Bức tranh đồng quê trong “Ngày lạ” của Hồ Huy Sơn

Bức tranh đồng quê trong “Ngày lạ” 

của Hồ Huy Sơn 

Ngày lạ là tập thơ đầu tay đánh dấu những bước trưởng thành trong sự nghiệp thơ ca của Hồ Huy Sơn. Tập thơ được NXB Hội Nhà văn ấn hành năm 2009, gồm 36 bài thơ với những nỗi niềm cảm xúc khác nhau tạo nên nét đặc sắc riêng cho Ngày lạ.

Trong bài viết Còn duyên tôi còn viết, anh đã tâm sự: “Tôi cũng chẳng biết mình đã ăn bao nhiêu tôm, cá, ốc... được bắt lên từ sông. Chỉ biết trong dòng máu ngày ngày lưu chuyển, có những thứ dân dã kia. Sau này tôi có làm nhiều thơ về làng quê, về cánh đồng, bông lúa, củ khoai... để trả cho món nợ đó. Nhưng vì đay là món nợ ân tình nên có lẽ chẳng bao giờ tôi trả được”. Bởi những câu thơ là món nợ ân tình, món nợ của tình cảm nên những cảm xúc về đồng quê trong tập thơ như được bắt nguồn từ những kỉ niệm của tuổi thơ và tự nhiên thành thơ:

Và mỗi ngày cánh đồng lại thít chặt lấy tôi

Ủ mầm hạt thóc

Đến một ngày khác

Hạt thóc nảy mầm thành những hạt thơ

(Đồng vọng)

Và như thế, Hồ Huy Sơn đã tạo nên không gian thơ trong Ngày lạ mang đậm chất đồng quê.

Chất đồng quê trong Ngày lạ được biểu hiện qua những hình ảnh, âm thanh, hương vị, con người... tất cả đều giản dị, gần gũi và mang đậm chất quê.

1. Bức tranh thiên nhiên đồng quê trong Ngày lạ được biểu hiện trước hết thông qua những hình ảnh của cọng cỏ, hoa gạo “bung nở sắc đỏ”, bến sông, cánh đồng..., là những hình ảnh rất đỗi bình dị, đời thường, mộc mạc, là những thứ thoáng qua nhưng lại mang nhiều giá trị sâu sắc. Nhũng hình ảnh đó mang cảm xúc riêng của tác giả về một miền quê “gió Lào cát trắng” gắn liền với kỉ niệm tuổi thơ. Anh trở về cánh đồng quê hương với cảm xúc “hoang hoải”, “đê mê” “bằng đôi chân trần” như là trở về ngọn nguồn của sáng tạo thi ca:

Tôi ra đồng bằng đôi chân trần

Cọng cỏ may cười ngả nghiêng trong gió

Trăng soi gương trong vũng nước cỏn con

(Đêm trên cánh đồng của mẹ)

Cánh đồng quê đã gắn bó thiết tha với với tuổi thơ của cậu bé mục đồng năm xưa để giờ đây những vần thơ được gọi ra từ nỗi nhớ tuổi thơ và đẹp một cách lung linh. Hình ảnh của đồng quê còn gắn liền với cánh diều của mục đồng chao lượn, là sắc đỏ hoa gạo cuối thôn, là cây cau sau nhà “đánh rơi chiếc lá”, là hình ảnh thiên nhiên trong một đêm trăng, là “sóng lúa xô nghiêng những nếp nhăn định mệnh”, là cánh đồng trơ gốc rạ sau mùa gặt, là cây dương xỉ mọc bên hiên nhà, là “bếp lử bập bùng”, khói rạ, là “đường đê cong nghiêng mình nghe tiếng bước chân mẹ nặng trịch”, … (Đêm trên cánh đồng của mẹ, Chăn trâu, Mẹ và cây gạo, Sau những lần về thăm nhà). Những hình ảnh đó mang nặng những suy nghĩ trăn trở của nhà thơ, anh sợ sự đổi thay, sợ mất đi những gì đã thuộc về làng quê từ ngàn đời nay và nó còn là tâm trạng chua xót trước sự đổi thay:

Tôi đi về phía cánh đồng thơ dại

Lòng ứ nghẹn vì những trò không cuối không đầu

Nhũng ngôi nhà cao tầng vùi lấp dấu chân con trẻ

Rưng rức ấu thơ đau!

(Về quê)

Bức tranh đồng quê còn hiện ra với hình ảnh của thế giới loài vật mang nét quê độc đáo mà chúng ta chỉ tìm thấy nơi làng quê, mà mỗi khi nhắc đến tên ta không thể không nghĩ về cánh đồng quê. Nhũng hình ảnh trong Ngày lạ gần gũi với những con người thôn quê, như: con trâu, “con cò kiếm ăn về mệt mỏi”, con dế mèn, “đàn chim rủ nhau chuyền cành ríu rít”, “con chuồn chuồn ngô cõng nắng đi về phía cánh đồng thơ dại” là hình ảnh gắn liền với ruộng đồng mộc mạc giản dị như:

Con tép dãy dụa cong mình,

ôm bọc trứng chưa kịp nở

Con cá rô bơi ngược dòng nước

tìm mùa sinh sôi

(Bản năng)

Những con vật đó được cảm nhận bằng trái tim trẻ thơ non dại nên chúng trở nên sinh động, hấp dẫn như cuộc sống của con người:

Những nàng cào cào đi hội không cần mặc yếm

Lúng liếng mắt huyền

Đám đông châu chấu ngộp thở

Mơ giấc mình là tiên…

(Đồng vọng)

Không chỉ thông qua hình ảnh của thiên nhiên hay thế giới nhũng con vật gắn với làng quê, mà bức tranh đồng quê còn được dựng lên bằng những cảnh sinh hoạt đặc trưng của cuộc sống đồng ruộng, cuộc sống nơi thôn quê. Chẳng hạn như những cảnh mò cua bắt cá (Bản năng), chăn trâu cắt cỏ, “đánh chắt chơi chuyền”… cuộc sống đồng ruộng trong khoảnh khắc nghỉ ngơi khi đêm xuống được anh cảm nhận bằng những dòng thơ:

Chiếc cày sau một ngay làm việc

Gời nằm lè lưỡi bên hiên nhà mọc đầy dương xỉ

Đó là cảnh lao động lam lũ của người dân quê. Cuộc sống thôn quê còn gắn liền với nét văn hóa sinh hoạt cộng đồng như cảnh hội hè diễn ra ở nơi “sân đình vắng gió” của hội làng mà được anh thể hiện qua cuộc sống của những loài vât như cào cào, châu chấu.

2. Bức tranh đồng quê không chỉ được cảm nhận thông qua những hình ảnh, mà Hồ Huy Sơn còn lắng lòng để nghe trọn âm thanh của đồng quê. Âm thanh của đồng quê đôi khi lại là sự vắng lặng, yên tĩnh. Không gian thôn dã nơi “sân đình vắng gió”, yên lặng đến người ta có thể nghe thấy tiếng “cọng cỏ may cười nghiêng ngả trong gió”, nghe thấy tiếng cây cau sau nhà rụng lá… Như một nét vẽ thanh sơ cho không gian yên ả, thanh bình của một làng quê sau lũy te làng. Âm thanh đồng quê còn là những thanh âm của tiếng chửi ồn ã, huyên náo hay tiếng khóc âm thầm lặng lẽ cũng đủ xé tan cái yên tĩnh của đêm:

Tôi nghe bên tai mình thanh âm ồn ã

Dế cha đi uống rượu – say về nhà đập phá

Dế mẹ cúi lặng. Mỗi lúc chỉ còn một mình lại khóc

Xé toạc màn đêmbằng những lời nỉ non

(Đêm trên cánh đồng của mẹ)

là tiếng sáo diều réo ran, tiếng hò reo của trẻ mục đồng hết sức vui nhộn trên “đồng cạn, đồng sâu”. Không gian thơ đầy ắp những âm thanh quen thuộc của làng quê, như vang vọng từ thẳm sâu tâm hồn của một người gắn bó với cánh đồng quê mẹ, với hạt thóc của khoai, con tôm con cá, với tiếng nghé ọ, “tiếng gà eo óc gáy sáng mai”, tiếng của “cánh diều cương dây/gió đồng gào thét/ u u u u/ Sột soạt, sột soạt”. Trong âm thanh của đồng quê ấy đã bắt đầu có sự pha trộn của cuộc sống hiện đại, những dòng thơ anh viết trong bài Về quê không khỏi cảm thấy xót xa, tiếc nuối trước sự đổi thay:

Cô bé nhà bên vội vã sang đò

Rồi ru con bằng những ca từ đĩa nhạc

3. Thiên nhiên cảnh vật và âm thanh mang hồn quê, nét quê là những nét vẽ ban đầu cho bức tranh làng quê trong thơ Hồ Huy Sơn, bức tranh ấy được đậm tô thêm chất quê với sự cảm nhận về hương vị. Hương vị đồng quê là “hương vị toát ra từ cảnh vật, từ cuộc sống dân dã, quê mùa” (Phạm Mai Phong). Đó có thể là những hương vị thực như: hương của bùn đất, hương của khói rạ, là hương vị của những món ăn dân dã, đạm bạc “canh cua, cá đồng kho khế”:

Canh khế chua đậm nhạt với gió Lào

Củ khoai trên đồng héo quắt vì những hanh hao

(Bên kia mùa xuân)

được cảm nhận bằng giác quan tinh tế. Hay khi những hương vị đó đã gắn bó với tâm hồn anh rời thì nó trở thanh những hương vị tượng trưng. Anh có thể cảm nhận được vị mát ngọt của tiếng sáo diều, vị nồng nàn trong tình yêu thương của mẹ (Sắp đêm, Về quê), vị đắng cay của cuộc đời lam lũ, vất vả:

Bên kia mùa xuân tôi một mình đắng đót

Không có em ngày vơi đi bao vị ngọt

(Bên kia mùa xuân)

4. Khi nói về bức tranh đồng quê trong Ngày lạ của Hồ Huy Sơn, ta không thể không nhắc tới hình ảnh của những con người lao động lam lũ chốn ruộng đồng. Đó là hình ảnh của những mục đồng với tuổi thơ đầy ắp những niềm vui lẫn nỗi buồn, là những tiếng nô đùa rộn vang trên cánh đồng hay những giọt nước mắt lo lắng khi mải chơi lạc mất trâu và niềm vui vỡ òa thành tiếng khóc khi:

Lếch thếch về nhà

Thấy mẹc cha đang ngồi bên mâm cơm chờ đợi

Ngoài chuồng chú trâu ngoan ngoãn gặm cỏ

Bỗng nhiên mục đồng khóc òa

Ối a…

(Chăn trâu)

là tuổi thơ của mục đồng cùng mẹ đi bắt cá, là kỉ niệm của Sơn, anh từng tâm sự: “Thuở nhỏ, tôi có nhiều kỉ niệm với sông. Nhớ nhất là mỗi lần hợp tác xã tháo cống, nuốc sông rút cạn, tôi lại theo mẹ đi mò cá. Ngày ấy, tôi cũng được khen là sát cá như mẹ” (Còn duyên tôi còn viết). Đó còn là hình ảnh của những người đàn ông bình thường trong cuộc sống hàng ngày. Là người cha hay rượu rồi đập phá trong những cơn say như những ám ảnh tuổi thơ của Sơn vậy. Có lẽ những hành động đó đã nói lên phần nào những tác động của gánh nặng cuộc sống mưu sinh ví như “đòn gánh cuộc đời chín rạn hai vai” làm họ phải thay đổi tính cách. Trong một bài thơ anh viết:

Cha tôi đi qua chiến tranh

Trở thành người tàn phế trong cuộc sống thời bình

như là sự thấu hiểu sâu sắc cho nỗi khổ tâm của người cha. Dù sao trong thơ anh, thì hình ảnh của người cha cũng rất mờ nhạt. Dường như bao cảm xúc nỗi niềm về con người vùng quê được tập trung ấn tượng trong những vần thơ viết về mẹ. Viết về mẹ đã trở thành bản năng, hay nói cách khác chính là tình cảm thường trực trong thơ anh:

Bản năng cho tôi làm thơ về mẹ tôi

Mà không lẫn với người đàn bà nào khác

(Bản năng)

Người mẹ trong thơ anh như là niềm tin để anh bước tiếp trên con đường đầy gian nan thử thách, là người giữ ngọn lửa yêu thương trong gia đình. Hình ảnh người mẹ hiện lên với sự vất vả, lam lũ như thân cò lặn lội kiếm ăn, là cuộc sống đắng cay, nhẫn nhục:

Dế mẹ cúi lặng. Mỗi lúc chỉ còn một mình lại khóc

Xé toạc màn đêm bằng những lời nỉ non

Đó là hình ảnh của một bà mẹ tần tảo sớm hôm, chịu thương chịu khó như biết bao phụ nữ khác “Những nàng Bân may áo cho chồng”, nhưng nỗi vất vả của người mẹ trong thơ anh cũng “không lẫn với người đàn bà nào khác” mang một vẻ đẹp rực rỡ của hoa gạo nhưng cũng vô cùng đáng cay, vất vả:

Mẹ cũng có một thời như cây gạo cuối thôn

Bung nở sắc đỏ

Rừng rực màu yêu

…Chốn quê mắt mẹ đỏ hoe

Cây gạo cuối thôn thương mẹ

Nhức nhối oằn mình

(Mẹ và cây gạo)

 Ngày lạ là một tập thơ tiêu biểu cho nghệ thuật thơ của Hồ Huy Sơn – chất dân gian đương đại. Trong đó nét đặc sắc của tập thơ chính ở bức tranh đồng quê, thơ anh mang đậm chất đồng quê, và Sơn chính là nhà thơ của đồng ruộng.

Vũ Minh Đức

Theo http://nguvan.utb.edu.vn/