Khái niệm Thư pháp hiện đại Nhật Bản xuất hiện
từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, từ cuộc Triển lãm thư pháp đầu tiên do
Hãng báo Mainichi và Hội Thư pháp Mainichi tổ chức vào năm 1948. Thư pháp Nhật
Bản có một lịch sử hình thành lâu đời và khá độc đáo.
Thư pháp viết bởi Gishi rinshakuhai thời
Heian
Theo ông Saito Akira, Giám đốc báo Mainichi,
Chủ tịch hội Thư pháp Mainichi, chữ Hán được truyền từ Trung Quốc sang Nhật Bản
vào khoảng 2.000 năm trước. Đến thế kỉ V, VI, chữ Hán được sử dụng phổ biến ở
Nhật và không lâu sau đó dựa trên cơ sở chữ Hán, kiểu chữ Hiragana và Katakana
độc đáo của Nhật Bản đã ra đời. Thư pháp Nhật Bản được hình thành từ hai kiểu
chữ chính là chữ Hán - kiểu chữ biểu ý (tượng hình) và chữ Hiragana - kiểu chữ
biểu âm (tượng thanh) và đã được phát triển như là một môn nghệ thuật.
Thư pháp viết bởi Takahashi Deishu
(1835 -
1903) 高橋泥舟, Katsu Kaishu (1867 - 1899)
勝海舟 và
Yamaoka Tesshu (1836 - 1888) 山岡鉄舟, thời
Meiji
Cũng như thư pháp của các nước á Đông (Trung
Quốc, Triều Tiên, Việt Nam, Hàn Quốc), thư pháp Nhật Bản là "nghệ thuật biểu
hiện chữ mang tính mĩ học" thông qua mực tàu và bút lông. Trong các tác phẩm
thư pháp, tính nhân văn được biểu hiện một cách thuần tuý, nguyên vẹn và cách sống,
cách suy nghĩ của tác giả cũng được phản ánh trong đó. Thư pháp đòi hỏi người
viết cũng như người xem một lối sống nhân bản. Theo Akahira Taisho (một trong
những đại diện xuất sắc của Thư pháp hiện đại Nhật Bản), đối với thư pháp, yếu
tố chính để nó trở thành một loại hình nghệ thuật là do cấu trúc chữ. Từ việc dùng
chữ làm chất liệu, thư pháp đã "tạo hình hoá", gây ấn tượng cho người
xem. Thư pháp cũng được coi là nghệ thuật của đường nét. Từ những đường nét
khác nhau như đậm - nhạt, lớn - mảnh, mạnh - yếu, nặng - nhẹ, thong thả - cấp tốc,
thư pháp vừa hiển hiện, lộ phát, vừa ẩn giấu tâm trạng và những rung động trong
tâm hồn con người. Như vậy, ở một khía cạnh nào đó, thư pháp còn là nghệ thuật
của tâm linh.
Thư pháp thời Nara
Một trong những đặc điểm của thư pháp là tính
nhất hồi. Khi viết chữ, câu từ, bài thơ, người ta viết theo một trình tự trôi
chảy từ đầu đến cuối, và chỉ viết một lần. Do đó, thư pháp đòi hỏi người viết
năng lực tập trung và sự căng thẳng thần kinh cao độ. Người Nhật cho rằng thư
pháp "thể hiện nhân cách của người viết" và là "trường phái vẽ
tâm hồn". Tác phẩm thư pháp là "dấu vết" của chính đời sống tác
giả. Vì vậy, khi ta tiếp xúc với tác phẩm là ta đã tiếp xúc với chính tâm linh
của người viết.
Thư pháp viết bởi Honda Tadamune (1691 -
1757) 本多忠統
Có nhiều cách đọc, xem thư pháp. Bằng trực
giác, bằng cách phân tích tác phẩm, hoặc nắm bắt những yếu tố cơ bản hình thành
nên thư pháp đều là những cách xem. Trước tiên hãy tìm hiểu những cái đẹp của
hình thái, của đường nét, cảm nhận những rung động về sức mạnh của ngòi bút và
của những khoảng trống. Sự cân bằng giữa màu đen và màu trắng, sự điều hoà giữa
chữ và những khoảng không gian, khoảng cách nét trong một chữ, mức độ nặng nhẹ
của chữ. Sau đó hãy nhìn các đường nét từ lớn đến mảnh, phương hướng của chúng,
cách chấm mực, động thái của ngòi bút v.v... Việc nắm bắt tâm trạng của tác giả
thể hiện qua tác phẩm của họ là điều cần thiết.
Thư pháp viết bởi Yamamoto Hokuzan thời kỳ
Edo
Ở Nhật Bản, cùng với sự phát triển của xã hội,
gần đây, chất liệu và kĩ thuật của thư pháp được mở rộng, nội dung và hình thức
cũng trở nên phong phú, việc triển khai nghệ thuật thư pháp mới đang được thử
nghiệm. Trong điều kiện thư pháp hiện đại như vậy, việc tiến hành tìm tòi tính
nghệ thuật, tính hiện đại của thư pháp và nâng caovăn hoá thư pháp, giới thiệu
cái đẹp của thư pháp không chỉ ở trong nước mà còn đưa ra thế giới chính là
công lao của Hội Thư pháp Mainichi (năm nay, 2005 là năm kỉ niệm 57 năm ngày
thành lập Hội). Hội này đã phân chia từ Thư pháp truyền thống đến Thư pháp hiện
đại theo 7 bộ môn như sau:
Được tạo nên nhờ dựa vào thơ, văn xuôi cổ điển
viết bằng chữ Hán, dựa vào cảm nhận nghệ thuật và phương pháp học thư pháp của
từng người thông qua các tác phẩm từ nhiều chữ đến ít chữ, và các thể loại thư
pháp như Ten (Triện thư), Rei (Lệ thư), Kai (Khảo thư), Gyo (Hành thư), So (Thảo
thư), tìm kiếm thể loại thư pháp vốn có. Bộ môn thư pháp chữ Hán thể hiện tính
hiện đại hoà quyện trong tính truyền thống.
2. Bộ môn thư pháp chữ Kana
Được tạo ra để viết những từ ngữ đẹp của Nhật
Bản thông qua việc cải biên, phát triển những bài hát Waka và thơ Haiku. Từ chí
hướng khác nhau của các tác giả về những bài ca cổ mà thư pháp Kana có sự biểu
hiện phong phú khác nhau. Vẻ đẹp của chữ Kana hiện đại hoà trộn với cảm giác mới
của Kana chữ lớn (Lưu ý: nguồn gốc của chữ Kana là chữ nhỏ).
3. Bộ môn thư pháp thơ văn cận đại (Cận đại
thi văn thư)
Là những tác phẩm lấy văn và thơ hiện đại làm
đề tài, điều hoà giữa chữ Hán và chữ Kana tạo ra một thư pháp mới. Đây là bộ
môn đã được triển khai, mở rộng ở các kì triển lãm Thư pháp Mainichi. Do tính
chất dễ đọc và rất gần gũi nên nó nhận được sự ủng hộ của nhiều người.
4. Bộ môn thư pháp viết chữ lớn (Đại tự thư)
Là những tác phẩm thư pháp viết chữ lớn mà số
lượng chỉ từ 1 đến 2 chữ. Việc định hướng tạo hình, tôi luyện đường nét và sáng
tạo về màu đen đã tạo ra một thế giới thư pháp mới.
Bộ môn này được cho là tinh hoa của phương
Đông và giới thư pháp. Chữ in bằng khuôn hình vuông 3 phân. Người ta khắc trên
đá những bản thư pháp và chữ viết thời cổ đại của Trung Quốc sau đó in trên giấy
trắng, tạo nên sự tương phản rất đẹp giữa mực (đỏ) và giấy. Tekuko là cảm giác
tạo hình mới dựa trên nền tảng truyền thống được hoà quyện trong một không gian
nhỏ.
6. Bộ môn thư pháp chữ khắc (Khắc tự)
Dùng nguyên liệu là gỗ khắc chữ thật đẹp lên
đó. Chữ viết ở đây khác với chữ viết bằng bút. Nó mang tính lập thể, được tô bằng
nhiều màu sắc và có mối quan hệ sâu sắc với các môn nghệ thuật khác như mĩ thuật
công nghiệp, điêu khắc. Khắc tự là một bộ môn thư pháp đang gây được sự chú ý.
7. Bộ môn thư pháp ZenEi (Tiền vệ thư)
Bộ môn này biến đổi nhận thức trước kia về
thư pháp (coi thư pháp là biểu hiện của nhân cách con người). Thư pháp Tiền vệ
thư chịu ảnh hưởng của 2 trường phái: hội họa trừu trượng phương Tây và triết học
phương Đông. Không bị giới hạn bởi việc lấy chữ làm nguyên liệu chính, người viết
có thể tự do thể hiện tâm hồn và tình cảm thông qua các tác phẩm nghệ thuật
mang tính trừu tượng.
Thư pháp viết bởi Kukai thời Heian
Ở Nhật, việc xác lập thư pháp coi như là một
bộ môn nghệ thuật hiện đại cũng đang được tiến hành theo tinh thần cách tân. Sức
sống của thư pháp trong đời sống hiện đại Nhật Bản biểu hiện ở lịch triển lãm định
kì vào đầu tháng 7 hằng năm tại Tokyo cùng 9 thành phố khác ở Nhật cũng như tại
gần 20 quốc gia trên thế giới. Ngoài ngày mồng 2 tháng một hằng năm là ngày hội
viết chữ của cả nước, thư pháp còn được trọng dụng vào những dịp hiếu, hỉ, mừng
tân gia hay mừng nhập môn, nhập trường... Hiện nay, thư pháp đã được đưa vào
chương trình giáo dục phổ cập cho học sinh phổ thông.
Thư pháp viết bởi Ishizaki Keisui
Cách đây hai năm, năm 2003 là năm có ý nghĩa
đặc biệt trong quan hệ hợp tác giữa hai nước Việt Nam - Nhật Bản. Nhiều hoạt động
văn hoá nghệ thuật đã được hai bên phối hợp tổ chức thực hiện trong năm này nhằm
kỉ niệm 30 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước và cũng là Năm
giao lưu Nhật Bản - ASEAN (theo đề xướng của Thủ tướng Nhật Bản Koizumi). Triển
lãm Thư pháp do đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam, Hội Thư pháp Mainichi
Shodokai phối hợp cùng phía Việt Nam tổ chức tại Bảo tàng Mĩ thuật Hà Nội vào
khoảng cuối năm 2003 là một trong những hoạt động đó. Có tất cả 122 tác phẩm đã
tham dự triển lãm, bao gồm toàn bộ các lĩnh vực của thư pháp Nhật Bản, từ thư
pháp truyền thống đến thư pháp hiện đại.
Đây là những tác phẩm mới nhất của các tác giả
ở trình độ cao nhất đại diện cho thư pháp hiện đại Nhật Bản. Chúng là bức phác
họa về một nước Nhật phát triển hài hoà giữa văn hoá và văn minh, giữa truyền
thống và hiện đại. Triển lãm không chỉ giúp người dân Việt Nam có điều kiện tìm
hiểu nghệ thuật thư pháp Nhật Bản, mà còn tạo điều kiện để các nhà thư pháp Việt
Nam trao đổi giao lưu với các đồng nghiệp Nhật Bản, góp phần tăng cường và củng
cố mối giao lưu văn hoá giữa nhân dân hai nước.
Trương Minh Hằng
Viện Nghiên cứu Văn hóa
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét