"Hoa chanh" của Nguyễn Bao - Câu chuyện tình thời chinh chiến

"Hoa chanh" của Nguyễn Bao
Câu chuyện tình thời chinh chiến

Bài thơ “Hoa chanh” của nhà thơ Nguyễn Bao là một câu chuyện tình không có cái kết bi thương như “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan, “Núi đôi” của Vũ Cao hay “Quê hương” của Giang Nam. Nó kết thúc có hậu, nhưng cũng đầy lãng mạn và thấm đẫm chất thi ca…
Nhà thơ Nguyễn Bao (1932 – 2022). Vì tuổi cao sức yếu ông đã qua đời lúc 01h45 phút ngày 17.11.2022 (tức ngày 24 tháng Mười năm Nhâm Dần), tại Hà Nội, hưởng thọ 91 tuổi.
Mùa hè năm 2002 khi lên Tam Đảo dự một trại sáng tác văn học, tôi có may mắn được ở cùng với nhà thơ Nguyễn Bao, bấy giờ vừa đến tuổi nghỉ hưu, thôi không làm Phó giám đốc Nhà xuất bản là Văn học. Ông thật hiền và rất dễ gần. Ông tặng tôi tập thơ của ông có tên Sang thu (1995) và bảo: “Em là người làm công việc nghiên cứu văn học, anh có bài thơ làm từ thời sinh viên in ở báo Văn. Rất tiếc đến nay chưa có điều kiện tìm lại. Bài thơ có tên “Hoa chanh” in kín hai cột báo”…
Tôi hứa với anh sẽ tìm kiếm sớm. Một hôm đi trên phố cổ, tình cờ tôi mua được một sưu tập báo Văn năm 1957, trên măngset– ghi rõ: Tuần báo của Hội Nhà văn Việt Nam, trụ sở 51- Trần Hưng Đạo, Hà Nội. Chủ nhiệm Nguyễn Công Hoan, Thư ký tòa soạn Nguyên Hồng. May thay là ở ngay trang 5 của Văn số 2, ra ngày 17 tháng 5 năm 1957 có bài “Hoa chanh” của nhà thơ Nguyễn Bao – bài thơ mà tôi đang đi tìm.
Bài thơ in kín hai cột báo thật. Bài thơ như một chuyện thơ kể câu chuyện tình yêu giứa một anh bộ đội với một cô thôn nữ. Họ yêu nhau trong hương bưởi, hương chanh:
“Hai chúng mình/ Biết nhau từ thuở nhỏ/ Nhà em bên nhà anh/ Đường xóm ra vào chung ngõ/ Cách nhau chỉ một rào thưa/ Bấm chân ngõ lội ngày mưa/ Chung một cầu ao/ Khỏa chân rửa vội/ Những bữa cơm đèn
Dậy từ mờ tối/ Gọi nhau xin lửa qua rào…/Nhà em có một giàn trầu/ Lá tốt xanh trùm bể nước/ Vườn anh lối vào ngõ trước/ Hoa trắng ngần thơm một gốc chanh…”
Rồi người con trai ra lính, bỏ lại người yêu, bỏ lại mái tranh, bỏ lại những kỷ niệm tươi đẹp và bình yên nơi quê nhà để lên đường đi chiến đấu:
“Tám năm xa gốc chanh/ Giàn trầu, cầu ao vắng bóng/ Anh nhớ ngày đi
Hai đứa nhìn nhau yên lặng/ Chúng mình chưa hẹn một lời/ Dặm đường hành quân/ Những chiến dịch dài/ Nỗi nhớ quê nhà/ Giục chân anh bước gấp/ Tiếng em thầm thì đêm ngày vẫn nhắc:/ Khi Tổ quốc cần
Chúng mình biết hy sinh!’
Chiến đấu hy sinh vì Tổ quốc, vì cả những cái gì thật gần gũi thân thương như cái cầu ao, vườn trầu, gốc chanh, mái tóc:
“Giữ lấy cầu ao/ Giữ lấy gốc chanh/ Giữ lấy giàn trầu/ Giữ xanh mái tóc!”
… Và cái kết của bài thơ không bi thương như “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan, “Núi Đôi” của Vũ Cao, “Quê hương” của Giang Nam…:
“Nhưng không chết/ người trai khói lửa /Mà chết/ người gái nhỏ hậu phương/ Tôi về/ không gặp nàng/ Mà tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối/ Chiếc bình hoa ngày cưới/ thành bình hương/ tàn lạnh vây quanh!”- (Màu tím hoa sim)
“Mới đến cầu ao tin sét đánh/ Giặc giết em rồi dưới gốc thông/ Giữa đên bộ đội vây đồn Thứa/ Em sống trung thành, chết thủy chung !”- (Núi Đôi)
“Hôm nay nhận được tin em/ Không tin được dù đó là sự thật/ Giặc giết em rồi quăng mất xác/ Chỉ vì em là du kích em ơi !”- (Quê hương)
Mà rất có hậu, có hậu:
“Hôm nay trở về, một chân anh mất/ Nhưng quê hương tất cả vẫn còn…”
Và:
“Có một xóm vui/ Đám cưới mùa xuân/ Trầu hái vườn nhà thắm môi hai họ/ Có anh thương binh/ Đêm ngồi bên vợ/ Tóc ai dài thơm nước lá chanh!”
Tác giả bài “Hoa chanh”, nhà thơ Nguyễn Bao sinh ngày 18 tháng 11 năm 1932 tại làng Sét, xã Định Hải, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. Ông còn có các bút danh khác là Mạc Tú, Thùy Anh. Ông là hội viên Hội nhà văn Việt Nam, từng là sinh viên khoa sư phạm Văn  (1955), Phó giám đốc Nhà xuất bản Văn học… và là anh trai ruột của nhà thơ Định Hải – tác giả “Bài ca về trái đất” nổi tiếng được phổ nhạc với những câu:
“Trái đất này là của chúng mình/ Quả bóng xanh bay giữa trời xanh/ Bồ câu ơi, tiếng chim gù thương mến/ Hải âu ơi, cánh chim vờn sóng biển/ Cùng bay nào, cho trái đất quay….”
Nhà thơ cho biết thêm, bài Hoa chanh được ông viết tháng 2 năm 1957 khi đang là sinh viên năm thứ hai khoa Văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Bài thơ có lời đề: “Tặng tuổi trẻ thôn Sét quê hương”.
Và chúng tôi được biết thêm, có lẽ vì bài thơ này mà ông được mời dự Đại hội Nhà văn Việt Nam lần thứ nhất (1957) – đại hội thành lập và được Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam tặng Giải thưởng. Năm ấy ông mới 25 tuổi.
HOA CHANH
– Hai chúng mình
Biết nhau từ nhỏ
Nhà em bên nhà anh
Đường xóm ra vào chung ngõ
Cách nhau chỉ một rào thưa
Bấm chân ngõ lội ngày mưa
Chung một cầu ao
Khỏa chân rửa vội
Những bữa cơm đèn
Dậy từ mờ tối
Gọi nhau xin lửa qua rào…
Nhà em có một giàn trầu
Lá tốt xanh trùm bể nước
Vườn bên anh lối vào ngõ trước
Hoa trắng ngần thơm một gốc chanh.
– Năm xưa Hai đứa chúng mình
Rủ nhau đánh bò lên núi
Để mình em chăn anh đi tìm ổi
Nón em quả chín thơm vàng
Hun hút gió lùa những buổi chiều đông
Em thổi nùn rơm chín hồng đôi má
Anh bẻ thêm nhiều củi nữa
Bốn bàn tay ấm lửa những chiều
Trong xóm nhỏ thân yêu
Năm tháng…
Nắng mưa…
Chiêm mùa đổi vụ
Hoa chanh bao lần thay nụ
Tay em giờ cấy lúa đã nhanh.
Mắt nhìn thăm thẳm trời xanh
Em như lúa đang con gái
Anh bỗng nhớ ngày ăn chung nón ổi
Anh thèm những chiều ngồi sưởi bên nhau
Rửa chân hai buổi cầu ao
Em vội cúi đầu khỏa sóng:
Đôi bóng người rung khóm bèo chao động
Ánh mắt thẹn thùng lặn xuống đáy sâu!
Đường cày tinh sương
Môi ấm miếng trầu
(Têm vội đêm qua
Em trao chẳng nói!)
Tháng giêng được ngày nắng mới
Tóc em dài dịu mát màu xanh
Anh đưa qua rào một nắm lá chanh
Em gội tóc thơm bên hè hong nắng!
Cây chanh đang mùa hoa trắng
Gió đưa thơm ngát lòng anh…
Tám năm xa gốc chanh
Giàn trầu cầu ao vắng bóng
Anh nhớ ngày đi
Hai đứa nhìn nhau yên lặng
Chúng mình chưa hẹn một lời!
Dặm đường hành quân
Những chiến dịch dài
Nỗi nhớ quê nhà
Giục chân bước gấp
Tiếng em thầm thì ngày đêm vẫn nhắc:
Khi Tổ quốc cần
Chúng mình biết hi sinh!
– Giữ lấy cầu ao
Giữ lấy gốc chanh
Giữ lấy giàn trầu
Giữ xanh mái tóc!
Hôm nay trở về một chân anh mất
Nhưng quê hương tất cả hãy còn…
– Có một xóm vui
Đám cưới mùa xuân
Trầu hái giàn nhà thắm môi hai họ.
– Có anh thương binh
Đêm ngồi bên vợ
Tóc ai dài thơm nước lá chanh!
Năm 1957 – (Tặng tuổi trẻ thôn Sét quê hương)
Nguyễn Bao
21/7/2018
Ngô Vĩnh Bình
Theo https://vanvn.vn/