Chữ viết

Chữ viết

Ngày nay thời gian là tiền bạc, mọi việc đều cần đến khoa học kỷ thuật để giúp giải quyết hầu hết mọi nhu cầu thường nhật trong đời sống con người. Ngày xưa, ở cấp Tiểu học, học Toán chẳng hạn phải qua phép cộng trừ nhân chia, biết tính nhẩm, làm tính, học thuộc nằm lòng cửu chương, xuôi ngược thành thục. Bây giờ có máy tính, vừa nhanh vừa xác xuất, tiện và lợi biết dường nào. Về phần viết cũng thế, không ai còn nhớ đến công sức gò mình nắn nót từng chữ từng số của thuở học trò con..
Nếu có câu « Văn tức là người » ta cũng có thể cho rằng chữ viết biểu hiện nhân dạng tính tình con người. Chữ viết là cái hình thức bề ngoài, dấu ấn của mỗi ngôn ngữ, tiếng nói. Do thời gian tiến trình xã hội, con người tất cũng tìm cách cải tiến phong phú hóa cách thể hiện tiếng nói của mình qua chữ viết để thích hợp với nhu cầu thời đại.
Tiếng Việt ta theo mẫu tự la tinh đơn âm có dấu tất nhiên đòi hỏi sự cẩn trọng hơn trong việc thể hiện. Mỗi chữ có hay không dấu đều có nghĩa riêng. Do đó viết không dấu gây chẳng những mất thì giờ cho người đọc mà thường còn có thể tạo hiểu lầm, tối nghĩa.
Ðặc biệt hình tượng mỗi? con chữ? Việt có thể làm ta hình dung liên tưởng đến một hình thể sống động nào đó, một con người, một vườn hoa, một bức tranh, một bản nhạc, một vũ công,? qua hình thù năm dấu ngộ nghĩnh, sinh động, mỗi dấu biểu hiện âm thanh trầm bổng, nhẹ nặng như những nốt nhạc đặc trưng khác nhau tùy dụng ý và cảm xúc của mỗi người.
Không đề cập đến nét viết chữ Hán chữ Nôm ngày xưa « rồng bay phụng múa » tinh xảo tượng hình thi vị được đưa lên như là một đạo, từ phong cách riêng thảo chữ qua việc mài mực chọn bút cọ lông giấy lụa, cách viết mẫu tự la tinh ngày nay cũng có điểm độc đáo đặc sắc riêng, viết thẳng, nghiêng, thanh đậm nhạt, viết hoa biến thể, chữ gothique trong khuôn như chữ Hán và cũng đạt đến đỉnh cao nghệ thuật viết chữ đẹp, Thư pháp.
Phương tiện thực hiện Thư pháp phương Tây bằng bút kim khí, thước, compas, ê ke theo chuẩn mực và tỷ lệ đặt ra, thiên kỷ thuật lý trí hơn. Phong cách viết chữ Hán ngoài hình thức đẹp, đa dạng, còn đưa nghệ thuật vươn cao lên mang tính triết học, thiền học, tâm linh.
Hiện nay Thư pháp Việt ta có đạt được kỹ mỹ thuật cao, độc đáo là nhờ biết cách phối hợp, áp dụng sáng tạo nhuần nhuyễn hai nguồn chữ viết kỳ xảo phong phú Á Âu.
Cầm phong thư trong tay, chỉ liếc qua nét chữ thanh thanh đều đặn như in, chúng ta hình dung ngay người bạn viết của mình là ai. Chữ viết thể hiện sinh động tính nết con người nên tập luyện viết chữ đẹp cũng là một phần trong việc tạo nhân cách đẹp trong cuộc sống. Như cuộc đời cũng phân biệt hai mặt khác nhau, xấu như chữ gà bới, giun trùng bò, như con lăn quăn, con còng cua bò, khó đọc như chữ bác sĩ, tốt như rồng bay phượng múa, như in, như khuôn.
Phong cách Việt viết mẫu tự la tinh là sự đúc kết phối họp tinh tế ảnh hưởng của hai cách viết đẹp hoàn toàn khác biệt mà bổ túc lẫn nhau nên trở thành tao nhã, linh động, khoan thai, sáng tạo hơn. Vì thế dù khi ta viết gò nắn nót đi chăng nữa, tư thế vẫn giữ sự thoải mái bình thản không gắng gượng hay ngược lại trường hợp viết viết thảo, tháo viết nhanh cũng thế.
