Nguyễn Ngọc Tư - Nhà văn ở Đất Mũi

Nguyễn Ngọc Tư
Nhà văn ở Đất Mũi

Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn có chân tài trong nền văn chương hiện đại Việt Nam. Tác phẩm của nhà văn mang tính hiện thực sâu sắc vì đã phản ánh được chân dung đích thực với tâm tư, nguyện vọng và tình cảm của lớp người lao động nghèo khó ở Đồng bằng  sông Cửu Long, bằng một phong cách nghệ thuật tiêu biểu cho lối viết chơn chất mà cô đọng của những người cầm bút ở phương Nam…
Nguyễn Ngọc Tư là một cây bút trẻ nữ hiện diện đặc biệt trong làng văn như một vì sao lạ trong không gian văn học đã gần hai thập niên. Sinh ra trong một gia đình lam lũ, sống bằng nghề trồng trọt, nhà cửa đơn sơ ở xóm Bà Điều, Đầm Dơi, bao quanh bởi thảm rau bèo xanh ngút, tận U Minh nơi miền đất Mũi. Thuở nhỏ, Nguyễn Ngọc Tư là cô bé hiền hòa, chăm chỉ, chiều chiều tẩn mẩn hái rau ba trồng, cho má tinh sương hôm sau đem ra chợ bán.
Ban đầu vì thích viết và muốn bớt gánh nặng kinh tế cho ba mẹ, Nguyễn Ngọc Tư mới hết cấp phổ thông cơ sớ đã nghỉ học, có ý muốn xin làm việc tại một cơ quan văn nghệ báo chí tỉnh Cà Mau, môi trường thuận tiện có thể phát triển nghề cầm bút mình đam mê. Với tấm lòng thương con, hiểu rõ con gái có khiếu văn chương, người cha có vẻ thực tế, trải nghiệm như một người đã từng cầm bút, thường không bỏ qua bất cứ cơ hội tốt nào để khuyến khích con mình: “Nghĩ gì, viết nấy. Viết điều gì con đã trải qua”. Cảm thông sâu sắc được tấm lòng của bậc sinh thành, Nguyễn Ngọc Tư vừa nỗ lực công tác tốt ở cơ quan, vừa tranh thủ có thời gian cầm bút hay ngồi trước máy tính để sáng tác.
Mấy truyện ngắn đầu tay của Nguyễn Ngọc Tư viết về tình bạn ở đồng quê, được cha đem gởi ở tạp chí Văn nghệ Bán đảo Cà Mau được coi là phép thử lần đầu tiên với cô bé ham cầm bút. Không ngờ, cả ba truyện đều được đăng báo. “Con nhỏ học hành dở dang này viết được đó”. Ông Tổng Biên tập vừa nhận xét vừa xoa đầu tác giả, dặn dò: “Viết nữa đi con”. Thế là từ đấy, Nguyễn Ngọc Tư ngày xuống ao, ra liếp rẫy, tối về lại ngồi viết say sưa. Hạnh phúc đầu tiên của cô học trò đạm bạc, mê viết và có nguyện vọng theo nghiệp văn chương tại xứ U Minh đã đến như một bình minh rạng rỡ, ấm áp soi sáng cho những chiếc rễ đước non tươi mạnh mẽ, hăm hở cắm phặp sâu xuống mảnh đất nghệ thuật xứ Đầm Dơi Nam bộ.
Vào làm văn thư và học việc phóng viên tại cơ quan, Nguyễn Ngọc Tư bắt đầu viết tin, viết bài và cả truyện ngắn. Đi thực tế tại cửa biển Khánh Hội, sông Đốc… sau khi cơn bão dữ số 5 ập vào đất Mũi, được chứng kiến cảnh làng quê đổ nát, điêu tàn, về nhà Nguyễn Ngọc Tư đã có ký sự: Nỗi niềm sau cơn bão dữ. Tự cho là ký sự mình mới viết còn sên sến, nhưng Nguyễn Ngọc Tư cũng đoạt giải ba báo chí của tỉnh năm 1997. Qui ra lúa, giải thưởng không có là bao nhưng nó tạo niềm tin, làm bệ phóng tinh thần để tác giả khẳng định phương châm làm việc cho mình: “Viết là viết, bất kỳ lúc nào, không sắp đặt, không bố cục. Cứ để đoạn sau cuốn theo đoạn trước”.
Nguyễn Ngọc Tư nghĩ viết cũng gần gũi như sống đời thường, như ăn nói, đi đứng tự nhiên hằng ngày của con người mà không thần thánh hóa văn chương. Hẵng là nhà văn đã nghĩ người viết hay cũng như một diễn viên phải đóng nhập vai trên sân khấu. Nghĩa là tác giả viết như đang trong tâm trạng của chính nhân vật trong truyện của mình như một chân lý không được coi là xa lạ, thờ ơ đối với người cầm bút. Và Nguyễn Ngọc Tư đã thong dong, tbền bĩ đi theo con đường nghệ thuật mình đã vạch ra giữa bận rộn công việc nhà và tại cơ quan. Cứ thế mà những truyện ngắn: Ngọn đèn không tắt, Nỗi buồn đất lạ, Lý con sáo sang sông, Chuyện của Điệp, Ngổn ngang, tiếp nối nhau ngồn ngộn ra đời, gây được tiếng vang trong làng cầm bút do thực chất nội dung hiện thực và nghệ thuật đặc biệt của nó. Trong hầu hết các truyện, Nguyễn Ngọc Tư dường như đã làm một thông điệp, nói hộ thay cho người dân đói nghèo, cơ cực nơi vùng đất Mũi, những ước mơ thầm kín, những nỗi lòng đau thắt của kẻ yêu thương lỡ dở và ngang trái của những mối tình chân không thành bắt nguồn từ cảnh hàn vi nghiệt ngã. Và người đọc không khó nhận ra nhân vật lãng đãng, cốt truyện tản mạn không hề mang dấu ấn rập khuôn theo nguyên mẫu nào. Tác giả viết dễ dàng như thể đang đi bắt sâu ở liếp rẫy ngoài đồng, luống rau trong vườn hoặc chuyện đuổi gà vịt nơi sân nhà.
Tuyệt nhiên, Nguyễn Ngọc Tư không thiết tha gì đến chuyện muốn làm văn sĩ, hay để mong đoạt giải, được tiếng tăm trên văn đàn. Tác phẩm viết xong thì như bỏ quên đâu đó. Mãi đến lúc có người giục khi sắp hết thời hạn cuộc thi “Văn học tuổi 20” – năm 2000 do nhà xuất bản Trẻ tổ chức, Nguyễn Ngọc Tư mới ra bưu điện, gởi bài dự thi. Không ngờ, cô bé viết văn xóm rau bèo lại ẳm giải nhất với phần thưởng 20 triệu đồng. Năm sau, cũng với chùm truyện “Ngọn đèn không tắt” ấy, Nguyễn Ngọc Tư đoạt luôn giải B của Hội Nhà văn Việt Nam. Rồi giải dành cho tác giả trẻ nhất của Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam kèm theo nhiều bằng khen và tiền thưởng.
Mới 27 tuổi, Nguyễn Ngọc Tư đã được kết nạp vào hội Nhà văn Việt Nam, được làm vợ, làm mẹ và tiếp tục hăng say viết. Thấy tài hoa trẻ còn hứa hẹn nhiều triển vọng, bạn bè vặn vẹo hỏi vui: “Sao viết văn mà lấy chồng chi sớm”, Nguyễn Ngọc Tư cũng thành thật: ”Có chồng là thợ bạc cách nay bốn năm – cuộc hợp hôn không hẹn mà có hạnh phúc… Quan trọng là không để có chồng mà xuống dốc”. Mà đúng là sau đó người ta thấy Nguyễn Ngọc Tư tiếp tục lên dốc trên con đường nghệ thuật. Không viết truyện thì viết báo, và ai cũng biết Nguyễn Ngọc Tư có “hàng bán chạy” từ Nam chí Bắc. Sau khi được tuyên dương là một trong “Mười nhân vật trẻ xuất sắc tiêu biểu của năm 2002” vào năm 2003, Nguyễn Ngọc Tư lại đoạt luôn giải thưởng của Hội Nhà văn Việt nam (2006) với tác phẩm gây không ít xôn xao dư luận “Cánh đồng bất tận”, dù tác phẩm này sau đó lại tiếp tục nhận thêm giải thưởng Văn học Asean (2008), rồi được dựng thành phim (2010) cùng tên và viết thành kịch bản sân khấu.
