Trong âm nhạc nếu nói Trịnh
Công Sơn là phù thuỷ về ngôn ngữ thì Phạm Duy chính là phù thuỷ về âm thanh điều
nầy quả không ngoa.
Những ai am hiểu nhạc Phạm
Duy sẽ thấy ngay những ca khúc của ông đầy chất kĩ thuật từ khúc thức tiết điệu
chuyển cung (modulation)… rất sáng tạo đa dạng… có thể đơn cử một số bài tiêu
biểu như: Áo anh sứt chỉ đường tà (Cung Cm – Cmaj - Am) Nghìn trùng xa cách
(Cmaj – Cm - Gmaj) Trả lại em yêu (Fmaj – Amaj) Thà như giọt mưa (Gm – Bmaj)
Còn chút gì để nhớ (Cmaj – Eb)…
Trong cuộc đời âm nhạc ông
đã sáng tác khoảng một ngàn bài hát… Những ca khúc ra đời trong mỗi hoàn cảnh
khác nhau:
Mùa hè năm 1948 ở chợ Đại -
Cống Thần Phạm Duy lênh đênh trên con thuyền giữa dòng sông Đáy ông quen một
người con gái tên Hiếu cũng là một người mê văn nghệ Phạm Duy ôm đàn guitar ngồi
hát mạn thuyền trôi trên con thuyền tình nầy cùng người đẹp và ông đã soạn bàiTiếng
đàn tôi:
Mênh mông lả ơi
Thuyền về tới bến mê rồi
Khoan khoan hò ơi
Dặt dìu trong tiếng đàn tôi…
Thuyền về tới bến mê rồi
Khoan khoan hò ơi
Dặt dìu trong tiếng đàn tôi…
(Bài nầy chúng ta rất quen
thuộc qua tiếng hát Elvis Phương sau nầy)
Cuộc tình tạm bợ không bền lâu sau đó hai người chia tay.
Cuộc tình tạm bợ không bền lâu sau đó hai người chia tay.
Thời kháng chiến ông có xuống
vùng Gio Linh – Quảng Trị để diễn. Thực dân Pháp đã đàn áp dân làng ở đây chúng
giết nhiều người dân trong đó có 12 người mẹ. Ông xúc động soạn ra bàiMười hai
lời ru để ghi lại tội ác nầy:
miền Trung yêu dấu có một
bài ru
vọng từ quê mẹ là nơi căm thù …
Mười hai người mẹ
Giặc bắt ôm con
Thả trôi xuôi dòng…
vọng từ quê mẹ là nơi căm thù …
Mười hai người mẹ
Giặc bắt ôm con
Thả trôi xuôi dòng…
Ngoài 12 bà mẹ hi sinh dân
làng đã kể cho ông nghe một câu chuyện dã man của giặc Pháp: Bà mẹ có người
con đi dân quân bị giặc Pháp bắt chặt đầu treo giữa chợ không ai dám ra lấy rốt
cuộc bà mẹ lẳng lặng ra lấy đầu con đem về chôn ông sáng tác bài Bà mẹ Gio
Linh:
Mẹ già tưới nước trồng rau
Nghe tin xóm làng kêu gào
Quân thù đã bắt được con
Đem ra giữa chợ cắt đầu
Nghẹn ngào không nói một câu
Mang khăn gói đi lấy đầu…
Nghe tin xóm làng kêu gào
Quân thù đã bắt được con
Đem ra giữa chợ cắt đầu
Nghẹn ngào không nói một câu
Mang khăn gói đi lấy đầu…
Bài Gánh lúa về với
giai điệu mượt mà nhịp nhàng thường sau nầy chúng ta hay nghe hát hợp ca được
sáng tác vào mùa đông năm 1950 khi vợ ông sanh đứa con đầu lòng ở chợ Neo. Ngồi
bế con ở trong quán Thăng Long (quán của ông già nhạc sỹ Phạm Đình Chương) thấy
hàng ngàn dân công kĩu kịt gánh lúa ủng hộ chiến trường ông hứng khởi soạn một
bài có dạng dân ca mới nhịp điệu rất vui:
Mênh mông mênh mông sóng lúa
mênh mông
Lúc trời rạng đông ư rạng đông
Bóng người thấp thoáng cuối đường thanh vắng
Bước đều mà quanh gánh ư nặng vai …
gánh gánh gánh gánh thóc về
gánh gánh gánh gánh thóc về
gánh về gánh về
gánh về gánh về…..
Lúc trời rạng đông ư rạng đông
Bóng người thấp thoáng cuối đường thanh vắng
Bước đều mà quanh gánh ư nặng vai …
gánh gánh gánh gánh thóc về
gánh gánh gánh gánh thóc về
gánh về gánh về
gánh về gánh về…..
Bài Thuyền viễn xứ được
sáng tác năm 1953 lúc Phạm Duy chân ướt chân ráo từ Hà Nội vào Sài Gòn phổ thơ
một cô em gái nhạc sĩ mới quen bán vải ở chợ Bến Thành lúc đó. Bài
thơ nói lên tâm trạng nỗi niềm một người phải xa xứ rời bỏ bến Đà Giang thân
yêu ngày nào…
Chiều nay sương khói lên
khơi
Thuỳ dương rũ bóng tơi bời
Làn mây hồng pha ráng trời
Sóng Đà Giang thuyền qua xứ người…
Thuỳ dương rũ bóng tơi bời
Làn mây hồng pha ráng trời
Sóng Đà Giang thuyền qua xứ người…
Thời gian sau đó ông anh
Nguyễn Đức Quỳnh (người anh tinh thần ) làm báo ngoài miền Trung có rủ Phạm Duy
ra Huế chơi chàng nhạc sỹ lãng tử nầy đã lang thang nhiều đêm trên những con đường
nhỏ yên tịnh của xứ thần kinh. Một hôm chủ nhân con đò sông Hương tên Mụ Tôn đã
mời ông xuống đò nghe hát nàng ca kỹ tên Ngọc Tuý đã kết tình cùng ông. Người
ca kỹ trong khoang thuyền nhỏ và tiếng hát ngân xa trên mặt nước… đã làm ông hứng
khởi sáng tác bài Dạ Lai Hương:
Đêm thơm như một dòng sữa
Lũ chúng em êm đềm rủ nhau ra trước nhà….
Hương thơm không phải từ hoa
Mà bởi lòng ta thiết tha tình yêu thái hoà….
Đời ngon như men say
Tình lên phới phới…
Lũ chúng em êm đềm rủ nhau ra trước nhà….
Hương thơm không phải từ hoa
Mà bởi lòng ta thiết tha tình yêu thái hoà….
Đời ngon như men say
Tình lên phới phới…
Sau đó ông đi Pháp học nhạc
(1954) cả gia đình tiễn ông tại bến Sáu Kho (Sài Gòn). Những ngày lênh đênh
trên tàu Marseillaise vượt Ấn Độ Dương ông nhớ nhà nhớ con nhớ quê hương… Phạm
Duy đã sáng tác bài Ngày trở về:
Ngày trở về
Anh bước lê trên quảng đường đê
Đến bên luỹ tre
Nắng vàng hoe vườn rau
Trước hè cười đón người về…
Anh bước lê trên quảng đường đê
Đến bên luỹ tre
Nắng vàng hoe vườn rau
Trước hè cười đón người về…
(khi ông về nước đã lấy tên
bài hát nầy đặt cho chương trình Đêm nhạc Phạm Duy được tổ chức
tại nhà hát Hoà Bình - TP HCM năm 2006):
Vào những năm 60 Phạm Duy và
ban nhạc gia đình Thăng Long cộng tác rất mạnh ở mọi lãnh vực từ đài phát thanh
phòng trà hãng đĩa hát đại nhạc hội… Ông thường đến trình diễn ở các phòng trà
Đức Quỳnh đường Cao Thắng phòng trà Trúc Lâm đường Ngô Tùng Châu. Thấy các
phòng trà làm ăn được nên người bạn kiến trúc sư Võ Đức Diên bèn mở phòng trà
Anh Vũ bên đường Bùi Viện và mời Phạm Duy làm người dẫn chương trình văn nghệ
(thời ấy chưa có dùng từ MC)… Thời gian nầy ông có soạn bài Phố Buồn nói
lên cuộc sống buồn tẻ nghèo nàn của lớp người lao động thành thị:
Đường về đêm đêm mưa rơi ướt
bước chân em
Bùn lầy không quên bôi thêm lối ngõ không tên …
nhìn vào khe song trông anh ốm yếu ho hen
một ngày công lao không cho biết đến hương đêm
em bước chân qua thềm
mưa vẫn rơi êm đềm
và chỉ làm phố buồn thêm…
Bùn lầy không quên bôi thêm lối ngõ không tên …
nhìn vào khe song trông anh ốm yếu ho hen
một ngày công lao không cho biết đến hương đêm
em bước chân qua thềm
mưa vẫn rơi êm đềm
và chỉ làm phố buồn thêm…
Bài hát với điệu Tango được
mọi người biết đến nhiều nhờ giọng hát nỉ non của ca sỹ Thanh Thuý sau đó đã
tái bản đến tám lần. Bài hát có vần điệu rất lạ thể hiện cách chơi chữ ngộ
nghĩnh của ông:… Giọt mưa mưa rơi tí tách mưa tuôn dưới vách mưa
qua mái rách mưa như muốn trách mưa yêu áo rách…
Về phổ thơ Phạm Duy đã từng
thành công với các bài thơ hay một thời như: Vần thơ sầu rụng Hoa rụng ven
sông của Lưu Trọng Lư Tiếng sáo thiên thai của Thế Lữ Ngậm
ngùi của Huy CậnMộ khúc của Xuận Diệu Tình quê của Hàn Mặc
Tử Tiễn em Bên ni bên nớ của Cung Trầm Tưởng Ngày xưa Hoàng Thị của
Phạm Thiên Thư Thà như giọt mưa của Nguyễn Tất Nhiên…
Nhưng thành công nhất (theo
ông nói) vẫn là bài Ngậm ngùi lần đầu ra mắt công chúng qua tiếng
hát Anh Ngọc rồi đến nữ ca sỹ Lệ Thu với giọng hát ngọt ngào sang trọng đã làm
cho bài hát bất tử… Nó đã tồn tại suốt mấy chục năm liền được hát liên miên. Kể
cả các ca sỹ mới ra lò ở Mỹ (1991) dù tiếng Việt nói còn lọng ngọng vẫn hát tốt
bài hát nầy (như ca sỹ Thuỳ Dương chẳng hạn…).
nhạc phạm duy đúng là hay thật
Trả lờiXóahạt điều wasabi