Không được tì mạnh trên cán bút, khom lưng xuống gần bàn vì như thế viết chậm mà còn làm rách giấy. Về dài về lâu, một cục chai phồng lên bên trái đốt đầu của ngón tay giữa phải làm mất đẹp bàn tay. Các cụ ngày xưa còn thích cách cầm viết như hình mỏ phượng mà chỉ cho phép học sinh viết bằng tay phải. Cán bút nằm giữa ba ngón tay, trên ngón giữa, chỉ và cái giữ nhẹ cán bút, ngón trỏ không được cong như hình dấu mũ ^, hình thước gảy mà thành vòng cung, tất cả nằm gác trên hai ngón áp út và út một cách tự nhiên thư thái.
Quả thật, ông cha ta đã nâng cao kỷ năng viết chẳng những qua bằng kỹ mỹ thuật tài khéo tinh xảo truyền thống mà còn thổi nghệ thuật sống qua cách lồng vào?con chữ? cái hồn, cái tâm, cách rèn luyện tinh thần và thể xác.
Vốn viết là một sáng tạo kỳ diệu của con người, một phương tiện diễn tả, thể hiện sinh động ý tình trên mọi địa bàn cụ thể, trên giấy, lụa, vải, gỗ, gốm sứ, cát,?một cách ghi, sao chép, lưu giữ, lưu truyền mọi dữ kiện, tài liệu kỷ niệm hữu và vô hình. Chữ viết quả là dấu ấn riêng đặc biệt của loài người trên quả địa cầu nầy.
Như cố nhac sĩ Hoàng Thi Thơ đã viết một cách thơ mộng trong bản nhạc? Tôi nhớ tên anh? đề cao chiến sĩ anh hùng:
« Tôi viết tên anh trên lá trên hoa,
Tôi viết tên anh trên trái tim tôi,
Tôi viết tên anh trên đá, trên vôi
Tôi viết tên anh ngập nẻo đường đi ngàn lối,
Tôi viết tên anh trên gấm, trên nhung,
Tôi viết tên anh trên trán, trên tay,
Tôi viết tên anh trong gió, trong mây
Tôi viết tên anh trong lòng biển lớn sông dài ».
Thật ra ngày chưa có chữ viết, truyền khẩu là phương tiện lưu truyền dữ kiện, do đó dễ thất truyền và tam sao thất bản, điều đó còn có thể hiểu được. Thế mà cho đến ngày nay phương tiện truyền thông được cập nhật hóa dễ dàng nhanh chóng, thế giới như thu hẹp, tin tức cấp kỳ, tin tức mình, tin vịt, cả nhật ký cũng có thể giả đáng nghi ngờ, bịa đặt không lành mạnh thiếu vô tư xuất đầu lộ diện nhan nhản khắp nơi đánh trúng vào tính hiếu kỳ hời hợt cả tin con người.. Sử kiện cũng bị bưng bít đổi thay, lắm lúc người dân, độc giả vô tội vạ cũng bị lôi cuốn vào, bị gạt cười ra nước mắt.
Ý tưởng thăm ta nhanh lắm, nhiều khi ta vừa mới bắt gặp lại chia tay trong nuối tiếc, ngỡ ngàng. Bao nhiêu câu chuyện ngộ nghĩnh liên quan đến các thần đồng bác học như tiếng Eureka của Archimèdẹ (287-212 trước Công nguyên). Nhiều nhà thi văn nhạc sĩ vội viết cả trên áo của mình những vần thơ, lời câu văn ngẫu hứng.
Chúng ta còn biết rằng ai đã chọn nghề dạy học, ngoài những tiêu chuẩn thường về sắc vóc tư cách đạo đức, chẳng những giọng nói mà chữ viết cũng gây ấn tượng mạnh và cảm tình với học sinh. Viết trong sổ đầu bài, lời phê trong học bạ hay trong bài kiểm, viết bảng rõ ràng, người thầy tất không thể xem thường dấu ấn của mình.
Nhớ ngày xưa phương tiện in ấn phát hành chưa hiện đại như ngày nay, trong các cuộc thi có tính cách quốc gia như thi bằng Tiểu học, Trung học đệ nhất cấp, Tú tài, đề thi đều được các thầy cô giám thị kỳ thi viết lên trên bảng, tất cả các bộ môn kể cả Sinh ngữ. Thiếu một dấu, quên cái phết, viết sai một từ, đọc không rõ, sai một số cũng tạo ra hoặc trở thành nạn nhân bất đắc dĩ của số mạng, hên xui, "Thi ơi là thi, sinh mi mà làm chi?Buồn vui vì mi ".
Các Thầy Việt ta xưa rất khó đến nghiêm khắc trong việc tập viết. Phần đông học sinh Tiểu học thời trước rất ngán giờ tập viết hồi họp căng thẳng, dễ bị thầy khẻ tay, cho điểm nhỏ. Mực phải được ngâm trước và màu mực duy nhất được dùng cho học sinh là màu tím, màu đỏ riêng của thầy. Bình mực cũng đủ hình màu miễn là tiện và kín khó bể là tốt rồi. Kể như vật bất ly thân của bao thế hệ học trò con là ngoài tập sách là bút mực, bút chì, thước, gôm, giấy chậm giấy thấm.
Chưa có bút máy bút bi, nên phải dùng ngòi bút lá tre, ngòi bút rong đầu to hơn thường dùng tạo dáng chữ gô tíc của người phương Tây, rất đẹp với những nét đậm nhạt, uốn cong có đuôi như chữ Hán, căn bản theo mẫu cố định. Ngòi bút rè tà đầu, thảm họa cho học sinh nhỏ, mực chảy xuống không đều đọng thành những vết mực to nhỏ, nếu gặp giấy xấu hoặc không có giấy chậm tốt không hút thì loang ra hoen ố tèm lem, bôi cũng không dễ có thể làm rách giấy đang ướt. Càng lo sợ bị thầy phạt vô tình càng phạm bất cẩn khác, làm vung vẫy mực ra quần áo, tay vấy mực. Không may nếu là trúng giờ tập viết, chẳng những điểm nhỏ mà còn bị nếm khẻ tay nhất là trên đầu ngón tay chụm lại đau ơi là đau.
Mà viết đẹp cũng là năng khiếu, như đối với nhà nghệ sĩ, ngoài việc?cố công mài sắt có ngày nên kim? nhưng nếu không có cái khiếu bẩm sinh thi cũng không dễ dàng gì đạt mục tiêu. Năng khiếu cần được hướng dẫn nhưng phải để cho tự do phát triễn. Bằng cớ ngày nay chúng ta thấy trên thế giới tổng thống Mỹ Clinton và Obama viết ký tên bằng tay trái, cầu thủ quần vợt hàng đầu thế giới Mỹ như Mac Enroe, Tây Ban Nha Rafael Nadal sử dụng tay trái, thế mà học sinh Việt ta cho đến thập niên 50 vẫn còn bị bắt buộc cầm viết bằng tay phải. Có nguời cho rằng:
"Tay trái tay chiêu
Ðập niêu không vỡ,
Ðánh vợ không đau,
Thái rau không đứt."
Ngày ấy, viên mực tím phải được pha, nhiều nước mực lợt, ít nước lợn cợn làm nghẹt ngòi bút. Bình mực không nên đổ đầy quá, đi đường bình mực bị chao làm mực trào ra, ít mực không đủ dùng cho một ngày đi học. Thương nhất học sinh nhỏ ở đồng quê, xa trường đi bộ theo những con đường làng, tỉnh lộ đến trường, bình mực tím quả là cái cân tiểu ly lòng hiếu học, sức chịu đựng và sự kiên nhẫn của bao thế hệ học trò con.
Rồi xã hội tiến dần, khoa học kỹ thuật điện tử đã lồng vào chân đôi hia ngàn dặm, tháp đôi cánh, hà hơi cho con chữ sức mạnh và linh hồn bay xa. Bao ngành nghề vệ tinh trực tiếp hay gián tiếp được thành hình đáng kể như tốc ký, đánh máy, ngành in và đặc biệt liên quan đến phần siêu hình tâm lý thời vận như xem chữ viết, đoán chữ ký, bói qua tên. Chữ viết với chiếc đũa thần khắc ghi lịch sử và phác họa tương lai trên mọi bình diện phục vụ hữu hiệu con người.