Đã trở thành khuôn mặt nổi tiếng quen thuộc trong làng văn, mặt mày sáng sủa có duyên, nhưng Nguyễn Ngọc Tư là một phụ nữ khiêm tốn, kiệm lời, rất sợ lên báo hoặc phỏng vấn, vì ngại phải nói nhiều hoặc tiếp xúc với đám đông, xuất hiện trước quần chúng – một tính cách mà các nhà tâm lý học gọi là con người “hướng nội” (introvert) dù bản thân đương sự tài hoa xuất chúng. Bù trừ vào tính cách đặc thù này của Nguyễn Ngọc Tư, ai cũng thấy rõ một điều, qua các bài phỏng vấn, trao đổi với nữ nhà văn. Khi bắt đầu chịu nói hay trả lời, Nguyễn Ngọc Tư vẫn nhỏ nhẹ mà trở nên lưu loát, sâu sắc, trí tuệ lại hay văn vẹo phản biện trong cách đối đáp, bằng những từ ngữ mang ý nghĩa khai phá, sáng tạo như cách đặt tựa truyện ngắn của nhà văn: Ngọn đèn không tắt, Gió lẻ, Cuối mùa nhan sắc, Cánh đồng bất tận… Về cá tính nghệ sĩ cũng có nét độc đáo: trong khi Sơn Nam không thích nghe nói chuyện gì khác ngoài văn chương và nói dóc thì Nguyễn Ngọc Tư lại tránh nghe chuyện văn chương mà chỉ thích nói chuyện đời! Là phụ nữ có gia đình, chồng con, Nguyễn Ngọc Tư thích giao du và nhâm nhi với đàn ông (đến mức ông chồng phải thắc mắc sao điện thoại toàn “anh” không à?) hơn là phụ nữ vì sợ nhiều chuyện!
So với một số nhà văn trên thế giới đã sớm nổi tiếng ở độ tuổi trên dưới đôi mươi ngày ấy của Nguyễn Ngọc Tư như: Francoise Sagan (1935-2004), Arthur Rimbaud (1854-1891), Thôi Hiệu (704-754), Chế Lan Viên (1920-1989), Nguyễn Bính (1918-1966), ở tuổi bốn mươi hiện nay, nhà văn đã sỡ hữu một sự nghiệp văn chương đáng kể. Chưa vội nói đến thơ và tạp bút của Nguyễn Ngọc Tư, ta thử bước chân tham quan vài nơi trong vườn truyện trù phú của nhà văn. Ai cũng biết “Ngọn đèn không tắt” là truyện ngắn, lần đầu tiên của Nguyễn Ngọc Tư, được trao liên tiếp ba giải: Giải Mai Vàng, Văn học tuổi hai mươi và giải thưởng của Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, trong vòng hai năm (2000-2001). Trong nội dung tác phẩm, Nguyễn Ngọc Tư vẽ lên cái Xóm Rạch nhỏ nhít vùng biển nơi đó có cô gái tên Tươi 19 tuổi, tràn trề sức sống, hồn hậu như mảnh đất phương Nam. Tươi mạnh mẽ với phong thái của người đi khai rừng phá núi nhưng dịu dàng, ngọt ngào, đôi mắt sáng lấp lành như cháy hoài ngọn lửa tin yêu vào cuộc sống. Người đọc nhận thấy bàng bạc trong truyện là những tấm lòng của từng con người như Tư Lai, Tươi qua từng thế hệ trong gia đình ông Hai Tương, đã dành trọn sự kính trọng và ân tình cho những anh hùng liệt sĩ – những người đã ngã xuống vì độc lập tự do cho tổ quốc quê hương. Công việc hằng năm đi kể chuyện lịch sử quê hương của những thành viên trong gia đình ông Hai Tương là những việc làm xem ra rất bình thường, nhưng mang một ý nghĩa vô cùng to lớn. Đó là: quyết tâm giữ mãi ngọn lửa truyền thống đấu tranh đuổi giặc giữ nước của cha ông, để cho “ngọn đèn” lịch sử chói lọi của dân tộc, của cha ông cháy mãi, sáng mãi trong từng tâm hồn của thế hệ mai sau.
