Người mà đến thế thì thôi
Trong câu Kiều ‘Người mà đến thế thì thôi’ ngoại
trừ từ ‘người’, 5 từ còn lại đều là từ hư. Ấy vậy mà khi đọc câu này, ai cũng
thấy đó là lời cảm khái về thân phận kỹ nữ Đạm Tiên “nổi danh tài sắc một thời”.
1. Từ hư
Trong truyền thống Việt ngữ học, từ hư là lớp từ chỉ có ý
nghĩa ngữ pháp, không có ý nghĩa từ vựng, vì thế chuyển sang tiếng Anh, tiếng
Pháp chúng được gọi là ‘từ rỗng nghĩa’ (empty word, mot vide). Tiếng ‘hư’ trong
những từ ghép Hán-Việt đều tạo ra nghĩa như vậy. ‘Hư’ có nghĩa là không thực,
không có gì cả: hư ảo, hư cấu, hư danh, hư không, hư vô…
Trong câu Kiều ‘Người mà đến thế thì thôi’ ngoại trừ từ ‘người’, 5 từ còn lại đều là từ hư. Ấy vậy mà khi đọc câu này, ai cũng thấy đó là lời cảm khái về thân phận kỹ nữ Đạm Tiên “nổi danh tài sắc một thời”.
2. Từ hư tạo ra nghĩa
Như vậy các từ hư kết hợp với nhau cũng có thể hình
thành nghĩa. ‘Mà’, ‘thì’, ‘thôi’ là trợ từ, liên từ. ‘Thế’ thuộc lớp đại từ
thay thế cho một điều xảy ra trước đó. Cả 4 đều là từ hư.
Chúng tôi chứng minh được rằng trong những tình huống này, ‘đến’
không phải là động từ. ‘Đến’ là trợ từ thể hiện ý nghĩa cực kỳ, tột cùng của từ
mà nó đi kèm, như đến nỗi, đến là, đến lạ, đến lắm, đến thế, lấy đến… Xin dẫn
chứng qua những tác phẩm văn học và báo chí.
(Hòn đảo này) “nhỏ đến nỗi tưởng như con gà gáy to ở đầu đảo,
cuối đảo cũng nghe thấy” (Nguyễn Khải, Chúng tôi ở Cồn Cỏ); “Tôi cũng chưa bao
giờ yêu tự do đến mức tiếp nhận tình trạng nổi loạn.” (Đặng Thị Hạnh, V. Hugo);
“Cái phố ấy đến lắm nhà.” (Lý Biên Cương); “Không chỉ có hối hận suông, tôi còn
cắn tay đến chảy cả máu.” (Nghìn lẻ một đêm, t.255); “Cuộc ăn vạ này, chúng làm
hại lão ta đến hơn trăm bạc.” (Ngô Tất Tố, Một cuộc ăn vạ); “[Bà lão nhìn thị
và bà nghĩ: Người ta có gặp bước khó khăn, đói khổ này,] người ta mới lấy đến
con mình.’ (Kim Lân, Vợ nhặt)”; “Cả ba kết quả thăm dò trong tuần qua đều cho
thấy ông Trump bị ông Biden bỏ xa đến thế.’ (TT,21.7.2020); ‘Em không hiểu vì
cái gì mà họ không ưa em đến thế’ (Thép chảy); ‘Singapore không có nhiều nguồn
tài nguyên thiên nhiên như VN, đến nước ngọt cũng phải nhập khẩu để sử dụng.’(TTCT,
19.8.2018)…
3. Vì sao câu “X mà đến thế thì thôi” có nghĩa cảm khái?
Từ ‘mà’ tạo ra danh ngữ ‘X mà…’, như ‘Hòn đất mà biết nói
năng’. Nếu có từ thì đi tiếp theo ‘X mà…’ sẽ trở thành nguyên nhân và phần
sau nó trở thành kết quả “X mà…thì…”, như ‘Hòn đất mà biết nói năng thì thầy địa
lý hàm răng không còn’. ‘X mà đến thế’ tạo ra nghĩa X là cực kỳ về một phương
diện nào đó. Từ hư ‘thôi’ có nghĩa ‘ít’ (tôi nặng 45 ký thôi; chỉ còn 5
phút nữa thôi;…). Nó nhập với nghĩa của thực từ ‘thôi’ là ngừng, là kết thúc để
hình thành nghĩa ở phần kết quả ‘không còn gì để nói nữa’.
Vậy là ‘X mà đến thế thì thôi’ luôn luôn tạo ra nghĩa ‘X mà đến
thế thì không còn gì để nói nữa’. Đây là một lược đồ nghĩa khái quát đúng
với mọi thực từ X. Tùy thuộc X mà lược đồ trên có những nghĩa cụ thể trong tâm
trí chúng ta. Bạn thử lấy X= yêu, anh em, khổ, chồng, lãnh đạo, đời… hay bất kỳ
một thực từ nào khác, sẽ đều có những nghĩa cảm khái tương ứng thích hợp:
Yêu mà đến thế thì thôi.
Anh em mà đến thế thì thôi.
Khổ mà đến thế thì thôi.
Chồng mà đến thế thì thôi.
Lãnh đạo mà đến thế thì thôi.
Đời mà đến thế thì thôi…
Tiếng Việt có nhiều lược đồ nghĩa của những từ hư lý thú như vậy.
1/11/2024
Nguyễn Đức Dân
Theo https://vanvn.vn/
.gif)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét