Nhớ về ông Năm Yersin

Nhớ về ông Năm Yersin NGUYỄN GIA NÙNG Với người dân Nha Trang, ông Năm Yersin là một người đáng kính, đáng được tôn thờ, bởi những gì ông đã làm và để lại cho Nha Trang, Khánh Hòa, cho Việt Nam… ° ALEXANDRE YERSIN - CUỘC ĐỜI VÀ KHÁT VỌNG Ngày 29-7-1891 có thể coi là một ngày đặc biệt rất đáng nhớ trong cuộc đời A. Yersin khi con tàu ông đang làm việc đi ngang qua Nha Trang. Thấy nơi này có phong cảnh đẹp, ông đã rời con tàu, đặt chân lên bờ biển Nha Trang để khám phá vùng đất còn xa lạ nhưng có sức cuốn hút đến say lòng người này. Để rồi, như một tình yêu sét đánh, 4 năm sau đó, sau khi kết thúc cuộc hành trình qua nhiều nơi trên thế giới, ông đã quyết định chọn Nha Trang để sống và làm việc suốt cuộc đời mình. “Hãy đến đây với tôi, ông sẽ thấy ở đây thú vị biết nhường nào. Thời tiết không nóng nhiều, cũng không lạnh lắm, một không khí thanh bình tuyệt đối và nhiều công việc cần làm”, ông đã viết thư cho bác sĩ E. Roux, một đồng nghiệp đáng kính, thân thiết của mình ở Viện Pasteur Paris như vậy.Nhưng cả Roux và nhà bác học L. Pasteur đều không sao hiểu nổi vì sao chàng thanh niên trẻ tuổi tính tình trầm lặng vừa tốt nghiệp Đại học Y khoa Paris với luận văn xuất sắc và chân trời khoa học đang mở ra rạng rỡ lại đột ngột ra đi khám phá những vùng đất xa xôi rồi chọn Nha Trang, Việt Nam - khi nơi đây chỉ là mấy xóm chài nhỏ bé bên bờ biển. Ông chọn vùng đất với thiên nhiên tuyệt vời này vì thấy nơi đây có rất nhiều công việc cần và có thể làm cho cuộc đời khoa học của mình. 80 tuổi đời, trong đó có hơn 50 năm sống và làm việc ở Nha Trang với những hoạt động sôi nổi không hề ngưng nghỉ của mình, ông đã công bố tới 55 công trình khoa học, phần lớn thuộc lĩnh vực y học, trong đó có công trình nghiên cứu tìm ra vi trùng bệnh dịch hạch và vắc-xin phòng chống loại bệnh vô cùng nguy hiểm này cho nhân loại. Ông đã được đưa vào danh sách những nhà khoa học có công  lớn của thế giới trong thế kỷ XX. Với Việt Nam và Đông Dương, sự nghiệp khoa học và những gì ông để lại thật đồ sộ, vô giá. Ông là người sáng lập Viện Pasteur Nha Trang và quản lý toàn hệ thống Viện Pasteur Đông Dương; sáng lập ngành thú y ở Việt Nam và Đông Dương. Ông cũng là người phát hiện Đà Lạt và đề nghị xây dựng nơi đây một thành phố du lịch nghỉ dưỡng. Tại đây, ông thành lập trường Y khoa đầu tiên cho Việt Nam và Đông Dương. A. Yersin là người đầu tiên đưa cây cao su, cây canhkina vào Việt Nam và phát triển thành công, nay cây cao su đã trở thành một trong những cây công nghiệp mang lại lợi ích vào loại hàng đầu cho xuất khẩu của Việt Nam, góp phần ổn định và làm giàu cho hàng triệu gia đình Việt Nam, đặc biệt ở những vùng sâu, vùng xa. Người cũng đưa hàng chục giống hoa mới, quý hiếm vào trồng ở Đà Lạt; ông là người chụp ảnh đầu tiên, người xây dựng trạm khí tượng đầu tiên để dự báo thời tiết vùng ven biển; người tìm ra Hòn Bà với những khai phá, tạo dựng ban đầu mà ngày nay, qua hơn một trăm năm, đến với Hòn Bà ta vẫn ngỡ ngàng với tầm nhìn của Yersin. Không chỉ là một nhà khoa học, A. Yersin còn là một nhà nhân văn lớn. Suốt đời mê mải quên mình cống hiến cho khoa học, mang lại sức khỏe, niềm vui và hạnh phúc cho con người nhưng ông không lập gia đình, sống độc thân, lặng lẽ như một nhà tu hành. Ông sống trong ngôi nhà 2 tầng lầu giản dị ở xóm Cồn trước cửa sông Cái, Nha Trang; nơi làm việc có đặt chiếc kính thiên văn và cây cột cao treo những chiếc bồ trắng hoặc đen, tùy theo thời tiết để báo hiệu cho ngư dân ngoài biển; tầng trệt có bày những cuốn sách có tranh ảnh cho các em nhỏ đến tìm đọc. “Lầu ông Năm” trở thành địa chỉ tin cậy của tình thương, lòng nhân ái bao la và niềm ngưỡng mộ chân thành của người dân Nha Trang, Khánh Hòa. Đám tang ông Năm Yersin, mặc dù theo di chúc, ông chỉ muốn được “an táng đơn giản không phô trương, không có điếu văn điếu từ gì” nhưng đó vẫn là đám tang có số người đưa tiễn đông nhất, diễn ra xúc động nhất từ xưa tới nay ở Nha Trang, Khánh Hòa. Những gì ông để lại cho Nha Trang, Khánh Hòa, cho Việt Nam, Đông Dương và nhân loại thật vô cùng to lớn. ° NIỀM TRI ÂN SÂU SẮC Ngày nay, đến Nha Trang, Khánh Hòa, tìm hiểu về văn hóa và con người nơi đây, nhiều khách nước ngoài không khỏi ngạc nhiên về tình cảm và sự ngưỡng mộ của người dân vùng đất này dành cho một con người đến từ trời Âu ở thập niên cuối cùng của thế kỷ XIX và đã mất cách đây hơn 60 năm. Ông được đưa vào chùa thờ như một vị Bồ tát. Ngày giỗ của ông được người dân tổ chức trang nghiêm, thành kính như một tiền nhân được hậu thế trân trọng với niềm tri ân sâu sắc. Tháng 3-1991, một cuộc Hội thảo quốc tế về Yersin đã được tổ chức ở Nha Trang, với sự tham dự của nhiều đại biểu trong nước và quốc tế, khẳng định công lao đóng góp to lớn về nhiều mặt của Yersin cho Việt Nam, Đông Dương và toàn nhân loại. Tiếp đó, Hội Những người Ái mộ Yersin được thành lập, đi vào hoạt động, nhằm tiếp tục phát huy tinh thần nhân đạo cao cả của nhà bác học với nhiều hoạt động từ thiện cụ thể. Tới nay, Hội đã tập hợp hơn 700 hội viên, gồm các nhân sĩ, trí thức yêu nước, nhân dân trong nước và kiều bào đang sống ở nước ngoài, có sự phối hợp, trợ giúp của một số tổ chức nhân đạo quốc tế. Bảo tàng Yersin tại Viện Pasteur Nha Trang được hình thành. Phòng khám bệnh từ thiện Yersin thuộc Hội Ái mộ Yersin qua hơn 15 năm hoạt động đã chữa bệnh và phát thuốc cho hàng nghìn bệnh nhân nghèo, được đông đảo nhân dân  yêu mến, tin cậy. Một trường trung học cơ sở ở Suối Dầu, nơi có Trại thí nghiệm của Yersin đã được mang tên ông, hàng năm có học bổng Yersin, một số em học giỏi được đưa sang Pháp tiếp tục học tập. Mộ  Yersin ở Suối Dầu được thường xuyên chăm sóc, bảo vệ. Đỉnh Hòn Bà, nơi có độ cao trên dưới 1.500m, cách Suối Dầu khoảng hơn 20km do Yersin khám phá để trồng thí điểm cây canhkina và xây dựng công trình nghiên cứu khoa học, nay đã và đang được đầu tư phục chế những di tích đã bị thời gian tàn phá. Con đường cheo leo, hiểm trở lên Hòn Bà do Yersin khai phá trước đây chỉ có thể đi ngựa hoặc leo bộ, nay đã được mở rộng, trải nhựa để ô tô có thể lên tận đỉnh. Tour du lịch văn hóa về nguồn mang tên Yersin đã hình thành. Cuối thế kỷ XIX, khi quyết định chọn Nha Trang làm nơi sống và làm việc cho suốt cuộc đời mình, Yersin từng nói lên cảm nhận của mình: “Sống ở đây, con người ta có thể được tăng thêm mấy tuổi”. Vịnh biển Nha Trang bây giờ đã được xếp vào một trong 29 vịnh đẹp nhất thế giới. Những năm gần đây, Nha Trang, Khánh Hòa ngày càng nổi lên như một trung tâm diễn ra các sự kiện văn hóa có tầm khu vực và thế giới, là một trong những trung tâm du lịch sinh thái biển đảo, nơi nghỉ dưỡng lý tưởng cho du khách trong và ngoài nước. Nếu nơi đây có một bệnh viện quốc tế chẩn đoán, điều trị và nghỉ dưỡng cao cấp mang tên Yersi sẽ khiến Nha Trang càng trở nên hấp dẫn trong mắt du khách. NGUYỄN GIA NÙNG A.Yersin (1863 - 1943), nhà bác học lớn sinh ra tại Thụy Sĩ, được học tập, đào tạo và mang quốc tịch Pháp nhưng lại dành hầu như cả cuộc đời lao động cống hiến không mệt mỏi cho khoa học vì cuộc sống con người ở Nha Trang, Khánh Hòa. Ông đã dành cho Nha Trang tình cảm gắn bó đặc biệt khác thường như một cơ duyên tiền định đến mức trước khi qua đời ở tuổi 80, ông còn dặn dò người cộng sự thân tín của mình “Khi tôi chết, ước muốn được chôn cất ở Suối Dầu. Yêu cầu Phương hãy giữ tôi lại với Nha Trang đừng cho ai lấy tôi đi. Mọi tài sản còn lại xin tặng hết cho Viện Pasteur Nha Trang và một số người giúp việc lâu năm. Tôi muốn được an táng đơn giản, không phô trương, không điếu văn, điếu từ gì cả”.