Gia đình có bốn chị em gái - Khúc bi ca về gia đình và tính cách Việt

Gia đình có bốn chị em gái - Khúc bi ca
về gia đình và tính cách Việt

Ngày 24.10.2024, tại Không gian Nghệ thuật và quảng bá tác phẩm văn học 65 Nguyễn Du, Hà Nội đã diễn ra tọa đàm về cuốn tiểu thuyết “Gia đình có bốn chị em gái” của nhà văn Phạm Thị Bích Thuỷ. Cuốn tiểu thuyết này là một hình phản chiếu của xã hội VN đương đại, đặt ra những câu hỏi về sự công bằng và minh bạch trong xã hội; về tương lai của thế hệ trẻ; về sự tồn tại của những giá trị tốt đẹp trong xã hội đương đại: tri thức, sự chăm chỉ, tình yêu thương, sự lương thiện, gia đình; về cả những tội ác và hình phạt mà chưa thể có một kết cục rõ ràng…
Vanvn.vn xin giới thiệu tham luận của nhà văn Văn Chinh trình bày tại buổi tọa đàm.
Tôi cứ hình dung, kết thúc phiên tòa ở sân Trụi, ông bà Bình – Bằng đã ôm lấy cô con cả của mình mà nấc lên: “Ối Giời ơi, sao vợ chồng tôi gieo con là hạt lúa mà lớn lên nó lại thành ra cỏ lồng vực thế này?” Nó, cái quy trình nhân quả oái oăm ấy cũng trồi lên trong tâm khảm tôi, thành một câu hỏi khi gấp sách lại. Thương là chị cả một gia đình danh giá, học hành chăm ngoan, vị tha nhường nhịn: Trong bữa ăn của nhà nghèo khi đã lùa miếng cơm vào miệng, Thương mới phát hiện miếng tóp mỡ ẩn dưới miếng canh dưa; cô vội lùa nó ra, gắp miếng tóp mỡ thả vào bát đứa em bé bỏng nhất của mình là Yên. Vậy rồi khi thành bà mẹ sắp 50 tuổi, Thương xấu tính và tham lam; cô than thở như một cách kể công rằng mình đã lo cho cả nhà, đã gánh cái thua thiệt tai tật hẩm hiu cho cả nhà để “chúng bay được rảnh rang hưởng phúc lộc mà chúng mày vô ơn, chúng mày bất nhân độc ác với cháu ruột bọn bay”. Như mọi người nghèo, Thương nhặt nhạnh, tằn tiện từng đồng hào con, bữa ăn thường ngày bao giờ cũng nhẵn nhụi vừa xoẳn. Thương nghèo có đường lối sách lược, có tôn chỉ mục đích. Trong túi áo khoác của gã chết đói hụt của Jack London có 67 que diêm và những mẩu bánh quy vụn. Thương có nhiều vụn bánh quy hơn thế, có chừng bảy tám trăm triệu ở ngân hàng và các túi bóng chứa đồ ăn lấy phần cho các bữa sau ở nhà cũng có giá hơn là những mẩu bích quy. Thương luôn miệng chửi đời, rủa xả bọn tham nhũng, bọn kéo bè kết cánh giành hết việc nhẹ lương cao mà lẽ ra phải là của các con trai chị ta. Chửi bọn chúng, nhưng chị ta vẫn xin bọn chúng, khi dùng tình cảm ruột thịt như một thứ con tin, lúc lại bóng gió dọa nạt kiểu Chí Phèo gọt bàn nhà Bá Kiến. Thương chửi bọn độc quyền thân hữu có vần có điệu, chuyên nghiệp và luẩn quẩn đến nỗi tôi sốt ruột mà nhớ câu Tào Tháo mắng Vương Doãn trước bá quan tụ tập bàn kế đánh đổ Đổng Trác: “Các ông cứ khóc đi, khóc to nữa lên, khóc hết ngày này sang tháng khác xem có làm Trác chết được không!”
Lệch lạc hóa, xộc xệch hóa dần nhân cách trong văn xuôi ta xưa từng có Chí Phèo, nay có thêm Hiền Thương. Khác chăng là nền tảng của Chí là vô học còn Thương tốt nghiệp đại học, hai đứa con trai cũng đã và sắp có bằng cử nhân. Có thể nói nhà chị Thương là một gia đình đại học thất bại. Thất bại vì họ không có ý chí cá nhân, chỉ muốn thả trôi mình như một cánh bèo, với cha mẹ là thói quen dựa dẫm vào công chức Nhà nước, với hai thằng con trai Hùng Thuận, Hùng Đức thì vẫn là dựa dẫm vào cơ quan Nhà nước nhưng nói như bây giờ là đu trend chủ nghĩa gia đình trị.
