nước kỳ vĩ ơi, ta muốn chắp tay cảm tạ, bởi lòng ta cũng đang dào dạt sang
mùa…”
Mùa hè Hà Nội là mùa có “những cuộc
chia ly màu đỏ” của bao người phụ nữ tiễn chồng ra nơi chiến tuyến… Đó
cũng là mùa cá bột trên sông Nhị, mùa của những cuộc hộ đê hùng tráng, là thời
điểm diễn ra những lần duyệt thủy chiến, xem rối nước của quan quân Lý – Trần
trên hồ Tả Vọng- tức hồ Gươm, là mùa của những cánh buồm sải cánh trên sông Nhị
– sông Tô tấp nập giao thương xuôi ngược giữa đất Kinh Kỳ Kẻ Chợ với các miền
thượng nguồn hay hạ nguồn sông Cái…
Mùa hè Hà Nội có những loài cây loài hoa cùng
những cảnh vật thiên nhiên đặc sắc mà vẻ đẹp của chúng khiến nhiều người muốn
dậy thật sớm ra đường, hít hà bầu không khí trong lành và giơ máy ảnh tìm vài
góc chụp để lưu lại cho mình những khoảnh khắc ban mai ngập nắng.Ta hãy nghe
nhà văn Vũ Bằng khi sống ở đô thành Sài Gòn kể lại ấn tượng đầy thơ và họa về
một sớm đầu hè Hà Nội trongThương nhớ mười hai nặng trĩu của ông: “Tháng
tư yêu dấu có nóng có oi, có muỗi đốt, nhưng tất cả những cái đó có thấm vào
đâu so với những buổi bình minh nạm vàng, mở mắt ra nhìn lên cao thì thấy mây
bay thong thả như trời khảm bằng xà cừ, gió hây hây mát, mở cửa đi ra đường thì
cảm thấy cả trời đất trong như là pha lê mà cái thân mình nhẹ tênh tênh như là
có cánh…”
Lúc này, những tán
bàng đã tắt đi các ngọn nến xanh để phủ lên tấm thảm lá dày đương chờ đón bản
nhạc mùa hè của dàn đồng ca ve sầu lanh lảnh… Năm cây vông bên hồ Gươm lúc này
cũng xòa ra những bó đuốc khổng lồ chói lọi khiến cho nước hồ đã xanh càng thêm
xanh thăm thẳm… Những chùm hoa bằng lăng gọi hè tím ngát ngẩn ngơ nở dọc phố
Thợ Nhuộm và chen vai rực rỡ cùng hoa phượng đương khoe sắc đỏ thắm bên hồ
Gươm. Khi đó, bờ hồ Hoàn Kiếm tựa những bó đuốc cháy ngùn ngụt – như cách nói
của một nhà thơ. Cũng may, làn nước xanh biếc hồ Lục Thủy xưa cùng với những
nét dịu dàng cổ kính của Tháp Rùa, Cầu Thê Húc, Đền Ngọc Sơn đã làm trung
hòa bớt gam màu nóng gay gắt của hoa dưới ánh nắng chang chang. Hoa phượng chói
lòa thì đã quá quen thuộc, bởi chúng gắn với học đường tuổi thơ- dù bên hồ Gươm
chúng hiện ra thật rực rỡ và hòa hợp thật kỳ lạ với màu xanh của rêu phong… Còn
Hoa bằng lăng thì ít quen thuộc hơn với ngay chính người Hà Nội. Những bông hoa
cánh mỏng như lụa khẽ rung rinh dưới ánh nắng mặt trời. Trên cùng một cây mà
hoa có tới hai màu: trắng và tím. Những bông hoa đầu cành phơn phớt trắng, dịu
dàng, trinh bạch. Còn những bông hoa cuối cành lại mang màu tím biếc, thuỷ
chung…
Truyền thuyết Hà
thành kể: ngày xưa Ngọc Hoàng có mười hai nàng công chúa yêu, mỗi người một vẻ.
Một hôm Ngọc Hoàng tuyên bố sẽ cho các con gái làm chúa của các loại hoa dưới
nhân gian. Các cô đòi làm chúa của loài Hoa Hồng, hoa Mẫu Đơn, hoa Lan, hoa Huệ,
v.v. Riêng cô công chúa Út xin được làm chúa loài hoa nào đó mang màu tím, vì
cô rất yêu thích màu tím. Ngọc Hoàng cho nàng làm chúa loài hoa Bằng Lăng Tím.
Có chàng thư sinh
nghèo, thấy loài hoa tím Bằng Lăng vừa xinh lại dịu dàng, liền đem về nhà
trồng. Chàng thư sinh dần dần đem lòng yêu thương hoa. Nàng công chúa Út thì
say mê văn tài của chàng thư sinh, xin Ngọc Hoàng được xuống dương gian làm vợ
chàng. Ngọc Hoàng cương quyết từ chối. Công Chúa Út buồn phiền và khước từ tất
cả những ai đến cầu hôn nàng. Nhưng loài hoa Bằng Lăng không phai nhạt màu tím
đi, và chàng thư sinh vẫn một lòng si tình hoa. Bởi vậy người đời bảo hoa Bằng
Lăng là loài hoa chung thủy, và sự ngây thơ của màu tím đã tượng trưng cho mối
tình đầu…Truyền thuyết này quả đã làm rung động biết bao thế hệ học trò Hà
thành tầng lớp tiểu tư sản – những người về sau còn yêu cả Màu tím hoa sim của
thi sĩ Hữu Loan và cũng sẵn sàng gác bút nghiên lên đường theo Kháng chiến…
Còn hôm nay, tuổi
teen Hà Nội đã nghĩ gì về truyền thuyết về hoa bằng lăng? Một cô gái vừa qua
hết phổ thông trung học đang giai đoạn ôn thi đại học đã say sưa kể với chúng
tôi về thú sưu tầm tìm hiểu hoa của mình.
Và hoa sấu! Không
ít người trước khi xa Hà Nội vào thời điểm này đã đi lang thang dưới con đường
có những tán sấu tỏa rộng như ôm trọn Hà Nội vào lòng, để rồi sẽ nhớ thương,
vương vấn mãi cái mùi hương thoang thoảng đến say lòng kia…Đường Hà Nội trồng
rất nhiều cây sấu, và mỗi khi hoa sấu nở, chỉ một làn gió thoảng qua là những
“cơn mưa” hoa rắc xuống mặt đường – những cánh hoa li ti có màu trắng bàng bạc
rụng trắng xóa một góc phố khiến Hà Nội đẹp đến nao lòng. Loài hoa bé nhỏ và
mộc mạc này lại mang trong nó một vẻ đẹp kiêu sa, đài các mà chỉ những ai chịu
khó quan sát kỹ và biết đồng cảm với thiên nhiên mới có thể nhận ra.
Rất nhiều du khách
nước ngoài tới Việt Nam đều tỏ ra tò mò và thích thú với loài hoa nhỏ bé có màu
trắng thanh cao và tinh khiết đến lạ kỳ này. Đợi cho lớp hoa tàn hết là
những quả sấu non bắt đầu nhú lên rồi già dần và rụng đầy vỉa hè. Quả sấu
từ lúc còn non cho tới khi chín vàng ươm đều hấp dẫn đủ mọi lứa tuổi. Từng chùm
sấu sai trĩu lấp ló sau tán lá che mát cả một khoảng sân, góc phố hay những con
đường trước ánh nắng hè chói chang. Khi những cơn mưa đầu hạ xuất hiện và ve
sầu râm ran khắp phố phường thì cũng là lúc ngoài chợ xuất hiện những trái sấu
xanh xanh, nhỏ xinh. Những chùm sấu nhỏ, màu xanh và hơi xù xì đã làm thơm mát
bát canh mùa hè của các gia đình bình dân, và tạo ra không ít món ăn đặc sắc.
Với nhiều người dân miền Bắc nói chung và Hà Nội nói riêng, những lọ sấu ngâm
vào những ngày hè được xem như loại nước giải nhiệt không thể thiếu. Không phải
là thứ nước uống cầu kì, tốn tiền, nó có mùi vị đặc biệt nhưng lại đơn giản
trong cách chế biến. Chỉ cần một chút khéo léo, tỉ mỉ, ai cũng có thể tự tay
chế biến một lọ sấu ngâm vàng thơm cho gia đình. Cốc nước nhỏ mà lại chất chứa
nhiều hương vị ngọt ngào, sấu ngâm mang nét dân dã, giản dị như chính hồn quê
Việt. Chả thế mà những kiều bào từ xa về nước, cứ đòi tìm bằng được vài quả sấu
làm quà cho người thân phương xa- thứ quà chỉ Hà Nội mới có.
Mùa sấu đến, ta dễ
dàng bắt gặp hình ảnh những đứa trẻ tay cầm những chiếc sào dài, đầu ngẩng nhìn
vào những tán lá rậm rạp – đó là những “chuyên gia đi hái sấu”. Và theo chân
chúng là những đứa bé hơn cùng xóm cùng phố trốn mẹ đi bắt ve, nhặt mót từng
trái sấu rụng dưới gốc cây- cái hình ảnh mà hầu hết những người lớn từng sống ở
Hà Nội đều có thể tìm thấy mình trong đó và trở thành kỷ niệm đi theo suốt cuộc
đời…
Một người từng
sống và học tập ở nước Nga nhiều năm đã kể lại cái cảm giác khó tả khi được
nhìn thấy lọ sấu dầm được bày bán ở một góc phố Mascơva.
Hè về, Hà Nội trở nên ồn ào và náo nhiệt hẳn.
Khi những tia nắng đầu tiên lấp ló sau rặng cây, những cụ ông cụ bà đã rủ nhau
đi tập dưỡng sinh, những người bán hàng tranh thủ bày hàng. Những bóng áo trắng
học trò hối hả đến trường cho kịp buổi học. Ở một góc đường, ông lão xích
lô tranh thủ ngả lưng trên chiếc xích lô đánh một giấc dưới tán cây rợp bóng.
Đằng kia, mấy người bán hàng rong nằm dài trên ghế đá sau một ngày chồn chân
rong ruổi khắp phố phường. Trong khi thiên hạ đổ xô đi hóng gió, đám con nít
quanh quẩn chơi Ô ăn quan. Chúng là những đứa trẻ bán vé số dạo, đánh giày
thuê, bán kẹo cao su cho khách du lịch, trên vai, trên tay chúng còn nặng trịch
những món đồ nghề…Phải chăng, đó cũng là nguồn cảm hứng và nguyên mẫu cho danh
họa Nguyễn Phan Chánh vẽ nên tác phẩm quan trọng nhất của ông và là niềm tự hào
của nền hội họa Việt Nam hiện đại: tác phẩm Chơi ô ăn quan?
Còn đêm tới, hè Hà
Nội cũng náo nhiệt không kém ban ngày. Nắng nóng khiến người ta ngủ muộn hơn và
lao ra phố để hóng gió. Gần khuya, ngõ phố Hà Nội hè lại sinh động với sự ồn ào
của những quán, những gánh hàng ăn đêm. Mấy người hối hả đạp xe về kia chắc
chắn là các cô cậu sinh viên đi làm thêm tan ca làm muộn. Đã khuya, nhưng
anh bạn trẻ sinh viên đang ướt đẫm mồ hôi này cũng không nỡ từ chối cuộc trò
chuyện nhỏ với chúng tôi.
Cái nóng đã bắt
đầu râm ran trong lòng Hà Thành từ đầu tháng 5, và từ đầu tháng 6 trở đi thì
nắng bắt đầu đổ lửa, các đường nhựa bốc khói vì nắng nóng hầm hập, và thực may
mắn, Hà Nội đã có khá nhiều đường cây xanh, vườn cây xanh. Ai qua Hà Nội vào
mùa hè mà không từng một lần phải dừng chân dưới những tầng tán lá cổ thụ dọc
đường hay trong công viên Bách Thảo, trong một ngôi đền để thở và ngắm nhìn
những khoảng trời xanh xa tít sau vòm lá? Hà Nội hiện đại cũng là đất Kinh kỳ
xưa lưu giữ rất nhiều di tích văn hóa lịch sử, rất nhiều đền chùa miếu mạo cổ –
tại những nơi chốn tâm linh đó còn tồn tại biết bao cây đa, cây đề, cây
muỗm cổ thụ từng bất chấp gió mưa bão táp hàng thế kỷ- như cây trong Văn Miếu –
Quốc Tử Giám, trong đền Quan Thánh, đền Voi Phục, chùa Kim Liên, trong quần thể
kiến trúc Tháp Bút – Đài Nghiên – Đền Ngọc Sơn,v.v. Và mùa hè dội lửa xuống đất
Hà Thành dường cũng phải nể nang tạm dừng bước nương tay trước những tán cổ thụ
linh thiêng đó, để nhường cho con người những khoảnh khắc thư thái, mát mẻ, yên
bình…
Mùa hè Hà Nội có
những cơn mưa rào vội vàng lúc đến cũng như lúc đi để lại trong lòng người đa
cảm những xao động thầm kín giữa khoảng trời mênh mông nắng… Dẫu cho cái
nắng nóng mùa hè khiến ta đổ mồ hôi thì cạnh đó, cảm giác được tản bộ trên
những con đường lộng gió ban đêm và nhìn ngắm một Hà Nội không ngủ thật thú vị,
và người ta đã yêu Hà Nội từ những khoảnh khắc bình dị như thế…
Nằm ngay trên con phố cùng tên, kem Tràng
Tiền từ lâu nay vẫn chiếm một vị trí quan trọng trong tâm thức người Hà Nội. Dù
là người dân Hà Nội xưa đã từng sống hay những người chỉ mới lần đầu đến với
mảnh đất Hà thành này đều bị cuốn hút bởi hương vị đặc biệt của những chiếc kem
Tràng Tiền. Người đến ăn kem rất đa dạng, từ những cô cậu nhỏ tuổi, các bạn học
sinh, sinh viên cho đến những người lớn tuổi, khách du lịch trong và ngoài
nước, mọi người đều thích kem Tràng Tiền.
Và những thức ăn
mùa hè ở Hà Nội có một đặc trưng khác hẳn mùa đông- không chỉ ở trong các cửa
hàng có thương hiệu trên phố cổ như bún chả Hàng Mành, đậu phụ mắm tôm ngõ Phất
Lộc, bánh cuốn cà cuống Hàng Gà, mà còn được bày đơn giản trên nhiều vỉa hè-
như gánh cháo đậu xanh với đậu phụ cà muối, như bánh cuốn Thanh Trì hay xôi lúa
làng Hoàng Mai, như bánh đa kê từ làng Xù Giạ, như cơm nắm muối vừng từ Lạc
Đạo- Hải Dương v.v- những thứ ăn nguội mang lên các phố mỗi sáng…Những thứ quà
bánh dân dã ấy cũng tạo nên nét riêng biệt của mùa hè Hà Nội và trở thành nỗi
nhớ quay quắt của nhiều người khi xa phố phường Hà Nội…
Hè Hà Nội cũng là nguồn cảm hứng chủ đạo cho
một tác phẩm điện ảnh độc đáo của đạo diễn Việt kiều Trần Anh Hùng – bộ phim Mùa
hè- chiều thẳng đứng.
Ta bắt gặp trong từng cảnh quay là những bức
tranh đầy mầu sắc về Hà nội. Quán Cà-phê của nhân vật Liên khiến ta liên tưởng
tới quán cà-phê “Lâm” nổi tiếng và những mảng tường tróc vôi nhiều mầu giống
như những vệt sơn dầu của nhiều danh họa Việt nam một thời đã vẽ tranh để đổi
lấy cà-phê… Góc nhìn khá hẹp tạo cảm giác như khi ta đi trong “36 phố phường”
hay chen vào những khu nhà ống. Những khung cửa cũ kỹ, những chậu cây cảnh,
những chiếc lọ hoa ở góc nhà trong làn ánh sáng nhẹ nhàng, những con người Hà Nội
sống, vui đùa, yêu đương hờn giận, tưởng nhớ quá khứ và đối diện với nắng nóng
cùng những nghiệt ngã của đời thường… Tất cả những điều quen thuộc như thể ta
vẫn gặp hàng ngày giữa lòng Hà Nội trong những ngày hè. Bộ phim bắt đầu bằng
ngày giỗ và cũng kết thúc bằng một ngày giỗ, có chút gì giống như vòng quay của
bốn mùa, và của kiếp luân hồi. Nhà làm phim đã cung cấp cho người xem những ấn
tượng để thâm nhập vào cái “chất người Hà nội” một cách giản dị và chính xác
nhất, thông qua những đặc tính không thể trộn lẫn được của mùa hè Hà Nội…
Chúng ta lại quay về với hồ Tây…Hồ Tây trong
những chiều hè mặt nước vàng rực sánh như mật ong và lóng lánh tựa những vẩy
rồng, đưa người ta vào không khí đậm màu huyền thoại- những huyền thoại mà hồ
Tây từng lưu giữ hàng ngàn năm qua về lịch sử hình thành hồ Tây, hình thành
kinh đô Thăng Long. Chung quanh hồ có nhiều làng cổ truyền thống gắn với tên
tuổi không ít danh nhân văn hóa lịch sử nổi tiếng: Làng Nghi Tàm, quê hương Bà
Huyện Thanh Quan, có chùa Kim Liên với kiến trúc độc đáo; làng Nhật Tân có
nghề trồng hoa đào nổi tiếng, tương truyền là nơi Lạc Thị đời Hồng Bàng sinh ra
một bọc trứng nở thành bảy con rồng; làng Xuân Tảo với đền Sóc thờ Thánh Gióng;
làng Trích Sài có chùa Thiên Niên thờ bà tổ nghề dệt lĩnh; làng Kẻ Bưởi có nghề
làm giấy cổ truyền và đền Đồng Cổ là nơi bách quan hội thề thời Lý; làng Thụy
Khuê có chùa Bà Đanh đặc sắc… Và đặc sắc nhất là đền Quán Thánh ở góc đường
Thanh Niên – trấn phía Bắc của Kinh thành Thăng Long… Cái “hùng vĩ” của mùa hè
Thăng Long- Hà Nội có lẽ đã được thể hiện khá rõ qua bài Tây Hồ phong
cảnh phú của tác giả Ngô Thì Sĩ:
Sóng in mầu lụa bạch, Đầm lạnh
ngút mù tan.
Chùa Trấn Quốc sen tươi, hoa cao chục
trượng ,
Bãi Nghi Tàm dâu tốt, lá trải trăm làn
Thuyền ngư phủ lướt mưa bay, bơi rẽ bờ
rau lên, xuống,
Sáo mục đồng tung bóng xế, thổi ran
lũng lúa mau, khoan…
Và chúng ta hãy đi
lang thang trong những đầm sen quanh Hà Nội vào độ sen nở- nhất là những đầm
sen Hồ Tây, nơi lưu giữ bao kỷ niệm từ thời thơ ấu của không ít người Hà
Nội…Hãy rời xa chốc lát phố phường đông đúc, bụi bặm mùa nóng nực, để thả hồn
với thiên nhiên trong lành thơm nức hương sen, để cho lòng mình lắng lại, thanh
thản đến lạ kỳ trước một vùng hoa giống như huyền thoại…
Chẳng biết người
dân xứ Kinh Kỳ có cái thú chơi sen tự bao giờ, và cách chơi sen cũng rất sành.
Nhiều người không quản ngại công sức dậy sớm để đến tận đầm mua được những bông
sen tươi mởn buổi sớm mang về cắm bình. Sen Hồ Tây được hái bán là những bông
đã chúm chím nở để có thể nhìn thấy những lớp cánh bên trong và đài sen. Sen Hồ
Tây nhiều lớp cánh hơn sen trồng ở các nơi khác, bông hoa khi nở ra rất to, vì
vậy còn có tên là Sen Bách Diệp – tức Sen trăm cánh. Sen Hồ Tây mang về nhà
cắm, qua một đêm, sáng hôm sau dậy thấy hoa nở bung, tròn to hơn cái bát tô canh,
cánh hoa hồng rực, hương thơm ngát cả căn phòng.
Hè về, sen Tây Hồ
như bao thế kỷ nay vẫn khoe sắc tỏa hương, và lắng đọng một góc hồn Thăng Long
– Hà Nội… Bạn đừng bỏ qua bất kỳ cơ hội nào để có thể thưởng thức hương
vị trà sen trong cảnh hồ sen tinh sương mát lạnh buổi sáng sớm …
Hoa sen tuy không
phải là một trong “tứ quý” như tùng, mai, cúc trúc trong quan điểm mỹ học
phương Đông, nhưng nó lại ẩn chứa trong mình một vẻ đẹp vừa dân dã, vừa quý
phái, vừa nồng nàn vừa ý nhị hiếm có. Còn trong đời sống thường nhật, từ lâu
sen cũng đã trở thành một vị thuốc nam chữa bệnh quý, và đi vào nghệ thuật ẩm
thực tinh tế của người Tràng An thanh lịch. Hương sen lạ lùng từ trong nhuỵ của
nó mà được gọi một cách dân dã là “gạo sen” -là nơi chứa hương thơm tinh túy
của cả bông sen, được cầu kỳ ướp vào cánh chè để tạo ra trà sen- một trong
những vẻ đẹp độc đáo của “Trà đạo Việt Nam”. Người Hà Nội từ xưa đã nổi
tiếng với thói quen thưởng trà của mình. Rất cầu kì từ chế biến
đến thưởng thức, người ta thường ướp trà mộc với hoa sen, hoa nhài,
hoa cúc để thưởng thức hương vị thanh khiết của những bông hoa trong
chén trà. Trong ba loại trà thường gặp đó, trà sen là thứ trà quý
chỉ đem ra tiếp khách tri âm, hoặc dùng làm thứ quà biếu gói trọn hương
vị đất Hà Thành. Loại trà này có thể để đến hàng năm tùy cách
bảo quản. Đặc biệt nhất được biết đến là cách uống trà mộc được
ướp trong bông sen tươi để giữa đồng – cách thưởng trà này đã được
nhà văn Nguyễn Tuân tả lại tỉ mỉ trong bài ký thú vị: “Chén trà
trong sương sớm”.
Những chiều hè oi
ả, khu đầm sen bát ngát ven Hồ Tây trở thành địa chỉ hấp dẫn một cách lạ lùng
đối với khá nhiều người Hà Nội. Góc hồ này, xưa kia là cả một cánh đồng sen
rộng mênh mông, và mãi đến những năm 80 của thế kỷ trước, hai đầm sen rộng còn
viền lấy hai bên đường Đội Cấn. Mấy năm gần đây, sen Tây hồ chỉ còn lại ở khu
vực xung quanh Công viên nước Hồ Tây thuộc phường Nhật Tân và khu đầm Trị thuộc
phường Quảng An, song cứ vào độ trung tuần tháng 5 đến đầu tháng 9, một vùng
sen hồng tỏa hương thơm mát và tinh khiết, xanh mát một màu lá sen dập rờn vẫn
làm nên nét đẹp đặc trưng rất riêng, rất quyến rũ của Thăng Long – Hà Nội.
Chị Trần Thị Hà – người có hơn 10 năm gắn bó
với nghề trồng sen, ướp trà sen ở ven Hồ Tây vừa hướng dẫn khách cách pha chế
chè được ủ trong những bông sen vừa tâm sự. Chị Hà cho biết, Sen được trồng ở
khu vực hồ Tây này là loại sen hương, cánh có màu hồng tươi và có hương thơm
đậm đà nhất. Lớp cánh hoa bên ngoài của loại sen này lớn còn lớp cánh bên trong
bé dần cho đến nhụy. Mỗi sáng ra ruộng sen hái sen, chị thường để ý
vài bông sen đang hé nụ, tỏa hương thơm ngát, đó là những bông sen phù
hợp nhất dùng để ướp trà. Trà được đổ vào trong bông sen, rồi lấy
lá sen buộc túm vào, sau đó sẽ được ướp hương ngay trên hồ sen trong
suốt một ngày để hôm sau có thể ra lấy búp sen chứa đầy trà để
thưởng thức. Hàng năm, cứ vào khoảng tháng 3, củ sen nảy mầm, lên
lá, người trồng sen lại bắt đầu chuẩn bị cho một mùa hoa sen sắp đến. Với những
chỗ sen đã bị hỏng, không lên cây được, người trồng phải khéo léo tách củ,
trồng bổ sung với mật độ thích hợp. Những cơn mưa rào mát lành đầu tháng 3
chính là liều “thuốc kích thích” giúp sen đẻ nhánh, mọc rất nhanh. Muốn sen
nhiều hoa, cuống dài, bông thắm, người trồng sen phải biết bón lượng phân vừa
phải, bởi nếu bón quá nhiều, sen sẽ chỉ tốt lá mà lại ít hoa.
Vào mùa sen, mỗi
sáng sớm, những người hái sen ở các đầm sen ven Hồ Tây bắt đầu đi thuyền hái
hoa. Anh Nguyễn Trung – ông chủ của khu đầm rộng hơn 2 ha ở ven Hồ Tây cho
biết: người hái sen trước hết phải đưa thuyền đi dọc mép đầm trước, rồi sau đó
mới thả mình lạc giữa đầm sen. Công việc tưởng đơn giản song đòi hỏi kĩ thuật
phối hợp ăn ý và khéo léo. Người hái sen mắt phải tinh, phát hiện nhanh những
búp nở vừa đủ hay lấp ló giấu mình sau tấm lá. Cách hái bông sen cũng phải
nhanh, bẻ đúng đoạn ngó non vừa và để sen rơi tự nhiên nhưng lại chính xác vào
đúng mạn thuyền. Trồng sen ở các đầm ven Hồ Tây giờ đây vừa là nghề kiếm sống
mà cũng là cái nghiệp, là niềm yêu thích của những người đã nhiều năm gắn bó
với sen hương Tây hồ như chị Hà, anh Trung, họ đã vượt qua bao sóng gió của thị
trường để hy vọng giữ lại cho Hà Nội một góc nhỏ rất đẹp, rất thi vị.
Có chị giáo viên
cấp II thường lên ngắm sen, mua chục hoa, dăm ấm chè ướp hoa sen về đã tâm sự:
“Lên đây, tôi thấy lòng nhẹ lại, yêu thành phố của mình hơn… Những bông sen tỏa
hương thơm ngan ngát, dịu nhẹ ngay trong lòng thành phố là “đặc sản” của riêng
Hà Nội mà không nơi nào có được…” Gia đình anh Vũ Anh Tuấn ở phố cổ
Hàng Muối có nghề gia truyền ướp trà sen từ nhiều đời nay, và anh đã tận tình
hướng dẫn chúng tôi cách ướp trà sen cũng như cách pha một ấm trà sen như thế
nào là đúng kiểu- và phải chăng, đó cũng là một vẻ đẹp của tình người Hà Nội do
hương sen thuần khiết đem lại?
Cũng vào mùa này, các bà nội trợ đảm đang còn
có cơ hội thể hiện món chè long nhãn hạt sen. Hạt sen luộc chín được lồng vào
cùi nhãn đã tách hột sau đó nấu trong nước đường giống như chè sen, tạo ra một
món ăn đặc thù Hà Nội.
Nhà văn hóa lớn Nguyễn Văn Siêu, một người
con của Hà Nội, cũng là người hiểu Hà Nội đến từng chân tơ kẽ tóc đã từng gợi ý
rằng: nên gọi Hồ Tây là hồ Sen trong sáchPhương Đình văn loại của
cụ: “… sau thời Lê Trung hưng, họ Trịnh vẫn đặt Hành cung ở Hồ Tây, lại
trồng nhiều sen ở hồ này, nay vẫn còn, sao người ta không đặt tên cho Hồ Tây là
Hồ Sen?”
Và trong mùa hè
này, khi Hà Nội sắp bước sang nghìn tuổi, có một cuộc tranh luận thú vị đã diễn
ra: nên lấy lòai hoa nào làm Quốc Hoa? Nhiều ý kiến đã nghiêng về đề xuất hợp
tình hợp lý: nên lấy Hoa Sen làm Quốc Hoa, đồng thời cũng là một trong những
biểu tượng quan trọng của Thăng Long- Hà Nội; giống như ngàn năm trước, vương
triều độc lập tự chủ đầu tiên của nước ta là nhà Lý đã cho xây chùa Một Cột
theo hình dáng của một đóa sen nở vươn lên trời xanh- biểu tượng cho vũ trụ
nhất thể và sự hài hòa tuyệt diệu giữa Con người với Thiên nhiên… Đó cũng là
một thông điệp lý thú của mùa hè Thăng Long- Hà Nội có khả năng đi xuyên qua
không gian và thời gian…
HÀ NỘI MÙA THU
Hà Nội ngàn
năm tuổi lại bước vào Mùa Thu – mùa của những cảm hứng vô tận cho các tuyệt
phẩm thơ ca, nhạc họa của những văn nghệ sĩ xưa nay sống trên đất Thăng Long-
Hà Nội - đó là sự thanh bình yên ả của cảnh vật, là nỗi chạnh lòng trước
sự điêu tàn hoang phế của Kinh thành cũ, hay là sự biệt ly xa cách vời vợi…
Nhưng mùa thu nơi đây cũng gợi nguồn cảm hứng lãng mạn cao cả về một cuộc đổi
đời lớn lao trong thời hiện tại…
Mùa thu Hà
Nội mang trong mình những dáng vẻ rất riêng biệt mà không đâu có. Thu về, Hà
Nội khiến cho người ta say mê vì vẻ đẹp đến lạ lùng của nó trong từng góc phố…
Theo quan niệm của người Hà Nội, mùa Thu là mùa đẹp nhất trong năm. Hà
Nội vốn đẹp bởi sự trầm mặc và cảm giác bình yên. Và mùa thu lại càng tô
đậm thêm cảm giác đó…
Ai đi xa Hà
Nội, đến mùa này lại nôn nao nỗi nhớ về cái sắc nắng như tơ từng sợi một thả
xuống óng ánh, về khói sương lãng đãng mặt hồ, về những con phố trải vàng lao
xao lá rụng, về một buổi sớm heo may với bầu không khí dìu dịu mát lành, về một
khoảng trời xanh biếc cao vời vợi và mây trắng bồng bềnh như mơ… Tháp Rùa cổ
kính rêu phong trong sương chiều phảng phất… Những cành liễu tha thướt buông rủ
mang hình dáng người thiếu nữ soi bóng nước hồ thu trong như gương… Sóng nước hồ
Tây mênh mang có vẻ đẹp thần thoại khi hoàng hôn đang dần buông… Bên bờ sông
Hồng, từng chiếc lá tre tung mình trước khi phiêu du cùng sóng nước… Và khi
những con phố nhỏ đã thưa thớt người lại qua, từng chùm đèn như lung linh hơn
qua những vòm cây thơm ngát hương.
Theo cố nhà
văn Băng Sơn, Mùa thu chính là mùa mà Hà Nội mang trên mình những nét yêu kiều
diễm ảo và dịu dàng nhất…Lẫn trong lá vàng bay vàng rộm mặt đường và lẫn trong
sương lam mơ hồ trên mặt sóng của thời tiết dìu dịu như tơ chăng, là những làn
hương từ đâu đó lan tỏa vào không gian như từng sợi âm thanh của một cây vĩ cầm
vô hình. Đó là làn hương của hoa dạ hợp nồng nàn trắng muốt; đó là hương sấu
chín cuối mùa thoang thoảng đường Phan Đình Phùng; đó là hương ngọc lan vương
vấn thoảng nhẹ từ các ngón tay tháp bút trắng ngà quyện với chút hanh hao của
cái lạnh đầu thu trên những con đường rợp bóng cây. Có người đã quan sát một
cách tinh tế cái háo hức của những bông hoa hải đường rung lên trước những ngọn
gió heo may đầu tiên. Đó là loài hoa đặc biệt của thu Hà Nội. Đặc biệt không
phải ở màu đỏ tươi đến nao lòng, sặc sỡ mà không chói lóa, cũng không phải ở
màu xanh ngăn ngắt của lá, cũng không phải màu vàng óng ánh của nhụy hoa. Cái
đặc biệt chính là thời gian mà bông hoa ngậm trong mình từ cuối xuân đầu hạ,
phải trải qua nhiều nắng gió, chưng cất từ những tia nắng gay gắt của một mùa
hè tới đầu thu mới có được vẻ đẹp ấy. Và hoa sữa. Những cây hoa sữa trổ hương
sớm thường là những cây hoa sữa mới trồng, và được chính cái gió heo may đầu
mùa giúp tỏa hương bay xa. Đã có biết bao bài thơ, bản nhạc, dòng văn đầy rung
động của những người tài hoa ca ngợi hoa sữa Hà Nội. Nhiều người Hà Nội đi xa
đã nhớ về hoa sữa, hoa hoàng lan, hoa ngọc lan để tưởng niệm thời hoa niên
trong trẻo, thời học trò mơ mộng, tuổi yêu đương tinh khiết của mình. Nhất là,
nếu đi trong đêm trăng đường Nguyễn Du, đường Trần Hưng Đạo, đường Bà Triệu hít
thở mùi hoa sữa ngọt ngào đang trộn lẫn sương thu làm ướt tóc, không ít người
đã phải nghẹn ngào ứa nước mắt vì cái vẻ đẹp nồng nàn và thanh khiết của Hà
Nội. Và có người đã phải thốt lên: mùa thu bình yên và dịu dàng quá! Khi đó,
người ta cũng dễ dàng mở lòng với chính mình, với những người xung quanh – dịu
dàng như chính không gian thu Hà Nội. Và trong đêm sâu lắng của thu Hà Nội, bên
hương hoa hải đường, hoa hoàng lan, hoa dạ lan hương, hoa sữa, người ta trở nên
dễ cảm thông để hiểu nhau hơn…Người ta sẽ có cảm giác không gian và thời gian
như ngưng đọng, tiết thu dịu nhẹ khiến có thể trút hết mọi ưu phiền, lo lắng
của cuộc sống bộn bề…Có lẽ cũng trong không gian và thời gian này, ở một căn
phòng nhỏ Hà thành, khi ngắm hình vẽ con nai trên ống bút, thi sĩ Lưu Trọng Lư
đã viết nên bài Tiếng thu tuyệt tác, một trong những bài thơ
hay nhất của thi ca tiền chiến:
Em
không nghe mùa thu
Lá
thu rơi xào xạc
Con
nai vàng ngơ ngác
Đạp
trên lá vàng khô
Người ta vẫn
nói, mùa thu là mùa của những hoài niệm, và như lời một bài hát: “Hà Nội mùa
thu tràn nỗi nhớ….”
Một người con
Hà Nội khi xa đã tâm sự: “Mình chỉ muốn khóc mỗi độ thu về . Làm sao cầm
lòng được khi nhìn vạt nắng vàng nghiêng qua thảm cỏ làm dát vàng cả những gì
nhỏ bé nhất, làm lung linh cả những hạt phù du trôi nổi trong không khí… Cái
tĩnh lặng và không trung đưa bạn về miền hoang sơ nhất của loài người …”
Một người
sống ở nơi chỉ có hai mùa mưa nắng trong năm đã viết những dòng thật xúc động:
“Người phương Nam như tôi đã được tặng một món quà tuyệt đẹp của phương Bắc,
của Hà Nội. Khẽ khàng, mỏng manh trong hơi sương sớm, se se trong cơn gió nhẹ
đem hương mùa bảng lảng qua các con phố… Mùa thu Hà Nội như một thứ men ngọt
ngào, nhấp từng giọt, từng giọt để say hồi nào không biết, và cứ muốn say mãi…”
Có người còn
khẳng định rằng: “Hà Nội mùa thu như một bức tranh nghệ thuật mà trên đấy
người ta có thể nhìn thấy tất cả mọi góc cạnh của cuộc sống. Và dường như mùa
thu đã đẩy lùi tất cả những lo toan bộn bề của cuộc sống, để lại một cái gì đó
trong sáng như kim cương…”
Nhà thơ Phan
Thị Thanh Nhàn- một người Hà Nội đã có một bài thơ giản dị và miêu tả được Hà
Nội mùa thu một cách chuẩn xác, như một cuốn phim tài liệu, và nói hộ
được tâm tư của nhiều người:
Một
vài quán nước ánh đèn xanh
Kê
ghế ra hiên đón gió lành
Vài
bác về hưu ngồi đàm đạo
Thoáng
nhìn như cảnh ở trong tranh…
Buổi
tối mùa thu êm dịu quá
Hoa
sữa thơm ngào ngạt khắp đường
Đã
bao mùa đến rồi đi mất
Vẫn
ngỡ ngàng mùa thu quê hương.
Tháng
Tám mùa thu cũng là mùa của những ngày hội Non sông náo nức lòng người, thời
gian của những sự kiện trọng đại bậc nhất của lịch sử Việt Nam hiện đại diễn ra
tại Thủ đô: đó là Cách mạng Tháng Tám thành công, rồi Lễ tuyên ngôn Độc lập
cùng sự ra đời của Nhà Nước Dân chủ nhân dân đầu tiên- trước sự chứng kiến của
quốc dân đồng bào và của nắng gió Ba Đình lồng lộng…
Người
Thăng Long- Kẻ Chợ từ ngàn năm qua thưởng thức hương vị mùa Thu với nhiều cách
khác nhau, song có nét chung nhất là ấm cúng, nhẹ nhàng và đằm thắm; hồn dân
tộc trong những nghi thức tế lễ thì vẫn được giữ gìn và phát huy.
Sử
sách còn ghi lại những nghi lễ cổ diễn ra vào mùa Thu trên đất Thăng Long xưa
mang đậm dấu ấn Á đông và nét cổ truyền của dân tộc Việt.
Vào
ngày ngâu tháng Bảy, trẻ em đất Hà thành được mặc quần áo mới và được vui chơi
thoả thích. Đây còn gọi là Tết Trung nguyên, hay Rằm tháng Bảy. Thực chất của
tết này là một lễ tiết gốc từ Phật giáo. Vào Rằm tháng Bảy, người ta mở hội Vu
Lan bồn, lấy việc cúng tế này nhằm vào mục đích là siêu độ cho các vong nhân.
Đức Phật dạy rằng: các quan ở âm phủ xét xử những vong nhân lúc sống ở dương
thế, nếu ở lành thì phong thưởng, ở ác thì bắt tội. Nhưng cả ác lẫn lành,
hôm Rằm tháng Bảy đều tha cho đi chơi cả. Cho nên tục truyền theo chữ gọi là xá
tội vong nhân. Vì thế vào ngày Rằm tháng Bảy ở kinh thành Thăng Long thời xưa,
các tù nhân được ra khỏi trại giam, đi chơi phố xá. Còn trong dân gian, nhà nào
cũng làm cỗ cúng tổ tiên bằng những đồ lễ như các thứ rau quả, bánh trái đựng
vào lá sen và cũng lấy lá sen đậy lên, dùng giấy xanh đỏ làm hình nhân, đồ mã
để dâng cúng tổ tiên. Còn trong hiện tại, ngày Rằm tháng bảy chủ yếu được hiểu
như là ngày của mùa báo hiếu đối với cha mẹ. Trong các chùa lớn nhỏ ở Hà Nội-
nhất là ở chùa Quán Sứ, lễ Rằm tháng bảy được tổ chức trang nghiêm và sinh
động, thu hút không chỉ phật tử tăng ni mà cả đông đảo người dân các tầng lớp.
Tết Trung thu
còn gọi là Rằm Tháng Tám, tức là tết Trông trăng. Dân gian có câu “Muốn ăn lúa
tháng năm trông trăng rằm tháng tám”- nghĩa là nhìn trăng mờ tỏ, trong đục mà
nhà nông tiên đoán sự được mùa hay mất mùa. Về sau, tết này trở thành tết của
trẻ con. Sách xưa có ghi rằng: có con cá chép vàng thành tinh, cứ đến Tết Trung
thu thì nó hiện thành người đi dỗ đàn bà trẻ con. Vua sai dân nhà nào cũng phải
làm đèn cá bằng giấy treo ở cửa nhà để nó trông thấy, nếu thấy giống nó thì nó
đi, không đến nữa, để dân được yên ổn. Từ đó về sau, cứ đến Rằm tháng Tám người
ta lại bồi giấy làm voi, ngựa, rồng, kỳ lân, sư tử…và các thứ đèn cá cho trẻ
con rước chơi. Do vậy, tục này cũng gọi là Tết Trẻ con. Đây là sự biến thể của
một nghi lễ nông nghiệp cổ truyền mang mầu sắc thần thoại. Trong Tết Trung thu,
nhà nào cũng ăn bánh trông trăng: bánh dẻo mặt trăng tròn, bánh nướng
thập cẩm cũng tròn, nên gọi là tết Trăng, tết Âm, cũng tức là tết Đàn bà. Mấy
năm gần đây, Hà Nội đã tổ chức Trung thu trong phố cổ một cách long trọng và
đầy hấp dẫn, thu hút trẻ em khắp các quận nội ngoại thành…
Hình
như mùa thu mới là lúc những trái quả ở nội ngoại thành Hà Nội phô diễn hết cái
sắc vị được tích tụ bằng nắng gió và tinh túy đất trời qua suốt cả mùa xuân,
mùa hạ. Đây đó thấp thoáng bóng người phụ nữ quẩy đôi gánh chung chiêng, bên
trong lấp ló những quả thị vàng mượt, những quả ổi tỏa mùi thơm thôn dã, bình
dị … Lúc này cũng là lúc, nắng mùa thu đang vẩy những đốm trứng cuốc vào trái
chuối tiêu, đang làm cho những quả hồng đỏ như môi mọng, na xanh biếc, bưởi
vàng mơ, nhãn nâu đậm đà…, và đặc biệt làm cho quả sấu vàng ươm, chua ngọt- một
lọai quả chỉ có ở Hà Nội, một loại quả len lỏi từ nhà hàng đặc sản đến bữa ăn
đạm bạc bình dân, hấp dẫn từ quí cô quí bà đài các đến em bé bán rong trên hè
phố.
Và
nói đến mùa thu Hà Nội là phải nhắc đến cốm làng Vòng… Mỗi lần Hồ Gươm lăn tăn
ánh vàng nắng thu, thì phố phường Hà Nội lại thấy xuất hiện cái bóng dáng của
người gánh đôi thúng cốm Vòng tiến vào theo đường cửa ô Cầu Giấy. Đôi quang
gánh nhẹ như gánh mây chỉ có nắm rơm xanh mướt, chiếc lá sen hồ Tây to đùng đậy
hững hờ. Nếu nói rằng: cốm là một món ăn đặc trưng của nghệ thuật ẩm thực đất
Hà Thành, thì làng Vòng chính là cái nôi của món ăn đặc trưng này. Nhiều người
đã cảm nhận được một điều: mùa thu Hà Nội như trong hơn, tinh khiết hơn, nhờ
hương thơm từ những lò cốm làng Vòng… Những hạt cốm xanh ngọc trong đến nõn nà
mang hương trời khí đất, cả hồn quê và huyền thọai làng được bọc bằng lá sen
phảng phất hương thơm thóat tục, bên ngòai buộc thêm một vài sợi rơm không quá
chặt, không quá lỏng – trở thành một món quà dân dã mà quý của người Tràng An –
Hà Nội. Dù bán ít bán nhiều, những mẻ cốm làng Vòng bao giờ cũng ngon đặc biệt,
không pha tạp. Hạt cốm mềm, dịu dàng một vị ngọt tinh khiết thường được ăn kèm
với chuối trứng cuốc. Người Hà Nội thường nhâm nhi từng hạt cốm để cảm hết
hương vị trời, đất, đồng quê và nắng gió trong hạt cốm. Rất nhiều người xa xứ
khi thăm lại Hà Nội đều muốn hít hà hương cốm để tận hưởng cảm giác trở về đất
mẹ… Cốm còn được làm thành bánh chằng lên một múi lạt chữ thập nhuộm đỏ cánh
sen để gửi đến ngõ nhà người yêu, để đặt trên bàn tiệc cưới, đám hỏi…Có câu
chuyện kể về lai lịch cốm Vòng: từ rất lâu, vào một năm giáp hạt đói kém, một gia
đình ở làng Vòng thuộc phường Dịch Vọng – quận Cầu Giấy bây giờ, vì đói quá nên
phải lấy một nắm lúa nếp non rang lên để ăn tạm, thì thấy có hương vị thơm ngon
lạ lùng. Nhà nọ truyền tai nhà kia, và cốm Vòng ra đời từ đó. Các nhà văn
Nguyễn Tuân, Thạch Lam, Vũ Bằng đều có những trang viết thật hay về cốm làng
Vòng…
Tháng chín là
tháng mà nhà văn Vũ Bằng trong Thương nhớ mười hai đã phải tự
hỏi: ”làm sao đến tháng chín, có nhiều cái thú ý nhị thần tiên thế nhỉ?” Trước
cảnh nhà trai đem hồng đỏ chói chang và cốm xanh biêng biếc đến sêu tết nhà
gái, nhà văn đã ngẩn ngơ: ”Nhìn những mâm hồng và cốm tốt đôi, ai cũng cảm
thấy lòng mình nở hoa và kính sợ tổ tiên ta hơn lên một chút, vì sao các cụ lại
có thể lựa chọn tài đến thế trong việc chơi màu sắc, đồng thời lại đem cho nhân
duyên của trai gái một ý nghĩa đậm đà đến thế…” Và không ai miêu tả hấp dẫn
hơn nhà văn Vũ Bằng cái thú săn chim ngói, và tục lệ cúng món chim ngói hầm
cùng cơm mới gạo Tám Cói ở đất Bắc – Hà Nội trong tháng cuối mùa thu…
Đó
cũng là tháng của những cơn mưa bóng mây… Mưa bóng mây không chỉ là một hiện
tượng thời tiết quen thuộc của mùa thu, mà còn đi vào tâm hồn của người Hà Nội
như một sắc thái của tình cảm:
Khoảng
trời em mưa thưa bóng mây
Mưa
khó hiểu như tình ta buổi ấy
Cơn
mưa giận, cơn mưa thương biết mấy
Nhớ
nhung gì cho ướt áo người xa…
(
Thơ Quang Huy)
Nhưng
cơn mưa bóng mây đa tình đó cũng còn được gọi là mưa rươi.
Rươi là thực
phẩm làm ra món chả rươi – món ăn của “một thiên nhiên chuyển mùa, đẹp đến
não nùng, mê đến xôn xao trong dạ”, một món ăn mà người Hà Nội vốn sành ăn mê
nhất– như nhà văn Băng Sơn từng khẳng định! Sinh thời, nhà văn Nguyễn Tuân
vào cữ rươi này thế nào cũng phải có mặt ở cái quán rươi ám khói ở phố Huế,
nhón hai ngón tay nâng chiếc chả rươi lên… Mùa rươi, cứ chiều chiều lại có
những phụ nữ bán rươi rong rao vang khắp phố phường những lời hối thúc, mời
gọi. Một cô gánh rươi đi trước, bà đứng tuổi đi sau tay cầm một cái bát đong
rươi, tay kia xách chiếc liễn nước để nhúng tay…Rươi nấu cùng củ cải, hoặc cùi
gấc xanh, khế mọng vàng, và không thể thiếu món đầu vị là vỏ quýt vàng ươm! Cứ
tầm tháng chín, tháng mười, khi đêm về, dọc vỉa hè Hà Nội có những cô bán hàng
nhanh tay đảo những hạt dẻ trên ánh than hồng. Có hai loại là hạt dẻ to và hạt
dẻ nhỏ. Mỗi loại có một vị thơm đặc trưng rất thú vị, và đều là thứ hạt dân dã,
mộc mạc – thứ hạt dù được chế biến thế nào cũng vẫn giữ nguyên được hương vị
đặc trưng của nó… Nó là món quà dành cho nhau của mọi lứa tuổi trong tiết trời
thu se lạnh đêm vắng, khi mà người ta cảm thấy cần hơn hơi ấm của người thân.
Đôi tình nhân, người cha, người mẹ, người chị…dừng xe mua hạt dẻ dù đã muộn…
Đây cũng là món quà vặt rất được các bạn sinh viên xa nhà ưa chuộng vì vị thơm
ngon và giá cả vừa phải…
Thu
Hà Nội còn là nguồn cảm hứng vô tận cho thơ ca, nhạc họa từ xa xưa tới hôm nay.
Bài thơ Nôm Mùa
thu của Ngô Chi Lan trongHồng Đức quốc âm thi tập dành
trọn cho việc tả cảnh thu của kinh thành Thăng Long
Gió
vàng hiu hắt cảnh tiêu sơ,
Lẻ
tẻ bên trời bóng nhạn thưa
Giếng
ngọc sen tàn bông hết thắm,
Rừng
phong lá rụng tiếng như mưa…
Trong phần
phim Mùa xuân Hà Nội, chúng ta đã có dịp nói qua về Bà Huyện Thanh Quan khi
dừng trước những con chim sâm cầm Hồ Tây lặn ngụp. Chính bà đã có công trong
việc phá bỏ lệ tiến cống chim sâm cầm, trả lại cho Hồ Tây một vẻ đẹp hiếm
có của thiên nhiên Thăng Long- Hà Nội. Bà Huyện Thanh Quan còn là một nhà thơ
người Long thành chính gốc mà lịch sử văn học cổ – trung đại Việt nam buộc phải
nhắc đến. Thơ của bà là thơ mùa thu và chiều tà, và hầu hết đều mang một giá
trị nghệ thuật đặc sắc. Bà đã nhiều lần Ngơ ngẩn lòng thu khách bạc đầu… Thời
gian mùa thu tượng trưng cho sự tàn tạ, và sự tàn tạ đó lại gắn với một không
gian đổ nát, hiu quạnh là kinh đô Thăng Long- lúc bấy giờ lại trở thành cố đô.
Mặc dù trĩu buồn về những cảnh tượng đó, nhưng thi nhân vẫn thấy được vẻ đẹp
của sự tiêu vong:
Dấu
xưa xe ngựa hồn thu thảo,
Nền
cũ lâu đài bóng tịch dương
Tâm trạng này
cũng giống như của các nhạc sĩ Hà thành như Văn Cao, Cung Tiến, Zoãn Mẫn trong
những bài hát Tàn thu, Hương xưa, Biệt ly – đặc biệt là của
thi sĩ nổi danh Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu – người huyện Ba Vì Hà Nội trong bài
thơ Cảm thu tiễn thu:
Lá
sen tàn tạ trong đầm
Lặng
mang giọt lệ âm thầm khóc hoa
Nhưng đó là
những mùa thu đã xa…Trong những mùa thu nay của Hà Nội, nhà thơ đã nghe được hương
cốm mới và trong vắt nói cười thiết tha ( Thơ Nguyễn
Đình Thi). Những ngươì nghệ sĩ của thời đại mới đã cảm nhận được trong mùa thu
Hà Nội không chỉ vẻ đẹp kỳ diệu của thiên nhiên mà còn cả cái sức sống vươn lên
của một dân tộc sau khi Rũ bùn đứng dậy sáng lòa …
Cố
nhạc sỹ tài hoa Trịnh Công Sơn, bằng sự rung động của một tình yêu hết sức tinh
tế đã miêu tả thu Hà Nội trong hiện tại thật gợi cảm, và nói hộ nhiều người
từng yêu mùa thu Hà Nội qua giọng hát của ca sĩ Cẩm Vân:
Hà
Nội mùa thu, cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ,
Nằm
kề bên nhau, phố xưa nhà cổ, mái ngói thâm nâu.
Hà
Nội mùa thu, mùa thu Hà Nội,
Mùa
hoa sữa về thơm từng ngọn gió,
Mùa
cốm xanh về, thơm bàn tay nhỏ,
Cốm
sữa vỉa hè, thơm bước chân qua.
Hồ
Tây chiều thu, mặt nước vàng lay bờ xa mời gọi.
Màu
sương thương nhớ, bầy sâm cầm nhỏ vỗ cánh mặt trời…
HÀ NỘI MÙA ĐÔNG
Trong một thiên tuỳ bút đặc sắc viết
về mùa đông Hà Nội, cố nhà văn Băng Sơn đã viết những dòng giống như lời trăng
trối cho đời:“Phải cảm ơn ai đây, trái đất, vũ trụ hay thượng đế, ông trời
và tổ tiên đã chọn nơi này cho ta có một đất nước quê hương mỗi năm có bốn mùa
rõ rệt, nhất là Hà Nội, nắng thì thật nắng, thu thì thật thu, và mùa đông là
niềm trữ tình đầy hoài niệm… Ta đang ăn mùa đông, uống mùa đông, ta giơ tay ra
nhận lá thư từ trời gửi về màu đỏ lá bàng hay màu vàng cây cơm nguội, lá thư là
tín sứ, là nhịp đàn thăng hoa trong không gian tìm người tri âm tri kỷ… Mùa
đông Hà Nội, đến một cột đèn cũng thành kỷ niệm đời người, một tiếng rao khuya
cũng rền vang tâm tưởng…”
Mùa
Đông- mùa của nỗi buồn tuyệt vọng trong cuộc đời cũ, mùa dễ gợi lên sự chiêm
nghiệm về những điều tàn tạ …Chúng ta hãy nhớ lại các nhạc phẩm bất hủ thời
tiền chiến, như Đêm Đông, Con thuyền không bến… cùng những bức tranh Phố của
danh họa Bùi Xuân Phái… Đó là mùa sương mù phủ dày đặc trên mặt nước hồ Tây- lý
do để hồ được mang tên hồ Dâm Đàm, tức hồ mù sương- và cũng là một nguyên cớ để
những kẻ xấu tạo dựng nên một vụ án đã vấy bùn lên thanh danh của bậc công thần
ái quốc Lê Văn Thịnh trong suốt chín trăm năm…
Có ai đó đã viết: đông về, những mái
nhà cổ như tựa trên vai của sự giá lạnh mà trầm ngâm suy nghĩ…Hà Nội mùa đông
là Hà Nội nhớ về những ngày xưa- khi Hà Nội còn vắng lắm. Và cho đến hôm nay,
khi mùa đông đến, Hà Nội vẫn có vẻ gì trầm lắng, suy tư như một người hoài cổ…
Nhà thơ Lưu Trọng Lư từng nói hộ nhiều người cái khắc khoải trong những ngày và
những đêm kỳ lạ của mùa đông Hà thành cũ:
Yêu hết một mùa
đông
Nhìn nhau mà
chẳng nói…
Dẫu
buồn, nhưng đó phải chăng cũng là một sắc thái của mùa để góp phần tạo nên cái
mà chúng ta vẫn gọi trân trọng là Hồn phố, Hồn sâu Hà Nội?
Người Hà Nội đã quen với khí hậu bốn
mùa, cho nên khi mùa đông trở về chỉ như gặp lại bạn cũ… Những cơn gió mùa đông
bắc đột ngột tràn về, lùa vào trong da thịt cái không khí tê tái lạnh run
người. Những đàn chim đang mải miết bay về phương nam tìm gió ấm. Hà Nội vào
đông, ban ngày nắng ấm nhè nhẹ và trời se se lạnh như không khí khô mát của mùa
thu. Rồi phố giăng lạnh trong những làn mưa phùn kèm theo gió bấc thổi như găm
kim vào da thịt. Mưa không đủ làm ướt áo người đi đường, chỉ bám trên mi mắt,
trên tóc như sương nhưng khiến người ta thêm lạnh và càng mong sớm trở về với
sự đoàn tụ ấm áp gia đình bên nồi cơm thơm tỏa khói- như nhà văn Vũ Bằng từng
ao ước trong thiên tùy bút Tháng mười- nhớ gió bấc mưa phùn… Gió
đầu mùa mới về, nhưng chẳng lâu nữa, phố xá sẽ lạnh hơn, cảnh vật trở nên sầu
muộn hơn với bầu trời nặng màu chì trôi lang thang cùng gió bấc ào ạt… Lúc này,
rặng liễu vẫn còn duyên dáng xanh mướt trong cái lạnh đầu mùa, hững hờ rủ sát
mặt nước Hồ Gươm giờ đã trở nên bình lặng hơn và đang lặng lẽ soi bóng Tháp Rùa
cổ kính cùng những cành cây trụi lá… Những bông hoa điệp còn vương lại,
những chùm quả bàng chín vàng ửng treo lủng lẳng trên cành ở phố Quán Thánh,
Tràng Thi, những cành cây cơm nguội ở Bờ Hồ và Lý Thường Kiệt rung rinh trong
gió, như có vẻ như không muốn rời đi, chúng làm dịu bớt cái màu xám của mùa
đông và đem lại cảm giác ấm áp trong cái lạnh của gió mưa khi đông về ngập phố
phường…
Lập
đông, Hà Nội có những điều thi vị được tạo nên bởi những gam màu và hương vị
say đắm là lạ, gợi cho những người con xa Hà Nội một nỗi nhớ thật khó tả. Có
người đã miêu tả một cách văn vẻ nhưng khá chính xác: không ồn ào náo nhiệt như
mùa Hè, không nồng nàn say đắm như mùa Thu, không tươi trẻ đầy sức sống như mùa
Xuân, mùa Đông Hà Nội mang chút lạnh lùng nghiêm nghị nhưng cũng không kém phần
duyên dáng như người thiếu nữ Hà Nội.
Cái
lạnh kèm sương muối làm cây cối úa héo. Những hàng cây xanh bên đường ngày nào
giờ đang rũ cành trút lá, vẽ lên giữa màn mây xám xịt những cành khẳng khiu tựa
bức tranh thủy mặc. Cây bàng mà mới hôm nào trẻ con thường hái quả vào độ giữa
thu, bây giờ trơ trọi thân với cành, chỉ còn lại một chiếc lá đỏ ối sắp rụng.
Những lá me vàng rơi lả tả trên vai áo khách bộ hành. Những con đường
vắng, lá khô trút ngập trên bước đi… Tiếng chim hót vui tai thường ngày khi
chúng ta dạo bước mỗi sớm mai không còn nữa. Buổi sớm tinh sương Hà thành trở
nên vắng vẻ hơn bao giờ hết. Những người phải ra đường sớm thường phải chịu cái
lạnh buốt của gió và mưa khắp các con phố. Sau đó, trời hửng dần. Đường khô lại
trong cái rét ngọt khô khan của gió hanh. Mùa đông ở Hà Nội, mặt trời thức dậy
muộn hơn. Nhưng khi đó dường như nắng cũng dịu dàng hơn, tinh khiết hơn trong
những công viên, hay ở những ban công mà giọt sương đêm còn đọng lại trên những
cánh hoa… Nhiều người đều có nhận xét chung: dù lạnh lẽo, nhưng gió sớm mai
chưa nhuốm bụi đường lại mang trong mình cái hương vị trong trẻo, ngọt ngào rất
kỳ lạ. Sương và khói của trời đất lúc này như hoà quyện nhau tạo một cảm giác
lung linh, mờ ảo đối với ngay cả những người ít có tâm hồn lãng mạn nhất… Nhiều
bức ảnh đẹp chụp về Hà Nội- đặc biệt là về hồ Gươm vào mùa này đều có sức gợi
sâu xa, và đều mang dáng dấp của những bức tranh lụa của các họa sĩ Việt Nam
bậc thầy.
Còn
khi đêm xuống, mùa đông lại tạo cho Hà Nội một sắc màu và hương vị lạ lùng…Ai
đó đã từng nói thật chí lý: hương đêm Hà Nội là bản giao hưởng của hoa, của
gió, của sương, của đèn đường mờ tỏ và của tâm hồn con người khi yên tĩnh –
nhất là trong những đêm đông…
Mùa
đông Hà Nội vốn nổi tiếng với những quán vắng, những con đường mưa bụi, và
chúng đã đi vào nhiều tác phẩm thơ ca, nhạc họa, nhiếp ảnh rung động lòng
người:
…Hà Nội mùa này
chiều không buông nắng
Phố vắng
nghiêng nghiêng cành cây khô
Quán cóc liêu
xiêu một câu thơ
Hồ Tây, Hồ Tây
tím mờ…
Những người trẻ tuổi Hà Nội dường
như luôn luôn đợi chờ cái lạnh đích thực của mùa đông để được phô diễn quần áo.
Người Hà Nội tinh tế trong cách lựa chọn trang phục, những màu sắc của khăn áo
đã làm cho cái lạnh của mùa đông mang một phong vị rất riêng, và phá đi cái ấn
tượng xám xịt bởi không gian thiếu ánh nắng mặt trời…
Gió
lạnh đầu mùa, các quán cà phê và các quán trà nóng dường như đông hơn mọi khi.
Cái lạnh dường như thúc giục đôi chân đi tìm chốn xưa bạn cũ, để náu mình bên
một ấm trà sen bay hơi còn thoang thoảng hương mùa hạ… Chúng ta hãy chọn một
quán cà phê giản dị trong ngõ phố cổ, xoa hai bàn tay vào nhau để xua bớt giá
lạnh, ngắm từng giọt cà phê rơi và liên tưởng tới cái nắng chan hòa thiêu đốt
của miền Trung trung bộ…
Và
ở một qúan trà nóng vỉa hè này, khi xuýt xoa nhấp từng ngụm trà nóng hổi, chúng
ta hãy ngắm nhìn không khí Hà Nội đón Mùa lễ giáng sinh trong giá lạnh- cái
không khí đã trở nên quen thuộc tự bao giờ khiến ai cũng phải ấm lòng! Phía
trong nhà thờ Lớn thu hút rất đông người tới. Trên các đường phố, không khí đón
Giáng sinh rộn ràng.Với không ít người trẻ tuổi, Giáng sinh là dịp vui vẻ gặp
mặt, hội hè hay tặng quà cho những người yêu quý. Càng về khuya, đường phố càng
đông hơn. Dòng người vẫn đổ về các nhà thờ của thành phố. Trời càng về đêm càng
giá lạnh, làm cho đêm Giáng sinh thật gần gũi. Trên những phố lớn và tại những
trung tâm vui chơi, mua sắm, vẫn có nhiều gia đình tìm đến chụp ảnh lưu
niệm với ông già tuyết và cây thông khổng lồ.
Thời
khắc chuông ngân từ phố Nhà Chung đồng vọng cùng nhịp chuông nhà thờ Cửa Bắc,
nhà thờ Hàm Long… cũng là lúc những tràng pháo tay nổi lên cùng những lời chúc
tụng. Nhiều người tranh thủ thời khắc đặc biệt này bắt đầu nhắn những
dòng tin yêu thương tới cho bạn bè, người thân với những lời tốt đẹp nhất
và luôn cầu chúc cho một năm mới hạnh phúc, thành đạt và yên lành.
Mùa đông Hà Nội hôm thì rét buốt đến
tê người, hôm thì ấm hơn, nhưng vẫn lạnh vượt quá sức chịu đựng của không ít
người già và trẻ em. Tuy thế lại có những người yêu mùa đông cuồng nhiệt. Đó là
những chàng trai cô gái rất trẻ được biết trên Sapa lạnh tới 1 độ C, có
băng tuyết, thế là rủ nhau đi du lịch- giữa ngày Hà Nội lạnh tới 5 độ C. Đi
khám phá mùa đông ở nơi khác để thêm hiểu và thêm yêu mùa đông Hà Nội, đó quả
là một nét tâm lý thật đặc biệt và cũng thật đáng yêu của thanh niên Hà Nội
thời A- còng !
Những
đôi tình nhân cũng là đối tượng rất yêu mùa đông Hà Nội.. Đêm đông Hà Nội dường
như càng lung linh hơn và toả ra cái ấm áp từ những ngọn đèn cao áp, từ những
đôi lứa say đắm bên nhau dưới những hàng ghế đá ven bờ hồ Gươm, hồ Thiền Quang,
hồ Tây, hồ Thủ Lệ, sân vận động Mỹ Đình…
Thật
có lý khi khẳng định: thời tiết lạnh nhất chính là lúc mùa đông Hà Nội
quyến rũ nhất… Có người đã tâm sự rằng rất thích lang thang qua những con phố
vắng Hà thành để tận hưởng cái thú của người lãng tử “đêm đông lê gót phong
trần tha phương”- như lời của một bài hát quen thuộc. Và có không ít người còn
quả quyết: không ra thăm Hà Nội vào mùa đông, nghĩa là còn chưa biết gì về Hà
Nội.
Một
người xa Hà Nội nhiều năm đã nhớ lại và định nghĩa như sau về mùa đông Hà
thành:
Bốn mùa trong
năm, không mùa nào có nhiều tên gọi như mùa đông: Mùa khói, mùa của nỗi nhớ,
mùa ấm áp – lạ thế, cái lạnh mới khiến người ta nhận ra sự ấm áp, đó còn là mùa
cưới, mùa yêu, mùa kỷ niệm. Vậy nên người ta còn gọi mùa đông là mùa của cảm
xúc…
Một
cậu học trò mơ mộng sống ngay giữa thủ đô lại viết về mùa đông như một người
dày dặn trường đời:
Mùa đông
Hà Nội thanh bình, tĩnh lặng, không ồn ào, réo rắt – chỉ một màu đơn giản – màu
trầm mặc của thời gian phủ theo năm tháng, đưa Hà nội trở lại những ngày xưa êm
đềm…
Một
Việt kiều xa tổ quốc khi nhớ về mùa đông Hà Nội đã ngậm ngùi:
Tôi sẽ về với
tách cà- phê bên hồ ngồi nhìn lá phượng úa rơi theo gió. Những con đường không
có nắng, những hàng cây rụng lá, những góc phố, ngôi nhà trầm mình trong tiết
trời ảm đạm…nhớ những hạt mưa lạnh thấu xương, nhớ chén trà nóng bên quán cóc
ven đường, nhớ cô bạn cũ khi còn tay trong tay nồng ấm… Hình ảnh đó không nơi
phồn hoa nào thay thế được…
Một
người Hà Nội sống ở Sài gòn, khi đông về đã nhớ nhung:
Giữa Sài Gòn
những ngày tháng Mười hai, tôi lại nhớ Hà Nội đến cồn cào – chỉ bởi một
điều rất đỗi giản đơn: Tháng Mười hai Hà Nội thực sự bắt đầu lạnh- cái lạnh
nhắc nhớ cho lòng người thêm phần gần gụi và biết yêu thương nhau nhiều hơn…
Chẳng phải vô lý khi nói rằng, đây là mùa của tình yêu, của hạnh phúc gia đình.
Ở Hà nội mùa đông, thành phố đi ngủ
sớm. Nhưng đó cũng là lúc các bếp lửa di động của gánh hàng ăn đêm trên nhiều
con đường bắt đầu hoạt động. Vẳng trong đêm khuya vài tiếng rao lảnh lót, những
người bán bánh dạo còn chưa về khi thúng hàng chưa bán hết… Mùa này, người Hà
Nội vẫn thường rủ nhau ăn quà vặt bằng những món ăn rất đặc trưng: ốc luộc, sắn
hấp dừa , quẩy nóng, ngô nướng, nộm, bánh trôi tàu, chân gà nướng. v.v – những
món quà vặt dân dã vừa rẻ lại vừa hợp với cái lạnh của không khí mùa đông Hà
Nội.
Song, một bát phở nóng hay bát bún
ốc cay xè vẫn là lựa chọn số một của người Hà Nội vào mỗi buổi sáng hay ban đêm
lạnh giá. Và Phở Hà Nội mới thực sự là đặc sản, là món ẩm thực đặc biệt- đặc
biệt từ nguyên liệu, cách chế biến, cách bán rao cho tới cách thưởng thức,
khiến nhiều du khách nước ngoài ngạc nhiên thú vị và say mê… Phở là một món ăn
không thể thiếu cho dù tiết trời đông hay hè, nhưng có lẽ, vào mùa đông người
ta mới cảm nhận được hết hương vị của nó. Nhà văn Nguyễn Tuân đã viết về Phở Hà
Nội như sau: “Mùa nắng ăn một bát, ra mồ hôi, gặp cơn gió nhẹ chạy qua
mặt lưng, thấy như giời quạt cho mình. Mùa đông lạnh, ăn bát phở nóng, đôi môi
tái nhợt thắm tươi lại…” Một bát phở nóng thơm ngon cần tới cách chế
biến rất cầu kì. Nhà văn Vũ Bằng trong Món ngon Hà Nội đã miêu tả: “Nếu
là gánh phở ngon thì nước dùng trong và ngọt, bánh dẻo mà không nát, thịt mỡ
gầu giòn chứ không dai, chanh, ớt với hành tây đủ cả. Chả còn gì ngon hơn bát
phở như thế nữa”. Những người lớn tuổi chắc không ai có thể quên những
gánh phở rong trên đường phố và tiếng rao của người bán đêm, chúng tạo nên ký
ức sâu thẳm của đời người…
Đó
là nói qua về văn hóa ẩm thực tinh tế của người Hà Nội mùa đông. Còn sự sành
điệu trong thưởng thức nghệ thuật- nhất là thưởng thức hoa của người Hà
Nội thì chắc chẳng đâu sánh bằng!
Trong phần phim Mùa xuân Hà Nội,
chúng tôi đã có dịp nói nhiề
Như
thế là, mùa đông Hà Nội không chỉ gợi lên sự yên tĩnh thẳm sâu, mùa đông Hà Nội
còn bộc lộ một sự sống náo nhiệt, lam lũ và khỏe khoắn của những người lao động
góp phần đem lại vẻ đẹp cho Thủ đô…
Và
trong khi sống với chợ hoa đêm Hà Nội, chúng ta không thể không nhớ tới một khu
chợ đặc biệt giờ đã trở thành kỷ niệm khó phai mờ của người Hà Nội, đó là chợ
Âm phủ- tức là Chợ 19 tháng 12- nằm ở quận Hoàn Kiếm (thuộc Liên khu I cũ). Cái
tên “nghĩa địa Âm phủ” do dân gian đặt ra không phải ngẫu nhiên, khi bên cạnh
nó sừng sững Tòa án thực dân và nhà tù Hỏa Lò. Từ đêm 19-12 mùa đông năm 1946,
khi cả Thủ đô trở thành một pháo đài chống trả lại âm mưu thôn tính Hà Nội
trong vòng 24 giờ của bọn xâm lược Pháp, khu nghĩa địa Âm phủ cũng biến thành
một chiến hào thực sự. Những nấm mộ vô danh và hữu danh cũng biến thành nơi đặt
ụ súng, chỗ kê bàn tủ đồ đạc làm vật chướng ngại ngăn xe thiết giáp địch của
các chiến sĩ cảm tử Vệ quốc đoàn.
Cuộc
chiến đấu dũng cảm và không cân sức kéo dài được gần hai tháng thì Trung đoàn
Thủ đô rút đi qua gầm cầu Long Biên, để gần 10 năm sau trở về với lá cờ chiến
thắng tiếp quản Thủ đô… Suốt thời gian thành phố bị địch chiếm đóng, cái nghĩa
địa nhỏ ấy có tên là “Mồ nạn nhân chiến tranh.” Sau ngày Giải phóng thủ đô, nó
được đổi thành: “ Mồ liệt sĩ và nhân dân Hà nội đã hy sinh trong ngày toàn quốc
kháng chiến 19-12-1946”. Theo quy hoạch mới, nghĩa trang Lý Thường Kiệt được
bốc đi để phố ấy bỏ không một thời gian. Rồi một cái chợ dần dần hình thành. Từ
chỗ chỉ là một “chợ tạm, chợ rau xanh”, khu chợ đó trở thành một Chợ bề thế, có
tên tuổi. Nhưng khu chợ vẫn mang nhiều nét dân dã đáng yêu, vẫn là một chợ dân
sinh phục vụ đông đảo các tầng lớp nhân dân thành phố. Điều đặc biệt nhất là, ở
khu chợ này, những ” đặc sản bốn mùa” của nội ngoại thành Hà Nội bao giờ cũng
có đủ. Và dường như có một cái gì thiêng liêng, huyền bí từ những âm hồn liệt
sĩ đã thầm bảo ban dẫn dắt người buôn bán luôn luôn hành động theo cái thiện,
cái đẹp của đạo lý – bất chấp những biến thiên thời cuộc và sự báo nháo đời
thường… Khu chợ nay đã trở thành dĩ vãng, song những giá trị tinh thần chúng để
lại sẽ mãi mãi còn làm ấm áp lòng người…
“Đây lắng hồn núi sông ngàn năm…” Sự
bất tử của sông núi không chỉ bởi vòng quay không thay đổi của bốn mùa, mà còn
bởi mồ hôi xương máu của biết bao thế hệ người Việt Nam đã đổ xuống đất này…
Để
chia tay mùa đông Hà Nội, chúng ta hãy đến với cái Tết cổ truyền dân tộc khi
mùa xuân tới, trong vòng quay tuần hoàn của Đất – Trời…
Nhà
văn Vũ Bằng khi ở phương Nam xa xôi đã nhớ về Tháng chạp nhớ ơi chợ Tết trong
tác phẩm Thương nhớ mười hai độc đáo của mình, ông kể lại những kỷ niệm
tuổi thơ mùa đông miền Bắc, mùa đông Hà Nội, trong đó có chuyện mua sắm, tranh
dành những bức tranh gà lợn Đông Hồ, Hàng Trống, chuyện chuẩn bị lễ cúng tiễn
ông Táo lúc giáp Tết nguyên đán- một tục lệ có xuất xứ từ một truyền thuyết dân
gian Việt Nam cảm động. Với tục tiễn Táo quân lên thiên đình, Vũ Bằng đã có một
khái quát xã hội mà cho đến hôm nay càng thấy rõ tính thời sự sâu sắc, thấm
thía như sau: “bếp của ông Táo là tượng trưng cho gia đình, cái bếp là đơn vị
nhỏ nhất của xã hội. Cái gia đình ấy, cái đơn vị ấy đồng nhất từ Bắc vào Nam
cho nên không có kẻ nào chia rẽ được Nam với Bắc…”
Cùng
với lễ tiễn Ông Táo, những hoạt động mua sắm, dọn dẹp, trang hoàng chuẩn bị cho
Tết Âm lịch của người Hà Nội đã vô tình công bố với Thiên nhiên bốn mùa sự say
sưa và kính cẩn chờ đón một mùa Xuân mới sắp sang…
Đạo diễn điện ảnh Nguyễn Anh Tuấn
·
Trang tiếng Anh(114)
·
Triết lý Việt (16)
·
Video & PPS (1 968)
·
Văn (442)
·
Văn Hóa (3 302)
·
Y tế (123)
·
ĐCN (17)
·
5,849,701 lượt đọc
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét