Ca từ và hòa âm
Giọng người là nhạc cụ giai điệu căn bản. Giọng
hát có khả năng đặc biệt duy nhất hơn hẳn các nhạc cụ khác là phát ra lời và nhạc
cùng lúc. Do đó khác hẳn với các nhạc sĩ soạn nhạc cho các nhạc cụ người sáng
tác ca khúc bị bắt buộc phải hiểu nghĩa của lời cùng mối quan hệ của lời với nhạc.
Việc kết hợp lời vào nhạc không đơn giản như
mọi người tưởng. Có rất nhiều nhạc sĩ kể cả các nhạc sĩ lớn đôi khi cũng thất bại
trong việc thông hiểu đặc tính cơ bản này. Chopin viết rất ít nhạc cho giọng
hát; Mendelssohn ngoại trừ tác phẩm oratorio (soạn cho giọng hát và dàn nhạc dựa
trên chủ đề đạo giáo) Tiên Tri Elijah cũng thành công rất ít trong việc soạn ca
khúc; và ngay cả Beethoven người đã soạn ra nhiều công trình hiển hách cho giọng
hát đôi khi cũng phải chật vật khi viết cho giọng hát.
Việc kết hợp hài hòa ca từ và nhạc là một nghệ
thuật đòi hỏi kỹ năng đặc biệt và sự quen tay. Ca từ thường có khuynh hướng ép
buộc nhạc phải tuân theo khúc thức thanh điệu ý nghĩa của nó bắt người soạn ca
khúc phải nhào nắn giai điệu và đôi khi cả tuyến hòa âm theo nó. Ngược lại nhạc
làm cho văn thơ thêm bóng bẩy làm mạnh thêm đôi khi có thể làm thay đổi cảm xúc
của tứ lời và có thể buộc ca từ phải xuôi theo âm hình tiết nhịp riêng của nhạc.
1. Các Yếu Tố Của Một Ca Khúc Đẹp:
Để có thể trở thành đẹp gây ấn tượng cho người
nghe ca khúc cần phải đạt 4 yếu tố sau:
(1) Giai điệu nghe "bắt" lỗ tai vì
là ca khúc chứ không phải là bài thơ đọc bằng nốt nhạc;
(2) Ca từ phải hay phải thu hút và thể hiện
rõ ý tưởng ca khúc;
(3) Cấu trúc ca khúc phải hợp lý cân đối
tương thích với ca từ và nhạc;
(4) Có đoạn giai điệu đẹp nhất và dễ nhớ nhất
trong cả bài: thường thì đoạn gây ấn tượng nhất cho người nghe là đoạn điệp
khúc - nơi chuyển tải nội dung tóm tắt của ca khúc và các tác giả thường chọn tựa
ca khúc từ ca từ trong phần này.
2. Ảnh Hưởng Của Ca Từ Đối Với Giai Điệu:
Ảnh hưởng đầu tiên hết của lời đối với giai
điệu là: lời gợi ra nhiều ý tưởng cho tiết điệu tiết nhịp tiết tấu vì các dấu
âm của từ và khúc thức của câu từ. Trong các bài hát tôn giáo các đoạn hát nói
của opera các bài hát dân gian lời ca được chuyển hóa y nguyên vào nhạc đôi khi
không cần thiết phải ký âm ra tiết nhịp vì tự bản chất nhịp đã có sẳn trong
khúc thức rồi.
Khi văn vần có tiết nhịp - tức là thơ trọng
âm của câu thơ có khuynh hướng buộc nhạc phải theo thơ mạnh hơn văn xuôi. Có thể
nói điệu nhạc chính là chất nhạc tiềm ẩn trong thơ. Và do đó việc kết hợp hài
hòa nhịp thơ với nhịp nhạc là thước đo tài năng của người viết ca khúc.
Việc đặt lời vào giai điệu cũng phải được người
sáng tác ca khúc suy tư nhiều sao cho ý lời phù hợp với ý nhạc và nên có vần điệu
để trở thành thơ. Một ý nhạc tươi vui không thể nào phù hợp với một câu nhạc buồn;
một tâm trạng chìm lắng mà được đưa vào một câu nhạc bay bổng đi lên sẽ khó
thuyết phục người nghe.
3. Vận Âm Pháp (prosody):
Vận âm pháp là phương pháp đặt đúng trọng âm
thanh điệu của ca từ vào nhạc và đúng khúc thức ý nghĩa của cụm từ.
Mỗi ngôn ngữ đều có đặc điểm riêng ảnh hưởng
đến việc đặt lời vào ca khúc. Chẳng hạn như tiếng Việt có đặc điểm đơn âm và đa
thanh (có các âm bằng và trắc) nên việc đặt lời vào nhạc không dễ dàng như các
ngôn ngữ khác chỉ có âm ngang nên ca từ có thể lên xuống trầm bổng theo giai điệu
mà không ảnh hưởng đến nghĩa của ca từ.
Tiếng Anh và tiếng Pháp là ngôn ngữ đa âm
nhưng từ tiếng Anh có dấu nhấn mạnh hơn từ tiếng Pháp; chẳng hạn như trong một
từ gồm 2 âm trong tiếng Anh thông thường trọng âm nằm ở âm đầu và điều này thì
hoàn toàn xa lạ trong tiếng Pháp nếu không hiểu thì trọng âm của từ thay vì rơi
đúng vào phách mạnh thì có thể rơi vào phách yếu trong ô nhịp nhạc.
4. Vài Gợi Ý Trong Việc Viết Ca Khúc
Thường thì đoạn khởi ý đến bất chợt do xúc cảm
tức thì từ một sự kiện xảy ra quanh người sáng tác ca khúc. Nhưng cũng không hiếm
khi người sáng tác ca khúc ngồi một mình nhớ lại những cảm xúc mà mình đã có để
tìm ý nhạc và ý lời.
4.1. Quyết Định Các Phần Căn Bản Cho Ca Khúc:
Trước hết người sáng tác ca khúc phải quyết định
các phần căn bản cho ca khúc như sau:
(1) Tính chất ca khúc: tình ca anh hùng ca sử
ca nhạc thiếu nhi đồng ca... ?
(2) Ai sẽ hát: đơn ca nam hoặc nữ song ca hợp
ca đơn ca có giọng phụ họa... ?
(3) Cung bậc nào? Trưởng hoặc thứ?
(4) Ca khúc sẽ có cấu trúc nào? Có chuyển
cung hay không?
(5) Kết thúc ca khúc như thế nào? Dứt về cung
chánh hay dứt lửng (ở nốt bậc 3 hoặc bậc 5)? Dứt bằng một đoạn nhạc thêm vào
(coda)?
Âm vực giọng người:
4.2. Cách Viết Ca Khúc:
Có 3 cách viết ca khúc:
(1) Dựa theo tiến hành hợp âm: người sáng tác
ca khúc nghĩ ra một tuyến tiến hành hợp âm nghe hấp dẫn rồi dựa theo đó mà sáng
tác ra giai điệu và đặt lời vào để thành ca khúc.
(2) Dựa theo giai điệu: người sáng tác tìm ý
nhạc (đoạn khởi ý) tiết điệu câu nhạc sắp xếp theo tuyến tiến hành hợp âm và
hòa điệu rồi đặt lời để thành ca khúc.
(3) Dựa theo mẫu tiến hành hợp âm của nhạc cụ
(riff): khi đàn guitar xuất hiện và trở thành nhạc cụ độc tấu (lead) rất nhiều
ca khúc được sáng tác dựa theo mẫu câu độc tấu của đàn guitar (hoặc của các nhạc
cụ độc tấu khác) với tuyến tiến hành hợp âm tương ứng.
4.3. Tiến Hành Hợp Âm:
Người sáng tác ca khúc còn phải nắm vững các
hợp âm và các tiến hành các hợp âm này sao cho hay. Tài liệu này không chú trọng
về hòa âm và phần giải thích ngắn gọn sau đây về hợp âm mang tính hướng dẫn căn
bản để sau đó các bạn cần phải nghiên cứu sâu hơn về hòa âm cho ca khúc của
mình.
4.3.1. Các hợp âm căn bản trong âm giai
diatonic:
Một âm giai diatonic có 7 nốt. Nếu chồng thêm
2 quãng 3 lên tuần tự các nốt này sẽ có 7 hợp âm trưởng thứ và giảm căn bản của
âm giai này.
Âm giai thứ tương ứng của C trưởng (là âm
giai A thứ) ngoài việc có chung các hợp âm trên lại có thể sử dụng thêm 2 hợp
âm trưởng ở bậc 4 và bậc 5.
Như vậy tổng hợp các hợp âm của 2 cung trên
ta có các hợp âm căn bản được sử dụng trong cung C trưởng và cung Am như sau:
C
Dm D
Em E
F
G
Am B giảm
(Các bạn tự tìm hợp âm trong các cung còn lại).
4.3.2. Tiến hành hợp âm:
a. Tiến hành hợp âm là sắp xếp nối tiếp nhau
các hợp âm sao cho thành tuyến hòa âm hay. Các hợp âm có khuynh hướng gọi nhau
theo chiều quãng 4 và quãng 5.
Một vài mẫu tiến hành hợp âm (theo cung C trưởng)
thường được các nhạc công gọi là ắc-co (tiếng Pháp: accord - hợp âm) vòng:
(1) C à Em à Am à F à Dm à G7 à C
(2) C à Am à Dm à G7 à C
(3) C à E7 à Am à Dm à D7 à G à G7 à C
(4) C à G à F à C à A7 à Dm à G7 à C
b. Để cho hợp âm này chuyển sang hợp âm khác
nghe êm ái nên theo các nguyên tắc sau:
+ hợp âm gọi nhau theo vòng quãng 5 (xuôi hoặc ngược) thí dụ: C à F hoặc C à G
+ các nốt trong 2 hợp âm giống nhau thí dụ: C
à Am (có cùng nốt C và E); C à Em (có cùng nốt E và G)
TÓM TẮT
I. Những Yếu Tố Để Đưa Một Ca Khúc Đến Thành
Công:
1. Ca khúc phải tạo được sự chú ý của người
nghe ngay lần đầu tiên.
2. Giai điệu phải nghe lọt tai có một đoạn
giai điệu ngắn đẹp với ca từ ấn tượng và dễ nhớ.
3. Ca từ dễ hát dễ thuộc. Muốn ca sĩ và người
nghe dễ thuộc các câu lời nên vần với nhau. Có thể là vần liền cuối câu hoặc vần
cách câu.
4. Cấu trúc ca khúc phải hợp lý về mặt giai
điệu không tạo cảm giác chưa đầy đủ.
5. Giai điệu và hòa âm phải phù hợp với thể
loại nhạc.
6. Ca khúc được viết nhắm vào đúng đối tượng
người nghe.
II. Gợi ý Về Cách Viết Ca Khúc:
1. Bạn nên biết sử dụng một loại nhạc cụ
không cần phải biết chơi giỏi nhạc cụ này (vì việc này nên để cho nhạc công
làm) nhưng đủ để sử dụng nhạc cụ này trong việc phát triển ý tưởng.
2. Nên viết thường xuyên.
3. Việc vay mượn ca từ của người khác chỉ nên
ở mức độ gợi ý cho ca khúc của bạn.
4. Phổ thơ của người khác để luyện cách diễn
tả lời bằng nhạc luyện cách "nhào nắn" các câu thơ để hoàn thiện khả
năng đặt lời cho giai điệu.
5. Bắt đầu viết từ một câu nhạc đơn giản với
vài ba nốt với tiết nhịp cân đối rồi sau đó mới triển khai phá cách: điều chỉnh
tiết nhịp thay đổi nốt thêm dấu hóa...
6. Khi dùng nhạc cụ để tìm ý tưởng cho giai
điệu nên thêm thắt các nốt lạ vào hợp âm (học các thế bấm của các hợp âm nghịch).
Việc làm này có thể giúp bạn bật ra ý tưởng mới.
7. Nghe và phân tích các ca khúc hay để tìm
ra thủ pháp của các nhạc sĩ đàn anh nổi tiếng.
III. Gợi Ý Về Cách Viết Ca Từ:
1. Từ nội dung các truyền thuyết chuyện kể ngụ
ngôn ca dao... rút ra ý tưởng chánh.
2. Viết về xúc cảm suy tư nhận thức riêng của
mình đối với khung cảnh cuộc sống quanh mình.
3. Con người thích tâm sự thích nghe chuyện
người khác. Ca khúc tự sự hoặc kể về một câu chuyện "lạ kỳ" sẽ gây
chú ý cho người nghe.
4. Có thể rút ra ý tưởng từ những câu chuyện
nghe lóm (nghe lén!) được ở đâu đó.
5. Không nên dễ dãi với ca từ. Luôn suy nghĩ
cách viết câu văn học hơn sử dụng các từ ẩn dụ ví von so sánh và... nên viết
thành văn vần.
6. Lưu ý về ý nghĩa của các đoạn ca từ trong
giai điệu tránh trường hợp ngắt câu chữ không đúng chỗ làm sai nghĩa.
Nguồn VietNamnet
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét