Phong cách nghệ thuật của họa sĩ Lê Trung

 Phong cách nghệ thuật
của họa sĩ Lê Trung

Họa sĩ Lê Trung tên thật là Lê Toàn Trung, có nơi ghi là Lê Ngọc Trung (sinh năm 1919), gốc người Châu Đốc (An Giang). Ông tốt nghiệp trường Trang trí Mỹ thuật Gia Định, nguyên là cựu sinh viên trường Cao Đẳng Mỹ thuật Đông Đương (1938), có học thêm với giáo sư Besson, Claude Lemaire, La Jonchères. Lê Trung được biết đến như một họa sĩ nổi tiếng về vẽ chân dung thiếu nữ, phong cảnh, tĩnh vật… bằng phấn màu, màu nước theo trường phái hiện thực (realism).
Họa sĩ Lê Trung được chú ý nhiều hơn ở những bức tranh vẽ phụ nữ rất đặc thù với một bút pháp riêng mà thế hệ nghệ sĩ tạo hình sau ông rất ngưỡng mộ trong đó có Lê Minh, một họa sĩ sở trường về minh họa truyện chưởng, phiêu lưu và trinh thám ở Sài Gòn vào khoảng thập niên giữa thế kỷ 20. Số lượng tác phẩm triển lãm được biết tới của Lê Trung không nhiều. Nhưng họa sĩ Lê Trung đã gieo vào lòng khách thưởng ngoạn nghệ thuật những cảm nhận đặc biệt khi đứng trước những bức tranh vẽ chân dung phụ nữ của người họa sĩ tài hoa vùng đất biên thùy phương Nam.
Vùng Bảy Núi (còn gọi là Thiên Cấm sơn), địa phận Châu Đốc với dãy Thất Sơn huyền bí, nằm tiếp giáp Hà Tiên Thập cảnh và xứ chùa Tháp thuộc miền biên giới Tây Nam bộ. Miền đất mới với đồi núi chập chùng, đền chùa san sát còn in đậm dấu vết hoang sơ, là chiếc nôi lịch sử, tôn giáo và nghệ thuật. Đây là vùng địa linh nhân kiệt với Bác Tôn Đức Thắng (1888-1980), nhạc sĩ Phan Nhân (1930-2015), các nhà văn: Nguyễn Quang Sáng (1932-2014), Nguyễn Văn Hầu (1922-199, nghệ sĩ Kim Chưởng (1926-2014)…và họa sĩ Lê Trung đều xuất thân từ vùng đất An Giang huyền thoại.
Theo dấu chân mỹ thuật để tìm hiểu về Lê Trung, người họa sĩ được coi ít có người biết rõ về cuộc đời và sư nghiệp dù ông là họa sĩ đã một thời nổi tiếng vẽ chân dung người đẹp. Trong hoàn cảnh hạn chế tư liệu văn hóa ở một vùng còn bị ảnh hưởng chiến tranh trước đây, ta hãy đi ngược dòng thời gian, trở về với hoạt động nghệ thuật và báo chí tại Sài Gòn từ những năm đầu của nửa sau thế kỷ 20 để hiểu thêm về khuôn mặt nghệ thuật sáng giá của vùng đất phương Nam.
Ở Nam bộ, những người thế hệ cao tuổi còn nhớ lại, tại thành phố lớn Sài Gòn được gọi là hòn ngọc Viễn Đông, cứ đến những ngày gíáp Tết, báo hiệu bằng ngọn đông phong se se lạnh, hiu hắt thổi về dưới bầu trời nội ô nhôn nhịp, công việc của giới làm văn nghệ trong đó có họa sĩ xem ra bận rộn hơn những ngày thường trong năm. Giữa không khí ồn ào, ngột ngạt với nhịp độ sinh hoạt dồn dập căng thẳng thường nhật của một đô thị hàng đầu trong nước, người dân thành phố đều có vẻ vội vàng, chắt chiu từng phút giây trong nhịp sống thường ngày.
Trong thế giới hội họa buổi ấy, công chúng nghệ thuật không xa lạ với chàng họa sĩ tài hoa Lê Trung với nét vẽ giai nhân rất đặc thù không thể nhầm với tranh của bất cứ họa sĩ nào khác. Bên cạnh một Duy Liêm – họa sĩ thường hay xuất hiện trên chiếc xe Lambretta chạy lạch tạch – với nét cọ kỷ hà sắc bén góc cạnh khi vẽ hình ảnh con người và cảnh vật trên những bìa nhạc, bìa sách báo. Rồi đến Lê Minh, một họa sĩ sung sức chuyên vẽ minh họa truyện trinh thám, phiêu lưu hay truyện chưởng rầm rộ một thời. Nhưng người yêu nghệ thuật vẫn hiếm khi được diện kiến tận mắt một họa sĩ Lê Trung bằng xương bằng thịt trong hiện thực. Nhưng trong thực tế, từ thập niên 1950 trở đi, tranh vẽ phụ nữ của họa sĩ Lê Trung trên bìa sách, bìa lịch hay những tờ báo Xuân như: Sài Gòn Mới, Sân khấu Mới, Tia sáng, Phụ nữ Ngày mai, Phụ nữ Diễn đàn… vẫn xuất hiện như trăm hoa đua nở hình ảnh những người đẹp do họa sĩ họ Lê vẽ rất được ngưỡng mộ bởi mọi tầng lớp độc giả và công chúng nghệ thuật. Lúc bấy giờ, tranh vẽ phụ nữ của Lê Trung được xem là sáng giá nhất so với các họa sĩ khác như Phi Hùng, Thái Văn Ngôn, Duy Liêm, Lê Minh… ở Sài Gòn. Người ta ngưỡng mộ tranh phụ nữ do họa sĩ Lê Trung vẽ đến mức sau Tết nguyên đán, họ còn tiếc, thận trọng đem cắt hình ảnh người đẹp trên bìa báo Xuân, đem dán trang trọng lên tường nhà để mọi người khách đến chơi nhà được trực tiếp chiêm ngưỡng người đẹp trong tranh.
Trên trang bìa những tờ báo xuân khổ lớn hoặc tờ lịch giấy treo tường dạo ấy, họa sĩ Lê Trung quen với cung cách vẽ chân dung bán thân – kiểu như một ảnh chụp – của thế giới chân dài (đôi khi có cặp theo chiếc nón lá úp trước mình, hoặc đội trên đầu). Nhưng người tinh mắt rất dễ nhận ra ngay hầu hết khuôn mặt các cô gái do họa sĩ Lê Trung vẽ ở đâu cũng đều giống y như một hay ít ra cũng phảng phất đến hơn phân nửa nét tương tự. Lúc nhỏ mới vào Tiểu học, tôi nghe nói họa sĩ lấy hình mẫu, nhất là khuôn mặt ở cô em vợ xinh đẹp của mình? Thuở còn là một cậu học trò nhỏ mê nghệ thuật, đi học thêm hội họa, tôi cũng đã từng hằng giờ say mê ngắm nhìn hình ảnh những giai nhân dưới nét vẽ tài hoa của người họa sĩ miền núi Cấm. Đôi lúc tôi cũng lấy hình người đẹp trong tranh của họa sĩ Lê Trung, gạch ô vuông rồi lấy tỷ lệ để họa lại.
Nếu đã có dịp xem tranh phụ nữ của Lê Trung, ta nhận thấy họa sĩ luôn nhất quán  trong kỹ thuật và phong cách. Đối tượng là một phụ nữ đẹp với những vẻ đặc thù: có nét chung cọng hưởng với tính cách của hầu hết những người đẹp dưới nét cọ của nhiều họa sĩ khác nhưng cũng có nét riêng hình thành từ bút pháp độc đáo của họa sĩ. Sắc thái chung là vững vàng kỹ thuật, nắm chắc tỷ lệ cơ bản áp dụng cho các phần ở khuôn mặt, thân người, tứ chi… Nhưng đặc điểm riêng, tạo nên phong cách ấn tượng của tác giả là điều đáng lưu ý hơn cả ở họa sĩ. Lê Trung không vẽ một cách ước lệ theo lối cổ điển như một điệp khúc mà ta thường gặp ở các họa sĩ hàn lâm tiền phong xuất thân từ lò ‘Mỹ thuật Đông dương’ của họa sĩ Victor Tardieu. Đó là vẽ phụ nữ thì thân hình phải mảnh mai, đi đứng cần có vẻ thướt tha, yểu điệu. Họa sĩ Lê Trung kinh điển bài bản mà cá tính sáng tạo. Ở những người đẹp qua nét cọ tinh tế tài hoa của họa sĩ Lê Trung, khách thưởng ngoạn am hiểu nghệ thuật tạo hình sẽ cảm nhận ra được những cung điệu sắc màu mới lạ bàng bạc trong từng nghệ phẩm của ông. Người thiếu nữ trong tranh của Lê Trung có vẻ sống thực và gần gũi với hình ảnh của những cô gái lao động khỏe khoắn Nam bộ, tháng năm quen với cảnh chân lấm tay bùn chốn rẫy bái, ruộng đồng của vùng đất phương Nam
Ngắm kỹ lại những người đẹp do Lê Trung vẽ, ta dễ nhận ra điều hiện thực: các cô là những thiếu nữ đều đẹp hiền hòa thể hiện ở khuôn mặt, ngực nở lưng săn, mũi dọc dừa thon thon, môi mọng hình tim như thèm gọi, càng nhìn càng bắt mắt. Thân hình cô gái tròn trịa, hứa hẹn một sinh lực tràn đầy, mắt bồ câu trữ tình trên khuôn mặt hồng đầy đặn, toàn thân hừng hực sức sống như cây trái, cá tôm, sông nước miền Nam. Rõ ràng đây là mô hình lý tưởng đáng làm tiền đề cho những cô gái lao động khỏe mạnh trong xã hội ta hôm nay. Duy có điều, tôi còn chút đắn đo suy nghĩ là nếu họa sĩ làm cho mái tóc người đẹp bớt đi một chút vẻ chải chuốt, mặt mày ít bóng láng, đôi mày giảm đi vẻ tỉa tót, cắt nét sắc cạnh, và cánh tay chiếc áo bà ba kéo dài ra thêm một chút để tránh vẻ cũn cỡn thì hợp lý vô cùng.
Nhìn tổng thể, hình ảnh những cô gái trong tranh của họa sĩ Lê Trung là những bức chân dung phụ nữ đẹp, kết tinh được nhiều ưu điểm về kỹ thuật, bút pháp điêu luyện và thể hiện phong cách độc đáo riêng của một họa sĩ nhà nghề đã bài bản kinh qua từ môi trường mỹ thuật chuyên nghiệp. Do vậy, trong khoảng thời gian thập niên 1950-1960, khi chưa có phong trào đăng ảnh chụp chân dung tài tử, nữ nghệ sĩ ca nhạc, sân khấu hay minh tinh màn bạc như Thanh Nga, Kim Cương, Thẩm Thúy Hằng, Thanh Thúy, Kiều Chinh… những họa phẩm vẽ giai nhân hình thành dưới bàn tay tài tình, khéo léo của họa sĩ họ Lê luôn được xếp ở vị trí hàng đầu, được thế hệ nghệ sĩ tạo hình cùng thời hoặc kế thừa thực sự trân trọng. Nó có giá trị nghệ thuật đích thực của một tác phẩm mỹ thuật mẫu mực, luôn được nhiều người yêu tranh chân dung trong và ngoài nước săn đón, tìm mua hay đặt vẽ, khiến tác giả sáng tác không kịp để đáp ứng nhu cầu của khách thưởng ngoạn nghệ thuật. Trên cơ sở thực tế đó, ta không thể nhất trí với ý kiến cường điệu chủ quan của một họa sĩ cùng thời khi bảo tranh vẽ chân dung người đẹp của Lê Trung thuộc loại “sến” vì được quá nhiều người săn đón trong đó đa phần là giới lao động bình dân. Trong chúng ta, không nhất thiết phải là nghệ sĩ chuyên nghiệp hay nhà phê bình nghệ thuật, ai cũng hiểu rõ, văn chương nghệ thuật thuộc phạm trù thượng tầng kiến trúc, phi vật thể nên đánh giá nó không phải là điều đơn giản. Văn nghệ xưa nay vốn là một vườn hoa mênh mông, trăm hương nghìn sắc hiếm có ai dám thẳng thừng khẳng định giá trị tuyệt đối của một tác phẩm nghệ thuật nào. Không thể vì cảm tính, ngẫu hứng, không theo quan điểm nghệ thuật hay trường phái của mình mà phiến diện, khẳng định người làm khác mình là sai. Dùng từ “sến”, là đã xúc phạm đến họa sĩ Lê Trung và những nghệ sĩ hội họa có phong cách gần gũi với họ Lê. Bởi lẽ, từ “sến” ám chỉ đứa ở: con ‘sen’, hay ‘osin” chỉ mới được du nhập vào nước ta gần đây… Trường hợp giống như trong lĩnh vực âm nhạc, hễ ca khúc nào được nhiều người yêu thích, thể điệu nào được nhiều người hát như boléro thì bảo đó là nhạc “sến”. Ở phạm trù mỹ thuật, nhiều tác phẩm của các họa sĩ lập thể hay trừu tượng, siêu thực của các họa sĩ: Picasso (1881-1973), Kandinsky (1866-1944), Nguyên Khai, Paul Klee (1879-1940)… đôi khi rất quái đản, hủ nút, không ai hiểu muốn nói lên điều gì. Nhưng khi những người lắm tiền nhiều của mù tịt về kiến thức nghệ thuật săn đón tìm mua thì gọi những tác phẩm ấy được gọi là thượng lưu, quí tộc chăng?
Tóm lại, với tài năng, nhiệt huyết của một nghệ sĩ tạo hình đã có những đóng góp cụ thể trong mảnh đất mỹ thuật nước nhà, họa sĩ Lê Trung xứng đáng có một vị trí trang trọng trong ngôi nhà mỹ thuật dân tộc. Sở hữu nét bút tài hoa, chuyên vẽ chân dung phụ nữ với phong cách độc đáo, Lê Trung xứng đáng là một nhà họa sĩ tài năng của đại ngàn mỹ thuật rực rỡ sắc màu của vùng đất phương Nam.
7/7/2020
Đ,T
Theo https://vanchuongphuongnam.vn/