“Ngọn đèn không tắt” không phải là một sáng tác phá cách về sáng tạo văn chương nhưng khiến người đọc phải trân trọng ý nghĩa giáo dục về tính nhân văn tỏa rạng trong từng hình tượng văn học ở tác phẩm mà Nguyễn Ngọc Tư đã ký thác. Những hình ảnh của con người Nam bộ mà Nguyễn Ngọc Tư phác họa trong “Ngọn đèn không tắt” và nhiều tác phẩm khác khiến người đọc miệt vườn có thể liên tưởng tới quá trình hình thành và phát triển của cây đước nơi rừng U Minh. Trái đước nẩy mầm từ lúc còn treo lơ lửng trên cây. Khi rụng xuống, nó được sóng biển đưa đi trôi dạt khắp nơi, khi gặp bùn lầy, trái đước trụ lại, rễ   non bám vào phù sa. Sau khi bám rễ trong đất, mầm đước nẩy lên một búp non màu đỏ như lửa và xòe ra hai lá xanh non đầu tiên đón ánh sáng và khí trời. Quá trình bén rễ cũng là quá trình nâng cây đước đứng thẳng lên giữa đất trời để cuộc đời hiểu được sứ mệnh của nó. Một bài học ý nghĩa cao đẹp từ cây đước đã được minh họa bằng hình tượng những nhân vật trong tác phẩm vừa được giải của Nguyễn Ngọc Tư.
Như ngọn đèn cứ mãi cháy càng lúc càng sáng, hơn năm năm sau (2006), truyện “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư tiếp tục ra đời, được giải thưởng của Hội Nhà văn rồi giải Văn học Asean (2008) nhưng gây không ít chấn động trong dư luận. Cũng lấy bối cảnh không gian ở Đồng bằng sông Cửu Long như “Ngọn đèn không tắt”, Nguyễn Ngọc Tư xây dựng tác phẩm mới này dựa vào hoàn cảnh thời gian và tuyến nhân vật không giống như trước đây. Dường như nhà văn có ước mơ hiện thực hóa xã hội trong tác phẩm văn học của mình. “Cánh đồng bất tận” của nhà văn xứ Đầm Dơi hình thành một thế giới nhân vật với Út Vũ, và hai đứa con là Nương, Điền cùng người phụ nữ dạn dày làm nghề không vốn từ bốn phương trôi giạt về. Sau khi Út Vũ đốt nhà vì vợ theo trai, họ ra đi cùng sống đời du mục quanh năm trên một chiếc ghe chở đàn vịt chạy đồng, đi qua những thửa ruộng ngập mặn và váng phèn. Tên truyện có vẻ mênh mang thi vị nhưng cốt truyện lại đầy khúc mắc, gây cấn với những nhân vật được đặt vào những tình huống căng thẳng đầy kịch tính. Đó là người vợ của Út Vũ ngày ấy, “một người đàn bà có cái cười lấp lánh cả khúc sông” từng được một người đàn ông thương hồ buôn vải ngầm khen đẹp, để rồi phải bỏ tổ ấm nhà cửa và người chồng đầu ấp tay gối: “Sáng sau, thím Tư đi chợ, tới bến tàu cho hay ‘Vợ Út Vũ bỏ nhà. Theo trai’”. Đó là người mẹ đã đành lòng bỏ biệt những đứa con máu thịt, ra đi biệt dạng, vì chúng nó vô tình cho biết đã nhìn lén được qua kẹt bồ lúa cảnh người mẹ ruột của mình với người đàn ông xa lạ không phải là cha mình: “trên chiếc giường tre quen thuộc, má oằn uốn người dưới tấm lưng chơm chởm những nốt ruồi! ”để trả thay tiền khúc lụa màu đỏ cho gã thương hồ. Và hận tình, người chồng trả thù vợ trên thân xác những người đàn bà khác. Đó cũng là tình huống đứa con gái tốt bụng của Út Vũ tên Nương, cứu được người đàn bà đang bị người ta đánh ghen dã man đến mức độ chưa từng thấy: “Người ta đã đổ keo dán sắt vào cửa mình của chị”. Rồi đến lượt chính cô gái ngây thơ mới 17 tuổi ấy, lại trớ trêu bị bọn côn đồ làng quê cưỡng hiếp tàn nhẫn ngay trước mặt người cha ruột của mình đến lúc phải thảng thốt: “Không biết con bị… có con không cha? ”.
Dưới ngòi bút tả thực của Nguyễn Ngọc Tư, những nhân vật xuất hiện được mô tả một cách nghệ thuật mà tự nhiên, trần trụi và táo bạo đến độ nhà văn Sơn Nam phải thốt lên “Nguyễn Ngọc Tư viết hay nhưng rất hổn”. Viết truyện ngắn hoặc tiểu thuyết, khi diễn tả tính cách, tâm lý, tình cảm nhân vật… – theo nhà phê bình văn học Vũ Ngọc Phan() – tác giả chỉ khách quan mô tả bằng cách nêu lên chi tiết về chân dung, thái độ… của nhân vật mà không để ý kiến nhận xét của người viết xen vào. Nguyễn Ngọc Tư đã làm như vậy trong hầu hết các truyện mang tính hư cấu của mình. Lời văn, ngôn ngữ minh họa nhân vật, cảnh quan của của Nguyễn Ngọc Tư trong “Cánh đồng bất tận” dù mang sắc thái Nam bộ: tự nhiên, không cầu kỳ nhưng vẫn ví von, bóng bẩy, câu văn vẫn có giai điệu, sắc màu nghệ thuật khá gần gũi với nhà văn Trang Thế Hy mà ít gặp có điểm tương đồng với nhà văn Sơn Nam. Đây là đoạn văn Nguyễn Ngọc Tư bài bản mở đầu bằng câu văn tả cảnh nghệ thuật có tu từ và màu sắc, mở ra không gian khá thi vị mà tiêu điều, để làm nền trong “Cánh đồng bất tận”: “Con kinh nhỏ nằm vắt qua một cánh đồng rộng. Và khi chúng tôi quyết định dừng lại, mùa hạn hung hãn dường như đã gom hết nắng đổ xuống nơi này. Những cậy lúa chết non trên đồng, thân đã khô cong như tàn ngang chưa rụng, nắm vào bàn tay là nát vụn…”. Do vậy, “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư là một tác phẩm được coi là đậm dấu ấn về sex bao trùm hết mọi người trong gia đình: Út Vũ, người vợ hư hỏng, người phụ nữ làm đĩ, gã thương hồ buôn vải, Nương… và bọn côn đồ làng quê.
Tóm lại, Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn có chân tài trong nền văn chương hiện đại Việt Nam. Tác phẩm của nhà văn mang tính hiện thực sâu sắc vì đã phản ánh được chân dung đích thực với tâm tư, nguyện vọng và tình cảm của lớp người lao động nghèo khó ở Đồng bằng  sông Cửu Long, bằng một phong cách nghệ thuật tiêu biểu cho lối viết chơn chất mà cô đọng của những người cầm bút ở phương Nam.
Chưa vội nói thêm đến tác phẩm khác của khối lượng sáng tác đồ sộ trong đó có tiểu thuyết “Sông” cùng những truyện ngắn, tạp văn, tùy bút và tập thơ “Chấm” của Nguyễn Ngọc Tư, với  “Ngọn đèn không tắt” và “Cánh đồng bất tận”, có thể coi nữ nhà văn miền đất Mũi là một hiện tượng đặc biệt trong làng văn học nước nhà. Riêng phim “Cánh đồng bất tận”, được chuyển thể từ cuốn truyện cùng tên của Nguyễn Ngọc Tư, sau khi phát hành đã đạt doanh thu 17 tỷ và tập truyện ngắn “Đào” in 25 000 bản, rồi tiểu thuyết “Sông” in 11.000 bản, ra mắt và được ký tặng bạn đọc tại Hội trường 87, Triển lãm Giảng Võ Hà Nội. Chỉ sau hơn tuần đến hai tháng, những cuốn sách đã bản hết, được tái bản, đủ để nói lên tác phẩm Nguyễn Ngọc Tư đã đi vào lòng người đọc và tên tuổi nữ nhà văn Nguyễn Ngọc Tư thực sự có vị trí đặc biệt trên văn đàn cả nước.
2/2/2020
Nguyễn Thanh
Theo https://vanchuongphuongnam.vn/