Nhưng rồi, ngày nay nhìn chữ viết của các học sinh Tiểu và Trung học ở các nước Âu Mỹ văn minh tân tiến, người ta nhận thấy rõ ràng là có sự xuống dốc trong việc viết chữ. Tập viết không còn có tác dụng rèn luyện nhân cách con người nữa như quan niệm Á Ðông mà chỉ là phương tiện căn bản giúp chúng ta thể hiện ý tình thôi. Chẳng hạn như trước kia sinh viên Ðại học đều phải ghi bài thầy giảng nên phải viết nhanh nhất là do các giáo sư giảng viên nước ngoài. Do đó người nào cũng phải tìm cách riêng cho mình để lấy cours, lời giảng của thầy càng chính xác càng tốt như viết tắt, tóm lược ý chính quan trọng cần thiết,?Do đó, càng viết gấp rút thì chữ viết không thể nào rõ ràng được, nguệch ngoạc thế nào miễn là tác giả sau đó có thể đọc lại và hiểu được. Chữ bác sĩ cũng vì thế mà ra đời.
Hơn thế nữa, sử dụng bút máy bút bi có rất nhiều tiện lợi, không phải chấm mực thường xuyên, ít lo hết mực thình lình, viết nhanh chóng hơn, nét chữ không cần phải nhấn chỗ nào đậm chỗ nào nhạt, chữ chỉ cần viết rõ là được rồi, một cách phổ cập hóa văn hóa văn minh vậy. Rồi theo đà tiến bộ của mọi lãnh vực, người đương thời luôn tìm cách cải tiến, mở rộng địa bàn hoạt động của mình nhờ những phương tiện sáng tạo mới, bàn đánh máy lúc đầu thô sơ rồi điện tử. Ai cũng viết giống như nhau, người cầm bút viết như Uất trì Cung hay ngược lại không ai phân biệt được, tính thực dụng rõ ràng và bình đẳng.
Với khuynh hướng mới phổ cập toàn thế giới như thế, tất nhiên tính quan trọng rèn luyện con người qua chữ viết càng ngày càng bớt đi tác dụng, nhất là ở nước ta vì chữ Việt cũng theo mẫu tự la tinh. Ðiểm may dù là nước Á châu duy nhất đã cải cách chữ viết theo Tây phương nhưng phong cách viết vẫn còn giữ phần nào nề nếp cũ nên ngày nay nghệ thuật viết chữ đẹp Thư pháp Việt đa dạng, sáng tạo chiếm một địa vị vững vàng bên những thư pháp cổ khác có một quá trình lịch sử lâu dài như Trung hoa, Á rập.
Thật ra, có dịp lần giở lại những tập viết cũ phủi bụi thời gian, việc tập viết ở cấp Tiểu học vẫn đáng được khuyến khích duy trì vì đó quả là phong cách căn bản rèn luyện từ đầu quen vào nề nếp kỹ năng kỷ luật, tập trung, kiên nhẫn ảnh hưởng đến cơ thể và tính tình con người. Tiếc rằng với bước tiến nhanh quá đà của cuộc cách mạng khoa học kỷ thuật, những tiểu tiết thường phải nhường chỗ cho việc lớn đại trà hơn.
Với nhận xét trên, chúng ta nhận thấy rằng viết đóng một vai trò then chốt xác định cái mốc văn hóa văn minh của mỗi quốc gia. Lối giáo dục Việt nói riêng và các nước Á châu nói chung thường thiên về tâm lý, siêu hình, các nước Âu Mỹ dựa vào khoa học kỷ thuật, thực tiển hơn. Rồi dần dần mọi việc củng thay đổi ngay cả nghệ thuật cũng có khuynh hướng phục vụ đời sống thường nhật trước đã. Nói rộng hơn, tôn giáo cũng thế, mỗi đạo đều có tôn chỉ giáo điều riêng, nhưng không tách ra quỹ đạo trên, không đưa cho chúng ta hình ảnh một thiên đàng xa lạ chưa ai biết đến mà trước mắt tìm cách con đường gần nhất sống chung nhau bình an hạnh phúc trên cái địa đàng thế giới nầy.
Mong rằng phương tiện phổ biến chữ viết rộng rãi, tiện lợi là một trong những động lực, con đường văn hóa văn minh đưa các dân tộc trên thế giới càng ngày càng hiểu biết thông cảm nhau, hầu có thể xích lại cùng sống nhau hòa bình, tự do, tương trợ trên quả địa cầu xanh trong tương lai. Hy vọng!.
Trần Thành Mỹ
Theo http://vietnamthuquan.eu/