Đối lập với Thương là An, cô em gái thứ ba giỏi giang đến Tây còn phải nể sợ. An kiên quyết đòi hỏi mình, anh chị em trong cơ quan mình và đặc biệt là con cháu mình phải nỗ lực phấn đấu để có giá trị bản thân nhằm đóng góp vào cơ quan, thúc đẩy nó phát triển và cùng đất nước không ngừng lớn mạnh. Đó cũng là mặt đối lập với tập quán tư duy, thói quen tôn ti nhìn bề trên mà sống của người Việt. Tác phong của An cũng chống lại chủ nghĩa gia đình trị, thứ chủ nghĩa được dựng trên vũng lầy của thói quen kéo bè kết cánh, nó hút những con em học dốt thi đại học ba môn chỉ được một điểm rưỡi nhưng khéo nịnh, khôn ranh vâng lời cha chú để vun vén cho nepotism (chủ nghĩa gia đình trị) ngày thêm kín cạnh như nhà chị gái thứ hai Ái – Thường,  nhà em út Yên – Sĩ hay như cái gia đình có nền tảng đỡ “bùn nhão” hơn của anh em con cháu nhà Nguyễn Hữu nhờ cả vào ngành hàng độc quyền mà tạo lập quyền thế…
Đối lập thẳng thắn và quyết liệt nhưng An thành công hơi bị ít mà thất bại lại hơi bị nhiều. Những năm đầu mọi người đều phấn khích, được duỗi hết mình, nhận lương cao, sống văn minh như Tây. Nhưng các cốt cán của An chán nản dần, họ bị buộc phải tuân phụng công chính, không được phép nhận quà cáp lại quả và cũng dần nhận ra một nghịch lý: Lương trong khu vực Nhà nước tuy thấp nhưng ai cũng xe hơi đời mới, biệt thự vài ba cái, sổ đỏ đất đai không tính còn bọn họ tuy lương cao thật, mua xe hơi từ rất sớm nhưng đến giờ đã cũ nát mà không thể đổi xe được. Ấy cũng là con đường xa ngái mà những kẻ ăn xổi ở thì như Hùng Thuận, Hùng Đức đã chán nản quay xe. Bọn quay xe đông lắm, có cảm giác là cả thế hệ cho nên các “công ty” nepotism mới càng trở nên rào kín, cố thủ; các suất biên chế trong cơ quan Nhà nước mới phải mua từ dăm bẩy trăm triệu đến một tỉ đồng, nghĩa là về lý thuyết, đi làm không lương mươi mười lăm năm mà vẫn không mua được!
Liêm chính của xã hội công bằng đã thua mưu hèn kế bẩn của chủ nghĩa gia đình trị. Công ty Lenez của An chuyên cung cấp mặt hàng mà Vitala của Nguyễn Hữu Hội độc quyền, nói uyển ngữ đi là mặt hàng nằm trong danh mục kinh doanh có điều kiện. Mua bán với An, Vitala sẽ mang lại các giá trị về tiến bộ xã hội, về quyền lợi người tiêu dùng và về tính an lành cho môi trường sống toàn dân; nhưng nhà Nguyễn Hữu sẽ được ít lợi lộc hơn. Ông ta đã mua chuộc An bằng việc nhận cháu An là Hùng Thuận vào công ty, ép An hạ giá và nhất là để Vitala độc quyền bán giá cao cho người tiêu dùng. An đã từ chối và cái nepotism ấy, đã thẳng thừng sa thải Hùng Thuận, cũng trắng trợn mua hàng nhái giá rẻ của công ty khác, đẩy mọi tai họa do hàng kém chất lượng gây ra mà thuốc chuột trộn thuốc đánh răng P/S gây nên cái chết thê thảm, lập tức, không thể cấp cứu của Thường chỉ là trong muôn một.
Gián tiếp gây chết người, không gian nông nghiệp sặc mùi thuốc sâu, đỉa cua không sống nổi là các sự việc có thể lập được cả án hình sự lẫn kinh tế bởi đầu mối công ty duy nhất được buôn bán ngành hàng kinh doanh có điều kiện là có thể kể đích danh. Nhưng nó chưa bao giờ được lập án. Cũng như tội ác khác của nó là cướp mất cơ hội việc làm của những người có năng lực cao hơn, gây bất công xã hội, tạo nên một xung lực bất mãn cứ tích lũy mãi. Đó là chưa kể đến, cái học viện của Thường của Sỹ – những viện thực chất lại là chủ nghĩa gia đình trị gồm những cán bộ giáo vụ, đào tạo thi đầu vào ba môn một điểm rưỡi sẽ dạy dỗ hàng nghìn cử nhân tiến sĩ với chất lượng ra sao?
Thương không vô can trước thảm họa gia đình chị ta, cũng không hoàn toàn vô can trong vụ án oan chị mắc phải về cái chết của Thường. Có thể nại rằng, chị ta thua thiệt so với các em gái mình mà nảy sinh suy bì, tị hiềm nhưng cũng có thể dẫn chứng nhiều thân phận thấp thua hơn chị ta vẫn có đời sống lành mạnh hơn. Nhưng cũng không thể nói Thương không là nạn nhân của nepotism cũng như tội ác của thằng Hùng Đức chính là hệ lụy kép – vừa của nepotism vừa của chính miệng chị rằng “Chúng mày sẽ chết bất đắc kỳ tử! Mày không chết đường thì mày chết chợ! Mày sẽ chết như con chó, con chuột bị đánh bả!” cứ nhắc đi nhắc lại như một gợi ý. Oái oăm là cái bất công cứ sừng sững trước chị, cong cớn thị uy khinh thường chị và lại là những kẻ ruột thịt mà chị từng bế ẵm, nương dưỡng, thương yêu. Cái truyền thống gia đình kiểu mới ấy đã chiến thắng truyền thống gia đình cổ điển mà Phan Hiền Thương là một bại tướng điển hình. So với Chí Phèo, chị ít sẹo hơn nhưng tả tơi nhàu nhĩ hơn.
Cái đám đông dự khán phiên tòa ở sân Trụi cũng là một thông điệp buồn. Người ta nô nức cùng nhau bày tỏ niềm phẫn nộ trước cái ác, không mảy may nghĩ rằng vì sao một cô giáo hiền lương lại bỗng thành kẻ phạm tội khi mà mọi phát ngôn hành vi của cô giáo đều nhắm đến một tội ác ai ai cũng thấy rất rõ vì chính họ là nạn nhân của chủ nghĩa gia đình trị bất nhân do Thường làm đại diện. Ấy là bởi thói quen chấp nhận hiện thực đã thành quen thuộc: Một người làm quan cả họ được nhờ, thời bây giờ, cứ có chức quyền là có quyền tham nhũng, khi đã giàu có rồi thì tiền trở nên một thứ quyền năng ngoại hạng, siêu nhiên. Với đám đông ấy, người ta nghĩ rằng tai họa không rơi xuống đầu người nhà mình đã là may mắn rồi, Thương phải chịu án tuyên tử hình chỉ còn là chuyện chống trời à, dại chưa con! Nó củng cố niềm tin rằng bất công là lẽ hiển nhiên ở đời này – một đám mây niềm tin tích trữ nguồn điện năng khủng khiếp!
Còn một thông điệp nữa từ phiên tòa: Các quan tòa gồm cả công tố viên, đám đông dự khán đều xét xử tội trạng bằng cảm tính. Họ thấy đáng đời cho một mụ già nanh nọc, ác khẩu, lấy trứng chọi đá; họ tin vào các lời Thương khai trong hoảng loạn, bản năng, bức xúc và đã suy đoán rằng Thương đã sát hại Thường là em rể mình bằng chính cái năng lượng bức xúc ấy. Kỳ cục nhất là phiên tòa đã nghe Hùng Đức cãi tội thay mẹ, y nói: Trộn thuốc chuột vào tuýp thuốc đánh răng là thao tác tinh vi, cần phải có sáng kiến, có kỹ năng và phải làm trong lúc bình tĩnh tỉnh táo. Mẹ tôi suốt mấy hôm nay lúc nào cũng bức xúc, chửi rủa chú Thường do tôi bị bắt, bị phạt tiền vụ tin nhắn khủng bố, không thể làm cái việc đòi hỏi kỹ năng thuần thục là trộn rồi bơm thuốc đánh răng lẫn thuốc chuột vào tuýp thuốc được. Con trai An, chỉ qua livestream của Đài truyền hình Thanh Hóa đã nhận ngay ra thủ phạm không phải là bác Thương của nó. Còn đám đông tại tòa, không ai nhận ra cái sự thật rành rành ra thế.
Nhà văn Phạm Thị Bích Thủy tiếp thu ý kiến trong buổi tọa đàm. Nhà văn Phạm Thị Bích Thủy sinh năm 1964, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, tốt nghiệp MBA, PUT Mỹ-Malaysia, cử nhân văn chương và tiếng Nga, Đại học Ghecsen Leningrad (Saint Petersburg), Liên xô cũ (Liên bang Nga), cử nhân tiếng Anh, Đại học Sư phạm Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội. Từ 1986 đến 2000 là giảng viên Văn học Nga tại Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội. Từ 2000 đến nay làm việc cho các tổ chức quốc tế và tập đoàn đa quốc gia. Hiện tại chị làm quản trị viên tại một tổ chức Hỗ trợ khởi nghiệp. Từng đoạt giải nhì Cuộc thi viết truyện ngắn 2016-2017 (không có giải nhất) do quỹ Nhà văn Lê Lựu tổ chức, là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.
Các tác phẩm đã xuất bản 6 tác phẩm: Tập truyện ngắn “Chạy trốn” (2013), Tiểu thuyết “Đồi cát bay” (2014), Tiểu thuyết “Tiếng sáo lạc” (2015), Tiểu thuyết “Đáy giếng” (2015), Tập truyện ngắn “Zero” (2017), Tiểu thuyết “Gia đình có bốn chị em gái” (2024)
Tiểu thuyết không kể về phiên tòa tái thẩm vụ án giết người bằng thuốc chuột ở phố Hòa Hợp. Nó chắc chắn buộc phải điều tra xét xử lại, vì có nghi phạm khác được phát hiện. Đó là Hùng Đức. Trong bấn loạn tâm lý của kẻ sát nhân, y vứt chùm chìa khóa mở ra sân phơi nhà dì Ái, chùm chìa khóa mắc lại mái tôn nhà bên, y đã dùng cây sào phơi bằng sắt chọc cho rơi xuống. Mạch điện hở, y bị điện giật chết. Tại Thanh Hóa, ông xe ôm cũng đến công an trình báo rằng Hùng Đức đã nói dối y rời Thanh Hóa lúc hơn ba giờ chiều, trong khi đến mười giờ đêm ông ta vẫn chở y từ Bưu điện về Chợ Tạm – là ngõ vào hông nhà Ái – Thường. Tiểu thuyết không kể, nhưng tôi hình dung: Khi chánh án tuyên Phan Hiền Thương trắng án, trả tự do tại tòa, An đã sấn vào qua đám đông để ôm lấy chị mà khóc nấc lên. Chỉ khóc nấc lên mà không nói gì. Ai nỡ nói với chị rằng, cái nepotism đã chặn hết lối tìm việc làm của Thuận – Đức, còn chị, chính chị đã chắn hết lối đi đến hạnh phúc của chúng nó?
Hỡi ôi! Nhà ông bà giáo Bình – Bằng có 4 cô con gái, được nuôi dưỡng dưới mái tranh nghèo nhưng luôn đặt phẩm hạnh nhân đạo lên hàng thiêng kính. Vậy mà rồi sau cơn ba đào bão tố, nó đã tan vỡ thành những mảnh dị dạng khác nhau. Mảnh duy nhất trụ vững lại được là nhà An, nơi chị kịp cùng các con tôn lập được các giá trị tự thân – chúng có thể thích ứng, tồn tại và phát triển ở bất cứ môi trường kinh tế thể chế nào. Còn mảnh nhà Yên – Sỹ ắt sẽ phải giật mình mà tái cơ cấu sau tai biến nhà Thường – Ái? Chúng sẽ tái cấu trúc theo mô hình nào để khả dĩ tồn tại được dưới đám mây tích điện đang sà sà sát ngay trên các mái biệt thự?
Chương 24, chương kết thúc kể đám quan chức nepotism Nguyễn Hữu cùng đám con cháu đi ăn tất niên mừng thành công của việc độc quyền mua bán hàng nhái, hàng kém chất lượng và khiến môi trường sống của toàn dân bất an. Chúng uống mừng Nepo, chạm cốc vì Nepo mà không mảy may nghĩ đến bất cứ đám mây tích điện nào.
Một cái kết bùng nổ, thật bùng nổ.
26/10/2024
Văn Chinh
Theo https://vanvn.vn/