Chiến tranh và hòa bình - Phần XIb
Chương 17
Từ ngày bỏ nhà ra đi mất tích, nghĩa là đã hai hôm nay, Piotr trú ở gian nhà trống trải của Bazdeyev, vị ân nhân quá cố. Nguyên đầu đuôi như thế này. Sáng hôm ấy, sau khi trở về Moskva và gặp bá tước Raxtovsin, Piotr ngủ dậy và ngơ ngác hồi lâu không hiểu mình đang ở đâu và người ta muốn gì mình. Đến khi người nhà vào báo cho chàng biết tên những nhân vật đang đợi chàng ở ngoài phòng khách, trong đó có một người Pháp mang đến cho một bức thư của bá tước phu nhân, Elena Vaxilievna, chàng bỗng thấy có cảm giác bàng hoàng và tuyệt vọng đã nhiều lần khống chế tâm hồn chàng. Chàng bỗng hình dung giờ chẳng còn gì nữa, mọi vật đều hỗn loạn, sụp đổ, không còn có cái gì là phải, cái gì là trái, trước mắt chàng sẽ không còn có triển vọng gì nữa, và không thể có một lối nào thoát ra khỏi tình trạng hiện nay. Chàng mỉm cười gượng gạo, lắp bắp mấy tiếng trong miệng, rồi ngồi phịch xuống đi-văng, người như rã rời ra, rồi lại đứng dậy đến ghé mắt vào khe cửa nhìn ra phòng tiếp khách, rồi lại khoát tay một cái trở về chỗ cũ và vớ lấy một quyển sách. Người quản gia vào bảo Piotr một lần nữa rằng cái người Pháp đem thư của bá tước phu nhân lại khẩn khoản xin gặp chàng, dù chỉ một phút cũng được, và có người nhà bà quả phụ ở L.A Bazdeyev đến mời chàng lại nhận sách, vì bản thân bà Bazdeyev thì đã về quê rồi. - À phải, tôi ra ngay, khoan đã… Hay là thôi… à không, anh ra nói với họ là tôi sẽ ra ngay, - Piotr nói với viên quản gia. Nhưng viên quản gia vừa ra khỏi phòng làm việc thì Piotr liền với lấy cái mũ đặt trên bàn và đi cửa sau ra khỏi phòng làm việc. Trong hành lang không có ai cả. Piotr đi hết dãy hành lang đến cầu thang nhăn mặt, đưa tay lên xoa trán rói đi xuống thang gác cho đến chỗ trạm hàng thứ nhất. Người gác cổng đang đứng ở trước cửa chính. Từ chỗ đầu cầu thang Piotr đang đứng, có một cái thang khác đưa ra ngoài cửa sau, Piotr đi theo cầu thang ấy và ra sân. Không có ai trông thấy chàng cả. Nhưng ở ngoài phố, khi chàng vừa ra khỏi cổng, thì mấy người xà ích đứng bên xe và người gác cổng nhận ra chủ nhân và cất mũ chào chàng. Cảm thấy mắt họ đang đổ dồn vào mình, Piotr liền hành động như con đà điểu rúc đầu vào bụi để cho người ta đừng trông thấy mình: chàng cúi đầu và rảo bước đi thật nhanh ra ngoài phố. Trong tất cả các công việc mà Piotr phải làm sáng hôm ấy, chỉ có việc đến lựa chọn sách vở và giấy tờ của Ioxif Bazdeyev là quan trọng hơn cả. Gặp một chiếc xe thuê, chàng gọi ngay và bảo đánh đến đầm Patnarsi, nơi bà quả phụ Bazdeyev ở. Ngồi trên xe, chàng cứ đưa mắt chung quanh nhìn những đoàn xe đang kéo ra ngoài thành Moskva, và chốc chốc lại ngồi lại cho ngay ngắn để cho cái thân hình to béo của chàng khỏi tụt ra ngoài chiếc xe cũ kỹ chạy lắc lư. Chàng có một cảm giác vui mừng như cảm giác một dứa trẻ vừa chốn học ra khỏi trường học. Piotr bắt chuyện với người xà ích. Người xà ích kể cho chàng nghe là hôm nay ở điện Kreml sẽ phát vũ khí, và đến mai người ta sẽ lùa hết dân ra cửa ô Trigorư, và ở đấy sẽ có một trận đánh lớn. Đến đầm Patriarsi, Piotr đi tìm căn nhà của Bazdeyev, nơi mà đã lâu nay chàng không lui tới. Chàng đến gần cổng vườn Geraxim, ông già vàng võ, thấp bé mà năm năm về trước Piotr đã từng gặp đi với Ioxif Bazdeyev ở Torzok, nghe chàng đấm cổng liền chạy ra. - Có ai ở nhà không? - Piotr nói. - Thưa đại nhân, vì tình hình hiện nay, bà Sofia Danilovna đã đưa các cháu về làng Torzok rồi ạ. - Tôi cũng cứ vào, tôi phải đến lựa sách, - Piotr nói. - Xin ngài cứ vào ạ, xin mời ngài, - người lão bộc nói. - Người em trai của ông Ioxif Bazdeyev hiện ở lại đây, và như ngài cũng rõ, ông ấy… dở hơi. Piotr biết rằng Makar Alekxeyevich, em trai của Ioxif Bazdeyev, là một người dở hơi điên dại, suốt ngày uống rượu. - Phải, phải, tôi biết. Ta vào đi, ta vào đi… - Piotr nói đoạn bước vào nhà. Một ông già to lớn, đầu hói, mũ đỏ, đi chân không trong đôi giày bọc đang đứng ở cửa ra vào, trông thấy Piotr, ông ta có vẻ phật ý, càu nhàu mấy tiếng gì không rõ và đi vào hành lang. Geraxim nói: - Trước kia ông ấy thông minh lỗi lạc, nhưng bây giờ, ngài cũng thấy đấy, bây giờ ông ấy dở hơi. Vào phòng làm việc chứ ạ? Piotr gật đầu. - Phòng này đã được niêm phong, bây giờ vẫn y nguyên. Nhưng bà Sofia Danilovna đã dặn hễ có người nhà ngài đến thì giao sách lại. Piotr bước vào. Đây chính là căn phòng làm việc âm u mà hồi vị ân nhân còn sống cứ mỗi lần vào, chàng lại bồi hồi xúc động. Căn phòng ấy bây giờ đã phủ bụi và không có ai dộng đến từ ngày Ioxif Alekxeyevich qua đời, nên lại càng có vẻ u ám thêm. Genraxim mở một cánh cửa sổ và rón rén bước ra khỏi phòng. Piotr đi quanh căn phòng làm việc, lại gần chiếc tủ đựng các thủ cảo và lấy ra một tập giấy. Đây là một trong những thành tích quý giá nhất của hội: tập hiến chương Scotland chính bản có những lời ghi chú và thuyết minh của vị ân nhân. Chàng ngồi xuống trước cái bàn giấy phủ bụi và đặt tập thư cảo trước mặt giở ra, gấp lại một lát rồi ẩy ra xa, chống khuỷu tay ôm đầu suy nghĩ. Đã mấy lần Genraxim thận trọng ghé nhìn vào phòng mà vẫn thấy Piotr ngồi ở tư thế đó. Hơn hai giờ trôi qua, Genraxim đánh bạo làm ồn ở ngoài cửa để Piotr chú ý. Nhưng Piotr không nghe thấy gì cả. - Thưa ngài cho chiếc xe thuê đi chứ ạ? - À phải, - Piotr sực tỉnh và vội vàng đứng dậy. - Này bác Geraxim, - chàng nói, rồi nắm lấy khuy áo ngoài của người lão bộc, chàng đưa đôi mắt ướt sáng long lanh và hứng khởi từ trên cao nhìn xuống Geraxim. - Này bác, bác cũng biết ngày mai có một trận đánh nhau chứ? - Nghe họ bảo thế, - Geraxim đáp. - Tôi yêu cầu bác đừng nói cho ai biết tôi là ai. Và bác hãy làm theo những điều tôi bảo… - Xin vâng lệnh, - Geraxim nói. - Bẩm ngài có muốn tôi dọn thức ăn không ạ? - Không, tôi cần cái khác kia. Tôi cần một bộ áo nông dân và một khẩu súng ngắn, - Piotr nói đoạn bỗng đỏ mặt. Geraxim ngâm nghĩ một lát rồi nói: - Xin vâng lệnh ạ. Suốt ngày hôm ấy, Piotr ngồi lại một mình trong gian phòng làm việc của vị ân nhân, bứt rứt đi từ góc này sang góc nọ (Geraxim nghe rõ bước chân của chàng và đoán biết như vậy), mồm lắp bắp nói một mình, và đêm đó chàng ngủ lại trong chiếc giường dọn cho chàng ngay trong phòng làm việc. Với thói quen của một người đày tớ đã từng trông thấy nhiều điều kỳ lạ trong đời mình, Geraxim không ngạc nhiên khi thấy Piotr đến như vậy, lão lại còn có vẻ hài lòng là đã có một người để mà hầu hạ. Ngay tối hôm ấy, không hề tự hỏi xem tại sao Piotr lại cần những thứ đó làm gì, lão đi kiếm cho chàng một cái áo kaftan, một cái mũ chụp và hứa là đến mai sẽ kiếm khẩu súng ngắn. Tối hôm ấy, Makar Alekxeyevich hai lần đi giày bọc lẹp bẹp đến gần của sổ rồi đứng lại nhìn Piotr có vẻ khúm núm. Nhưng Piotr vừa quay mặt lại thì hắn ta lộ vẻ xấu hổ và tức giận, khép vạt áo dài ngủ và vội vàng lảng đi. Trong khi Piotr mình mặc chiếc áo kaftan của anh xà ích mà Geraxim đã kiếm được và đã dùng hơi nước giặt cho chàng, cùng người lão bộc đến tháp Xukharev để mua súng ngắn, chàng đã gặp gia đình Roxtov. Chương 18 Đêm mồng tám tháng chín Kutuzov ra lệnh cho quân đội Nga rút qua Moskva kéo ra con đường Ryazan. Những đoàn quân đầu tiên khởi hành từ lúc đang đêm. Trong đêm tối, các đạo quân bước không vội vã, chậm rãi và tuấn tự chuyển đi; nhưng vào lúc tờ mờ sáng, khi tiến đến gần cầu Dorogomilov, họ trông thấy ở phía trước mặt, bên kia sông, có những đoàn quân đông nghìn nghịt đang vội vã chen chúc nhau bên cầu kéo lên ùn ùn chật cả đường phố và ngõ hẻm, và ở phía sau lại có những đám quân dày đặc đang thúc họ. Và một cảm giác sốt ruột, hối hả, một nỗi hoang mang vô cớ bỗng tràn vào đám quân phía trước, về phía cầu, chạy lên cầu, đổ xuống những chiếc cầu, đổ xuống những chiếc thuyền và những chỗ nông có thể lội qua được, Kutuzov ra lệnh dẫn ông đi vòng qua những phố chu vi, sang bờ bên kia Moskva. Vào khoảng mừơi giờ sáng ngày mồng hai tháng chín, trong khu ngoại Dorogomilov rộng thênh thang, người ta chỉ thấy còn lại những đơn vị của đạo hậu quân. Đại quân đã kéo hết sang bên kia sông và ra khỏi thành Moskva. Cũng vào lúc ấy, hồi mười chín giờ sáng ngày mồng hai tháng chín, Napoléon đang đứng ở giữa các đạo quân trên đồi Poklonny đưa mắt nhìn cái quanh cảnh đang mở rộng ra trước mặt mình. Kể từ ngày hai mươi sáu tháng tám cho đến khi quân địch tiến vào Moskva, suốt trong tuần lễ rộn ràng và đáng ghi nhớ ấy, ngày nào cũng có cái thời tiết mùa thu khác thường bao giờ cũng làm cho lòng người phải bỡ ngỡ, khi mặt trời như thấp xuống, tỏa một ánh nắng ấm hơn mùa xuân, và trong làn không khí loãnng và trong, mọi vật đều ánh lên sáng ngời trông chói cả mắt; khi mà lồng ngực thấy khỏe khoắn và mát mẻ vì thở làn không khí thơm ngát của mùa thu; khi mà ngay cả ban đêm trời vẫn ấm áp, và trong những đêm tối tăm ấm áp ấy những ngôi sao hên tiếp đổi ngôi tỏa thành những vệt bụi vàng khiến lòng người sợ hãi và vui mừng. Ngày mồng hai tháng chín, hồi mười giờ sáng, khí trời cũng như vậy. Ánh sáng ban mai thật là thần diệu. Từ ngọn đồi Poklonny trông xuống, Moskva trải rộng ra bát ngát với con sông, với những khu vườn, những ngôi nhà thờ của nó, và tưởng chừng như đang sống cuộc sống mọi ngày, với những ngon tháp mái vòm rung rinh trong ánh nắng, lấp lánh như những vì sao. Đứng trước cái thành phố kỳ lạ với những đường nét chưa hề thấy của một kiểu kiến trúc khác thường, Napoléon có cái cảm giác hiếu kỳ phảng phất lòng lo âu và ganh tị mà người ta thường trộng thấy những hình thức sinh hoạt xa lạ không hề biết đến mình. Rõ ràng là thành phố này đang sống với tất cả sức sống mãnh liệt của nó. Có những dấu hiệu khó nói rõ, nhưng cho phép người ta dù ở cách xa vẫn có thể phân biệt không lầm lẫn một thân thể đang sống với một thây ma. Từ ngọn đồi Poklonny, Napoléon trông thấy cuộc sống đang rộn ràng trong thành phố và cảm thấy cái thân thể lớn lao và đẹp đẽ ấy như đang thở phập phồng. Ai đã là người Nga, khi nhìn vào Moskva cũng phải cảm thấy rằng đây là người mẹ của mình; một người ngoại quốc thì khi nhìn tuy không hiểu cái ý nghĩa mẹ hiền của nó, cũng phải cảm thấy cái bản sắc phụ nữ của thành phố này. Napoléon cũng cảm thấy điều đó. Cái thành phố Á đông với vô số nhà thờ này, Moskva thành phố thần thánh! Nó kia rồi, cái thành phố lừng lẫy ấy! Thật đã đến lúc! Napoléon nói đoạn ngồi xuống ngựa và sai trải ra trước mặt một bản địa đồ của cái thành phố Moscou này, rồi cho gọi phiên dịch viên Leorn Didivl lại. “Một thành phố bị địch chiếm đóng cũng giống như một người con gái đã mất danh tiết” - ông nghĩ thầm (trước đây ở Smolensk, ông cũng đã từng nói với Tutskov như vậy). Và dưới nhãn quan ấy ông ngắm nhìn nàng mỹ nữ phương Đông đang nằm trước mặt ông ta, nàng mĩ nữ mà xưa nay ông chưa từng được nom thấy. Bản thân ông ta cũng phải lấy là quái lạ rằng niềm ước vọng mà ông ta hằng ấp ủ từ lâu và vẫn có cảm tưởng như không thể nào thực hiện được bây giờ đã thành sự thực. Trong ánh sáng trong trẻo của buổi ban mai, ông đưa mắt hết nhìn vào thành phố lại nhìn tấm địa đồ, kiểm tra lại từng chi tiết trong thành phố. Và lòng tin tưởng chắc chắn là mình sắp chiếm hữu được thành phố này khiến ông bồi hồi và kinh hãi. “Nhưng có thể nào lại khác đi được? - ông thầm nghĩ. - Nó đây rồi, cái kinh đô ấy đang nằm dưới chân ta, chờ đợi người ta định đoạt số phận của nó. Bây giờ vua Alekxandr ở đâu? Ông ta nghĩ gì? Thật là một thành phố kì dị, đẹp đẽ và hùng vĩ! Và giây phút này cũng đẹp đẽ và hùng dũng làm sao! - Nghĩ đến quân sĩ, Napoléon tự hỏi - Họ sẽ nhìn ta như thế nào đây? Nó đây rồi, món quà thưởng cho tất cả những kẻ thiếu lòng tin ấy, - Napoléon thầm nghĩ trong khi nhìn bọn cận thần và những đoàn quân đang tiến lại gần và dàn thành hàng ngũ. - Chỉ cần ta nói một lời, chỉ cần ta vẫy tay một cái, thì cả kinh đô cổ kính của các Sa hoàng sẽ thành tro bụi. Nhưng lòng khoan dung của ta bao giờ cũng sẵn sàng soi xuống những kẻ chiến bại”. Ta phải có đại lượng và hoạt động như một vĩ nhân chân chính… Nhưng không, không phải ta đã ở Moskva thật đâu, - ý nghĩa đó vụt thoáng qua trí óc Napoléon. - Thế nhưng chính nó đang nằm dưới chân ta, với những mái tháp vòm khum và những chiếc thập tự thiếp vàng đang lung linh trong ánh nắng. Nhưng ta sẽ để cho nó được nguyên vẹn. Trên những di tích cổ kính của man rợ và chuyên chế, ta sẽ viết lên hai chữ công lý và khoan hồng cao cả… Chính cái đó sẽ làm cho Alekxandr thấm thía và xót xa hơn cả, ta biết rõ con người ấy. (Napoléon có cảm tưởng là ý nghĩa chủ yếu của những việc đang xảy ra bao gồm trong cuộc tranh chấp cá nhân giữa mình với Alekxandr). Từ trên điện Kreml cao chót vót - phải, đó chính là điện Kreml, - ta sẽ ban cho họ những đạo luật của công lý, ta sẽ làm cho con cháu những người boyar [233] phải nhắc nhở một cách trìu mến tên tuổi của những người đã chinh phục họ. Ta sẽ nói với phái đoàn của họ rằng trước kia cũng như bây giờ ta không hề muốn chiến tranh; rằng sở dĩ ta tiến hành một cuộc chiến tranh chỉ là vì muốn chống lại cái chính sách man trá của triều đình họ, rằng ta yêu quý và kính trọng Alekxandr và ở Moskva ta sẽ chấp nhận các điều khoản hòa ước xứng đáng với ta và với các dân tộc được ta trị vì. Ta không muốn lợi dụng những thắng lợi trong cuộc chiến tranh để làm nhục nhà vua đáng kính. Ta sẽ nói với họ: Hỡi các vương công, ta không muốn chiến tranh, ta muốn hòa bình và hạnh phúc, cho tất cả các thần dân của ta. Vả chăng ta cũng biết rằng khi có mặt họ, lòng ta sẽ cảm hứng, và ta sẽ nói với họ như ta vẫn thường nói xưa nay: rõ ràng, trang trọng và cao cả. “Nhưng thế ra ta đến Moskva thật ư? Phải, chính nó kia rồi!” Truyền cho dẫn các boyar Nga đến gặp ta! - Napoléon quay lại nói với đoàn tuỳ tùng. Một viên tướng lập tức phi ngựa đi tìm đoàn boyar, cùng với một tốp sĩ quan hầu cận quan trọng. Hai giờ trôi qua, Napoléon ăn điểm tâm sáng rồi trở lại đứng ở chỗ cũ, trên đồi Poklonny, đợi đoàn đại biểu đến. Những lời sẽ nói với các vương công kia đã hình thành rõ rệt trong trí tưởng tượng của Napoléon, Bài diễn từ ấy sẽ có đủ các tư cách chững chạc, cái phong vị cao cả đúng như Napoléon quan niệm. Cái giọng khoan dung mà Napoléon định sử dụng ở Moskva làm cho bản thân ông ta thấy say sưa, trong tưởng tượng, ông ấn định những ngày hội họp trong cung điện các Sa hoàng trong buổi họp ấy, các vương công Nga sẽ gặp mặt các đại thần của hoàng đế Pháp. Ông bổ nhiệm trong trí óc một viên tổ chức biết cách lấy lòng dân. Được biết rằng ở Moskva có nhiều tổ chức từ thiện, ông quyết định trong tưởng tượng là sẽ ban cấp rất nhiều ân huệ cho các tổ chức này. Ông nghĩ rằng nếu ở châu Phi phải mặc áo burnu ngồi trong đền Hồi Giáo, thì ở Moskva cũng phải có lòng từ thiện như các Sa hoàng. Và để làm cho người Nga cảm động đến tận đáy lòng - cũng như mọi người Pháp, ông không thể tưởng tượng ra một cái gì cảm động mà lại không nhắc nhở đến người mẹ yêu dấu, người mẹ dịu hiền, người mẹ đáng thương của tôi - Napoléon quyết định là trên tất cả các tòa nhà từ thiện ấy sẽ ra lệnh đề bằng chữ lớn: Tòa nhà này dâng mẹ tôi. Không chỉ nên đề: “Nhà của mẹ tôi” - ông tự chủ như vậy. - “Nhưng thế ra ta ở Moskva thật rồi ư? Phải, đây, nó đang ở trước mắt ta. Nhưng sao đoàn đại biểu thành phố mãi vẫn chưa thấy đến?” Trong khi đó, ở các hàng phía sau của đoàn tuỳ giá, các tướng quân và thống soái của hoàng đế được phái đi tìm đoàn đại biểu đã trở về báo tin rằng Moskva nay không còn lấy một bóng người, dân cư đều đã bỏ đi hết, kẻ đi xe, người đi bộ. Gương mặt của những người đương bàn tán đến tái mét và lộ vẻ khích động. Họ kinh hãi không phải vì thành Moskva đã bị dân chúng dời bỏ (tuy biến cố này cũng có vẻ rất quan trọng), và lại vì không biết nên báo tin này với hoàng đế như thế nào cho khỏi đặt ngài vào cái tình trạng đáng sợ mà người Pháp gọi là le ridicule (lố bịch), không biết làm thế nào để tâu lại với ngài là người chờ đợi bọn boyar lâu như vậy chỉ uổng công, là quả có những đám người say rượu ở trong thành, nhưng ngoài ra chẳng còn ai nữa. Người thì nói rằng thế nào cũng phải tập hợp cho kỳ được một đoàn đại biểu nhì nhằng gì đó, người thì bác lại ý kiến này và bảo rằng cần phải khôn khéo và thận trọng chuẩn bị tư tưởng cho hoàng thượng rồi tâu rõ sự thật để ngài biết. - Dù sao thì cũng phải tâu để ngài rõ… - các vị trong đoàn tuỳ giá nói - Nhưng, thưa các ngài… tình thế lại càng nan giải hơn nữa là vì hoàng đế bây giờ đang kiên nhẫn đi đi lại lại trước tấm bản đồ suy nghĩ đến những kế hoạch phô trương lòng khoan dung đại độ của mình, thỉnh thoảng lại đưa tay lên che mắt nhìn xuống con đường dẫn vào Moskva, môi mỉm một cười vui vẻ và kiêu hãnh. - Nhưng không thể như vậy được! - Các ngài trong đoàn tuỳ tùng nhún vai nói, họ không sao dám nói lên cái chữ kinh khủng mà họ đều nghĩ thầm trong bụng: ridicule (lố bịch). Trong khi đó hoàng đế chờ mãi chẳng thấy gì đã phát chán, và với các trực giác bén nhạy của người kép hát, ngài đã cảm thấy rằng cái phút uy nghi này kéo dài quá lâu nên đã bắt đầu mất cái tính chất uy nghi của nó. Ngài liền vẫy tay ra hiệu. Một phát súng lệnh đơn độc nổ vang, và các đoàn quân đang vây bọc Moskva liền tiến về các cửa ô Tver, Kaluga và Dorogomilov. Các đoàn quân tiến mỗi lúc một nhanh, đơn vị này vượt qua đơn vị kia, bộ binh thì chạy, kỵ binh thì phóng nước kiệu, che phủ trong những hàng bụi mù mịt do họ tung lên, và reo hò vang dậy, tiếng reo hò hòa lẫn vào nhau, làm chấn động cả một góc trời. Bị thế quân tiến ào ạt lôi cuốn theo, Napoléon cùng quân sĩ cưỡi ngựa đến cửa ô Dorogomilov. nhưng đến đây ông ta lại dừng lại xuống ngựa, và đi đi lại lại hồi lâu trước bức thành của tòa Kamer Kolesxki, chở đoàn đại biểu. Chương 19 Trong khi đó thì Moskva đã trống rỗng. Trong thành phố cũng hãy còn có người, một phần năm mươi trong số dân cư vân còn ở lại nhưng thành phố vẫn trống rỗng. Nó trống rỗng như một tổ ong đã mất chúa đang thoi thóp chết dần. Trong một tổ ong đã mất con ong chúa rồi thì không còn có sự sống nữa, nhưng nếu chỉ nhìn hời hợt bên ngoài thì nó cũng có vẻ sinh động như những tổ khác.
Từ ngày bỏ nhà ra đi mất tích, nghĩa là đã hai hôm nay, Piotr trú ở gian nhà trống trải của Bazdeyev, vị ân nhân quá cố. Nguyên đầu đuôi như thế này. Sáng hôm ấy, sau khi trở về Moskva và gặp bá tước Raxtovsin, Piotr ngủ dậy và ngơ ngác hồi lâu không hiểu mình đang ở đâu và người ta muốn gì mình. Đến khi người nhà vào báo cho chàng biết tên những nhân vật đang đợi chàng ở ngoài phòng khách, trong đó có một người Pháp mang đến cho một bức thư của bá tước phu nhân, Elena Vaxilievna, chàng bỗng thấy có cảm giác bàng hoàng và tuyệt vọng đã nhiều lần khống chế tâm hồn chàng. Chàng bỗng hình dung giờ chẳng còn gì nữa, mọi vật đều hỗn loạn, sụp đổ, không còn có cái gì là phải, cái gì là trái, trước mắt chàng sẽ không còn có triển vọng gì nữa, và không thể có một lối nào thoát ra khỏi tình trạng hiện nay. Chàng mỉm cười gượng gạo, lắp bắp mấy tiếng trong miệng, rồi ngồi phịch xuống đi-văng, người như rã rời ra, rồi lại đứng dậy đến ghé mắt vào khe cửa nhìn ra phòng tiếp khách, rồi lại khoát tay một cái trở về chỗ cũ và vớ lấy một quyển sách. Người quản gia vào bảo Piotr một lần nữa rằng cái người Pháp đem thư của bá tước phu nhân lại khẩn khoản xin gặp chàng, dù chỉ một phút cũng được, và có người nhà bà quả phụ ở L.A Bazdeyev đến mời chàng lại nhận sách, vì bản thân bà Bazdeyev thì đã về quê rồi. - À phải, tôi ra ngay, khoan đã… Hay là thôi… à không, anh ra nói với họ là tôi sẽ ra ngay, - Piotr nói với viên quản gia. Nhưng viên quản gia vừa ra khỏi phòng làm việc thì Piotr liền với lấy cái mũ đặt trên bàn và đi cửa sau ra khỏi phòng làm việc. Trong hành lang không có ai cả. Piotr đi hết dãy hành lang đến cầu thang nhăn mặt, đưa tay lên xoa trán rói đi xuống thang gác cho đến chỗ trạm hàng thứ nhất. Người gác cổng đang đứng ở trước cửa chính. Từ chỗ đầu cầu thang Piotr đang đứng, có một cái thang khác đưa ra ngoài cửa sau, Piotr đi theo cầu thang ấy và ra sân. Không có ai trông thấy chàng cả. Nhưng ở ngoài phố, khi chàng vừa ra khỏi cổng, thì mấy người xà ích đứng bên xe và người gác cổng nhận ra chủ nhân và cất mũ chào chàng. Cảm thấy mắt họ đang đổ dồn vào mình, Piotr liền hành động như con đà điểu rúc đầu vào bụi để cho người ta đừng trông thấy mình: chàng cúi đầu và rảo bước đi thật nhanh ra ngoài phố. Trong tất cả các công việc mà Piotr phải làm sáng hôm ấy, chỉ có việc đến lựa chọn sách vở và giấy tờ của Ioxif Bazdeyev là quan trọng hơn cả. Gặp một chiếc xe thuê, chàng gọi ngay và bảo đánh đến đầm Patnarsi, nơi bà quả phụ Bazdeyev ở. Ngồi trên xe, chàng cứ đưa mắt chung quanh nhìn những đoàn xe đang kéo ra ngoài thành Moskva, và chốc chốc lại ngồi lại cho ngay ngắn để cho cái thân hình to béo của chàng khỏi tụt ra ngoài chiếc xe cũ kỹ chạy lắc lư. Chàng có một cảm giác vui mừng như cảm giác một dứa trẻ vừa chốn học ra khỏi trường học. Piotr bắt chuyện với người xà ích. Người xà ích kể cho chàng nghe là hôm nay ở điện Kreml sẽ phát vũ khí, và đến mai người ta sẽ lùa hết dân ra cửa ô Trigorư, và ở đấy sẽ có một trận đánh lớn. Đến đầm Patriarsi, Piotr đi tìm căn nhà của Bazdeyev, nơi mà đã lâu nay chàng không lui tới. Chàng đến gần cổng vườn Geraxim, ông già vàng võ, thấp bé mà năm năm về trước Piotr đã từng gặp đi với Ioxif Bazdeyev ở Torzok, nghe chàng đấm cổng liền chạy ra. - Có ai ở nhà không? - Piotr nói. - Thưa đại nhân, vì tình hình hiện nay, bà Sofia Danilovna đã đưa các cháu về làng Torzok rồi ạ. - Tôi cũng cứ vào, tôi phải đến lựa sách, - Piotr nói. - Xin ngài cứ vào ạ, xin mời ngài, - người lão bộc nói. - Người em trai của ông Ioxif Bazdeyev hiện ở lại đây, và như ngài cũng rõ, ông ấy… dở hơi. Piotr biết rằng Makar Alekxeyevich, em trai của Ioxif Bazdeyev, là một người dở hơi điên dại, suốt ngày uống rượu. - Phải, phải, tôi biết. Ta vào đi, ta vào đi… - Piotr nói đoạn bước vào nhà. Một ông già to lớn, đầu hói, mũ đỏ, đi chân không trong đôi giày bọc đang đứng ở cửa ra vào, trông thấy Piotr, ông ta có vẻ phật ý, càu nhàu mấy tiếng gì không rõ và đi vào hành lang. Geraxim nói: - Trước kia ông ấy thông minh lỗi lạc, nhưng bây giờ, ngài cũng thấy đấy, bây giờ ông ấy dở hơi. Vào phòng làm việc chứ ạ? Piotr gật đầu. - Phòng này đã được niêm phong, bây giờ vẫn y nguyên. Nhưng bà Sofia Danilovna đã dặn hễ có người nhà ngài đến thì giao sách lại. Piotr bước vào. Đây chính là căn phòng làm việc âm u mà hồi vị ân nhân còn sống cứ mỗi lần vào, chàng lại bồi hồi xúc động. Căn phòng ấy bây giờ đã phủ bụi và không có ai dộng đến từ ngày Ioxif Alekxeyevich qua đời, nên lại càng có vẻ u ám thêm. Genraxim mở một cánh cửa sổ và rón rén bước ra khỏi phòng. Piotr đi quanh căn phòng làm việc, lại gần chiếc tủ đựng các thủ cảo và lấy ra một tập giấy. Đây là một trong những thành tích quý giá nhất của hội: tập hiến chương Scotland chính bản có những lời ghi chú và thuyết minh của vị ân nhân. Chàng ngồi xuống trước cái bàn giấy phủ bụi và đặt tập thư cảo trước mặt giở ra, gấp lại một lát rồi ẩy ra xa, chống khuỷu tay ôm đầu suy nghĩ. Đã mấy lần Genraxim thận trọng ghé nhìn vào phòng mà vẫn thấy Piotr ngồi ở tư thế đó. Hơn hai giờ trôi qua, Genraxim đánh bạo làm ồn ở ngoài cửa để Piotr chú ý. Nhưng Piotr không nghe thấy gì cả. - Thưa ngài cho chiếc xe thuê đi chứ ạ? - À phải, - Piotr sực tỉnh và vội vàng đứng dậy. - Này bác Geraxim, - chàng nói, rồi nắm lấy khuy áo ngoài của người lão bộc, chàng đưa đôi mắt ướt sáng long lanh và hứng khởi từ trên cao nhìn xuống Geraxim. - Này bác, bác cũng biết ngày mai có một trận đánh nhau chứ? - Nghe họ bảo thế, - Geraxim đáp. - Tôi yêu cầu bác đừng nói cho ai biết tôi là ai. Và bác hãy làm theo những điều tôi bảo… - Xin vâng lệnh, - Geraxim nói. - Bẩm ngài có muốn tôi dọn thức ăn không ạ? - Không, tôi cần cái khác kia. Tôi cần một bộ áo nông dân và một khẩu súng ngắn, - Piotr nói đoạn bỗng đỏ mặt. Geraxim ngâm nghĩ một lát rồi nói: - Xin vâng lệnh ạ. Suốt ngày hôm ấy, Piotr ngồi lại một mình trong gian phòng làm việc của vị ân nhân, bứt rứt đi từ góc này sang góc nọ (Geraxim nghe rõ bước chân của chàng và đoán biết như vậy), mồm lắp bắp nói một mình, và đêm đó chàng ngủ lại trong chiếc giường dọn cho chàng ngay trong phòng làm việc. Với thói quen của một người đày tớ đã từng trông thấy nhiều điều kỳ lạ trong đời mình, Geraxim không ngạc nhiên khi thấy Piotr đến như vậy, lão lại còn có vẻ hài lòng là đã có một người để mà hầu hạ. Ngay tối hôm ấy, không hề tự hỏi xem tại sao Piotr lại cần những thứ đó làm gì, lão đi kiếm cho chàng một cái áo kaftan, một cái mũ chụp và hứa là đến mai sẽ kiếm khẩu súng ngắn. Tối hôm ấy, Makar Alekxeyevich hai lần đi giày bọc lẹp bẹp đến gần của sổ rồi đứng lại nhìn Piotr có vẻ khúm núm. Nhưng Piotr vừa quay mặt lại thì hắn ta lộ vẻ xấu hổ và tức giận, khép vạt áo dài ngủ và vội vàng lảng đi. Trong khi Piotr mình mặc chiếc áo kaftan của anh xà ích mà Geraxim đã kiếm được và đã dùng hơi nước giặt cho chàng, cùng người lão bộc đến tháp Xukharev để mua súng ngắn, chàng đã gặp gia đình Roxtov. Chương 18 Đêm mồng tám tháng chín Kutuzov ra lệnh cho quân đội Nga rút qua Moskva kéo ra con đường Ryazan. Những đoàn quân đầu tiên khởi hành từ lúc đang đêm. Trong đêm tối, các đạo quân bước không vội vã, chậm rãi và tuấn tự chuyển đi; nhưng vào lúc tờ mờ sáng, khi tiến đến gần cầu Dorogomilov, họ trông thấy ở phía trước mặt, bên kia sông, có những đoàn quân đông nghìn nghịt đang vội vã chen chúc nhau bên cầu kéo lên ùn ùn chật cả đường phố và ngõ hẻm, và ở phía sau lại có những đám quân dày đặc đang thúc họ. Và một cảm giác sốt ruột, hối hả, một nỗi hoang mang vô cớ bỗng tràn vào đám quân phía trước, về phía cầu, chạy lên cầu, đổ xuống những chiếc cầu, đổ xuống những chiếc thuyền và những chỗ nông có thể lội qua được, Kutuzov ra lệnh dẫn ông đi vòng qua những phố chu vi, sang bờ bên kia Moskva. Vào khoảng mừơi giờ sáng ngày mồng hai tháng chín, trong khu ngoại Dorogomilov rộng thênh thang, người ta chỉ thấy còn lại những đơn vị của đạo hậu quân. Đại quân đã kéo hết sang bên kia sông và ra khỏi thành Moskva. Cũng vào lúc ấy, hồi mười chín giờ sáng ngày mồng hai tháng chín, Napoléon đang đứng ở giữa các đạo quân trên đồi Poklonny đưa mắt nhìn cái quanh cảnh đang mở rộng ra trước mặt mình. Kể từ ngày hai mươi sáu tháng tám cho đến khi quân địch tiến vào Moskva, suốt trong tuần lễ rộn ràng và đáng ghi nhớ ấy, ngày nào cũng có cái thời tiết mùa thu khác thường bao giờ cũng làm cho lòng người phải bỡ ngỡ, khi mặt trời như thấp xuống, tỏa một ánh nắng ấm hơn mùa xuân, và trong làn không khí loãnng và trong, mọi vật đều ánh lên sáng ngời trông chói cả mắt; khi mà lồng ngực thấy khỏe khoắn và mát mẻ vì thở làn không khí thơm ngát của mùa thu; khi mà ngay cả ban đêm trời vẫn ấm áp, và trong những đêm tối tăm ấm áp ấy những ngôi sao hên tiếp đổi ngôi tỏa thành những vệt bụi vàng khiến lòng người sợ hãi và vui mừng. Ngày mồng hai tháng chín, hồi mười giờ sáng, khí trời cũng như vậy. Ánh sáng ban mai thật là thần diệu. Từ ngọn đồi Poklonny trông xuống, Moskva trải rộng ra bát ngát với con sông, với những khu vườn, những ngôi nhà thờ của nó, và tưởng chừng như đang sống cuộc sống mọi ngày, với những ngon tháp mái vòm rung rinh trong ánh nắng, lấp lánh như những vì sao. Đứng trước cái thành phố kỳ lạ với những đường nét chưa hề thấy của một kiểu kiến trúc khác thường, Napoléon có cái cảm giác hiếu kỳ phảng phất lòng lo âu và ganh tị mà người ta thường trộng thấy những hình thức sinh hoạt xa lạ không hề biết đến mình. Rõ ràng là thành phố này đang sống với tất cả sức sống mãnh liệt của nó. Có những dấu hiệu khó nói rõ, nhưng cho phép người ta dù ở cách xa vẫn có thể phân biệt không lầm lẫn một thân thể đang sống với một thây ma. Từ ngọn đồi Poklonny, Napoléon trông thấy cuộc sống đang rộn ràng trong thành phố và cảm thấy cái thân thể lớn lao và đẹp đẽ ấy như đang thở phập phồng. Ai đã là người Nga, khi nhìn vào Moskva cũng phải cảm thấy rằng đây là người mẹ của mình; một người ngoại quốc thì khi nhìn tuy không hiểu cái ý nghĩa mẹ hiền của nó, cũng phải cảm thấy cái bản sắc phụ nữ của thành phố này. Napoléon cũng cảm thấy điều đó. Cái thành phố Á đông với vô số nhà thờ này, Moskva thành phố thần thánh! Nó kia rồi, cái thành phố lừng lẫy ấy! Thật đã đến lúc! Napoléon nói đoạn ngồi xuống ngựa và sai trải ra trước mặt một bản địa đồ của cái thành phố Moscou này, rồi cho gọi phiên dịch viên Leorn Didivl lại. “Một thành phố bị địch chiếm đóng cũng giống như một người con gái đã mất danh tiết” - ông nghĩ thầm (trước đây ở Smolensk, ông cũng đã từng nói với Tutskov như vậy). Và dưới nhãn quan ấy ông ngắm nhìn nàng mỹ nữ phương Đông đang nằm trước mặt ông ta, nàng mĩ nữ mà xưa nay ông chưa từng được nom thấy. Bản thân ông ta cũng phải lấy là quái lạ rằng niềm ước vọng mà ông ta hằng ấp ủ từ lâu và vẫn có cảm tưởng như không thể nào thực hiện được bây giờ đã thành sự thực. Trong ánh sáng trong trẻo của buổi ban mai, ông đưa mắt hết nhìn vào thành phố lại nhìn tấm địa đồ, kiểm tra lại từng chi tiết trong thành phố. Và lòng tin tưởng chắc chắn là mình sắp chiếm hữu được thành phố này khiến ông bồi hồi và kinh hãi. “Nhưng có thể nào lại khác đi được? - ông thầm nghĩ. - Nó đây rồi, cái kinh đô ấy đang nằm dưới chân ta, chờ đợi người ta định đoạt số phận của nó. Bây giờ vua Alekxandr ở đâu? Ông ta nghĩ gì? Thật là một thành phố kì dị, đẹp đẽ và hùng vĩ! Và giây phút này cũng đẹp đẽ và hùng dũng làm sao! - Nghĩ đến quân sĩ, Napoléon tự hỏi - Họ sẽ nhìn ta như thế nào đây? Nó đây rồi, món quà thưởng cho tất cả những kẻ thiếu lòng tin ấy, - Napoléon thầm nghĩ trong khi nhìn bọn cận thần và những đoàn quân đang tiến lại gần và dàn thành hàng ngũ. - Chỉ cần ta nói một lời, chỉ cần ta vẫy tay một cái, thì cả kinh đô cổ kính của các Sa hoàng sẽ thành tro bụi. Nhưng lòng khoan dung của ta bao giờ cũng sẵn sàng soi xuống những kẻ chiến bại”. Ta phải có đại lượng và hoạt động như một vĩ nhân chân chính… Nhưng không, không phải ta đã ở Moskva thật đâu, - ý nghĩa đó vụt thoáng qua trí óc Napoléon. - Thế nhưng chính nó đang nằm dưới chân ta, với những mái tháp vòm khum và những chiếc thập tự thiếp vàng đang lung linh trong ánh nắng. Nhưng ta sẽ để cho nó được nguyên vẹn. Trên những di tích cổ kính của man rợ và chuyên chế, ta sẽ viết lên hai chữ công lý và khoan hồng cao cả… Chính cái đó sẽ làm cho Alekxandr thấm thía và xót xa hơn cả, ta biết rõ con người ấy. (Napoléon có cảm tưởng là ý nghĩa chủ yếu của những việc đang xảy ra bao gồm trong cuộc tranh chấp cá nhân giữa mình với Alekxandr). Từ trên điện Kreml cao chót vót - phải, đó chính là điện Kreml, - ta sẽ ban cho họ những đạo luật của công lý, ta sẽ làm cho con cháu những người boyar [233] phải nhắc nhở một cách trìu mến tên tuổi của những người đã chinh phục họ. Ta sẽ nói với phái đoàn của họ rằng trước kia cũng như bây giờ ta không hề muốn chiến tranh; rằng sở dĩ ta tiến hành một cuộc chiến tranh chỉ là vì muốn chống lại cái chính sách man trá của triều đình họ, rằng ta yêu quý và kính trọng Alekxandr và ở Moskva ta sẽ chấp nhận các điều khoản hòa ước xứng đáng với ta và với các dân tộc được ta trị vì. Ta không muốn lợi dụng những thắng lợi trong cuộc chiến tranh để làm nhục nhà vua đáng kính. Ta sẽ nói với họ: Hỡi các vương công, ta không muốn chiến tranh, ta muốn hòa bình và hạnh phúc, cho tất cả các thần dân của ta. Vả chăng ta cũng biết rằng khi có mặt họ, lòng ta sẽ cảm hứng, và ta sẽ nói với họ như ta vẫn thường nói xưa nay: rõ ràng, trang trọng và cao cả. “Nhưng thế ra ta đến Moskva thật ư? Phải, chính nó kia rồi!” Truyền cho dẫn các boyar Nga đến gặp ta! - Napoléon quay lại nói với đoàn tuỳ tùng. Một viên tướng lập tức phi ngựa đi tìm đoàn boyar, cùng với một tốp sĩ quan hầu cận quan trọng. Hai giờ trôi qua, Napoléon ăn điểm tâm sáng rồi trở lại đứng ở chỗ cũ, trên đồi Poklonny, đợi đoàn đại biểu đến. Những lời sẽ nói với các vương công kia đã hình thành rõ rệt trong trí tưởng tượng của Napoléon, Bài diễn từ ấy sẽ có đủ các tư cách chững chạc, cái phong vị cao cả đúng như Napoléon quan niệm. Cái giọng khoan dung mà Napoléon định sử dụng ở Moskva làm cho bản thân ông ta thấy say sưa, trong tưởng tượng, ông ấn định những ngày hội họp trong cung điện các Sa hoàng trong buổi họp ấy, các vương công Nga sẽ gặp mặt các đại thần của hoàng đế Pháp. Ông bổ nhiệm trong trí óc một viên tổ chức biết cách lấy lòng dân. Được biết rằng ở Moskva có nhiều tổ chức từ thiện, ông quyết định trong tưởng tượng là sẽ ban cấp rất nhiều ân huệ cho các tổ chức này. Ông nghĩ rằng nếu ở châu Phi phải mặc áo burnu ngồi trong đền Hồi Giáo, thì ở Moskva cũng phải có lòng từ thiện như các Sa hoàng. Và để làm cho người Nga cảm động đến tận đáy lòng - cũng như mọi người Pháp, ông không thể tưởng tượng ra một cái gì cảm động mà lại không nhắc nhở đến người mẹ yêu dấu, người mẹ dịu hiền, người mẹ đáng thương của tôi - Napoléon quyết định là trên tất cả các tòa nhà từ thiện ấy sẽ ra lệnh đề bằng chữ lớn: Tòa nhà này dâng mẹ tôi. Không chỉ nên đề: “Nhà của mẹ tôi” - ông tự chủ như vậy. - “Nhưng thế ra ta ở Moskva thật rồi ư? Phải, đây, nó đang ở trước mắt ta. Nhưng sao đoàn đại biểu thành phố mãi vẫn chưa thấy đến?” Trong khi đó, ở các hàng phía sau của đoàn tuỳ giá, các tướng quân và thống soái của hoàng đế được phái đi tìm đoàn đại biểu đã trở về báo tin rằng Moskva nay không còn lấy một bóng người, dân cư đều đã bỏ đi hết, kẻ đi xe, người đi bộ. Gương mặt của những người đương bàn tán đến tái mét và lộ vẻ khích động. Họ kinh hãi không phải vì thành Moskva đã bị dân chúng dời bỏ (tuy biến cố này cũng có vẻ rất quan trọng), và lại vì không biết nên báo tin này với hoàng đế như thế nào cho khỏi đặt ngài vào cái tình trạng đáng sợ mà người Pháp gọi là le ridicule (lố bịch), không biết làm thế nào để tâu lại với ngài là người chờ đợi bọn boyar lâu như vậy chỉ uổng công, là quả có những đám người say rượu ở trong thành, nhưng ngoài ra chẳng còn ai nữa. Người thì nói rằng thế nào cũng phải tập hợp cho kỳ được một đoàn đại biểu nhì nhằng gì đó, người thì bác lại ý kiến này và bảo rằng cần phải khôn khéo và thận trọng chuẩn bị tư tưởng cho hoàng thượng rồi tâu rõ sự thật để ngài biết. - Dù sao thì cũng phải tâu để ngài rõ… - các vị trong đoàn tuỳ giá nói - Nhưng, thưa các ngài… tình thế lại càng nan giải hơn nữa là vì hoàng đế bây giờ đang kiên nhẫn đi đi lại lại trước tấm bản đồ suy nghĩ đến những kế hoạch phô trương lòng khoan dung đại độ của mình, thỉnh thoảng lại đưa tay lên che mắt nhìn xuống con đường dẫn vào Moskva, môi mỉm một cười vui vẻ và kiêu hãnh. - Nhưng không thể như vậy được! - Các ngài trong đoàn tuỳ tùng nhún vai nói, họ không sao dám nói lên cái chữ kinh khủng mà họ đều nghĩ thầm trong bụng: ridicule (lố bịch). Trong khi đó hoàng đế chờ mãi chẳng thấy gì đã phát chán, và với các trực giác bén nhạy của người kép hát, ngài đã cảm thấy rằng cái phút uy nghi này kéo dài quá lâu nên đã bắt đầu mất cái tính chất uy nghi của nó. Ngài liền vẫy tay ra hiệu. Một phát súng lệnh đơn độc nổ vang, và các đoàn quân đang vây bọc Moskva liền tiến về các cửa ô Tver, Kaluga và Dorogomilov. Các đoàn quân tiến mỗi lúc một nhanh, đơn vị này vượt qua đơn vị kia, bộ binh thì chạy, kỵ binh thì phóng nước kiệu, che phủ trong những hàng bụi mù mịt do họ tung lên, và reo hò vang dậy, tiếng reo hò hòa lẫn vào nhau, làm chấn động cả một góc trời. Bị thế quân tiến ào ạt lôi cuốn theo, Napoléon cùng quân sĩ cưỡi ngựa đến cửa ô Dorogomilov. nhưng đến đây ông ta lại dừng lại xuống ngựa, và đi đi lại lại hồi lâu trước bức thành của tòa Kamer Kolesxki, chở đoàn đại biểu. Chương 19 Trong khi đó thì Moskva đã trống rỗng. Trong thành phố cũng hãy còn có người, một phần năm mươi trong số dân cư vân còn ở lại nhưng thành phố vẫn trống rỗng. Nó trống rỗng như một tổ ong đã mất chúa đang thoi thóp chết dần. Trong một tổ ong đã mất con ong chúa rồi thì không còn có sự sống nữa, nhưng nếu chỉ nhìn hời hợt bên ngoài thì nó cũng có vẻ sinh động như những tổ khác.
Dưới những tia nắng nóng ran của mặt trời buổi trưa, ong vẫn
bay lượn thành vòng quanh cái tổ mất chúa, cũng như quanh các tổ ong còn sống;
từ xa cũng ngửi thấy mùi mật trong tổ đưa ra, những con ong thợ vẫn bay ra bay
vào như cũ. Nhưng chỉ cần ghé mắt nhìn kỹ vào tổ cũng đủ hiểu rằng ở đấy không
còn có sự sống nữa. Ong tuy có bay nhưng không phải như là ở các tổ còn sống,
mùi mật và tiếng vo ve cũng chẳng phải là cái mùi mật và cái tiếng vo ve bình
thường, khiến người nuôi ong phải kinh ngạc, khi người nuôi ong gõ vào vách cái
tổ ong có bệnh, thì không hề nghe tiếng vo ve đều đều lập tức đáp lại như trước
kia, tiếng của hàng vạn con ong chồng ngược thân sau lên và phẩy cánh vù vù gây
nên cái âm thanh nhẹ nhàng như hơi thở của sự sống. Ở đây chỉ có những tiếng vù
vù rời rạc, mỗi tiếng một phách, từ góc này góc khác của tổ ong trống rỗng phát
ra. Từ cửa tổ không còn phảng phất cái mùi thơm ngát, nồng sâu của mật ong và nọc
ong, không còn tỏa ra cái hơi ấm của sự no đủ như trước nữa; mà trong mùi mật
có lẫn cả cái mùi của sự trống trải cả tan rữa. Ở cửa tổ không còn có những
quân canh mẫn cán cong đít lên sẵn sàng hy sinh để bảo vệ tổ quốc. Không còn
cái âm thanh khe khẽ và đều đều như tiếng nước sôi báo hiệu công cuộc lao động
rầm rộ tiến hành, chỉ nghe có tiếng ồn ào rời rạc, lạc điệu của cảnh hỗn độn.
Những con ong kẻ cướp mình đen và dài bê bết những mật bay ra bay vào một cách
rụt rè mà khéo léo; chúng không đốt người, mà lại lẩn tránh nguy hiểm. Trước
kia chỉ có những con ong mang nhuỵ hoa bay vào tổ, còn những con bay ra thì bay
mình không; bây giờ thl những con bay ra cũng mang mật theo ra. Người nuôi ong mở
ngăn dưới của tổ ong ra xem. Trước kia những đám ong đen kịt, bỗng đầy mật, yên
tĩnh vì đã làm được việc nhiều, chân con này bám vào chân con kia thành chùm
treo xuống tận đáy, những con ong bò đi kéo sát trong tiếng rì rào không ngớt của
lao động, thì bây giờ chỉ còn thấy những con ong khô héo, ngái ngủ, vật vờ đi
lang thang trên thành và trên đáy tổ. Trước kia tấm sàn phết nhựa được cánh ong
quạt sạch bóng, thì nay trên sàn ngổn ngang những mảnh sáp, những mảnh cứt ong,
những con ong chết dở chỉ còn khẽ cựa chân và những con ong đã chết hẳn còn bỏ
đó. Người nuôi ong mở ngăn trên ra xem. Trước kia từng đãy ong dày đặc bịt kín
tất cả các ngăn mật và sưởi ấm cho trứng ong, thì bây giờ chỉ thấy cái cơ cấu
tinh vi phức tạp của các ngăn sáp, nhưng không còn cái vẻ trinh bạch như cũ nữa.
Tất cả đều bị bỏ lại và đã ô uế. Những con ong đen kẻ cướp lấm lét trườn đi rất
nhanh trên các công trình cũ; những con ong nhà, khô héo, teo tóp, uể oải như
già cỗi hẳn đi, lê bước chậm chạp, không làm vướng ai, không còn mong muốn gì nữa
và đã mất hết ý thức về cuộc sống. Những con ong vẽ, ong bầu, những con nhặng
và những con bươm bướm bay quờ quạng húc đầu vào vách tổ. Đây đó, giữa các bánh
sáp lác đác những con ong con đã chết và những đám mật, thỉnh thoảng lại nghe
những tiếng vù vù bất mãn; ở đâu đấy hai con ong theo thói quen cũ đang dọn tổ,
chúng cần thận cố sức kéo lê một cái xác ong hay một con nhặng chết ra ngoài
tuy cũng chẳng biết để làm gì. Trong một góc khác hai con ong già uể oải đánh
nhau, hoặc chuốt mình cho sạch, hoặc mớn cho nhau ăn, tuy cũng chẳng biết mình
làm như vậy là có ý thân thiện hay thù địch. Ở một chỗ thứ ba, một đám ong xéo
cả lên nhau ùa vào đánh túi bụi một con bọ cho kỳ chết. Thỉnh thoảng một con
ong đã mệt lả hay bị giết chết từ từ rơi xuống đống xác chết, nhẹ như một chiếc
lông tơ. Người nuôi ong giở hai bánh sáp ở giữa ra để xem tổ trứng. Trước kia
hàng ngàn con ong quay lưng vào nhau bày thành những vòng tròn đen kịt bảo vệ
những điều bí ẩn tối cao của sự sinh nở, thì nay chỉ thấy vài trăm cái xác ong
rầu rĩ, chết dở vẻ mụ mẫm. Chúng đã chết gần hết, mà không hay biết gì, chúng ở
lại trong ngôi miếu linh thiêng mà trước kia chúng đã bảo vệ và ngày nay không
còn nữa, chúng tỏa ra một mùi thối rữa và chết chóc. Chỉ còn một vài con nhúc
nhích, nhổm dậy, bay vật vờ và đậu lên tay kẻ thù ấy và đồng thời, tự hy sinh.
Những con kia chết hẳn, chúng từ từ rơi xuống đáy tổ như những chiếc vẩy cá,
người nuôi ong đóng ngăn lại, lấy phấn đánh dấu cái tổ hỏng để sẽ đạp vỡ và
thiêu huỷ nó đi. Moskva cũng trống trải như vậy khi Napoléon, mệt mỏi, lo lắng
và cau có, đang đi đi lại lại trước bức thành của tòa Kamer Kokesxki, chờ đợi
cái dấu hiệu của việc tôn trọng nghi thức tuy chỉ là bề ngoài, nhưng theo quan
mệm của ông ta thì rất cần thiết: đoàn đại biểu. Trên các nẻo đường, trong các
xó xỉnh của thành Moskva chỉ còn những cử động một cách vô nghĩa, tuân theo những
tập quán cũ và không hiểu mình đang làm gì. Khi người ta đã báo tin cho
Napoléon với tất cả sự thận trọng cần thiết rằng Moskva trống rỗng, ông ta giận
dữ đưa mắt nhìn người đến báo tin rồi quay phắt đi và lặng lẽ tiếp tục đi đi lại
lại. - Đưa xe lại đây, - ông ta nói. Napoléon bước lên xe ngồi cạnh viên sĩ
quan hành định trực nhật và đi vào khu ngoại ô. “Moskva không người. Thật là một
sự việc khó tin” - Ông tự nhủ thầm. Ông ta không đi thẳng vào thành phố, mà lại
đỗ lại một quán trọ ở ô Dorogomilov. Đòn kịch đột biến đã thất bại? Chương 20
Quân đội Nga kéo qua Moskva từ hai giờ đêm cho đến hai giờ trưa, lôi cuốn những
người dân phố và những thương binh cuối cùng đang rời bỏ kinh đô. Trong khi
chuyển quân, chen chúc dữ dội nhất là lúc trẩy quả các cầu Kamenny,
Muxkvoretxki và Yauxki. Trong khi các đạo quân trước kia rẽ đôi ra hai dòng bên
thành Kreml đã trở lại gặp nhau trên hai chiếc cầu Kamenny và Muxkvoretxki, thì
một số lớn quân lính, thừa lúc mọi người đang dừng lại và chen chúc, đã lẻn về
phía sau và lặng lẽ đi dọc nhà thờ Vaxili Blazenny, qua cửa Borovixki, len lên
dốc tiến về Hồng trường, là nơi mà họ đánh hơi thấy có thể dễ dàng lấy cắp của
cải người khác, cũng một đám người như thế dồn vào chật ních cả cái xó xỉnh của
khu bán hàng Goxtiny Dvor như những khi người ta kéo nhau đến mua hàng rẻ giá.
Nhưng bây giờ không hề nghe thấy những tiếng mời mọc ngọt ngào và bùi tai của
những người bán hàng, cũng không thấy những người bán rong và đám phụ nữ mua
hàng mặc những bộ áo đủ các màu sắc - chỉ có những bộ quân phục, những tấm áo
ca-pốt của những người lính không có súng, lặng lẽ kéo nhau vào hai tay không,
rồi lại lặng lẽ đi ra, mang theo những đồ lấy cắp được. Những người lái buôn và
những người bán hàng (số người này rất ít), đi lại giữa đám quân lính, có vẻ
như những người bị lạc, mở cửa hàng ra rồi lại đóng lại và thân hàn cùng với những
người phụ việc mang hàng đi đâu không rõ. Trên quảng trường sát cạnh Goxtiny
Dvor, mấy người lính đánh trống đã được lệnh đánh trống hiệu tập hợp. Nhưng tiếng
trống không tập hợp được lũ lính tránh đi ăn trộm, mà lại làm họ lảng xa hơn.
Trong các cửa hiệu và tỏng các ngõ hẻm, giữa đám quân lính thấp thoáng những người
mặc áo kaftan xám, đầu cạo trọc. Hai viên sĩ quan, một người khoác một chiếc
khăn san trên quân phục, cưỡi một con ngựa gầy xám thẫm, và một người mặc áo
khoác dài đi bộ, đang đứng ở góc phố Ilinka bàn việc gì không rõ. Một viên sĩ
quan thứ ba phi ngựa lại gần họ. - Tướng quân ký lệnh là phải làm thế nào đuổi
ngay bọn lính ra ngoài cho kỳ được. Thật chẳng còn ra cái thể thống gì nữa!
Quân lính bỏ hàng ngũ chạy trốn mất một nửa rồi còn gì! - Mày đi đâu?… Chúng
mày đi đâu?… - viên sĩ quan quát ba người lính bộ binh không có súng, đang vén
vạt áo ca-pốt đi luồn qua mắt ông ta để len vào các cửa hàng. - Đứng lại, đồ
chó má? - Ông cứ thử tập hợp lại mà xem - viên sĩ quan kia đáp - không được đâu
mà; tốt hơn là hãy hành quân cho nhanh để những đứa còn lại đừng bỏ trốn nốt,
chỉ có cách ấy thôi! - Hành quân như thế nào? Cứ chen chúc mãi ở trên cầu, có
tiến lên được chút nào đâu? Hay là đặt một hàng rào lính gác để những đứa còn lại
khỏi bỏ trốn. Người sĩ quan cấp cao nhất quát: - Kìa, thì các ông đến đấy mà đuổi
chúng ra đi chứ! Người sĩ quan quàng khăn xuống ngựa, thét gọi người lính đánh
trống và cùng anh ta đi vào cổng tò vò. Một toán lính vụt bỏ chạy. Một người
lái buôn, trên hai má ở chỗ gần cánh mũi mọc đầy những nốt đỏ, gương mặt no đủ
biểu lộ dủ biểu lộ vẻ tham lam và lì lợm xem chừng không gì có thể lay chuyển nổi
những điều suy tính thiệt hơn của hắn, đang vung vẩy hai tay đến gần viên sĩ
quan dáng điệu huênh hoang và hấp tấp. Hắn nói: - Thưa đại nhân, xin ngài làm
phúc che chở cho. Đây không phải là vì quyền lợi chúng tôi, kể gì chuyện vặt ấy,
chúng tôi vui lòng hiểu tất cả! Nếu ngài muốn, tôi xin đem dạ ra ngay, đối với
một người tôi quý như ngài thì biếu đến hai tấm tôi cũng vui lòng! Cái đó thì
được, chứ như thế kia thì đúng là ăn cướp! Xin ngài làm phúc cho! Ngài cử cho một
đội tuần tiễu đến đây thì hay quá, ít ra cũng cho chúng tôi đóng cửa với chứ… Mấy
người lái buôn xúm quanh viên sĩ quan. Một người xương xương, vẻ mặt khắc khổ,
nói: - Ê! Kêu than làm gì cho mệt. Sắp mất đầu mà lại còn tiếc ba sợi tóc Ai muốn
lấy gì thì cứ cho họ lấy! - Nói đoạn hẳn khoát mạnh tay một cái và quay nghiêng
người về phía viên sĩ quan. Người lái buôn vừa nãy giận dữ nói: - Cái bác Ivan
Xidoryts này, cứ nói như bác thì dễ quá!… Xin ngài sĩ quan, xin ngài làm phúc
cho. - Thôi nói làm gì! - Người lái buôn gầy gò nói, - Ở đây tôi có ba cửa hàng
trị giá đến mười vạn. Quân đội rút đi thì còn giữ làm sao được! Chao ơi, người
đâu mà lạ…! Làm sao chống lại được ý Chúa? - Thưa đại nhân, xin ngài làm phúc
cho, - người lái buôn thứ nhất nghiêng mình nhắc lại. - Viên sĩ quan đứng im một
lúc, trên gương mặt lộ vẻ phân vân do dự. Rồi bỗng ông ta quát to: - Thì việc
quái gì đến ta nào! - nói đoạn ông bước nhanh về phía cửa hàng. Trong một gian
hàng mở cửa nghe có tiếng người đấm đá chửi bới nhau, và khi viên sĩ quan vừa mới
đến nơi thì từ trong cửa nhảy xổ ra một người đầu cạo trọc, mặc áo kaftan xám:
hắn vừa bị người ở bên trong tống ra ngoài. Người đó cúi lom khom chạy qua mặt
mấy người lái buôn và viên sĩ quan rồi mất hút. Viên sĩ quan nhảy bổ vào đám
quân lính đang lúc nhúc trong gian hàng. Nhưng vừa lúc ấy có những tiếng kêu la
sợ hãi của một đám người rất đông từ phía cầu Moxkvoretxki vang lại. Viên sĩ
quan vội chạy ra quảng trường. - Cái gì thế? Cái gì thế? - õng ta hỏi dồn,
nhưng viên sĩ quan kia đã cho ngựa phi qua Vaixili Blazenny về phía có tiếng
kêu la. Ông ta bèn lên ngựa đuổi theo. Khi đến gần cầu, ông ta thấy khẩu súng đại
bác đã tháo ra khỏi bánh xe kéo, thấy bộ binh đang qua cầu mấy cái xe tải đổ
lăn kềnh ra đường, mấy cái mặt hoảng hốt và quân lính đang cười ha hả. Bên cạnh
hai khẩu đại bác có một chiếc xe tải thắng hai con ngựa. Có con chó borzoy đeo
nịt ở cổ đang đứng nép vào sau xe. Trên xe là một núi đồ dạ, và ở trên cùng,
bên cạnh một chiếc ghế trẻ con chổng chân lên trời, có một mụ đàn bà đang ngồi
tru tréo om sòm. Viên sĩ quan được các bạn đồng ngũ cho biết rằng sở dĩ có tiếng
kêu la của đám đông và tiếng tru tréo của mụ đàn bà kia vì khi tướng Yermolov
cưỡi ngựa chạy qua đám đông và được biết rằng quân lính bỏ chạy nghẽn cả cầu,
liền ra lệnh kéo hai khẩu đại bác ra khỏi xe, giả làm như sắp bắn vào cầu. Đám
đông xô ngã các xe tải giẫm đạp lên nhau la hét om sòm, chen chúc nhau ra khỏi
cầu, và thế là quân đội đã tiến lên được. Chương 21 Trong khi đó thì ở trung
tâm thành phố lại vắng ngắt như tờ. Trên các đường phố hầu như không có lấy một
bóng người. Tất cả các cổng vào các cửa hàng đêu đóng kín mít; đó đây các quán
rượu nghe có tiếng kêu lẻ loi hay tiếng hát của người say rượu. Không có lấy một
chiếc xe nào đi lại trên phố, và thỉnh thoảng lắm mới nghe tiếng bước chân của
người bộ hành. Phố Povarxkaya im phăng phắc và vắng tanh. Trong khoảng sân rộng
thênh thang của gia đình Roxtov ngổn ngang những mớ rạ và những đống phân ngựa
kéo xe để lại. Không có lấy một bóng người. Trong tòa nhà của gia đình Roxtov bị
bỏ lại với toàn bộ của cải, có hai người ngồi phòng khách lớn. Đó là bác gác cổng
Igrat và chú bé Miska, cháu nội bác Vaxilits cùng ở lại Moskva với bác ta.
Miska mở đàn dương cầm ra đánh bằng một ngón tay. Bác gác cổng hai tay chống cạnh
sườn đang đứng trước một tấm gương lớn mỉm cười hởn hở. Bỗng chú bé bắt đầu
dùng cả hai tay đập lên phím đàn nói: - Có tài không, hở bác Igrat? - Chà cái
thằng này? Igrat đáp (bấy giờ bác ta đang mải ngắm cái mặt cười teo toét của
mình ở trong gương) Rõ không biết dơ! Thật là đồ không biết dơ! - Phía sau lưng
hai người bỗng có tiếng của Mavra Kuzminisna bấy giờ vừa lặng lẽ bước vào
phòng. - Kìa xem cái lão mặt mẹt kia nhe răng ra kìa. À ra các người giỏi nhỉ,
dọn dẹp đã xong xuôi gì đâu? Bác Vaxilits đang nai lưng ra làm, mệt nhoài ra
ngoài kia kìa. Để rồi xem? Igrat xốc lại thắt lưng, miệng thôi mỉm cười và mắt
nhìn xuống đất, ngoan ngoãnn ra khỏi phòng. - Thím ạ, cháu đánh khẽ thôi thím
nhé, - Chú bé nói. - Rồi tao cho mày đánh khẽ, đồ ôn, con Mavra Kuzminisna vừa
tát vừa vung tay lên dọa. - Đi mà đặt ống lò cho ông nội mày. Mavra Kuzminisna
phủi bụi trên phím đàn, đậy nắp đàn lại, rồi thở dài đánh phào một cái, ra khỏi
phòng khách và khóa cửa lại. Ra sân, bà nghĩ lại ngẫm nghĩ không biết bây giờ
nên đi đâu: đến phòng bác Vixilits ở bên dọc uống nước chè, hay vào nhà kho dọn
nốt những đồ đạc còn để ngổn ngang. Chợt ngoài đường có tiếng chân bước rất
nhanh. Những bước chân dừng lại bên cổng; cái then cài bắt đầu kêu lách cách vì
có một bàn tay đang cố mở cánh cổng ra. Mavra Kuzminisna đi ra cổng. - Ngài hỏi
ai ạ? Tôi muốn hỏi bá tước, bá tước Ilya Andreyevich Roxtov. - Thế ngài là ai?
- Tôi là một sĩ quan. Tôi cần gặp bá tước, - Người lạ mặt đáp, giọng rất dễ chịu,
chắc phải là một người quý tộc Nga. Mavra Kuzminisna mở cánh cổng ra. Một người
sĩ quan mặt tròn trĩnh, tuổi trặc mười tám, bước ra sân. Khuôn mặt người sĩ
quan hao hao giống kiểu mặt của dòng họ Roxtov. - Thưa cậu bá, tước đi rồi ạ.
Đi từ chiều hôm qua rồi ạ. Người sĩ quan trẻ tuổi đứng tần ngần bên cổng như
phân vân không biết có nên vào không. Chàng tặc lưỡi. - Chà tiếc quá! - chàng
nói. - Đến từ hôm qua có phải là… Chà tiếc thật!…. Trong khi đó Mavra
Kuzminisna chăm chú và ái ngại nhìn kỹ những nét quen thuộc của dòng họ Roxtov
trên khuôn mặt người thanh niên, nhìn chiếc áo khoác rách và đôi ủng mòn của
chàng. - Cậu muốn muốn gặp bá tước có chuyện gì à? - bà ta hỏi. - Thôi. Chả còn
biết làm thế nào được - Người sĩ quan buồn bực nói, đoạn đưa tay lên cánh cổng
có ý muốn bỏ đi, rồi chàng lại đứng lại, dáng tần ngần. - Bà ạ, - chàng bỗng
nói. - Tôi là người có họ với bá tước, bá tước đối với tôi xưa nay rất tốt.Cho
nên, bà thấy không (chàng mỉm một nụ cười hiền lành và vui vẻ nhìn xuống chiếc
áo khoác và đôi ủng của mình), áo quần tôi rách cả, mà tiền thì chẳng còn đồng
nào: cho nên tôi muốn hỏi xin bá tước…. Mavra Kuzminisna không để cho chàng nói
hết. - Cậu ạ đợi cho một tý, một tí thôi nhé, - Bà nói. Và người sĩ quan vừa rời
tay khỏi cánh cửa thì bà ta quay gót đi nhanh vào sân sau, về phía phòng mình
bên dãy nhà dọc. Trong khi Mavra Kuzminisna về phòng, người sĩ quan đi đi lại lại
ngoài sân, mỉm cười nhìn xuống đôi ủng mòn rách của mình. “Không gặp được chú ấy
thật tiếc quá. Bà già kia khôn thật? Không biết chạy đi đâu? Muốn bắt kịp binh
đoàn mình đã sắp đến Rogxokaya rồi còn gì!” - chàng nghĩ thầm. Mavra Kuzminisna
gương mặt có vẻ sợ hãi nhưng đồng thời lại quả quyết hai tay cầm một chiếc khăn
kẻ ô vuông gập lại, từ góc sân bước ra. Khi còn cách người sĩ quan vài bước, bà
mở chiếc khăn lấy ra một tờ giấy bạc hai mươi rúp màu trắng và hối hả đưa cho
chàng. - Giá có cụ lớn ở nhà, thế nào chỗ thân thích cụ cũng… nhưng bây giờ… có
lẽ… Bà Mavra đâm luống cuống. Nhưng người sĩ quan không từ chối mà cũng không vội
vàng, đã cầm lấy tờ giấy bạc và cảm ơn Mavra Kuzminisna. Bà ta nói tiếp, như để
xin lỗi: - Giá có bá tước ở nhà thì… Cầu Chúa phù hộ cho cậu tai qua nạn khỏi,
- bà ta vừa nói vừa cúi chào và tiễn chân người sĩ quan ra ngoài cổng. Người sĩ
quan mỉm cười lắc đầu như để chế giễu mình, rồi chạy nhanh qua các phố xá vắng
vẻ, về phía cầu Yauxki để đuổi theo đơn vị. Bà Mavra Kuzminisna còn đứng hồi
lâu trước hai cánh cổng đóng kín, rơm rớm nước mắt, lắc đầu dáng tư lự, và bỗng
thấy lòng tràn ngập một tình trìu mến và xót thương mẫu tử đối với người sĩ
quan trẻ tuổi không hề quen biết. Chương 22 Trong quán rượu ở phía dưới tòa nhà
xây dở ở phố Varvaka có những tiếng reo hò và ca hát của những người say rượu.
Trong gian phòng chật hẹp bẩn thỉu, chừng mười người thợ đang ngồi trên những
chiếc ghế dài đặt cạnh mấy cái bàn. Họ đều say mèm, mồ hôi nhễ nhại, mắt lờ đờ,
đang há hốc mồm ra cố hát cho thật to. Họ hát mỗi người một phách, có vẻ khó nhọc
và ngượng gạo: có thể thấy rõ rằng họ hát như vậy không phải vì muốn hát, mà chỉ
muốn tỏ ra mình đang say rưựu và đang vui chơi thích thú đây. Trong đám có một
chàng trai trẻ cao lớn, tóc vàng mặc áo khoác xanh sạch sẽ, đang đứng trước mặt
mấy người kia. Với sống mũi dọc dừa thanh tú của hắn, đẹp nếu không có đôi môi
mím chặt luôn luôn động đậy và đôi mắt lờ cau có, đờ đẫn. Hắn đứng trước mặt mấy
người đang hát, và hình như đang tưởng tượng điều gì, hắn hoa cánh tay cáu bẩn
ra một cách thiếu tự tin. Ống tay áo của hắn cứ chốc chốc lại tụt xuống, và hắn
lại cẩn thận lấy tay trái sắn lên, làm như thể cánh tay trắng nổi gân xanh đang
vung vẩy nhất định phải để trần mới được, và đó là một điều hết sức quan trọng.
Họ đang hát dở chừng ngoải thềm nghe có tiếng hò hét và tiếng đấm đá. Chàng
thanh niên cao lớn khoát tay một cái. - Thôi! - hắn dõng dạc hô to - Anh em ơi!
Có đám đánh nhau. - Nói đoạn hắn bước ra thềm, tay vẫy không ngừng xắn ống áo.
Đám thợ thuyền ra theo. Sáng hôm ấy đã mang từ nhà máy lại mấy tấm da trao cbo
lão chủ quán đổi lấy rượu ngồi. uống với nhau dưới sự chỉ huy của chàng thanh
niên cao lớn kia. Mấy người thợ rèn ở các lò rèn bên cạnh bấy giờ nghe tiếng
hát hò trong quán rượu tưởng là họ đang cướp phá ngôi quán, bèn cố sức ập vào. Ở
ngoài thềm bắt đầu diễn ra một trận ẩu đả. Lão chủ quán đang đứng ở ngưỡng cửa
đánh nhau với một người thợ rèn, và khi mấy người thợ ở trong quán bước ra, thì
người thợ rèn bị bất hạnh và ngoài ra ngã mặt xuống mặt đường lát đá. Một người
thợ rèn khác lao vào cửa, đưa cả thân hình xô vào lão chủ quán. Chàng thanh
niên tay áo xắn bấy giờ đang bước ra thoi một quả đấm vào mặt người thợ rèn
đang lao vào và quát tướng lên: - Anh em ơi! Chúng nó đánh cánh ta đây này!
Trong khi đó người thợ rèn lúc này ngã xuống đất lồm cồm bò, quệt máu trên mặt
và mếu máo kêu lên: - Ai cứu tôi với! Chúng nó giết người đây này! Anh em ơi! Một
mụ đàn bà từ một cánh cổng bên cạnh bước ra cũng tru tréo lên: - Trời ơi là trời,
chúng nó đánh chết người, chúng nó giết người kia kìa! Đám đông xúm xít quanh
người thợ rèn máu me bê bết. Trong đám đông có người nói với lão chủ quán. -
Mày cướp giật của người ta, mày lột áo của người ta chưa đủ hay sao, mà lại còn
muốn giết người? Đồ kẻ cướp? Chàng thanh niên cao lớn đứng trên thềm đưa đôi mắt
đục lờ hết nhìn lão chủ quán lại nhìn bọn thợ rèn, như đang nghĩ ngợi không biết
nên đánh nhau với ai bây giờ. Rồi bỗng chỗ mồm về phía lão chủ quán, hắn quát
to: - Đồ sát nhân! Anh em ơi, trói hắn lại! - Ơ kìa? Trói tôi ấy à, sao lại đi
trói một người như tôi - lão chủ quán quát to, giơ tay gạt những người đang chồm
vào người lão, rồi giật cái mũ chụp lên đầu vứt xuống đất. Cử chỉ này dường như
có một ý nghĩ gì rất bí mật và nghê gớm, những người thợ đang xô vào trói lão
chủ quán bỗng dừng lại có vẻ phân vân. - Tôi biết rõ luật lệ lắm anh ạ. Tôi sẽ
đi trình quận cho mà xem. Anh tưởng tôi không đi hẳn? Thời bây giờ cấm không ai
được trộm cướp và hành hung - lão chủ quan vừa nhặt mũ vừa nói to. - Ghê gớm nhỉ!
Đi thì đi! Nào đi thì đi ghê gớm nhỉ - lão chủ quán và chàng thanh niên cao lớn
thi nhau nói đi nói lại như vậy, rồi cả hai cùng bước ra đường. Người thợ rèn
máu me cũng đi bên cạnh họ. Mấy người thợ và đám người đứng xem cũngvừa đi theo
vừa reo hò, bán tán huyên náo cả lên. Ở góc phố Moskva, trước mặt một ngôi nhà
lớn cửa đóng kín mít, trên cửa có đóng một biển hiệu đánh giày, có một tốp chừng
hai mươi anh thợ giàý, vẻ mặt buồn rười rượi, gầy gò, mệt mỏi, mặc những chiếc
áo dài và áo khoác rách rưới. Một người thợ giày gầy gò có một bộ râu thưa thót
đalìg cau mày nói: - Hắn phải trả tiền cho người sòng phẳng chứ! Đằng này hắn
hút máu của bọn ta - rồi chuồn mất. Hắn cứ xỏ mũi lừa gạt bọn ta suốt cả tuần.
Mãi đến bây giờ, tới lúc cùng kiệt rồi thì hắn lại lủi đi đâu mất.
Trông thấy đám đông đi với một người máu me bê bết, người
đang nói im bặt, và cả tốp thợ giày tò mò vội nhập vào đám đông đang kéo đi. -
Họ đi đâu thế? - Còn đi đâu nữa, đi trình quan! - Thế nào, cánh ta thua thật à?
- Chứ còn gì nữa! Thử lắng nghe người ta nói thì biết. Kẻ hỏi người đáp nhao
nhao lên, lão chủ quán thừa lúc dám người đông thêm, đi tụt lại phía sau và bỏ
về quán rượu. Chàng trai cao lớn, không nhận thấy kẻ thù của mình là lão chủ
quán đã biến mất, vẫn hoa cánh tay để trần, nói không ngớt miệng, khiến mọi người
chú ý. Đám đông phần lớn đều quây quần xung quanh hắn ta, mong hiểu rõ những điều
gì đang làm cho họ thắc mắc. Chàng thanh niên kẽ nhếch mép mỉm cười, nói: - Hắn
thử nói luật lệ ra nghe nào, đã có phép quan chứ! Tôi nói có đúng không nào, bà
con?… Hắn tưởng bây giờ không có phép quan nữa chắc? Không có phép quan làm sao
được? Kẻ cướp mọc lên như nấm ấy mà! Trong đám đông có tiếng nói: - Nói gì vớ vẩn
thế? Chả nhẽ họ ở Moskva như thế này à! - Người ta nói đùa mà anh cũng tưởng là
thật.Quân ta đông khối ra đấy kia! Lẽ nào để cho nó vào như vậy. Đã có quan
trên lo liệu chứ! Kia, thử nghe người ta nói kia kìa, - họ chỉ vào chàng thanh
niên cao lớn, bảo nhau. Bên bức thành Kitai-gorod một toán người khác không
đông lắm vây quanh một người mặc áo khoác bằng dạ xù, tay cầm một tờ giấy.
Trong đám đông có tiếng xì xào: - Mệnh lệnh, họ đọc mệnh lệnh đấy! Họ đọc mệnh
lệnh đấy! Và mọi người đổ dồn về phía người đang đọc tờ giấy. Người mặc áo
khoác dạ xù đang đọc tờ yết thị ngày ba mươi mốt tháng tám. Khi thấy đám đông
vây quanh, hắn có vẻ luống cuống, nhưng chàng thanh niên cao lớn lúc bấy giờ đã
len vào tận nơi, đòi hắn phải đọc tờ yết thị lên. Giọng hơi run, người mặc áo
khoác bắt đầu đọc bản yết thị từ đầu: “Sáng sớm mai ta sẽ đến gặp Điện hạ. Tối
quang minh - (chàng thanh niên cao lớn cau mày, nhoẻn miệng cười và lấy giọng
trang trọng nhắc lại: Tối quang minh!) - để thương lượng với ngài về cách phối
hợp với quân đội tiêu diệt quân thù; chính chúng ta cũng sẽ ra tay trị chúng” -
Người đọc dừng lại một lát. Chàng cũng sẽ ra tay trị chúng. Người đọc dừng lại
một lát. Chàng thanh niên cao lớn đắc chí reo lên: “Thấy chưa? Họ sẽ trị cho
chúng!” “… làm cho chúng hồn lìa khỏi xác và cho chúng về chầu quỷ sứ: bản chức
sẽ trở về ăn bữa trưa và sau đó chúng ta sẽ bắt tay vào việc; chúng ta sẽ hành
động đến nơi đến chốn và tiêu diệt quân giặc”. Những lời cuối cùng này được đọc
lên trong cảnh. im lặng hoàn toàn. Chàng thanh niên cao lớn cúi đầu ra dáng buồn
bã. Có thể thấy rõ ràng chẳng ai hiểu nổi câu sau cùng. Đặc biệt là mấy chữ: “Bản
chức sẽ trở về ăn bữa trưa” thì hình như cả người đọc lẫn người nghe đều lấy
làm buồn. Bấy giờ dân chúng đang chờ nghe những lời trang trọng, nhưng câu ấy lại
quá đơn giản và tầm thường một cách không cần thiết; nói như vậy thì lệnh thì
trong dân chúng ai cũng nói được, cho nên trong một bản mệnh lệnh do nhà nước
chức trách ban ra không thể nói như vậy được. Mọi người đứng im lặng, rầu rĩ.
Chàng thanh niên cao lớn mấp máy môl và lảo đảo như đứng không vững. Bỗng ở các
cửa hàng người đứng sau có tiếng xôn xao. - Phải hỏi ông ấy kia!… Chính ông ta
đấy à?… Còn gì nữa, phải hỏi đi! Chứ còn gì nữa… Ông ấy sẽ nói rõ cho mà nghe…
- và mọi người đều chú ý đến chiếc xe độc mã của viên cảnh sát trưởng vừa đi
qua, có hai người lính long kỵ đi hộ vệ. Sáng hôm ấy viên cảnh sát trưởng theo
lệnh của bá tước đã đi đốt những chiếc phà chở sang ngang và nhân chuyến công
cán này đã kiếm được một món tiền lớn lúc bấy giờ đang nằm trong túi ông ta.
Trông thấy đám đông kéo tới viên cảnh sát trưởng bảo người đánh xe dừng lại. -
Làm gì mà đông thế hả? - ông quát đám người hỗn độn đang rụt rè tiến đến gần
xe. - Có việc gì thế? Ta hỏi các người? - Viên cảnh sát trưởng không nghe đáp lại
câu hỏi. Người thư mặc áo khoác dạ xù nói: - Bẩm quan lớn, họ… bẩm quan lớn,
theo lời hiển thị của bá tước đại nhân, họ muốn liều chết ra đánh giặc, chứ
không phải muốn làm loạn gì đâu ạ: như bá tước đại nhân có dạy… - Bá tước đại
nhân chưa đi đâu, ngài hiện đang ở đây, ngài sẽ có lệnh truyền cho các người. -
viên cảnh sát trưởng nói, rồi ra lệnh cho người đánh xe - Đi thôi! Đám đông xúm
quanh những người đã nghe được lời nhà chức trách và đứng trông theo chiếc xe
ngựa đang đi xa dần. Trong khi đó, viên cảnh sát trưởng sợ hãi ngoái lại nhìn,
nói gì với người lái xe không biết, chỉ càng thấy ngựa phi nhanh hơn. - Họ lừa
chúng ta đấy anh em ơi! Phải đến gặp đích thân bá tước! - chàng thanh niên cao
lớn hét lên. - Đừng để cho hắn đi anh em ơi! Hắn phải trình bày cho chúng ta
rõ! Giữ hắn lại! Trong đám đông có nhiều tiếng quát tháo, và đám đông hè nhau
chạy và theo sau chiếc xe ngựa, đuổi theo sau chiếc xe ngựa, đuổi theo viên cảnh
sát trưởng chạy vào phố Lubianka. - Thế là cái gì Bọn thân hào với bọn lái buôn
đều chuồn cả, thế còn chúng ta có tội tình gì mà ở lại chết uổng? Dễ thường
chúng ta là chó hay sao. - Trong đám đông tiếng la ó mỗi lúc một dữ dội. Chương
23 Tối hôm mồng một tháng chín, sau khi hội kiến với Kutuzov, bá tước Raxtovsin
buồn rầu và tủi hổ vì chỗ không được mời dự hội đồng quân sự, vì Kutuzov không
mảy may chú ý tới lời đề nghị tham gia phòng thủ kinh đô của ông ta, và lấy làm
lạ về cái quan điểm mới phát sinh trong doanh trại; theo quan điểm này thì nền an
ninh của kinh đô và tinh thần ái quốc của cư dân trong thành không những là vấn
đề thứ yếu, mà còn bị coi là hoàn toàn vô bổ và không dám đếm xỉa đến. Lòng buồn
rầu, tủi hổ và ngạc nhiên vì tất cả những việc đó, bá tước Raxtovsin, trở về
Moskva. Sau bữa ăn tối, bá tước không cởi áo ngoài, ngả mình trên trường kỷ thiếp
đi. Gần một giờ sáng một liên lạc viên đến đánh thức ông ta dậy đưa một bức thư
của Kutuzov gửi đến. Trong bức thư có nói rằng quân đội rút về con đường
Ryaznan qua Moskva và yêu cầu bá tước phái một số viên chức cảnh sát ra giúp
quân đội kéo qua thành được dễ dàng. Tin này đối với bá tước Rastopsin chẳng có
gì mới lạ. Không phải từ cuộc hội kiến với Kukuzov ngày hôm qua trên đồi
Poklonny, mà ngay từ trận Borodino, khi tất cả trở về Moskva trăm người như một
đều nói rằng không thể nào khai chiến được nữa, và khi người ta đã được cho
phép của bá tước bắt đầu chuyển tài sản của nhà nước ra ngoài và dân cư đã bỏ hết
đi một nửa, bá tước Raxtovsin đã biết rằng Moskva sẽ bị bỏ ngỏ; tuy vậy đang
đêm nhận được mệnh lệnh này của Kutuzov, dưới hình thức một bức thư tầm thường,
trong khi đang ngủ say, bá tước Raxtovsin cũng thấy ngạc nhiên và bực tức. Về
sau, để cắt nghĩa hoạt động của mình trong này, bá tước Raxtovsin đã mấy lần viết
thư hồi ký rằng lúc bấy giờ ông ta có hai mục đích quan trọng. Duy trì an ninh ở
Moskva và làm cho dân cư ra khỏi thành. Nếu xét hai mục đích này thì bất cứ
hành động nào của Raxtovsin lúc bấy giờ cũng không thể chê trách được. Tại sao
những thành tích của thành Moskva, những vũ khí, đạn được, những kho thuốc
súng, kho bột mì, lại không được chở đi? Tại sao lại nói dối hàng ngàn dân cư
là sẽ cố thủ Moskva khiến cho họ phải sạt nghiệp? “Là vì cần phải gìn giữ an
ninh trong thủ đô”, lời giải thích của bá tước Raxtovsin đáp lại như vậy. Thế
thì chở hàng đống giấy má vô ích ở các công sở, chở quả cầu Leppich và những thứ
khác ra khỏi thành phố để làm gì? - “Là để bỏ lại một thành phố trống rỗng”, lời
giải thích của bá tước Raxtovsin đáp lại như vậy. Chỉ cần một cái gì đang đe dọa
an ninh của thành phố, là bất cứ hành động nào cũng đâm ra có lí do xác đáng cả.
Tất cả những hành động tàn bạo của thời kỳ khủng bố chẳng qua chỉ vì lo lắng đến
an ninh của quốc dân. Vậy thì căn cứ vào đâu mà bá tước Raxtovsin lo sợ cho nền
an ninh của quốc dân ở Moskva năm 1812? Nguyên nhân nào đã khiến cho ông dự
đoán là trong thành phố có khuynh hướng nổi loạn? Dân cư thì bỏ đi, quân đội
thì rút lui tràn đầy cả thành phố. Tại sao dân chúng lại có thể nổi loạn trong
tình cảnh ấy? Không những ở Moskva, mà ngay trong toàn cõi nước Nga cũng vậy;
trong khi quân địch xâm lăng giống như một cuộc nổi loạn. Ngày mồng một mồng
hai tháng chín còn có hơn một vạn người ở lại Moskva, và từ đám đông tụ tập
trong sân viên tổng đốc, do chính ông ta triệu tập lại thì chẳng thấy rõ rằng bỏ
Moskva và một việc tất yếu hay ít ra cũng là một việc rất có thể xảy ra, nếu
khi đó Raxtovsin đừng phân phát vũ khí và ra tuyên cáo bừa bãi khiến cho dân
chúng hoang mang, mà tiến hành những biện pháp cần thiết để chở các thánh tích,
thuốc súng, đạn được và ngân khố ra ngoài và tuyên bố thẳng thắng với nhân dân
là sẽ bỏ thành phố, - Nếu như vậy thì lại càng không có lý do gì để sợ dân
chúng dấy loạn. Raxtovsin là một người nóng nảy và xung huyết, xưa nay vẫn sống
trong các giới quan lại cao cấp, tuy có ít nhiều tinh thần yêu nước nhưng không
hề hiểu biết gì về đám dân chúng mà ông yên trí là mình đang cai trị. Ngay từ
khi quân địch bắt đầu kéo vào Smolensk, Raxtovsin trong trí tưởng tượng đã tự
gán cho mình cái vai trò lãnh đạo tình cảm của nhân dân, lãnh đạo “quả tim của
nước Nga”. Ông ta không những cớ cảm tưởng (mỗi viên quan hành chính đều có cảm
tưởng như vậy) rằng mình điều khiển những hoạt động bề ngoài của dân Moskva, mà
còn tưởng rằng mình lãnh đạo tâm trạng của họ bằng những lời kêu gọi và những tờ
tuyên cáo viết bằng thứ ngôn ngữ dung tục mà nhân dân vẫn khinh miệt khi nghe
nói ở môi trường của họ, và không hiểu khi nghe từ miệng quan trên truyền xuống.
Raxtovsin thích đóng vai trò đẹp đẽ của người lãnh đạo tình cảm nhân dân, và đã
quen với nó đến nỗi khi phải từ bỏ nó và rời bỏ Moskva không kèn không trống,
ông ta vô cùng bỡ ngỡ và thấy như người bị hẫng chân, chẳng còn biết nên làm thế
nào nữa. Tuy ông có biết Moskva sẽ bị bỏ ngỏ, nhưng cho đến phút cuối cùng ông
vẫn chưa hoàn toàn tin điều đó và không tiến hành một việc gì nhằm mục đích đó
cả. Cư dân bỏ đi là trái với ý muốn của ông ta. Nếu là cơ quan hành chính được
di chuyển ra ngoài, thì đó chẳng qua là vì yêu cầu của các viên chức và bá tước
có ưng thuận cũng chỉ là miễn cưỡng. Bản thân ông ta thì chỉ lo đóng cái vai
trò mà ông ta tự gán cho mình. Như ta vẫn thường thấy ở những người có một trí
tưởng tượng nhạy bén, ông ta đã biết từ lâu rằng Moskva sẽ bị bỏ lại. Nhưng biết
thế là biết bằng lý trí: trong tâm hồn ông ta vẫn chưa tin hẳn điều đó, trong
tưởng tượng ông ta chưa chuyển được sang cái tình hình mới này. Toàn bộ hoạt động
của ông ta vốn rất cần mẫn và kiên quyết (nó có ích cho nhân dân đến đâu thì đó
lại là chuyện khác), toàn bộ hoạt động của ông ta chỉ nhằm thức tỉnh trong lòng
cư dân cái cảm xúc của bản thân ông ta lúc bấy giờ: lòng căm thù dân tộc đối với
quân Pháp và lòng tin tưởng ở mình. Nhưng đến khi biến cố đã diễn ra với những
quy mô lịch sử thực sự của nó, đến khi chỉ biểu lộ lòng căm thù quân Pháp bằng
lời nói thôi không còn đủ nữa, đến khi không thể nào biểu lộ lòng căm thù đó ra
nữa dù là bằng một trận đánh, đến khi lòng tin tưởng vào mình đã trở nên vô bổ,
dù chỉ riêng đối với việc bảo vệ Moskva không thôi cũng vậy, đến khi toàn bộ cư
dân muôn người như một đều vứt bỏ tài sản trảy ra ngoài thành phố - Một hành động
tiêu cực tỏ rõ tất cả sức mạnh của tinh thần dân tộc, - đến khi ấy thì cái vai
trò mà Raxtovsin chọn bỗng nhiên mất hết ý nghĩa. Ông ta bỗng cảm thấy mình cô
độc, yếu ớt và lố lăng, thấy mình không còn có chỗ đứng nữa. Đang ngủ bỗng dưng
được đánh thức dậy và nhận được bức thư lãnh đạm và có vẻ như ra lệnh của
Kutuzov, Raxtovsin cảm thấy mình có lỗi và càng thấy mình có lỗi thì lại càng
thêm bực tức. Những gì còn bị bỏ lại ở Moskva chính là những cái đã được phó
thác cho ông ta, đó là những tài sản của quốc gia mà đáng lẽ phải đưa ra ngoài.
Bây giờ thì không thể nào đưa ra được nữa. “Thế thì lỗi tại ai? Ai đã để cho cơ
sự đến nước này? - ông thầm nghĩ - Cố nhiên không phải tại ta. Về phần ta thì mọi
việc đều xong xuôi cả, ta nắm vững Moskva như thế này! Thế mà chúng nó đã để
cho cơ sự đi đến nước này! Quân khốn nạn, quân phản tặc!” - ông nghĩ thầm,
trong óc cũng không xác định được cho rõ những quân khốn nàn, những quân phản tặc
nào đấy đã gây ra cái tình trạng dang dở và lố bịch của ông hiện nay. Suốt đêm ấy
bá tước Raxtovsin ban bố mệnh lệnh cho các quân viên chức khắp Moskva đến thỉnh
thị ông ta. Những người thân cận chưa bao giờ thấy bá tước có vẻ lầm lì và bực
bội như đêm hôm ấy. “Bẩm quan lớn, sở thái ấp cho người đến thỉnh thị. Cục giám
đốc giáo phận, viện nguyên lão, trường đại học, viện cô nhi, tòa giáo chủ. - có
cho người hỏi lại - về phần đội cứu hỏa thì sao?” - Suốt đêm hôm ấy những người
đến báo cáo với bá tước cứ nối đuôi nhau không ngớt. Đối với tất cả những câu hỏi
ấy, bá tước trả lời vắn tắt và bực bội, tỏ ra rằng những mệnh lệnh của ông ta
bây giờ không cần thiết nữa, rằng tất cả những công việc mà ông ta đã ra sức
chuẩn bị chu đáo nay đã có người làm hỏng và người đó sẽ phải chịu hết trách
nhiệm về tất cả những việc sẽ xảy ra nay mai. - Mày bảo với thằng ngu ấy. - bá
tước đáp lại lời thỉnh thị của sở Thái ấp - là cứ ở lại mà canh giữ đống giấy của
hắn. Thế còn mày hỏi lằng nhằng cái gì về đội cứu hỏa? Có ngựa đấy, cứ việc về
Vladimir. Chả nhẽ để ngựa lại cho quân Pháp hay sao? - Bẩm quan lớn, viên quản
đốc nhà điên có đến xin ngài cho lệnh ạ. - Lệnh ấy à? Đi tất, chỉ có thế thôi.
Còn bọn điên thì thả ra phố. Một khi mà quân đội toàn do bọn điên chỉ huy cả,
thì cố nhiên là phải như thế. Nghe hỏi đến các phạm nhân đang giam trong ngục,
bá tước giận giữ quát viên cai ngục. - Thế nào, mày muốn tao cho hai tiểu đoàn
đi hộ tống chắc? Tao làm gì có… Thả tất, có thế thôi! - Bẩm quan lớn có cả tù
chính trị nữa ạ… Meskov, Veressaghin. - Veressaghin à! Nó chưa bị xử giảo à? -
Raxtovsin quát lên. - Đem nó lại đây cho ta. Chương 24 Vào khoảng chín giờ
sáng, khi quân đội đã kéo qua Moskva, không có ai đến hỏi mệnh lệnh của bá tước
nữa. Tất cả những ai có thể đi được thì đã bỏ đi rồi; những người ở lại thì tự
quyết định lấy mình phải làm gì. Bá tước ra lệnh thắng ngựa để đi Xokolniki, rồi
chắp tay im lặng ngồi trong văn phòng vẻ mặt cau có, nước da vàng vọt. Trong buổi
thái bình vô sự, mỗi viên quan hành chính đều có cảm tưởng rằng sở dĩ dân sống
được chỉ là nhờ những sợ nỗ lực của mình, họ tin chắc rằng không có mình là
không được, và chính cái ý thức đó là phần thưởng lớn nhất cho những công lao
khó nhọc của họ. Dĩ nhiên, khi mặt biển lịch sử đang phẳng lặng, thì viên quan
cai trị, đứng trên chiếc xuồng mỏng manh của mình, trong khi cầm sào chống vào
chiếc tàu lớn của nhân dân mà đi tất nhiên có cảm tưởng rằng chính nhờ mình mà
chiếc tàu kia đi được nhưng chỉ cần một trận bão nổi lên làm mặt biển cuộn sóng
và chiếc tầu tiến nhanh lên, là cái ảo giác ấy không còn tồn tại được nữa. Chiếc
tàu tiến theo cái đà mãnh liệt, độc lập của nó, cái sào không với tới thân tầu
được nữa, và từ địa vị của bậc chúa tể, của cội nguồn phát ra sức mạnh, viên
quan hành chính đột nhiên biến thành một con người vô nghĩa, vô dụng và yếu ớt.
Raxtovsin cảm thấy điều đó và chính điều đó làm cho ông ta bực mình. Viên cảnh
sát trưởng vừa rồi bị đám đông chặn hỏi cùng với viên sĩ quan phụ tá đến báo rằng
ngựa đã thắng xong, cùng vào phòng bá tước một lúc. Mặt cả hai người đều tái
mét. Sau khi báo cáo việc thừa hành công cán vừa rồi, viên cảnh sát trưởng cho
biết rằng ngoài sân nhà bá tước có một đám người rất đông đang muốn gặp bá tước.
Raxtovsin không đáp một lời. Ông ta đứng dậy và đi nhanh ra gian phòng khách
sáng sủa và sang trọng của ông ta, bước tới cánh cửa dẫn ra bao lơn, đặt tay
lên nắm cửa, nhưng rồi lại buông ra và đến cạnh cửa sổ, nơi có thể trông rõ cả
đám đông. Chàng thanh niên cao lớn đứng ở hàng đầu, vẻ mặt nghiêm nghị, đang
hoa tay nói gì không rõ. Người thợ rèn máu me bê bết đang đứng cạnh hắn, vẻ lầm
lì. Tuy các cửa sổ đều đóng kín, vẫn có thể nghe được tiếng nói ồn ào của đám
đông. Raxtovsin rời khỏi khung cửa sổ, nói: - Xe đã thắng xong chưa? - Bẩm quan
lớn xong rơi ạ, - viên sĩ quan phụ tá đáp. Raxtovsin lại đi về phía cánh cửa dẫn
ra bao lơn. Ông hỏi viên cảnh sát trưởng. - Chúng nó muôn cái gì thế?
- Bẩm quan lớn, chúng nó bảo chúng nó tụ họp lại đế đi đánh
Pháp theo lệnh của quan lớn, chúng nó la ó cái gì về chuyện phản quốc ấy. Nhưng
đám này có vẻ hung hãn, thưa quan lớn tôi chật vật lắm mới thoát khỏi chúng. Bẩm
quan lớn, tôi xin mạn phép bẩm một cách. - Xin ông đi ra cho, không có ông tôi
cũng biết là phải làm gì, - Raxtovsin giận giữ quát. Ông ta đứng ở cửa bao lơn
nhìn xuống đám đông, nghĩ thầm: “Đấy bọn chúng đã đưa nước Nga đến nông nỗi này
đây! Bọn chúng đã đưa ra đến nông nỗi này đây!” ông cảm thấy trong lòng dấy lên
một nỗi căm giận không sao ghìm nổi đối với người nào đó, người mà ông có thể đổ
tội là đã gây ra cơ sự này. Với những người nóng nảy thường như vậy: ông ta nổi
giận lên rồi nhưng vẫn chưa tìm ra một đối tượng cho cơn giận của mình.
Raxtovsin nhìn đám dân chúng, thầm nghĩ:”Đây chính là cái đám dân đen, cái cặn
bã của xã hội, đám tiện dân mà sự ngu xuẩn của bọn họ đã làm dấy lên. Phải thí
cho nó một cái mồi” - ý nghĩ đó vụt hiện lên trong trí óc Raxtovsin trong khi
ông nhìn người thanh niên cao lớn đang hoa tay. Và sở dĩ ông ta bỗng có ý nghĩ
đó là vì chính bản thân ông ta cũng đang cần một cái mồi, một đối tượng để trút
cơn giận của mình lên. - Xe đã thắng xong chưa? - ông hỏi lại một lần nữa. - Bẩm
quan lớn xong rồi ạ. Veressaghin thì sao ạ? Hắn đang đợi ở ngoài thềm, - viên
sĩ quan phụ tá nói. - A! - Raxtovsin bỗng reo lên, như chợt nhớ ra một điều gì.
Ông vụt mở cửa và quả quyết bước ra bao lơn. Tiếng nói xôn xao bỗng im bặt, những
chiếc mũ được bỏ xuống và mắt mọi người đều ngước lên nhìn bá tước vừa ra bao
lơn. - Chào các anh em! - Bá tước nói rất nhanh, và rất to, - Cám ơn các anh em
đã đến đây. Tôi xin ra ngay với anh em, nhưng trước hết chúng ta phải xử trí
tên phản quốc đã làm cho Moskva thất thủ. Anh em đợi tôi một chút! - Và bá tước
lại bước nhanh về phòng, sau khi đóng cửa thật chặt. Một tiếng xì xào đồng tình
và vui thích lướt qua đám đông. “Đấy ngài sẽ xử hết bọn gian phi cho mà xem! Thế
mà mày bảo là một thằng Pháp. Rồi ngài sẽ liệu cho chúng nó đâu vào đấy”, đám
người nói nhao nhao như để trách móc nhau đã kém tin tưởng. Mấy phút sau từ cửa
chính một viên sĩ quan hấp tấp bước ra hô một mệnh lệnh gì đấy, và thấy đội
Long kỵ dàn ra thành hàng. Đám đông rời chỗ bao lơn háo hức dồn về phía thềm.
Raxtovsin vẻ giận giữ bước nhanh ra thểm và vội vã đưa mắt nhìn quanh như tìm
kiếm người nào. - Nó đâu rồi? - bá tước hỏi, và ngay lúc ấy ông ta trông thấy
hai người lính long kỵ dẫn từ sau góc nhà ra một người trẻ tuổi, cổ cao và gầy,
đầu cạo hết một nửa, chỗ bị cạo tóc đã mọc lởm chởm. Người trẻ tuổi mặc một chiếc
áo Tu-lup da chồn phủ dạ xanh, trước kia chắc cũng khá bảnh bao, một cái quần vải
dày cáu ghét của phạm nhân nhét vào đôi ủng da mịn đã vẹt gót và rất bẩn thỉu.
Trên đôi chân gày gò và yếu ớt lủng lẳng những sợi xiềng làm cho bước đi ngập
ngừng của người trẻ tuổi thêm chật vật. - À! Raxtovsin vừa nói vừa ngoảnh mặt
đi, tránh nhìn vào người trẻ tuổi mặc áo da chồn, rồi chỉ vào bậc cấp dưới cùng
trước thềm nói - Để nó đứng đấy! Người trẻ tuổi nặng nề bước lên bậc thềm, xiềng
xích kêu lẻng xẻng, hắn đưa ngón tay lên nới cái cổ áo quá chặt, quay đi quay lại
cái cổ dài ngoằng rồi thở dài đưa hai bàn tay mảnh dẻ có vẻ chưa bao giờ làm việc
nặng, đặt trước bụng với một cử chỉ nhẫn nhục. Im lặng kéo dài mấy giây, trong
khi người trẻ tuổi bước lên bậc thềm. Chỉ ở các hàng sau mới nghe có tiếng ho
khục khặc, tiếng rền rĩ và tiếng giẫm chân của những người đang cố xô đẩy nhau
về một phía. Raxtovsin, trong khi chờ người trẻ tuổi đứng vào chỗ đã định, cau
mày và đưa tay lên xoa mặt. - Anh em ơi! - Raxtovsin nói, giọng vang lên lanh lảnh,
- Tên này là Veressaghin, chính cái tên khốn nạn đã làm cho Moskva thất thủ.
Người trẻ tuổi mặc áo da chồn đứng yên, dáng nhẫn nhục hai tay chắp lại trước bụng,
người hơi cúi xuống. Khuôn mặt gầy gò, non trẻ của hắn có vẻ tuyệt vọng. Mái
tóc cạo nham nhở cúi gầm xuống. Nghe bá tước nói mấy tiếng đầu, hắn từ từ ngẩng
mặt lên và ngước mắt nhìn lên phía bá tước, vẻ như muốn nói với ông ta điều gì
hay chỉ là bắt gặp được mắt ông ta thôi cũng được. Nhưng Raxtovsin không nhìn hắn.
Trên cái cổ cao và gầy của người trẻ tuổi, ở phía sau tai một đường gân xanh bỗng
nổi lên như một sợi dây thừng, và da mặt hắn bỗng đỏ bừng lên. Mắt mọi người đều
đổ dồn vào hắn. Hắn nhìn đám đông, và dường như vẻ mặt của lthững người đứng
trước mặt làm léo lên trong lòng hắn một tia hy vọng, hắn buồn rầu và bẽn lẽn mỉm
ười rồi lại cúi gám mặt xuống, nhích nhích hai bàn chân đứng trên bậc thềm. -
Nó đã phản bội Sa hoàng và tổ quốc nó đã quy hàng Bonaparte, trong toàn dân chỉ
có một mình nó đã làm hoen bẩn thanh danh người Nga, và chính vì nó mà Moskva
thất thủ, - Raxtovsin nói, giọng đanh và đều đều nhưng bỗng nhiên mắt ông ta liếc
nhanh xuống chỗ Veressaghin, lúc bấy giờ vẫn đứng yên với dáng điệu nhẫn nhục
như cũ. Dường như khi nhìn thấy thế ông ta bỗng điên tiết lên: Raxtovsin giơ
cao tay, quay về phía đám đông nói to gần như quát: - Anh em hãy xử tội nó đi!
Tôi trao nó cho anh em đấy! Đám dân chúng lặng thinh và chỉ ép vào nhau sát hơn
nữa. Đứng chen chúc trong cáii không khí ngột ngạt hơi người này không sao cựa
mình được để chờ đợi một việc gì không ai biết rõ, một việc khó hiểu và kinh khủng
sắp xảy ra - Điều đó đã trở thành một cái gì không sao chịu nổi. Những người đứng
ở các hàng trước, được thấy và được nghe tất cả những gì đang xảy ra trước mắt,
mắt vẫn giương to và kinh hãi, mồm vẫn há hốc, đang cố sức cưỡng lại sức xô đẩy
của những người đứng sau đè nặng lên lưng. Raxtovsin thét: - Hạ thủ nó đi! Hãy
giết chết tên phản tặc. Đừng để cho nó làm ô danh nước Nga! Chém đi! Ta ra lệnh
như thế đấy. Đám đông không nghe Raxtovsin nói gì, chỉ nghe thấy giọng nói giận
dữ của ông ta. Họ rên lên một tiếng và nhích tới nhưng rồi lại đứng yên. - Bá
tước! - Trong phút im lặng vùa trở lại bỗng nghe giọng nói rụt rè mà đồng thời
lại có vẻ đóng kịch của Veressaghin. - Thưa bá tước. Chỉ có Thượng đế mới xét xử
chúng ta. - Veressaghin ngẩng đầu lên, và đường gân xanh to tướng trên cái cổ
khẵng khiu của hắn lại nổi lên, mặt hắn đỏ lại tái nhợt đi rất nhanh. Hắn không
nói hết được những điều đang muốn nói. - Chém chết nó đi! Ta ra lệnh như vậy!
Raxtovsin quát lên, mặt bỗng tái mét y như mặt Veressaghin. - Tuốt gươm ra!
Viên sĩ quang hô to ra lệnh cho mấy người lính long kỵ, và tự mình tuốt gươm ra
khỏi. Một luồng sóng mãnh liệt hơn nữa cuộn lên trong đám đông và khi lan ra
các hàng người phía trước luồng sóng ấy xô những người đứng trước tràn tới, nhấp
nhô đến tận sát bậc thềm. Chàng thanh niên cao lớn, nét mặt cứng đờ ra như đá,
cánh tay giơ lên không nhúc nhích, đứng sát cạnh Veressaghin. - Chém! - Viên sĩ
quan nói với mấy người lính long kỵ, giọng gần như thều thào, và một người
lính, vẻ mặt hằn học trông rất gở, giơ sống gương đánh vào đầu, Veressaghin kêu
lên một tiếng ngắn ngủi và kinh ngạc, hoảng hốt nhìn quanh như không hiểu tại
sao mình lại bị xử trí như thế. Một tiếng rên rỉ ngạc nhiên và kinh hãi như vậy
cũng truyền khắp dám đông. “ Trời ơi”, - Có ai kêu lên một tiếng não lòng.
Nhưng sau tiếng kêu ngạc nhiên vừa thốt ra, Veressaghin bắt đầu gào lên vì đau
đớn, và tiếng gọi ấy đã hãm lại hắn. Cái tình cảm nhân loại như một sợi dây
căng thẳng đến tột độ còn giữ đám người lại mãi đến bây giờ, bỗng nhiên đứt
tung ra. Tội ác đã mở đầu, và không thể nào đi đến cùng được. Tiếng kêu đau đầy
ý trách móc bị tiếng gầm thét của đám đông át đi. Như đợt sóng cuối sùng đánh
chìm chiếc tàu, đợt sóng cuối cùng không sao ngăn nổi của đám đông từ các hàng
người phía sau cuộn lên và tràn ra các hàng trước lật ngã nó và nuốt chửng mọi vật.
Người kính long kỵ toan giơ gươm lên chém, lại một lần nữa Veressaghin rú lên một
tiếng kinh hãi, giơ hai tay ra chống đỡ và né người về phía đám đông, xô vào
người thanh niên cao lớn. Hắn liền giơ hai tay chộp lấy cái cổ khẳng khiu của
Veressaghin, hét lên một tiếng man rợ và hai người cùng ngã xuống dưới chân đám
đông đang gầm gừ chồm tới. Người thì đánh đấm, cấu xé Veressaghin, người thì lại
đánh, xé chàng thanh niên cao lớn. Tiếng kêu của những người bị giẫm đạp và của
những người muốn cứu chàng thanh niên cao lớn kia chỉ làm cho sự phẫn nộ của
đám đông càng thêm điên cuồng. Những người lính long kỵ một hồi lâu không sao gỡ
ra được người thợ máu me đầm đìa, bị đánh gần chết. Và một hồi lâu, tuy đám
đông đang hối hả cố hoàn thành cho nhanh cái việc đã mở đầu kia, nhưng những kẻ
đánh đạp bóp cổ và cấu xé Veressaghin cũng không sao giết chết được hắn; đám
đông dồn ép họ từ bốn phía, kẹp họ vào giữa thành một khối dày đặc, khi xô sang
bên này, khi dồn sang bên kia, khiến cho họ không sao giết chết tươi được
Veressaghin, mà cũng không sao bỏ hắn ra được. - Lấy rìu mà bổ cho chết chứ? Giẫm
chết mất rồi, một thằng phản tặc bán cả Chúa Cơ-đốc! Hắn còn sống. Sống dai thật.
- Đáng đời quân gian phi!… Lấy rìu mà bổ!… Còn sống à…?”. Mãi đến khi nạn nhân
đã thôi chống đỡ và những tiếng kêu la của hắn đã nhường chỗ cho một tiếng phều
phào thoi thóp đều đều và kéo dài, đám đông mới vội vã lui ra và bắt đầu đi lại
quanh cái xác chết đẫm máu. Mỗi người đều lại gần xem người chết rồi lùi lại ngạc
nhiên, kinh hãi và đầy vẻ trách móc. Trong đám đông có tiếng nói: “Ôi lạy chúa,
họ chẳng khác nào loài thú dữ, anh ta sống làm sao được! Anh ta còn trẻ. Chắc
con cái nhà buôn! Họ thế đấy. Nghe nói không phải anh ta. Người khác kia. Sao,
người khác à, trời ơi. Còn người kia nữa, nghe nói cũng bị đánh gần chết. Chao
ơi, họ thế đấy. Không sợ phải tội với trời đất”. - Chính những người lúc nãy
bây giờ lại than thở như vậy họ đau xót đứng nhìn cái xác chết với khuôn mặt
tím bầm bê bết máu lẫn đất và cái cổ dài và mảnh bị chém đứt. Một viên chức cảnh
sát cần mẫn cho rằng để một xác chết nằm trong sân dinh quan lớn là một điều thất
nghi, liền ra lệnh cho lính long kỵ kéo xác người bị chết ra đường. Hai người
lính nắm lấy hai bàn chân đầy thương tích lôi đi. Cái đầu cạo nham nhở trên cái
cổ dài của người chết, bê bết máu và bụi kéo lê sệt dưới đất, hết nghiêng bên
này lại nghẹo bên kia. Đám đông chen nhau giạt ra một bên, tránh cho xa cái xác
chết. Trong khi Veressaghin ngã xuống và đám đông xô đẩy nhấp nhô trên người hắn
với một tiếng gầm thét man rợ, Raxtovsin bỗng tái mặt đi, và đáng lẽ phải đi ra
thềm sau, nơi chiếc xe ngựa đang đợi ông ta, thì ông ta lại cúi đầu bước nhanh
theo dãy hành lang dẫn xuống các phòng ở tầng dưới, mà cũng chẳng biết mình đi
đâu và để làm gì nữa. Bá tước tái mét, và tuy ông đã cố sức cưỡng lại, hàm dưới
của ông ra cứ run lên bần bật như đang cơn sốt. - Bẩm quan lớn phía này ạ. Bẩm
quan lớn đi đâu thế ạ? Xin rước quan lớn ra lối này. - Một giọng nói run sợ ở
sau lưng ông ta. Bá tước Raxtovsin bấy giờ không còn đủ sức mở miệng trả lời nữa,
ông ta ngoan ngoãnn quay lại đi về phía người ta vừa chỉ cho mình. Ở thềm sau
có một chiếc xe song mã đang đứng đợi. Ngay ở đấy tiếng gầm thét xa xa của đám
đông vẫn còn vẳng đến. Bá tước Raxtovsin hối hả ngồi lên xe và bảo đánh về ngôi
biệt thự ngoại thành của ông ở Xokolniki. Khi đã đến phố Miasnixkaya và không
còn nghe tiếng hò hét của đám đông nữa, bá tước bắt đầu hối hận. Ông bực mình
nhớ lại cái vẻ xúc động và sợ hãi mà ông ta đã để lộ ra trước mặt các thuộc hạ.
Ông nghĩ thầm bằng tiếng Pháp: “Đám cùng dân thật là kinh khủng, gớm guốc.
Chúng nó thật như người lang sói, phải có thịt tươi cho chúng thì mới yên được”.
“Bá tước! Chỉ có thượng đế mới xét xử chúng ta” - Raxtovsin chợt nhớ câu nói của
Verssaghin, và một cảm giác lạnh buốt khó chịu vụt luồn qua sống lưng ông ta.
Nhưng cảm giác đó chỉ thoáng qua trong giây lát, rồi bá tước Raxtovsin lại mỉm
cười khinh bỉ chế nhạo mình. “Ta còn nhiều nhiệm vụ khác, - Ông thầm nghĩ, - Cần
phải ổn định nhân tâm. Biết bao nạn nhân khác đã chết và đang chết vì công ích.
- Rồi ông ta bắt đầu nghĩ đến những bổn phận chung chung của ông ta đối với gia
đình của mình, đối với kinh đô của mình (nghĩa là đã được giao phó cho mình cai
trị) và đối với bản thân - nhưng bản thân đây không phải là Feodor Vaxilievich,
Raxtovsin (ông ta cho rằng Feodor Vaxilievich phải hy sinh cho công ích), mà lại
quan tổng đốc tư lệnh, người đại diện của chính quyền và người đã được hoàng đế
uỷ thác toàn quyền hành động. “Giá ta chỉ là Feodor Vaxilievich, thì con đường xử
trí của ta sẽ vạch ra một cách khác hẳn, nhưng đây lại phải bảo tồn cả tính mệnh
danh giá của một vị tổng đốc”. Trong khi khẽ lắc lư trên cái ổ díp mềm mại của
cỗ xe và không còn nghe tiếng la ó kinh khủng của đám đông nữa, Raxtovsin trở lại
bình tĩnh về thể chất và cũng như thói thường vân thế, đồng thời với trạng thái
bình tĩnh về thể chất thì lý trí cũng tìm ra những lý do cho ông ta trở lại
bình tĩnh về tinh thần. Ý nghĩ làm cho Raxtovsin bình tĩnh lại chẳng phải là một
ý gì mới mẻ. Kể từ khi khai thiên lập địa, kể từ khi loài người bắt đầu chém giết
nhau, chưa bao giờ có một người nào phạm một tội ác đối với đồng loại mà lại
khônng dùng ý nghĩ này để tự yên ủi. Ý nghĩa đó chính là công íchl, là phúc lợi
của những người khác. Một người không bị dục vọng khống chế thì không bao giờ
biết đến cái công ích này; nhưng một người đang nhúng tay vào một tội ác bao giờ
cũng biết rất rõ cái công ích đó là cái gì. Và giờ đây Raxtovsin cũng biết rõ
điều đó. Trong khi suy luận ông ta không những không tự trách mình về hành động
vừa rồi, mà còn tìm ra những lý do tự mãn về việc ông ta lợi dụng cái đó một
cách đúng lúc và có công hiệu - vừa trừng trị kẻ có tội mà lại vừa ổn định được
nhân tâm. “Verssaghin đã bị tòa xử tử hình - Raxtovsin thầm nghĩ (thật ra
Verssaghin chỉ bị viện nguyên lão xử phạt khổ sai) - Hắn là một tên gian tặc và
phản quốc; ta không thể tha cho hắn được, ngoài ra làm như vậy thật là nhât cử
lưỡng đắc3: ta đã cung cấp cho dân một vật hy sinh để cho họ yên tâm, và đồng
thời lại trừng trị được tên gian phi”. Về đến biệt thự và bắt tay vào sai bảo
những việc vụn vặt trong nhà, bá tước đã bình tĩnh hẳn lại. Nửa giờ sau bá tước
lên một chiếc xe thắng một bộ ngựa rất nhanh, cho đám xe qua cánh đồng
Xokolniki. Bây giờ ông ta không còn nhớ gì những việc vừa xảy ra nữa, chỉ suy
nghĩ đến những việc sẽ còn xảy ra sau này. Xe đang đi về phía cầu Yauxki, nơi
mà người ta bảo là Kutuzov hiện đang ghé lại. Bá tước Raxtovsin sắp sẵn trong
trí óc những lời trách cứ giận dữ và chua chát mà ông ta sẽ nói với Kutuzov, người
đã lừa dối ông ta. Ông sẽ cho con cáo già triều đình thấy rằng tất cả những tai
họa so việc bỏ ngỏ thủ đô, do việc nước Nga thất thủ (Raxtovsin nghĩ như vậy)
gây ra, đều là tại cái đầu óc lẩm cẩm của hắn ta cả. Trong khi sắp sẵn những lời
lẽ nói với Kutuzov, Raxtovsin giận dữ trở mình trên xe và hầm hầm đưa mắt nhìn
quanh. Cánh đồng Xokolniki vắng tanh. Chỉ về phía cuối, bên cạnh nhà tế bần và
nhà thương điên thấy có những tốp người mặc áo quần trắng và máy người đi lẻ
cùng ăn mặc như vậy đang băng qua cánh đồng, vừa đi vừa quát tháo và hoa chân
múa tay. Một trong những người đó chạy về phía xe. Bá tước Raxtovsin, người
đánh xe và mấy người lính long kỵ đều có một cảm giác mơ hồ sợ hãi vừa tò mò
khi nhìn những người điên thả rông này, và nhất là người đang chạy lại gần họ.
Bước lảo đảo trên đôi chân cao lòng khòng, tà áo phanh ra phất phới hai bên,
người điên này chạy lại rất nhanh, mắt nhìn chòng chọc vào Raxtovsin, cất giọng
khàn khàn quát tháo những tiếng gì không rõ và ra hiệu cho ông ta dừng xe lại. Mặt
người điên gầy gò và vàng vọt, râu ria nham nhở đám dài đám ngắn. Hai con ngươi
đen lánh như mã não của hắn ta đảo qua đảo lại, trợn ngược xuống phía dưới, để
lộ hai mảng lòng trắng màu nghệ. - Đứng lại! Đứng lại! Tao đã bảo đứng lại mà?
- người điên hét lên the thé, và lại hổn hển quát tháo cái gì không rõ, có vẻ
như ra lệnh, vừa quát vừa hoa chân múa tay. Hắn đã đến ngang tầm xe và chạy
song song bên cạnh. - Chúng nó đã giết tao chết ba lần, đã ba lần tao sống lại.
Chúng nó lấy đá đập tao, chúng nó đã đóng đinh tao lên cây thập tự. Tao sẽ sống
lại, sống lại, sống lại. Chúng nó xé xác tao ra. Vương quốc của Đức Chúa trời sẽ
sụp đổ. Tao sẽ phá đổ ba lần và ba lần sẽ dựng nó lại! - Hắn quát, mỗi lúc một
to giọng. Bá tước Raxtovsin bỗng tái mặt đi như khi đám đông vồ lấy
Verrssaghin. Ông ta quay đi, cất giọng run run nói với người xà ích. - Ch…o…
cho xe đi nhanh lên? Chiếc xe song mã lao nhanh hết tốc lực; nhưng hồi lâu ở
phía sau lưng, bá tước Raxtovsin còn nghe tiếng la hét thất thanh, rồ dại mỗi
lúc một xa dần, và trước mắt thì chỉ thấy cái mặt đẫm máu, lộ vẻ kinh ngạc và sợ
hãi của tên phản bội mặc áo tu lúp da chồn. Tuy kỷ niệm này rất mới mẻ, bấy giờ
Raxtovsin cũng cảm thấy rằng nó đã khắc sâu vào tim ông ta, khắc sâu đến bật
máu tim ra. Bây giờ ông đã thấy rõ ràng dấu vết máu của kỷ niệm này sẽ không
bao giờ phai nhạt, mà trái lại cái kỷ niệm khủng khiếp ấy sẽ càng ngày càng da
diết hơn, ác liệt hơn, cứ thế mà sống mãi trong lòng ông ta cho đến giờ chết.
Ông có cảm tưởng như đang nghe văng vẳng bên tai những lời ông đã nói: “Chém chết
nó đi, ta ra lệnh như vậy, nếu không chúng bay sẽ chết với ta!”. Ông thầm nghĩ:
“Tại sao ta lại nói như thế! Hình như ta đã buột miệng nói ra thì phải. Lúc đó
ta có thể không nói như vậy: nếu vậy thì đã chẳng có gì xảy ra hết”. Ông hồi tưởng
lại vẻ mặt sợ sệt rồi bỗng chuyển sang hằn học của người lính long kỵ đã giơ
gươm chém vào tên phản tặc và cái nhìn lặng lẽ, rụt rè và đầy trách móc của người
thanh niên mặc áo tu lúp đã ngước lên nhìn ông”. Nhưng ta làm như vậy có phải
vì ta đâu. Ta đã buộc lòng phải làm như vậy, Đám dân đen, tên phản tặc công
ích! - ông nghĩ thầm. Bên cầu Yauxki quân lính vẫn còn chen chúc. Khí trời oi bức,
Kutuzov, vẻ ủ dột, cau có, đang ngồi trên một chiếc ghế dài ở dầu cầu và lấy
chiếc roi vẽ loằng ngoằng trên cát, khi chiếc xe song mã lăn ầm ầm đến đỗ cạnh
chỗ ông. Một người mặc quân phục cấp tướng đội mũ có ngũ lông, mắt đảo qua đảo
lại không biết vì sợ hãi hay vì tức giận, tiến lại gần Kutuzov và bắt đầu nói với
ông một câu gì bằng tiếng Pháp. Đó là bá tước Raxtovsin. Ông ta nói với
Kututzov rằng ông ta đến đây là vì nay Moskva không còn nữa, thủ đô không còn nữa,
chỉ có quân đội mà thôi. Ông ta nói: - Giá đại nhân đừng nói với tôi rằng đại
nhân sẽ không bỏ Moskva mà không giao chiến, thì cơ sự sẽ khác hẳn, có đâu đến
nông nỗi này! Kutuzov đưa mắt nhìn Raxtovsin và dường như không hiểu người ta
nói gì với mình, ông ra sức nhìn kỹ gương mặt của người đang nói như để tìm một
ý nghĩ gì đặc biệt phản chiếu trên gương mặt ấy. Raxtovsin đâm luống cuống: ông
ta im bặt. Kutuzov khẽ lắc đầu và vẫn nhùl chằm chặp vào mắt Raxtovsin, ông nói
khẽ: - Phải, tôi sẽ không bỏ Moskva mà không chiến đấu. Không biết khi có nói
câu này Kutuzov mải nghĩ đến một việc gì khác hẳn, hay ông ta biết rõ nó vô
nghĩa hết sức mà vẫn cố ý nói ra; nhưng bá tước Raxtovsin không đáp lấy một câu
nào, vội, vàng bỏ ra chỗ khác. Và lạ thay! Quan tổng đốc tư lệnh thành Moskva,
bá tướcRaxtovsin kiêu hãnh, cầm lấy một ngọn roi, bước lại gần cầu vừa hò hét vừa
đánh đuổi những chiếc xe tải đang chen chúc ở đầu cầu. Chương 25 Vào khoảng gần
bốn giờ trưa, quân đội của Mura tiến vào Moskva. Đi trước là một chi đội phiêu
kỵ Vurtemberg, và tiếp theo là đích thân “quốc vương thành Napoli” [234] cưỡi
ngựa cùng đi với một đoàn tuỳ giá rất đông. Vào khoảng giữa Arbat, gần Lilolai
Yaivlenny, Mura dừng lại chờ tin tức của đạo tiến quân loan tin báo về tình
hình của thành “Kremlin”. Một tốp người gồm những cư dân ở lại Moskva tụ tập lại
xung quanh Mura. Mọi người đều rụt rè và ngỡ ngàng ngắm nghía ông chỉ huy kỳ quặc
để tóc dài, quân phục thêu thùa đầy những kim tuyến, mũ cắm đầy những lông
chim. - Thế nào, Sa hoàng của họ đấy à? Trông cũng bảnh đấy chứ! - Trong đám
đông có tiếng nói khẽ. Một viên thông ngôn cưỡi ngựa lại gần. Trong đám đông có
tiếng giục nhanh: - Cất mũ đi. Cất. Viên thông ngôn hỏi một người gác cổng già,
xem từ đây đến thành Kreml có còn xa không? Lão gác cổng nghe cái giọng Ba Lan
lạ tai quá, không nhận ra rằng đó là tiếng Nga không hiểu viên thông ngôn muốn
nói gì, và lẩn ra sau lưng mấy người khác. Mura cho ngựa bước lại gần viên
thông ngôn, và bỗng có tiếng người cùng trả lời một lúc. Một viên sĩ quan Pháp
từ đạo tiến quân trở lại báo với Mura rằng cổng thành đã đóng và hình như có
quân mai phục bên trong. - Được! - Mura nói, đoạn quay về phía một sĩ quan
trong đoàn tuỳ tùng, ra lệnh đem bốn khẩu khinh pháo bắn vào cổng thành. Đội
pháo binh từ đạo quân đi sau Mura tiến ra vào đoàn xe kéo pháo chạy dọc theo phố
Arbat. Đi đến cuối phố Vorevienka, đội pháo binh dừng lại và xếp thành thế trận
trên quảng trường. Mấy viên sĩ quan Pháp cho bố trí các khẩu đại bác và bắc ống
nhòm nhìn vào thành Kreml. Trong thành bỗng vẳng ra tiếng chuông nguyện buổi
chiều. Hồi chuông làm cho quan Pháp hoang mang lo lắng. Họ tưởng là hồi chuông
báo động kêu gọi dân chúng cầm vũ khí chạy về phía cổng Kutafiev. Cổng này có
chống thêm những khúc gỗ và những tấm ván. Người sĩ quan vừa dẫn đội bộ binh chạy
lại phía cổng thì từ phía trong cổng nổ ra hai phát súng trường. Viên tướng đứng
cạnh bốn khẩu pháo liền ra lệnh cho viên sĩ quan dẫn tốp lính chạy lùi lại.
Trong cổng còn nghe thêm ba tiếng súng nổ. Một phát súng trường
bắn trúng chân một người lính Pháp, phía sau đống gỗ ván chống ở cạnh cổng bỗng
vang lên mấy tiếng reo kì lạ của một nhóm người không đông lắm. Vẻ vui tươi và
điềm tĩnh trên gương mặt tên tướng Pháp, các sĩ quan và binh lính Pháp, bỗng
cùng một lúc, răm rắp như một mệnh lệnh nhường chỗ cho một vẻ mặt đăm chiêu biểu
lộ tinh thần sẵn sàng chiến đấu và chịu đựng đau khổ. Đối với họ, kể từ viên thống
soái cho đến người lính thường chỗ này không phải là Vozdvizenka, Mokhovaya,
Kutuafia hay là cửa ô Troixki mà là một địa điểm mới của chiến trường mới, nơi
có, lẽ sắp xảy ra một chận huyết chiến. Và mọi người đều chuẩn bị bước vào trận
chiến đấu này: những tiếng reo trong cổng đã im bặt. Bốn khẩu pháo đã được đẩy
tới. Mấy người pháo binh thổi cho bùi nhùi cháy to lên. Viên sĩ quan hô to: “Bắn!”
và hai tiếng đạn rít kế tiếp nhau. Loạt đạn ria vỗ đôm đốp vào nền đá và đống gỗ
ván ở cổng thành; và hai đám khói lớn từ quảng trường bốc lên. Tiếng vang của
loạt đạn từ bức thành đá của điện Kremli dội ra im đi được một lát thì trên đầu
quân Pháp bỗng nghe có một âm thanh kỳ lạ. Một đám quạ đông hàng nghìn con bay
lên lượn vòng trên thành, kêu quang quác và vỗ cánh rào rào. Đồng thời từ cánh
cổng vang lên một tiếng cười thét đơn độc và từ sau làn khói hiện ra một bóng
người mặc kaftan không đội mũ. Người đó cầm một khẩu súng chĩa vào quân Pháp. Bắng
viên sĩ quan pháo binh lại hô và một phát súng trường cùng hai phát đại bác
cùng nổ vào một lúc. Khói lại phủ kín cổng thành. Sau đống gỗ ván không thấy động
đậy gì nữa và đám quân lình và sĩ quan Pháp lại gần cổng. Trước cổng thành có
ba người bị thương và bốn người chết nằm ngổn ngang. Hai người mặc áo kaftan chạy
dọc theo bức thành, về phía Znamenka. Viên sĩ quan chỉ đống gỗ và mấy xác chết,
nói: - Hốt đi! Quân Pháp bắn mấy người bị thương cho chết hẳn và quăng xác qua
tường. Những người ấy là ai, thì chẳng có người nào biết. Người ta chỉ có: “Hốt
đi!” rồi quẳng đi; về sau họ lại được mang đi lần nữa, cho khỏi thối. Chỉ có một
mình Tyer dành cho vong hồn họ mấy dòng chữ bao hàm nhiều ý nghĩa: “Những kẻ khốn
nạn ấy đã xông vào thành Kreml thần thánh kiếm được mấy khẩu súng trong kho vũ
khí và bắn (cái quân khốn nạn) vào người Pháp. Người ta đã chém chết mấy tên và
quét sạch chúng ra khỏi điện Kremli”. Họ báo cáo với Mura là đường vào thành đã
mở. Quân Pháp tiến vào cổng thành và bắt đầu đóng thành doanh trại ở quảng trường
nguyên lão viện. Quân lính vứt ghế ra cửa sổ nguyên lão viện để nhóm bếp. Những
đội quân khác kéo qua điện Kreml và chia nhau hạ trại ở Mozaixeyka, Lebianka,
Tverkaya, Nikolxkaya. Chẳng có nơi nào còn chủ nhà nữa nên quân Pháp không đóng
như khi trú quân ở nhà dân, mà lại đóng thành một doanh trại dải rộng ra trong
thành phố. Mặc dầu rách rưới đói khát, mệt lả và chỉ còn được một phần ba quân
số cũ, quân Pháp vẫn tiến vào Moskva thành đội ngũ chỉnh tề. Đó là một quân đội
đã mỏi mệt, kiệt quệ nhưng vẫn là một quân đội thiện chiến hùng mạnh. Nhưng chỉ
còn là một quân đội cho tới khi các đơn vị phân tán ở rải rác trong các khu phố:
quân lính vừa chia nhau vào ở các tòa nhà trống trải và sang trọng trong thành
thì quân đội đã vĩnh viễn mất đi, và thay vào đó là một thứ gì chẳng phải là
dân, chẳng phải là lính, mà là một hạng trung gian, thường gọi là những kẻ đi
hôi của. Năm tuần sau, khi chính những con người đó ra khỏi Moskva, thì họ
không còn là một quân đội nữa. Đó là một đám người đi hôi của, trong đó ai nấy
đều chở hay mang theo một đống đồ đạc mà họ cho là quý giá hay cần dùng. Mục
đích của mỗi người khi ra khỏi Moskva không còn là chinh phục đất người như trước
kia nữa, mà chỉ là làm sao giữ lại những của cải đã vớ được. Giống như con khỉ
thò tay vào hũ bốc được một nắm hạt dẻ rồi không rút tay ra được vì miệng hũ
quá hẹp, nhưng vẫn không chịu thả hạt dẻ ra, cứ thế mà chịu chết, quân Pháp khi
rút khỏi Moskva hẳn là cũng sẽ phải chết vì cứ cố mang theo những vật đã cướp
được mà không thể nào bỏ những vật ấy lại, cũng như con khỉ không thể nào bỏ lại
nắm hạt dẻ. Mười phút sau khi một trung đoàn Pháp tiến vào một khu phố nào đấy ở
Moskva và đã không còn lại một người lính hay một sĩ quan nào nữa trong các
khung cửa sổ có thể thấy thấp thoáng những con người mặc áo ca-pốt và đi ghệt,
cười ha hả đi lang thang khắp các phòng; trong các gian chứa thức ăn và trong
các hầm rượu cũng có những người như vậy đang tha hồ sử dụng các thứ lương thực;
trong các sân cũng có những người như vậy đang mở và đập phá các cửa vựa thóc
và tàu ngựa; trong các bếp họ nhóm lửa, xắn tay áo lên, luộc, nấu, rán, nhào bột,
dọa nạt đàn bà trẻ con, trêu cho họ cười, vuốt ve họ. Và những người ấy thì dâu
đâu cũng có rất nhiều, trong các cửa hiệu trong các nhà; nhưng quân đội thì
không còn nữa. Ngay hôm ấy các sĩ quan chỉ huy Pháp đã ra hết lệnh này đến lệnh
nọ cấm các đơn vị không được phân tán trong thành phố, nghiêm cấm việc hành
hung cư dân và trộm cắp của cải, ấn định ngay tối hôm ấy sẽ tổng kiểm điểm quân
số; nhưng dù có tiến hành biện pháp gì đi nữa thì những con người mà trước đây
đã từng làm thành một quân đội, đều vẫn cứ tràn dần ra khắp cái thành phố trống
trải giàu có và lắm tiện nghi, lắm thức ăn uống này. Moskva không còn dân cư nữa,
và như nước thấm vào cát, quân lính bị hút sâu vào các phố phường từ điện Kreml
là nơi họ vào trước tiên, tỏa ra bốn phía như những cánh sao, không gì cưỡng lại
được. Mấy người lính kỵ mã vào nhà một người lái buôn còn nguyên đồ đạc, tầu ngựa
rộng rãi thừa chỗ buộc ngựa, nhưng vẫn sang choán thêm ngôi nhà bên cạnh vì họ
có cảm tưởng là nhà này còn tốt hơn nữa. Nhiều người chiếm đến ba bốn nhà, lấy
phấn viết tên mình ở trước cổng, cãi cọ và thậm chí còn đánh nhau với đơn vị
khác để tranh nhà. Chưa kịp dọn xong chỗ ở, quân lính đã chạy ra ngắm cảnh phố
phường và khi nghe đồn là dân cư đã bỏ hết của cải lai, họ ùa nhau chạy đến những
nơi nào có thể vớ được nhiều đồ vật quý giá. Các sỹ quan chỉ huy đi gọi quân
lính trở về, cũng bất giác làm theo họ ở khu Karetny Riad có những cửa hàng
đóng xe còn để lại rất nhiều xe cộ, thế là các tướng tá tấp nập kéo đến để chọn
xe. Những người dân còn ở lại mời các sỹ quan chỉ huy về nhà, mong dựa vào họ để
khỏi bị quân lính cướp bóc. Của cải nhiều vô số tưởng chừng không sao kể xiết;
quanh những nơi có quân Pháp đóng, đâu đâu cũng thấy còn những nơi chưa khám
phá, chưa bị chiếm và quân Pháp cứ có cảm giác là những nơi ấy, lại còn có nhiều
của cải hơn. Và Moskva nỗi lúc một hút sâu quân Pháp vào lòng. Khi đổ nước xuống
đất khô, thì nước cũng biến mất, mà đất khô cũng không còn; khi một quân đội
đói khát tiến vào một thành phố trù phú bị bỏ trống cũng vậy; quân đội cũng biến
mất, mà thành phố trù phú cũng chẳng còn: chỉ còn lại rác rưởi, trộm cắp và hỏa
hoạn. Người Pháp gán việc đốt cháy Moskva cho lòng ái quốc hung tàn và
Raxtovsin; người Nga gán việc đó cho sự tham tàn dã man của quân Pháp. Thật ra
không có và không thể có nguyên nhân nào gây nên vụ hỏa hoạn Moskva, nếu hiểu
nguyên nhân đây là phần trách nhiệm của một người hay một số người nào đó tới
Moskva cháy là vì nó được đặt vào những điều kiện mà bất cứ thành phố nào làm bằng
gỗ cũng phải cháy, bất luận trong thành phố đó có hay không có một trăm ba mươi
cái vòi chữa cháy hạng tồi, Moskva tất phải cháy là vì dân cư đã đi hết. Nó
cũng cháy một cách tất nhiên như một đống vỏ bào tất phải cháy nếu cứ có những
tán lửa liên tiếp rơi xuống trong mấy ngày liền. Một thành phố làm bằng gỗ mà
ngay khi các dân cư các chủ nhà còn ở lại và trong thành phố còn có một đội cảnh
sát, hầu như ngày nào cũng có đám cháy, thì không thể nào không cháy khi trong
thành phố không có dân ở nữa mà chỉ có những đội quân hút thuốc, lấy ghế của viện
nguyên lão ra đun bếp trên quảng trường của viện, mỗi ngày hai lần thổi nấu.
Vào thời bình, chỉ cần có những đơn vị bộ đội trú quân ở trong các làng thuộc một
địa phương nhất định là số đám cháy trong địa phương ấy tăng lên. Thế thì khả
năng xảy ra hỏa hoạn còn tăng lên đến chừng nào khi một đội quân ngoại quốc
đóng trong một thành phố bằng gỗ không dân? Cái lòng ái quốc hung tàn của
Raxtovsin và sự tham tàn dã man của quân Pháp không hề dính dáng gì ở đây cả.
Moskva cháy là vì những tẩu thuốc, những cái bếp, những đống lửa, vì sự cẩu thả
của quân lính địch, của những kẻ ở trong nhà nhưng không phải là chủ nhà. Và
chăng dù có những kẻ cố tình đi đốt chăng nữa - điều này rát khó tin, vì chẳng
có lý do gì để đốt nhà, và dù sao đốt nhà như vậy cũng là một công việc khó
khăn và nguy hiểm, thì cũng không thể xem những người đó là nguyên nhân, bởi vì
không có họ thì cơ sự cũng vẫn thế. Dù người Pháp lấy làm thích thú buộc tội
cho tính hung tàn của Raxtopsin, dù người Nga lấy làm thích thú buộc tội cho
tên giặc Bonaparte, rồi về sau lại cho rằng bàn tay nhân đạo họ đã giơ ngọn đuốc
anh hùng lên đốt cháy kinh đô, thì cũng không thể nào không thấy rằng vụ hỏa hoạn
này không thể có một nguyên nhân trực tiếp như vậy, bởi vì thế nào rồi Moskva
cũng phải cháy, như bất cứ làng nào, bất cứ nhà máy nào, bất cứ ngôi nhà nào mà
các chủ nhà đã bỏ đi để cho người lạ vào làm chủ và tha hồ nấu nướng. Moskva đã
bị dân đốt cháy, quả đúng như vậy; nhưng đây không phải là những người dân ở lại
trong thành phố mà là những người dân đã bỏ đi. Khi bị địch quân chiếm đóng,
Moskva không còn nguyên vẹn được như Berlin, Viên và các thành phố khác, chỉ vì
dân cư của nó không bưng bánh mỳ và muối [235] , không mang chìa khóa [236] ra
đón quân Pháp, mà lại bỏ thành phố ra đi. Chương 26 Suốt ngày mồng hai tháng
chín, quân Pháp ngấm dần vào Moskva, tỏa rộng ra bốn phía như những cánh sao. Đến
tối ngày hôm ấy nó mới ngấm đến tận khu vực mà Piotr hiện trú ngụ. Sau hai ngày
vừa qua sống cô độc trong một trạng thái gần như bệnh điên, một ý nghĩa độc nhất
đang ám ảnh chàng. Chàng cũng không biết ý nghĩ này đến với chàng như thế nào
và từ bao giờ, nhưng bây giờ nó khống chế chàng dến nỗi chàng không còn nhớ gì
những việc xảy ra trong quá khứ, mà cũng chẳng hiểu tí gì về những việc đang diễn
ra hiện nay; và tất cả những điều mà chàng thấy trước mắt và nghe bên tai đều mờ
ảo như trong giấc mộng. Piotr bỏ nhà ra đi chỉ vì muốn thoát khỏi những yêu cầu
rối ren hỗn tạp của cuộc sống đang vấy bọc lấy chàng như một màng lưới mà trong
tình trạng hiện nay chàng không sao đủ sức gỡ ra được… Chàng đến nhà Ioxif
Alekxeyevich lấy cớ là để chọn sách vở giấy tờ của người quá cố, nhưng thực ra
chỉ là để tìm cách khuây khỏa những mối lo âu bứt rứt của cuộc sống. Và trong
tâm trí chàng, những kỷ niệm về Ioxif Alekxeyevich gắn liền với cái thế giới của
những tư tưởng vĩnh hằng yên tĩnh và trang nghiêm, hoàn toàn trái ngược với những
nỗi lo lắng rối ren mà chàng đang cảm thấy mình bị lôi cuốn vào. Chàng tìm ra một
nơi trú ẩn tĩnh mịch, và quả nhiên đã tìm thấy chỗ ẩn náu đó trong gian phòng
làm việc của Ioxif Alekxeyevich. Trong căn phòng im phăng phắc, khi chàng ngồi
xuống, chống hai khuỷu tay lên cái bàn giấy phủ bụi của người quá cố trong tưởng
tượng của chàng lần lượt hiện ra, thanh thản và đầy ý nghĩa, những kỷ niệm của
những ngày vừa qua, đặc biệt là của trận Borodino và cái cảm giác mà chàng
không sao cưỡng nổi - rằng mình vô nghĩa và dối trá quá chừng so với sự chân thật,
giản dị và mạnh mẽ của lớp người đã in sâu vào lòng chàng thành một chữ giản
đơn: họ. Khi Geraxim vào phòng đột ngột làm cho chàng sực tỉnh, chàng bỗng nảy
ra ý nghĩ mình sẽ cùng nhân dân tham dự vào công cuộc phòng thủ Moskva sắp tới
mà chàng biết là đã được dự định. Và để thực hiện ý định ấy chàng lập tức bảo
Geraxim kiếm cho chàng một chiếc áo kaftan và một khẩu súng ngắn, và cho người
lão bộc biết rõ là chàng sẽ giấu kín tên tuổi và ở nhà Ioxif Alekxeyevich. Rồi,
trong cái ngày đầu sống cô độc và nhàn rỗi (Piotr dã mấy lần cố gắng lưu ý đến
cái bản thảo viết tay của hội Tam điểm, nhưng không được), chàng nhiều lần nhớ
đến ý nghĩa thần bí của cái quan hệ giữa tên chàng với bên Bonaparte. Russie
Besuhof [237] , là người có sứ mệnh chấm dứt sự hoành hành của con ác thú ấy.
Trước đây chàng cũng đã nhiều lần nghĩ đến điều này, nhưng đó chỉ là một ước mơ
vụt thoáng qua trong tưởng tượng một cách vô cớ và không để lại dấu vết gì. Sau
khi mua được chiếc áo kaftan (chỉ nhằm mục đích tham dự vào việc bảo vệ Moskva
và nhân dân), Piotr đã gặp gia đình Roxtov, và khi Natasa đã nói với chàng :
“Anh ở lại à? Chà, hay quá!” thì chàng bỗng có ý nghĩ rằng quả cũng hay thật,
dù Moskva có thất thủ thì chàng cũng nên ở lại để hoàn thành cái nhiệm vụ tiền
định cho chàng. Ngày hôm sau, với một ý nghĩ duy nhất là quyết không tiếc thân
cho mình và không thua kém họ chút nào, Piotr đã ra cửa ô Trigorư. Nhưng khi
chàng quay về nhà vì đã biết rõ người ta không bảo vệ thì điều mà trước kia
chàng xem như một khả năng thôi nay đã trở thành một việc tất nhiên phải làm và
không sao tránh khỏi. Chàng nhất định phải dấu kín tên họ ở lại Moskva tìm cách
gặp Napoléon và giết hắn đi: một là chết, hai là chấm dứt cơn hoạn nạn của toàn
thể châu Âu, cơn hoạn nạn mà Piotr cho là chỉ do một mình Napoléon gây ra.
Piotr biết rất rõ vụ mưu sát Napoléon do người sinh viên Đức [238] tiến hành ở
Viên năm 1809, và cũng biết người sinh viên đó đã bị xử bắn. Và điều nguy hiểm
có thể hy sinh cả tính mạng, trong khi thực hiện ý định lại càng cổ vũ Piotr
thêm. Hai tình cảm có sức mạnh ngang nhau không sao cưỡng nổi đang lôi cuốn
Piotr tới chỗ thực hiện ý định đó. Trước hết, Piotr thấy mình nhất thiết phải
hy sinh và đau khổ khi đã nhận thức được tai họa chung: Đó chính là cái tình cảm
đã khiến chàng đến Mozaisk vào ngày hai mươi nhăm tháng trước và dấn thân vào
nơi lửa đạn, rồi đến nay bỏ nhà ra đi, từ giã cảnh sinh hoạt sang trọng và xa xỉ
đến ngủ trên một chiếc đi-văng cứng không cởi áo ngoài, và cũng chia sẻ bữa ăn
với Geraxim; tình cảm thứ hai là lòng khinh miệt mơ hồ mà chỉ riêng người Nga mới
có đối với tất cả những cái gì ước lệ giả dối, nhân tạo, đối với tất cả những
cái gì mà người đời thường xem là hạnh phúc tuyệt dỉnh của nhân loại. Lần đầu
tiên, Piotr có cái tình cảm kỳ lạ và đầy sức quyến rũ ở cung Xlobodxki, khi mà
chàng chợt hiểu rằng của cải, quyền binh, tính mệnh, tất cả những điều mà con
người ta ra sức xếp đặt và giữ gìn - Tất cả những thứ đó nếu có chút giá trị gì
thì chẳng qua cũng là ở cái khoái cảm mà người ta có được khi vứt bỏ nó đi. Đó
chính là cái tình cảm khiến người lính chí nguyện đem nướng đồng kô-pếch cuối
cùng của mình trong quán rượu, khiến người quá chén vô cớ đập vỡ gương và kính,
tuy cũng biết rằng sẽ phải đem những đồng tiều cuối cùng trong túi ra đền. Đó
là cái tình cảm khiến người ta làm những việc điên rồ (theo con mắt người tục)
như để thử thách sức mạnh và quyền lực của mình, cái tình cảm chứng tỏ rằng có
một tòa án cao cả đứng ở bên trên những quy ước của nhân loại và xét xử cuộc sống.
Từ ngày Piotr thử nghiệm lần đầu tiên cái tình cảm này ở cung Xlobodxki, chàng
đã luôn luôn chịu ảnh hưởng của nó, nhưng mãi đến bây giờ chàng mới có khả năng
thỏa mãn tình cảm đó một cách trọn vẹn. Hơn nữa, trong giây phút này việc mà
Piotr đã làm theo hướng ấy khiến chàng giữ vững ý định và không cho phép chàng
từ bỏ nó nữa. Việc chàng bỏ nhà ra đi, chiếc áo kaftan, khẩu súng ngắn, những lời
chàng nói với gia đình Roxtov rằng chàng sẽ ở lại Moskva, tất cả những điều đó
không những sẽ mất hết ý nghĩa, mà còn lại đâm ra đáng khinh và lố bịch nữa
(Piotr rất sợ điều này), nếu như sau đó chàng lại rời Moskva ra đi như những
người khác. Cơ thể của Piotr lúc bấy giờ - Đó là lệ thường đối với bất kỳ ai -
Cũng phù hợp với tâm trạng của chàng. Những thức ăn thô tạp mà chàng vốn không
quen ăn, những cốc rượn vodka mà chàng uống mấy hôm nay, tình trạng thiếu rượu
nho và xì-gà, bộ đồ lót bẩn lâu ngày không thay, hai đêm gần như mất ngủ trên
chiếc đi-văng ngắn thay giường, tất cả những cái đó khiến cho Piotr luôn luôn ở
trong tình trạng thần kinh khích động gần như điên. Bấy giờ đã hơn một giờ
trưa. Quân Pháp đã tiến vào Moskva. Piotr biết thế, nhưng chàng vẫn chưa hành động,
mà chỉ ngồi nghĩ đến ý định của mình, suy đi tính lại thật tỉ mỉ những việc sẽ
làm. Trong khi mơ tưởng như vậy, chàng không hình dung được rõ rệt khi chàng hoạt
động, khi Napoléon chết sẽ ra sao, nhưng lại hình dung được cảnh mình bị sát hại
và thái độ dũng cảm của mình một cách rõ rệt lạ thường, và thấy khoái trá nhưng
cũng buồn buồn khi nghĩ đến cảnh ấy. “Phải, vì mọi người, một mình ta phải làm
tròn việc đó, hay là chết! - Pier thầm nghĩ. - Phải, ta sẽ đi… rồi đột nhiên…
Dùng súng hay dùng hay dao găm?… thì cũng thế thôi. Đây không phải là cá nhân
ta, đây là bàn tay của Thượng đế trừng phạt ngươi… ta sẽ nói thế (Piotr sắp sẵn
những lời sẽ đem ra nói khi giết Napoléon) - “Thôi được các ngươi bắt ta đi,
hay hành hình ta đi” - Piotr nhẩm nói một mình vẻ mặt buồn rầu nhưng rắn rỏi, đầu
cúi gằm. Trong khi Piotr đứng ở giữa phòng suy nghĩ mình như vậy thì cửa phòng
bỗng mở toang ra và Makar Alekxeyevich xuất hiện trên ngưỡng cửa. Cái dáng dấp
xưa nay vẫn rụt rè của hắn ta bây giờ đã thay đổi hẳn. Chiếc áo dài của hắn
phanh rộng ra; mặt hắn đỏ gay và trông rất dễ sợ. Rõ ràng là hắn đang say rượu.
Thoạt mới trông thấy Piotr, hắn luống cuống một lúc, nhưng khi nhận thấy vẻ mặt
chàng cũng có vẻ luống cuống, hắn dạn dĩ lên ngay và bước loạng choạng trên đôi
chân khẳng kheo tiến vào giữa phòng. - Chúng nó sợ rồi. - Makar Alekxeyevich
nói, giọng khàn khàn, có vẻ tin cậy. - Tôi đã bảo là tôi không hàng, tôi đã bảo
mà… có phải không thưa ngài?- Hắn ngẫm nghĩ một lát rồi chợt trông thấy khẩu
súng ngắn để trên bàn, hắn chộp lấy một cách nhanh nhẹn không ngờ và chạy ra
hành lang. Geraxim và người gác cổng chạy theo Makar Alekxeyevich và cố giật khẩu
súng ra. Piotr ra hành lang, nhìn theo lão dở điên dở dại, vừa thấy thương vừa
ghê tởm. Makar Alekxeyevich nhăn nhó vì đang cố lấy gân giữ khẩu súng lại, cất
tiếng khàn khàn quát tháo huyên thuyên, chắc là đang tưởng tượng ra một việc gì
long trọng lắm. - Báo động! Xung phong! Chỉ láo, không tước được súng của tao
đâu! - Hắn quát. - Thôi xin ông thôi cho, ông làm ơn bỏ súng ra cho. Kìa,
ông!…- Geraxim tìm cách đẩy hắn vào trong nhà. - Mi là ai? Bonapate? - Makar
Alekxeyevich quát lên. - Như thế không tốt đâu; ông ạ. Xin mời ông về phòng nghỉ
một chút. Xin ông thả khẩu súng ra cho. - Xéo ngay, hỡi tên nô lệ đáng khinh
kia! Chớ có chạm vào người ta! Người thấy chưa?- Makar Alekxeyevich quát, tay
hoa khẩu ngắn. - Xung phong! Geraxim nói thầm với người gác cổng: - Nắm lấy! Họ
chộp lấy hai cánh tay Makar Alekxeyevich và kéo vào phía cửa. Trong phòng ngoài
vang lên những tiếng rú khàn khàn của người say rượu đang kêu thất thanh và tiếng
người lôi kéo nhau huỳnh huỵch. Bỗng một tiếng rú khác, một tiếng rú the thé của
một người đàn bà từ ngoài thềm đưa vào, rồi bà nấu bếp chạy vào phòng ngoài.
- Chúng nó đấy! Cha mẹ ơi! Đúng là chúng nó rồi… Bốn đứa cưỡi
ngựa! - Bà ta thét. Geraxim và người gác cổng thả Makar Alekxeyevich ra và
trong dãy hành lang bây giờ im phăng phắc nghe rõ mồn một tiếng mấy bàn tay gõ
lên cánh cửa ra vào.
Chương 27 Piotr đã đinh ninh tự nhủ rằng từ bây giờ cho tới
khi hoàn thành ý định chàng sẽ không để lộ tên họ mình ra và cũng sẽ giấu kín
không cho ai biết là chàng biết tiếng Pháp. Chàng đứng bên cánh cửa hé mở trong
dãy hành lang, định là hễ quân Pháp vào thì sẽ lánh mặt ngay. Nhưng quân Pháp
đã vào mà Piotr vẫn đứng yên ở cửa: một sự tò mò không sao khắc phục nổi đã giữ
chàng lại. Cả thảy có hai người Pháp. Người thứ nhất là một viên sĩ quan; một
người cao lớn, xốc vác và đẹp trai, người kia chắc là mộ người lính hay một người
cần vụ vì đấy, dáng người thấp bé, gầy gò nước da đen sạm, má hóp, vẻ mặt ngờ
nghệch. Viên sĩ quan chống một chiếc can đi khập khiễng bước vào hành lang. Đi
vào được mấy bước, viên sĩ quan như đã yên chí rằng đây là một chỗ ở tốt, bèn dừng
lại, quay về phía hai người lính đang đứng ở phía ngoài cổng, lớn tiếng sai họ
dắt ngựa vào. Làm xong công việc đó, viên sĩ quan đưa tay lên sửa lại bộ ria,
khuỷu tay khuỳnh ra trông rất ngang tàng, rồi đưa bàn tay chạm vào vành mũ. -
Chào tất cả! - viên sĩ quan mỉm cười nói, đưa mắt vui vẻ nhìn quanh. Không ai
đáp lại một tiếng. Viên sĩ quan quay sang nhìn Geraxim hỏi: - Ông là chủ nhà phải
không? Geraxim sợ sệt và bỡ ngỡ nhìn viên sĩ quan. - Quắc-tia, quắc-tia [239] ,
chỗ ở ấy mà - viên sĩ quan nói, miệng mỉm một nụ cười hồn hậu và ra vẻ bề trên,
đưa mắt xuống ông già thấp bé. - Người Pháp rất hiền lành. Có quái gì đâu nào!
Thôi đừng giận, ông bạn già nhé! - viên sĩ quan vừa nói thêm vừa vỗ vai Geraxim
bấy giờ lặng thinh, có vẻ hoảng sợ. - Chà! thế ra trong cửa hiệu này không có
ai biết nói tiếng Pháp à? - Người Pháp nói thêm, đưa mắt nhìn quanh và bắt gặp
đôi mắt của Piotr, Piotr vội lảng đi. Viên sĩ quan lại quay về phía Geraxim, bảo
hắn ta dẫn hắn đi xem các phòng trong nhà. - Ông chủ, không có lớ, tôi, không
hiểu lớ. - Geraxim nói, ý chừng lão cho rằng nói trọ trẹ đi như vậy thì người
Pháp kia may ra mới hiểu. Viên sĩ quan Pháp mỉm cười xòe hai bàn tay ra khua
khua trước mũi Geraxim để tỏ ra rằng hắn ta cũng chẳng hiểu gì nốt rồi khập khiễng
bước về phía cánh cửa có Piotr đứng. Piotr đã toan lẩn đi, nhưng ngay lúc ấy
chàng trông thấy Makar Alekxeyevich tay cầm súng ngắn từ cửa nhà bếp lù lù bước
ra. Với cái vẻ tinh quái của một người điên Makar Alekxeyevich đưa mắt nhìn
viên sĩ quan Pháp từ đầu đến chân rồi giơ súng lên nhằm. - Xung phong! - Người
say rượu quát to và luồn ngón tay vào bấm cò. Viên sĩ quan Pháp nghe tiếng quát
giật mình quay lại, và cũng ngay lúc ấy Piotr đã lao người vào Makar
Alekxeyevich. Trong khi Piotr nắm lấy khẩu súng ngắn và nhấc bổng lên, người
say rượu đã bấm trúng cò và một phát súng nổ choáng tai, khói thuốc bao bọc lấy
mọi người. Người Pháp tái mặt đi và chạy ra cửa. Quên mất ý định giấu không cho
ai biết mình biết tiếng Pháp, Piotr giật khẩu súng ngắn vứt đi, và chạy lại gần
viên sĩ quan nói với hắn bằng tiếng Pháp: - Ông không bị thương chứ? - Hình như
không, - Viên sĩ quan vừa đáp vừa nắn nắn khắp người - nhưng lần này thì suýt nữa
toi mạng - hắn nói thêm, tay chỉ vào chỗ vừa bị sứt ở trên tường, rồi đưa mắt
nghiêm nghị nhìn Piotr, hắn hỏi - Người này là ai? - Ồ tôi thật vô cùng ân hận
về việc xảy ra, - Piotr nói nhanh, bây giờ chàng đã quên hẳn vai trò của mình.
- Đó là một người điên, một người khốn khổ chẳng biết mình làm gì nữa. Viên sĩ
quan lại gần Makar Alekxeyevich và túm lẩy cổ áo hắn. Makar Alekxeyevich, môi
trề xuống, người lắc lư dựa vào tường, như người ngủ gật. - Đồ kẻ cướp, mày sẽ
biết tay tao - người Pháp bỏ tay ra nói - Người Pháp chúng tôi rất khoan hồng
sau khi thắng trận, nhưng chúng tôi không dung thứ những kẻ phản trắc! - Hắn
nói thêm, vẻ mặt trang trọng và nghiêm khắc, tay làm một cử chỉ cương quyết
trông rất đẹp mắt. Piotr tiếp tục dùng tiếng Pháp xin viên sĩ quan đừng chấp
làm gì một kẻ điên rồ say rượu. Người Pháp lặng thinh nghe chàng nói, vẻ mặt lầm
lầm vẫn không thay đổi, rồi bỗng mỉm cười ngoảnh về phía Piotr, im lặng nhìn
chàng một lát. Trên gương mặt tuấn tú của hắn hiện lên một sắc thái dịu dàng rất
bi kịch. Hắn chìa tay ra. - Ông đã cứu sống tôi! Ông là người Pháp - Hắn nói. Đối
với mỗi người Pháp, đó là một kết luận chắc chắn không còn phải nghi ngờ gì nữa.
Chỉ có một người Pháp mới có hành động cao cả được, mà cứu sống hắn, là M.
Rambal, đại uý của trung đoàn khinh binh thứ mười ba, chắc chắn phải là hành động
cao cả nhất. Nhưng mặc dù cái kết luận ấy thật không còn có thể nghi ngờ gì nữa,
viên sĩ quan một mực tin chắc như vậy, Piotr vẫn thấy cần làm cho hắn ta vỡ mộng.
- Tôi là người Nga! - Chàng nói nhanh. - Ô chà chà, thôi xin ông, - người Pháp
vừa nói vừa giơ ngón tay lên khua khua trước mũi. - Chốc nữa ông kể cho tôi
nghe đầu đuôi câu chuyện nhé. Rất sung sướng được gặp một người đồng bang. - Thế
nào! Bây giờ ta xử trí người này ra sao? - Hắn nói thêm với Piotr, giọng đã
thân mật như chỗ anh em. Dù Piotr không phải là người Pháp thì một khi đã được
nhận cái danh hiệu cao cả nhất trên đời này, chàng ta cũng không thể nào khước
từ nó được, - giọng nói và vẻ mặt của viên sĩ quan Pháp biểu lộ rõ ràng ý nghĩ
đó. Piotr phân trần một lần nữa cho nên viên sĩ quan hiểu Makar Alekxeyevich là
người thế nào, chàng cắt nghĩa rằng ngay trước khi họ đến, con người điên rồ và
say rượu ấy đã lôi ở đâu ra một khẩu súng có nạp đạn, người nhà chưa kịp lấy lại
thì họ đã vào, và chàng yêu cầu viên sĩ quan đừng trừng trị hành động đó. Người
Pháp ưỡn ngực ra và dang tay làm một cử chỉ đế vương: - Ông đã cứu sống tôi,
ông là người Pháp, ông xin ân xá cho tên này? Tôi xin chiều ông. Quân bay đem
tên kia đi! Người Pháp nói nhanh, giọng cương quyết. Hắn khoác tay Piotr người
đã được hắn phong là người Pháp vì đã cứu hắn thoát chết, và cùng đi với Piotr
vào phòng trong. Những người lính đợi ở ngoài sân nghe tiếng súng nổ chạy vào
phòng ngoài hỏi xem có việc gì xảy ra, ra vẻ sẵn sàng trừng trị những kẻ thủ phạm;
nhưng viên sĩ quan nghiêm nghị cản họ lại nói: - Khi nào ta cần đến các chú, ta
sẽ cho gọi. Mấy người lính lui ra. Người lính cần vụ, lúc bấy giờ đã có đủ thì
giờ vào thăm nhà bếp, lại gần viên sĩ quan nói: - Thưa đại uý, trong nhà bếp có
xúp và có đùi cừu ạ. Có phải dọn lên hầu ngài không ạ? - Có cả rượu vang nữa
nhé! - Viên đại uý nói trong gian phòng khách lớn, gian phòng đầu tiên hai người
vào. Khi Piotr khẳng định rằng chàng không phải là người Pháp, viên đại uý chắc
hẳn là không hiểu nổi tại sao người ta lại từ chối một tước vị cao quý như vậy,
liền nhún vai nói rằng chàng cứ khăng khăng nhất định bảo mình là người Nga thì
thôi, cũng được nhưng hắn ta thì dù sao cũng vẫn biết ơn chàng trọn đời vì đã cứu
mạng hắn. Giả sử người Pháp này có khả năng hiểu biết ttình cảm của người khác
và đoán được những cảm giác của Piotr thì có lẽ Piotr đã bỏ đi rồi; nhưng đằng
này hắn không có lấy một chút khả năng thông cảm nào đối với những cái gì không
phải là chính bản thân hắn ta và cái vẻ say sưa hồ hởi của hắn đã chinh phục được
Piotr. - Dù ông là người Pháp hay là một vị hoàng thân Nga ẩn danh, - người
Pháp vừa nói vừa nhìn chiếc áo sơ mi tuy bẩn nhưng rất mịn của Piotr và chiếc
nhẫn chàng đeo trên ngón tay, tôi cũng đã nhờ ông mà thoát chết và xin ông nhận
cho tình bằng hữu của tôi. Một người Pháp không bao giờ quên một lời nhục mạ
hay một công ơn. Xin ông vui lòng nhận tình cảm của tôi. Tôi chỉ muốn nói có thế
thôi! Giọng nói, vẻ mặt và cử chỉ của viên sĩ quan này có một cái gì hiền lành
và cao thượng (theo cách quan niệm của người Pháp về chữ này) đến nỗi Piotr bất
giác mỉm cười đáp lại nụ cười của người Pháp và khi hắn giơ tay ra chàng cũng bắt
tay hắn. - Đại uý Rambal thuộc trung đoàn khinh binh thứ mười ba đã được tuyên
dương nhân trận mùng bẩy tháng chín - hắn tự giới thiệu với nụ cười tự mãn
không sao kiềm chế nổi làm cho môi hắn cong lên dưới bộ ria mép. - Bây giờ xin
ông cho tôi được rõ tôi đang được hân hạnh nói chuyện thú vị như thế này với
ai, trong khi lẽ ra tôi đã phải nằm ở trạm cưu thương với viên đạn của thằng
điên ấy trong người. Piotr đáp rằng chàng không thể nói tên họ được, và đỏ mặt
toan tìm cách bịa ra một cái tên nào đấy và giãi bày những lý do khiến cho
chàng không thể nói rõ tên họ, nhưng người Pháp đã hối hả ngắt lời chàng: -
Thôi xin ông miễn cho! Tôi hiểu lý do của ông rồi: ông là một sĩ quan, sĩ quan
cao cấp cũng nên. Ông đã cầm khí giới chống lại chúng tôi. Nhưng đó không phải
là việc của tôi. Tôi đã nhờ ông mà thoát chết. Thế là đủ rồi. Tôi là người của
ông. Ông là một quí tộc chứ? - hắn nói thêm, giọng hơi uốn cao lên như muốn hỏi.
Piotr nghiêng đầu - Xin ông cho tôi biết lên rửa tội? Tôi không dám hỏi gì hơn.
Ông Piotr ạ. Tốt lắm. Tôi chỉ cần biết có thế thôi. Khi thịt cừu, chả trứng, ấm
lò, vodka và rượu vang (chỗ rượu này họ đã lấy ở một hàng rượu Nga mang đến
đây) đã được bày ra bàn. Rambal mời Piotr dự tiệc này và lập tức tự mình bắt
tay vào ăn nhanh và rất ngon miệng, chứng tỏ mình là một người khỏc mạnh và
đang đói, hàm răng lực lưỡng nhai ngấu nghiến, luôn luôn chép miệng và trầm trồ:
“ngon quá, ngon tuyệt”. Mặt hắn ta đó bừng lên và lấm tấm mồ hôi. Piotr cũng
đang đói nên vui lòng dự vào bữa ăn. Morel, tên lính cần vụ, bưng lên một sóng
nước nóng và ngâm chai rượu vang đỏ vào. Ngoài ra hắn lại mang đến một chai
kvax [240] mà hắn đã lấy ở nhà bếp để nếm thử. Bây giờ quân lính Pháp đã biết đến
thứ nước ngọt này và đặt tên cho nó là limonade de cochon (nước chanh của lợn).
Morel khen lấy khen để chai limonade de cochon mà hắn đã tìm thấy trong nhà bếp.
Nhưng vì viên đại uý đã có mấy chai rượu vang kiếm chác được khi đi lại trong
thành Moskva, cho nên hắn nhường chai kvax cho Morel và tấn công vào chai
Bordaux. Mambal lấy khăn bông cuốn vào cổ chai, rót rượu cho mình và Piotr. Khi
cơn đói đã dịu bớt và hơi men đã bốc, viên đại uý càng thêm sôi nổi hoạt bát,
suốt bữa ăn nói không ngớt miệng. - Phải, ông Piotr thân mến ạ, đối với ông,
tôi chịu một cái ơn rất lớn. Ông đã cứu tôi thoát khỏi tay cái thằng hóa dại
kia. Ông ạ, người tôi ăn từng ấy đạn cũng đã đủ lắm rồi. Đây một viên này (hắn
chỉ vào hông) Vagram và hai viên nữa ở Smolensk - hắn chỉ cái sẹo bên má. - Lại
còn cái chân này nữa, ông cũng thấy đấy, nó chẳng buồn đi cho. Tôi bị vết
thương này trong trận đánh lớn hôm mùng bảy bên sông Moskva. Mẹ kiếp, hùng vĩ
thật! Phải biết, thật là một trận bão lửa. Các anh đã làm cho chúng tôi vất vả
ra trò. Thật tình mà nói, quả các anh có thể tự hào về trận đó. Và mặc dù trong
trận ấy tôi đã kiếm được cái này (hắn chỉ vào chiếc huân chương chữ thập), tôi
vẫn sẵn sàng chơi lại một trận nữa. Tôi thương hại cho những kẻ nào không được
dự trận vừa rồi. - Tôi có dự trận ấy! - Piotr nói. - Ô thật à! Thế thì càng tốt,
- Người Pháp nói tiếp, - Các ngài thật là những kẻ địch cừ khôi chứ không phải
vừa… Hỏa điểm chính kháng cự dai thật đấy, bố khỉ, quả là ngài đã bắt chúng tôi
trả bằng một giá rất dắt. Cứ như tôi đây, tôi cũng đã xông lên chiến luỹ ấy ba
lần. Đã ba lần chúng tôi leo được lên mấy khẩu pháo rồi, và ba lần các ngài hất
bật chúng tôi ra như những thằng người giấy. Ô, thật là đẹp mắt, ông Piotr ạ.
Lính thủ pháo của các ngài cừ thật. Sáu lần liền tôi đã thấy họ dồn hàng lại đi
đều như duyệt binh. Kền thật! Quốc vương thành Napoli của chúng tôi rất biết
người biết của, ngài đã thốt lên: cừ quá! À! à! Ra ông cũng là quân nhân như
chúng tôi à? - Hắn nói sau một phút im lặng. - Càng tốt, càng tốt ông Piotr ạ.
Rất đáng sợ khi ra trận, rất lịch thiệp với mỹ nhân - hắn mỉm cười nháy mắt -
Người Pháp là thế đấy, có phải không, hở ông Piotr? Viên đại uý cởi mở, vui vẻ
một cách ngây thơ và hồn hậu, lại có vẻ tự mãn một cách thật thà đến nôi Piotr
suýt nháy mắt theo, trong khi đang vui vẻ nhìn hắn. Hình như chữ “lịch thiệp với
phụ nữ” (galant) khiến cho viên đại uý sực nhớ đến tình trạng thành Moskva. - À
này, ông ạ, có đúng là bao nhiêu phụ nữ đều đã bỏ đi cả rồi không? Lạ thật! Họ
sợ cái gì kia chứ? - Ví phỏng quân Nga tiến vào Paris thì phụ nữ Pháp dễ thương
không bỏ đi hay sao? - Piotr nói. - Ha ha ha! - người Pháp vui vẻ phá lên cười,
tiếng cười của những người thịnh huyết, vừa cười vừa vỗ vỗ lên vai Piotr - Chà!
Câu trả lời chúa thật. Paris ấy à? Nhưng mà Paris, Paris. - Paris thủ đô của thế
giới. - Piotr đỡ lời hắn. Viên đại uý đưa mắt nhìn Piotr. Hắn có thói quen đang
giữa chừng câu chuyện bỗng ngừng bặt và nhìn chằm chặp vào người tiếp chuyện với
đôi mắt tươi cười và thân mật. - Ấy đấy giá ông không nói với tôi rằng ông là
người Nga, thì tôi đã tin chắc ông là dân Paris rồi. Ông có một cái gì tôi chả
biết nói thế nào, một cái gí nó… - nói xong lời tán dương này, hắn lại im lặng
đưa mắt nhìn Piotr. - Tôi trước có ở Paris, tôi đã ở mấy năm. - Piotr nói. - Ô,
thảo nào! Paris. Làm người mà không biết Paris thì chẳng khác nào một thằng mọi.
Một người Paris thì dù cách xa hai dặm cũng đánh hơi thấy được. Paris tức là
Talma [241] , là Duchesnois [242] , là Pothier [243] , là trường Sorbone [244]
, là các đại lộ, - và nhận thấy các đại lộ này không được tương xứng với các thứ
kia, hắn vội vã nói thêm: - Trên đời này chỉ có một Paris mà thôi. Ông đã từng ở
Paris nhưng vẫn là người Nga. Ấy thế nhưng tôi vẫn quý trọng ông như thường. Vì
ảnh hưởng của mấy cốc rượu vừa uống và sau những ngày sống cô độc với tư tưởng
đen tối của mình, Piotr bất giác thấy thích thú trong khi ngồi nói chuyện với
con người vui tính và thật thà này. - Trở lại chuyện các cô các bà ở đây ấy mà,
nghe đồn là họ đẹp lắm thì phải. Ai đời tự dưng lại đi rúc vào các thảo nguyên
khi mà quân đôi Pháp đang ở Moskva. Họ đã lỡ một dịp may thật là hiếm có. Bọn
mu-gich thì chả nói làm gì, chứ như các ông các bà là người văn minh lẽ ra phải
hiểu chúng tôi hơn mới phải. Chúng tôi đã chiếm Viên, Berlin, Madrid, Napl,
Rome, Varsava, tất cả các thủ đô trên thế giới, người ta sợ chúng tôi, nhưng
cũng yêu mến chúng tôi. Hiểu biết chúng tôi cũng thú vị lắm chứ. Hơn nữa Hoàng
đế… Piotr ngắt lời hắn. - Hoàng đế. - Piotr nhắc lại và gương mặt chàng bỗng lộ
vẻ buồn rầu và ngượng ngập. - Liệu hoàng đế có… - Hoàng đế ấy à? Người chính là
độ lượng, là khoan hồng. Là công lý, là trật tự, là thiên tài, hoàng đế là như
vậy đấy! Tôi đây là Rambal, tôi xin nói với ông như vậy. Tám năm trước đây tôi
hãy còn là một kẻ thù của Người. Cha tôi là một bá tước lưu vong, nhưng con người
ấy đã chinh phục được tôi. Người đã nắm được tôi. Tôi không sao cưỡng lại được,
khi thấy cảnh tượng hùng vĩ và quang vinh mà người đã đem lại cho nước Pháp.
Khi tôi đã hiểu ý chí của người, khi tôi đã thấy được rằng người đang làm cho
chúng tôi một kiểu giường bằng nguyệt quê, ông ạ: tôi tự nhủ: đây là một đấng
minh quân, và tôi đã đem mình hiến dâng cho người ấy thế đấy! Ồ đúng thế đấy
ông bạn ạ, đó là con người vĩ đại nhất của những thế kỷ đã qua và sắp đến! - Hiện
nay Ngài có ở Moskva không? - Piotr hỏi, giọng ấp úng, vẻ mặt như người có lỗi.
Người Pháp nhìn vẻ mặt có lỗi của Piotr và mỉm cười. - Không, mai người mới ngự
vào thành, - Nói đoạn hắn lại tiếp tục kể chuyện huyên thiên. Đang dở chừng câu
chuyện thì có mấy người quát tháo ở ngoài cổng, rồi Morel vào bảo với viên đại
uý là một đội phiêu kỵ Vurtemberg vừa mới đến, cứ muốn buộc ngựa ngay trong sân
nhà này, tuy đã có mấy con ngựa của viên đại uý buộc ở đây. Sở dĩ việc đâm ra
lôi thôi phần lớn là vì bọn lính phiêu kỵ không biết tiếng Pháp. Viên đại uý
cho gọi viên hạ sĩ quan cao cấp nhất trong bọn vào và lấy giọng nghiêm nghị hỏi
hắn thuộc trung đoàn nào, ai chỉ huy, và hắn có quyền gì mà lại dám đến chiếm một
chỗ đã có người chiếm từ trước. Tên lính Đức biết tiếng Pháp chẳng được bao
lăm. Nghe hai câu hỏi đầu, hắn nói tên trung đoàn và tên sĩ quan chỉ huy của hắn,
nhưng đến câu hỏi sau cùng thì hắn chả biết gì cả. Hắn dùng tiếng Đức có chen
những chữ Pháp nói sai bét trả lời rằng hắn là tiền trạm của trung đoàn và đã được
lệnh của thủ trưởng chiếm lĩnh tất cả các nhà ở khu này. Piotr, vốn có biết tiếng
Đức, dịch cho viên trung uý nghe những điều tên lính Đức vừa nói và dịch cho
tên phiêu kỵ Vurtemberg nghe. Khi hắn ta trở vào phòng, Piotr vẫn ngồi ở chỗ
cũ, hai tay ôm đầu. Gương mặt chàng lộ vẻ đau khổ. Quả nhiên, trong giây phút ấy
Piotr rất khổ tâm. Khi viên đại uý ra ngoài và Piotr ngồi lại một mình, chàng bỗng
sực nhớ ra và nhận thức được tình cảnh của mình lúc bấy giờ. Moskva đã bị chiếm,
và những kẻ chiến thắng diễm phúc kia đang hoành hành, lên mặt chủ nhà, và
chính họ đang che chở cho chàng; Mặc dù những điều đó rất khó chịu đối với
Piotr, nhưng giò phút này cái làm cho chàng đau khổ không phải là những điều
đó. Chàng đau khổ là vì thấy rõ mình yếu đuối quá. Vài cốc rượu, dăm ba câu
chuyện với con người thật thà kia đã phá tan được cái tâm trạng đăm chiêu và u
uất của chàng trong mấy ngày qua, một tâm trạng rất cần thiết cho việc thực hiện
những ý định của chàng. Khẩu súng tay, con dao găm, bộ quần áo cải trang đã sẵn
sàng, ngày mai Napoléon sẽ đến. Piotr vẫn thấy giết tên bạo tặc kia là một việc
hữu ích và đáng trọng chẳng kém nào trước kia: nhưng bây giờ chàng cảm thấy rằng
mình sẽ không làm việc đó. Tại sao? - chàng cũng chẳng biết nữa, nhưng chàng
như cảm thấy trước rằng mình sẽ không thực hiện được ý định. Chàng cố gắng cự lại
cái ý thức cho rằng mình yếu đuối, nhưng lại thấy lờ mờ rằng mình sẽ không đủ sức
khắc phục nó, rằng vừa mới tiếp xúc với một anh cha căng chú kiết nào mà ý chí
phục thù, ám sát và hy sinh trước đây của chàng đã đủ tiêu tan như mây khói.
Viên đại uý chân hơi khập khiễng huýt sáo khe khẽ, bước vào phòng. Những câu
chuyện gẫu của người Pháp lúc nãy chàng thấy là ngộ nghĩnh thì bây giờ chàng lại
thấy nó khả ố quá. Và điệu hát mà hắn huýt sáo mồm, và cả dáng đi, điệu bộ, cả
cái cử chỉ vân vê ria mép của hắn bây giờ Piotr đều thấy là những điều làm
chàng xấu hổ. “Ta sẽ đi ngay, ta sẽ không nói với hắn một lời nào nữa” Piotr
suy nghĩ như vậy, nhưng vân ngồi ở chỗ cũ. Một cảm giác yếu đuối kỳ dị như đóng
đinh chàng vào chiếc ghế. Chàng muốn đứng dậy bỏ đi nhưng không sao đứng dậy được.
Viên đại uý thì ngược lại, có vẻ rất vui. Hắn đi qua đi lại hai lượt trong gian
phòng. Mắt hắn sáng long lanh, bộ ria khẽ nhích nhích lên như thể hắn đang cười
tủm tỉm một mình về một ý nghĩ gì rất ngộ nghĩnh. - Thú tuyệt, - hắn bỗng nói,
- Viên đại tá của ta cái bọn Vurtemberg thú tuyệt! Lão ta là người Đức. Ấy thế
mà lại rất tốt nhưng vẫn là người Đức. Hắn ngồi xuống trước mặt Piotr. - Này thế
ra ông cũng biết tiếng Đức à? Piotr lặng thinh nhìn hắn. - Nhà cứu tế tiếng Đức
nói thế nào nhỉ?. - Nhà cứu tế à? - Nhà cứu tế tiếng Đức là Unterkunft. - Ông bảo
sao? - Viên đại uý hỏi lại rất nhanh, vẻ bỡ ngỡ. - Unterkunft - Piotr nhắc lại.
- Onterkoff. - Viên đại uý nói đoạn đưa dôi mắt tươi cười nhìn Piotr một lát. -
Người Đức họ ngốc ra trò, có phải không ông Piotr nhỉ? - Hắn kết luận. - Nào,
làm thêm một chai Bordeaux Moskva nữa chứ? Morel đem hâm cho ta một chai nữa đi
nào. Morel - viên đại uý vii vẻ cất tiếng gọi to. Morel đem nến và rượu vang
ra. Viên đại uý nhìn Piotr dưới ánh nến, và hình như lấy làm lạ vì vẻ mặt ủ dột
của chàng, Rambal, vẻ buồn rầu và ái ngại thành thật, tiến lại gần Piotr và cúi
xuống phía chàng. - Thế nào anh bạn của tôi buồn à, - Hắn vừa nói vừa đặt tay
lên cánh tay Piotr. - Hay tôi có điều gì làm anh phải phật ý, không, chắc anh
có gì giận tôi thật rồi, - hắn hỏi lại. - Hay có lẽ vì tình thế hiện nay? Piotr
lặng thinh không đáp, nhưng dịu dàng nhìn thẳng vào mặt người Pháp. Vẻ ái ngại
của hắn làm cho chàng thấy dễ chịu. Xin lấy danh dự mà nói rằng dù không kể đến
chuyện tôi chịu ơn ông nữa, tôi cũng vẫn thấy mến ông lắm. Ông có cần tôi giúp
việc gì không? Xin ông cứ bảo. Sống chết tôi cũng xin hết lòng. Tôi xin để tay
lên tim mà nói như vậy! - hắn vừa nói vừa vỗ tay lên ngực. - Cám ơn ông, -
Piotr nói. Viên đại uý nhìn Piotr chằm chằm, đúng như khi được biết nhà cứu tế
tiếng Đức nói thế nào, và gương mặt hắn ta bỗng bừng sáng lên. - À! Nếu vậy tôi
xin nâng cốc mừng tình bạn của chúng ta - hắn vui vẻ reo to và rót hai cốc rượu
vang. Piotr cầm lấy cốc rượu và uống cạn Rambal cũng uống cạn cốc của mình, bắt
tay Piotr một lần nữa và chống khuỷu tay lên bàn, trong một tư thế u hoài và tư
lự. - Phải, bạn ạ, những cảnh xoay vần bất ngờ của số mệnh là thế đấy. Xưa kia
có ai dè rằng tôi là một quân nhân và là một đại uý long kỵ trong quân đội của
Bonaparte như hồi đó chúng tôi vẫn gọi Người. Ấy thế mà giờ dây tôi đang ở
Moskva với Người. Bạn thân mến ạ. - hắn nói tiếp với cái giọng buồn buồn và đều
như khi sắp kể một câu chuyện rất dài, - cần phải nói để bạn rõ rằng dòng họ
chúng tôi là một dòng quý tộc lâu đời vào bậc nhất ở Pháp. - Và với thái độ cởi
mở dễ dàng và ngây thơ mà người Pháp vốn có, viên đại uý kể cho Piotr nghe chuyện
các tổ tiên của hắn ta, liệt kê tất cả các bà con họ hàng, các quan hệ tài sản
và gia đình. - Cố nhiên “bà mẹ đáng thương của tôi”: đóng một vai trò quan trọng
trong câu chuyện này. Nhưng tất cả những thứ đó chỉ mới là sự dàn cảnh của cuộc
đời, thực chất của nó là ái tình kia. Ái tình! Có phải không ông Piotr? - hắn
càng nói càng hăng. - Thêm cốc nữa nhé! Piotr lại uống cạn và rót cho mình một
cốc nữa. - Chao ôi! Đàn bà, đàn bà - và viên đại uý hai mắt sáng long lanh nhìn
Piotr, bắt đầu nói về tình yêu và kể lại những chuyện yêu đương của mình. Những
chuyện ấy rất nhiều. Cứ trông khuôn mặt bảnh bao và tự mãn của viên sĩ quan và
vẻ hứng khởi hân hoan của hắn ta khi nói đến đàn bà cũng đủ có thể tin được điều
đó. Mặc dầu tất cả những câu chuyện tình của Rambal đều có cái sắc thái sàm sỡ
mà người Pháp vẫn thường xem là nhân tố tạo nên tất cả sức mê hoặc và thi vị của
tình yêu, như một viên đại uý kể chuyện mình với một lòng tin chắc chắn rằng chỉ
riêng hắn ta mới được nếm và biết hết những cái thú tuyệt vời của tình yêu, và
mô tả phụ nữ một cách duyên dáng hấp dẫn đến nỗi Piotr cũng phải tò mò lắng
nghe hắn ta. Rõ ràng thứ ái tình mà người Pháp kia ưa thích say mê chẳng phải
là thứ tình yêu hạ đẳng và đơn giản mà Piotr đã từng có đối với vợ chàng, cũng
chẳng phải là thứ tình yêu lãng mạn của chàng đối với Natasa, một tình yêu mà
chính chàng đang cố nhen lên, cả hai loại ái tình này Rambal đều khinh miệt như
nhau - một loại là ái tình của bọn phu xe, loại kia thì lại là ái tình của những
thằng ngốc, thứ ái tình mà người Pháp thời ấy thờ phụng chủ yếu xây dựng trên
những quan hệ tự nhiên dối với phụ nữ và trên sự kết hợp những cách bố trí kỳ
quặc gây thành sức hấp dẫn chính của tình cảm. Chẳng hạn, viên đại uý kể câu
chuyên tình lâm ly của hắn ta với một hầu tước phu nhân ba mươi lăm tuổi rất mực
kiều diễm và đồng thời với cô con gái của phu nhân, một thiếu nữ mười bảy tuổi,
ngây thơ và duyên dáng tuyệt vời. Cuộc tranh đua về lòng đại lượng giữa hai mẹ
con rốt cuộc đi đến chỗ là người mẹ tự hy sinh, thuận lòng gả con gái cho tình
nhân của mình. Mãi cho đến nay, cuộc tranh đua ấy tuy chỉ là một kỷ niệm xa
xưa, nhưng vẫn làm cho viên đại uý xúc động. Sau đó hắn ta kể một câu chuyện
trong đó người chồng đóng vai trò tình nhân, còn hắn ta (tức người tình nhân)
thì lại đóng vai trò người chồng, và thêm nhiều mẩu chuyện buồn cười khác trong
số các kỷ niệm đất Đức, nơi mà nhà cứu tế được gọi là Unterkunft, nơi mà các đức
ông chồng ăn dưa bắp cải. Và là nơi mà tóc các thiếu nữ quá vàng. Cuối cùng là
câu chuyện xảy ra cách đây không lâu ở Ba Lan, hãy còn tươi rói trong ký ức của
viên đại uý. Chuyện này hắn ta vừa kể vừa hoa tay lia lịa, mặt đỏ bừng lên: Hắn
đã cứu sống một người Ba Lan (nói chung trong các câu chuyện của viên đại uý
luôn luôn xảy ra những trường hợp cứu mạng như thế) và người Ba Lan này giao người
vợ kiều diễm của mình (người thì Ba Lan nhưng tâm hồn thì lại là tâm hồn một cô
gái Paris) cho hắn ta trông nom hộ, còn bản thân người kia thì tình nguyện xung
vào quân đội Pháp. Viên đại uý rất sung sướng, người thiếu nữ Ba Lan xinh đẹp
muốn đi trốn với hắn ta; nhưng vì lòng đại lượng, viên đại uý đã trả vợ lại cho
người Ba Lan, nói với anh chồng rằng: “Tôi đã cứu mạng cho ông, và bây giờ thì
tôi cứu vớt danh dự của ông!”. Khi nhắc lại mấy lời này, viên đại uý dịu mắt và
lắc mạnh cái đầu như đề xua đuổi một cảm xúc uỷ mị đang tràn vào lòng mình khi
gợi lại những ỷ niệm động lòng ấy. Trong lúc nghe viên đại uý kể chuyện, - những
khi đêm đã khuya và có hơi men người ta vẫn thường thấy như vậy - Piotr theo
dõi tất cả những điều viên đại uý nói, hiểu tất cả và đồng thời cũng lần theo
dòng kỷ niệm riêng của mình, những kỷ niệm bỗng dưng hiện lên trong trí nhớ của
chàng. Khi chàng nghe kể những câu chuyện tình ấy, chàng chợt nhớ lại tình yêu
của mình đối với Natasa, và trong khi ôn lại những bức tranh của mối tình này
chàng thầm so sánh những cảnh ấy với những câu chuyện của Rambal. Lắng nghe
chuyện đấu tranh giữa tình yêu và bổn phận, Piotr thấy hiện ra trước mắt cuộc gặp
gỡ vừa rồi giữa chàng với người mà chàng yêu dấu ở gần tháp Xukharev. Hôm ấy,
cuộc gặp gỡ không có ảnh hưởng gì trong lòng chàng; thậm chí chàng cũng không
có lần nào nhớ lại cuộc gặp gỡ đó. Nhưng bấy giờ chàng lại có cảm tưởng rằng cuộc
gặp gỡ vừa qua có một cái gì đầy ý nghĩa và rất nên thơ. “Anh Piotr Kirilits,
anh lại đây, tôi nhận ra anh rồi”, - Câu nói của Natasa như còn văng vẳng bên
tai chàng, và đôi mắt, nụ cười, chiếc mũ chụp đi đường trường, món tóc xổ ra
ngoài vành mũ hiện rõ cả trước mắt chàng, và chàng thấy tất cả những thứ đó có
một cái gì cảm động lạ thường khiến lòng chàng lại dịu hẳn đi. Kể xong câu chuyện
về cô gái Ba Lan kiều diễm, viên đại uý hỏi Piotr xem chàng đã bao giờ có cái cảm
giác của kẻ tự hy sinh vì tình yêu và lòng ghen ghét đối với người chồng hợp
Pháp như vậy chưa. Được câu hỏi này khích lệ, Piotr ngẩng đầu lên và thấy cần
phải nói rõ những ý nghĩ đang khiến chàng bận tâm; chàng bắt đầu giãi bày rằng
mình có một quan niệm hơi khác về tình yêu đối với phụ nữ. Chàng nói rằng suốt
đời chàng chỉ yêu có một người đàn bà, nhưng người đàn bà ấy không bao giờ có
thể là vợ chàng. - Chà! - Viên đại uý nói. Sau đó Piotr phân trần rằng chàng đã
yêu người đàn bà ấy từ thời còn niên thiếu; vì nàng còn trẻ quá, còn chàng thì
khi ấy chỉ là một đứa con bất hợp pháp chẳng có tên họ. Rồi về sau, khi chàng
đã có tên họ và của cải, chàng cũng vẫn không dám nghĩ đến nàng, vì chàng yêu
nàng quá, chàng đặt nàng cao hơn tất cả, và do đó, lại càng quá cao đối với bản
thân chàng. Kể đến chỗ này, Piotr hỏi viên đại uý có hiểu điều đó không. Viên đại
uý làm một cử chỉ dù hắn ta hiểu chăng nữa cũng xin Piotr cứ kể tiếp cho. -
Tình yêu lý tưởng, mây mù… - Hắn lẩm bẩm. Không biết vì hơi men, hay vì đang cần
thổ lộ, hay vì nghĩ rằng người này hiện không biết và sẽ không bao giờ biết được
một nhân vật nào trong câu chuyện mình kể, hay vì tất cả những thứ đó gộp lại,
Piotr nói rất tự do, chẳng giữ gin gì cả, đôi mắt mơ mộng nhìn vào cõi xa xăm,
miệng dấp dính, Piotr lè nhè kể lại tất cả chuyện đời của mình: cuộc hôn nhân của
chàng, chuyện Natasa yêu người bạn tốt nhất của chàng, chuyện nàng phản bội người
yêu, và tất cả những mối quan hệ đơn giản giữa chàng và nàng. Được những câu hỏi
của Rambal khích lệ thêm, chàng nói luôn cả những điều mà lúc đầu chàng đã giấu
giếm, - Địa vị của chàng trong xã hội và thậm chí cả tên họ chàng nữa. Trong
câu chuyện củà Piotr kể, điều khiến cho viên đại uý kinh ngạc hơn cả là Piotr rất
giầu, chàng có hai tòa lâu đài ở Moskva mà lại ở lại trong thành phố, giấu kín
tên họ và tung tích. Đêm đã khuya khi họ cùng nhau bước ra phố. Đêm hôm ấy trời
ấm áp và sáng sủa. Về phía bên trái ngôi nhà, trên trời hừng lên một ánh sáng mờ
mờ: ánh lửa của đám cháy đầu tiên ở Moskva, bùng lên ở phố Pechovka. Về bên phải,
vầng trăng lưỡi liềm treo cao trên nền trời, và ở phía đối diện với mặt trăng
lơ lửng ngôi sao chổi vốn gắn bó với tình yêu của Piotr trong lòng chàng. Bên cổng,
bác Geraxim, bà nấu bếp cùng đứng với hai người lính Pháp. Họ đang cười cười
nói nói, mỗi đằng một thứ tiếng, chẳng hiểu nhau tí gì cả. Họ nhìn cái ráng đỏ
chập chờn trên thành phố. Một vụ cháy nhỏ ở xa trong một thành phố rộng lớn thì
chẳng có gì là đáng sợ cả. Nhìn bầu trời cao đầy sao, nhìn vầng trăng, ngôi sao
chổi và ánh lửa mờ mờ, Piotr thấy lòng vui khấp khởi và đồng thời dịu lại. “Đấy,
thế này cũng tốt quá rồi, còn cần gì hơn nữa?” - chàng thầm nghĩ. Và đột nhiên
sực nhớ lại ý định của mình, chàng chợt thấy choáng váng khó ở đến nỗi chàng phải
dựa vào hàng rào cho khỏi ngã. Không cáo từ người bạn mới, Piotr loạng choạng rời
cổng bước vào phòng, ngả lưng trên đi-văng và lập tức ngủ thiếp đi. Chương 28
Ánh lửa của vụ hỏa hoạn đầu tiên xảy ra hôm mồng hai tháng chín được những người
dân đang đi lánh nạn và những đạo quân đang rút lui nhìn thấy từ nhiều nẻo đường
khác nhau và với những tình cảm khác nhau. Đêm hôm ấy, đoàn xe của gia đình
Roxtov ghé lại Mytisi cách Moskva hai mươi dặm. Ngày mồng một tháng chín, họ ra
đi muộn, đường đi chật ních những xe cộ và quân lính, đồ đạc thì bỏ quên rất
nhiều, cứ phải luôn luôn cho người về lấy, đến nỗi đêm hôm ấy phải quyết định dừng
lại nghỉ đêm cách Moskva năm dặm. Sáng hôm sau họ dậy muộn, và giữa đường đi,
phải dừng lại nhiều chặng, thành thử chỉ đi được đến Đại Mutisi. Đến mười giờ,
gia đình Roxtov và những người thương binh cùng đi với họ đều phân tán vào các
sân và các nhà nông dân trong làng. Gia nhân, xà ích của nhà Roxtov và lính cần
vụ của các sĩ quan bị thương, sau khi đã dọn chỗ ngủ cho chủ, ngồi lại ăn bữa
khuya, cho ngựa ăn cỏ và ra thềm đứng. Trong ngôi nhà bên cạnh có một viên sĩ
quan phụ tá của Raivexki, cổ tay bị đập nát, vết thương đau đớn khủng khiếp khiến
ông ta không ngừng rên rỉ thảm thiết, và những tiếng rên ấy vang lên nghe thật
rùng rợn trong đêm thu tối mịt. Đêm hôm trước viên sĩ quan hành dinh này cùng
ngủ trong một sân với gia đình Roxtov. Bá tước phu nhân nói rằng nói rằng bà
nghe tiếng rên ấy không thể nào chợp mắt được, cho nên khi đến Mytisi bà đã
sang ở một ngôi nhà tồi tàn hơn chỉ cốt sao cách xa người bị thương một chút. Một
người gia nhân nhìn qua nóc một chiếc xe song mã đỗ ở trước thềm trông thấy
trong đêm tối có ánh lửa của một đám cháy khác không lớn lắm. Ánh lửa trước thì
người ta đã thấy từ lâu và ai cũng biết rằng đó là đám cháy ở Tiểu Mutisi do
quán cô-dắc của Mamonov đốt lên. Một người lính cần vụ nói: - Này các bác, lại
có một đám cháy khác kìa. Mọi người đều chú ý đến ánh lửa mới hừng lên. - Nghe
nói là lính cô-dắc đốt Tiểu Mytisi đấy. - Chính họ! Nhưng đấy không phải là
Mytlisi, xa hơn kia. - Nhìn mà xem cứ như ở Moskva ấy. Hai người đày tớ bước xuống
bậc thềm, đi vòng ra sau xe và ngồi lên bậc xe. - Không phải ở Mytisi rồi!
Mytisi ở về phía này, chếch sang bên phải, chứ đằng này lại chếch sang bên
trái. Mấy người nữa nhập bọn. Một người nói: - Thấy chưa, cháy to lắm, đúng là ở
Moskva rồi, các bác ạ; ở phố Xusevxkaya hay ở Rogxkya gì đấy. Không ai đáp lại
câu vừa rồi. Và đám người im lặng một lúc khá lâu nhìn ánh lửa bập bùng xa xa của
đám cháy mới. Danilo Terentits, người hầu phòng già của bá tước, lại gần đám
đông và cất tiếng gọi Miska. - Có cái gì đâu mà xem, cái thằng ôn con kia. Bá
tước mà gọi một cái thì có ai thưa; đi vào mà xếp dọn quần áo. - Thì cháu chỉ mới
chạy ra lấy nước một tý thôi mà, - Miska nói. - Bác thấy thế nào hở bác Danilo
Terentits? - một người gia đình nói, - Cứ như ở Moskva ấy nhỉ? Danilo Terentits
lặng thinh không đáp, và mọi người lại im lặng hồi lâu. Ánh lửa lan rộng dần và
mỗi lúc một to thêm. - Lạy chúa! Trời thì hanh mà gió lại to thế này. - có tiếng
nói. - Xem kìa, cứ lan rộng ra mãi. Trời ơi! Trông thấy cả lũ quạ kia kìa. - Lạy
chúa tha tội! - Chắc họ sẽ dập tắt, lo gì. - Ai dập tắt mới được chứ? - Danilo
Terentits nãy giờ lặng thinh, bỗng cất tiếng nói, giọng bình tĩnh và chậm rãi -
Chính là Moskva đấy các chú ạ, chính thành phố mẹ đẻ của chúng ta, thành phố có
những bức thành trắng… - giọng nói của ông già nghẹn ngào trong cổ và bật lên
thành tiếng nấc khàn khàn của những người già cả. Và dường như mọi người chỉ chờ
đợi có thể để hiểu rõ ý nghĩ của cái ánh lửa bập bùng kia đối với họ. Có những
tiếng thở dài, tiếng lâm râm cầu nguyện và tiếng khóc thút thít của người hầu
phòng già của bá tước. Chương 29 Người hầu phòng quay trở vào và báo cáo với bá
tước rằng Moskva đang bốc cháy. Bá tước mặc áo ngủ và ra ngoài xem. Sonya, bấy
giờ chưa cởi áo, và cả bà Schoss cũng cùng ra theo. Chỉ còn Natasa và bá tước
phu nhân ngồi lại trong phòng. (Petya bấy giờ không ở với gia đình nữa, cậu ta
đã cùng với trung đoàn đi đến Troisk). Nghe tin Moskva bốc cháy, bá tước phu
nhân khóc òa lên. Natasa, gương mặt tái xanh, mắt đờ đẫn, ngồi trên chiếc ghế
dài ở phía dưới các tượng thánh (ngay ở chỗ nàng ngồi xuống khi vừa mới đến
đây) và không hề để ý những lời cha nàng vừa nói. Nàng lắng tai nghe tiếng rên
không ngớt của viên sĩ quan phụ tá tuy ở cách đây ba nhà mà vẫn vọng tới. Sonya
từ ngoài sân trở vào run cầm cập, vẻ hoảng hốt, kêu lên: - Trời ơi!, kinh khủng
quá! Chắc là cả thành Moskva đang bốc cháy, ánh lửa to quá! Natasa nhìn mà xem
này, bây giờ nhìn ra cửa sổ cũng thấy đấy, - nàng nói, chắc là muốn làm cho cô
em khuây khỏa. Natasa đưa mắt nhìn nàng, nhưng không hiểu người ta muốn hỏi gì
mình, rồi lại thẫn thờ nhìn vào góc lò sưởi. Natasa thẫn thờ như vậy từ sáng
hôm nay, ngay từ khi Sonya tự dưng thấy cần nói cho Natasa biết công tước
Andrey bị thương và hiện cùng đi với đoàn xe của gia đình. Không hiểu tại sao
Sonya lại làm như vậy, và điều đó làm cho bá tước phu nhân rất ngạc nhiên và bực
mình; bà giận Sonya lắm, ít khi thấy bà nổi giận như vậy. Sonya khóc và xin mẹ
thứ lỗi, và bây giờ dường như để chuộc lỗi, nàng cứ theo săn sóc Natasa từng ly
từng tí. - Natasa xem kìa, cháy ghê chưa, - Sonya nói. - Cái gì cháy? - Natasa
hỏi, - À phải, Moskva. Và dường như không muốn từ chối, để cho Sonya khỏi phật
lòng và để cho cô ta đi cho rảnh, nàng quay đầu về phía cửa sổ nhìn một lúc -
nhưng nhìn như vậy rất rõ rệt là chẳng trông gì hết, - rồi lại ngồi yên như cũ.
- Nhưng cô đã trông thấy gì đâu? - Không, em thấy rồi, thật mà. - Natasa nói,
giọng như van xin Sonya để cho mình yên. Và cả bá tước phu nhân lẫn Sonya đều đều
hiểu rõ rằng Moskva, đám cháy ở Moskva hay dù là chuyện gì hay chăng nữa đều chẳng
có nghĩa lý gì với Natasa hết. Bá tước lại trở về nằm sau tấm vách ngăn. Bá tước
phu nhân lại gần Natasa, lấy lưng bàn tay khẽ chạm lên đầu nàng như những khi
nàng ốm, rồi lại đưa môi chạm vào trán nàng như để xem nàng có sốt không và hôn
nàng, nói: - Con lạnh à? Con run rẩy cả người. Con đi nằm đi con ạ. - Đi nằm?
Vâng được ạ, con sẽ đi nằm. Con sẽ đi nằm ngay, - Natasa nói. Sáng hôm nay, từ
khi biết được công tước Andrey bị thương nặng và hiện đang đi trong đoàn xe của
nhà nàng, lúc mới đầu Natasa hỏi tới tấp những là chàng đi đâu? Chàng ra sao? Vết
thương có nguy hiểm không? Có thể gặp chàng được không? Nhưng sau khi nghe nói
là không thể gặp công tước Andrey được, là chàng bị thương nặng nhưng không
nguy hiểm đến tính mệnh, rõ ràng nàng không tin những điều đó, nhưng nàng biết
chắc rằng dù mình có hỏi gì thì người ta sẽ vẫn cứ trả lời y như thế, nên nàng
không hỏi và không nói gì nữa. Suốt dọc đường, đôi mắt nàng mở trừng trừng, đôi
mắt mà bá tước phu nhân biết rất rõ và rất sợ. Nàng ngồi im không động đậy
trong góc xe; và đến bây giờ nàng vẫn cứ ngồi im như thế trên chiếc ghế dài từ
khi vào nhà này. Nàng đã nghĩ ra một điều gì đây, nàng đang quyết định hay đã
quyết định xong một điều gì đây bá tước phu nhân biết rõ như vậy, nhưng điều ấy
là điều gì thì phu nhân không biết, và chính vì vậy phu nhân lo sợ và khổ tâm.
- Natasa, cởi áo ra con ạ, nằm trên giường với mẹ. (Người ta chỉ dọn giường cho
mỗi một mình bá tước phu nhân: bà Schoss và hai cô tiểu thư đều phải lót rạ nằm
trên sàn nhà). - Không, con nằm sàn thôi mẹ ạ, - Natasa bực bội trả lời. Nàng lại
gần cửa sổ và mở nó ra. Qua khung cửa sổ mở rộng, tiếng rên của viên sĩ quan phụ
tá nghe càng rõ mồn một. Nàng ló đầu ra ngoài không khí ẩm thấp của ban đêm, và
bá tước phu nhân thấy cái cổ mảnh nàng rung lên từng đợt chạm vào khung cửa,
Natasa biết rằng tiếng rên ấy không phải của công tước Andrey. Nàng biết rằng
công tước Andrey nằm cùng một nhà với gia đình nàng, nhưng trong một gian khác,
bên kia phòng ngoàì; nhưng tiếng rên khủng khiếp không lúc nào ngớt ấy vẫn khiến
nàng khóc ngất lên. Bá tước phu nhân và Sonya đưa mắt nhìn nhau. - Đi nằm đi
con ạ, đi nàm đi, cô bạn nhỏ của mẹ! - bá tước vừa nói vừa lấy tay khẽ chạm vào
vai Natasa. - Nào thôi, đi nằm đi con. - À vâng… Con đi nằm ngay bây giờ đây, -
Natasa nói đoạn hấp tấp cởi áo ngoài và tháo dây thắt lưng. Sau khi cởi áo và
khoác chiếc áo ngủ lên người, nàng xếp chân ngồì vào chỗ ngủ dành cho nàng ở giữa
sân, vắt chiếc bím tóc mỏng và không dài lắm qua vai và bắt đầu tết lại. Mấy
ngón tay thon thon của nàng nhanh nhẹn, khéo léo và thành thạo tháo bứn tóc, tết
lại rồi thắt nút ở phía dưới. Mái đầu nàng nghiêng bên này rồi lại nghiêng sang
bên kia với một cử chỉ quen thuộc, nhưng đôi mắt nàng trừng trừng mở rộng như
trong cơn sốt cứ nhìn vào trước mặt. Khi đã soạn sửa xong để đi ngủ, Natasa từ
từ ngả lưng xuống tấm chăn trải trên lớp rạ cạnh cửa ra vào. - Natasa nằm giữa
nhé, - Sonya nói. - Tôi nằm đây, - Natasa nói. - Kìa chị nằm đi chứ, - nàng nói
thêm giọng gắt gỏng. Và nàng úp mặt vào một chiếc gối. Bá tước phu nhân, bà
Schoss và Sonya vội vã cởi áo đi nằm. Trong phòng chỉ còn một ngọn đèn thờ leo
lét. Nhưng ở bên ngoài ánh lửa cháy ở tiểu Mytisi cách hai vecxta, vẫn tỏa sáng
và từ quán rượu ở góc phố bị lính côdắc Mamonov cướp phá vang lại những tiếng
rên la ới ới. Tiếng rên của viên sĩ quan vẫn kéo dài không ngớt. Hồi lâu Natasa
nằm yên không động đậy, lắng tai nghe ngóng những tiếng động ở trong nhà và ở
bên ngoài vẳng lại. Lúc đầu nàng, nghe tiếng mẹ nàng cầu nguyện và thở dài, tiếng
chiếc giường kêu răng rắc dưới người bà, tiếng ngáy huýt lên như còi của bà
Schoss mà nàng quen thuộc, tiếng thở nhè nhẹ của Sonya. Rồi bá tước phu nhân cất
tiếng gọi Natasa. Natasa lặng thinh không đáp. - Hình như nó ngủ rồi mẹ ạ, -
Sonya khẽ nói. Bá tước phu nhân im lặng một lúc rồi lại cất tiếng gọi lần nữa
nhưng lần này chẳng có ai thưa cả. Chẳng bao lâu nghe tiếng thở đều đều của mẹ.
Natasa không nhúc nhích, mặc dầu bàn chân nhỏ của nàng để thòi ra ngoài chăn chạm
vào sàn nhà lạnh buốt. Dường như mừng rỡ vì đã thắng mọi vật, một con dế bắt đầu
kêu ri rỉ trong một khe vách. Có tiếng gà gáy xa xa, và một tiếng gà ở gần đâu
đây đáp lại. Những tiếng hò hét bên quán rượu đã im, chỉ còn tiếng rên của viên
sĩ quan phụ tá vẫn kéo dài như cũ. Natasa nhổm dậy. - Sonya, chị ngủ rồi à? Mẹ
ơi? - Nàng thì thào
Không ai đáp lại Natasa chậm rãi và thận trọng đứng dậy, làm
dấu thánh giá và rón rén đặt bàn chân mảnh khảnh và mềm mại lên tấm sàn nhà bẩn
lạnh. Mấy tấm ván kêu cót két. Nàng thoăn thoắt đưa chân chạy mấy bước, nhẹ
nhàng như một con mèo con, và đặt tay lên cánh cửa lạnh buốt. Nàng có cảm tưởng
như một vật gì rất nặng đang nện thình thịch lên các bức tường của ngôi nhà; đó
là tiếng đập của quả tim nàng, đang lịm đi, đang muốn vỡ tung ra vì sợ hãi, khủng
khiếp và yêu đương. Nàng mở cửa, bước qua ngưỡng cửa và đặt chân lên nền đất ẩm
thấp và lạnh lẽo của dãy nhà cầu. Không khí lạnh buốt thấm vào người khiến nàng
trở nên tỉnh táo. Nàng lấy bàn chân không thử chạm vào một người đang nằm ngủ
giữa phòng, bước ngang qua người ấy và mở cửa dẫn vào phòng công tước Andrey.
Trong phòng tối mịt. Ở góc phòng bên kia, bên cạnh cái giường trên đấy có một
hình người đang nằm dài, một ngọn đèn bạch lạp chập chờn trên chiếc ghế dài sắp
chảy xuống thành hình chiếc nấm lớn. Ngay từ sáng nay, khi biết rằng công tước
Andrey bị thương và hiện đang đi cùng trong đoàn xe, Natasa quyết định là phải
gặp chàng. Nàng không biết gặp như thế để làm gì, nàng biết cuộc gặp mặt sẽ đau
đớn, nhưng chính vì vậy nàng càng thấy rõ ràng thế nào cũng phải gặp chàng. Suốt
ngày hôm nay nàng chỉ sống với hy vọng là đêm nay sẽ được gặp chàng. Nhưng bây
giờ, khi giây phút ấy đã đến, nàng bỗng thấy sợ hãi những điều nàng sắp trông
thấy. Chàng bị què quặt ra sao? Chàng còn lại được những gì? Chàng có giống như
tiếng rên không ngớt của viên sĩ quan phụ tá kia không? Phải rồi chàng giống hệt
như thế. Trong tưởng tượng của nàng, chàng chính là hiện thân của tiếng rên
kinh khủng ấy. Khi nàng trông thấy cái khối lờ mờ trong góc phòng mà nhầm tưởng
hai đầu gối của chàng nhô lên dưới lớp chăn là hai vai của chàng, nàng hình
dung thấy một thân thể gì gớm guốc, và hoảng sợ dừng lại. Nhưng một sức mạnh
không sao cưỡng nổi lôi nàng về phía trước. Nàng rón rén bước một bước, một bước
nữa và thấy mình đứng giữa gian phòng chật hẹp chất đầy những đồ đạc. Trên chiếc
ghế dài, bên dưới các tượng thánh có một người nằm (đó là Timokhin) và trên nền
nhà lại có hai người khác nữa (đó là người thầy thuốc và người hầu phòng). Người
hầu phòng nhổm dậy và nói thì thầm mấy tiếng gì không rõ. Timokhin vì chân đau
nhức không ngủ được, giương mắt to nhìn cái bóng hiện hình kỳ dị của người con
gái mặc áo thụng trắng và đội mũ chụp ban đêm. Câu hỏi ngái ngủ và hoảng sợ của
người hầu phòng: “Cái gì thế? Cô muốn gì” chỉ làm cho Natasa rảo bước đi về
phía cái hình người nằm ở góc phòng. Dù cái hình thù dễ sợ ấy chẳng có gì giống
người, nàng quyết phải đến gặp nó. Nàng đi ngang qua người hầu phòng, cái nấm bằng
sáp đổ xuống và nàng nhìn rõ rệt công tước Andrey nằm trên tấm chăn, hai tay
dang rộng, vẫn giống hệt như trước kia nàng thường thấy. Chàng vẫn như xưa:
Nhưng nước da đỏ bừng trong cơn sốt, đôi mắt sáng long lanh đang hân hoan nhìn
nàng và nhất là cái mềm yếu như trẻ con lộ ra ngoài cổ áo sơ mi mở rộng, làm
cho chàng có một vẻ ngây thơ như con trẻ, một vẻ gì đặc biệt mà dù sao nàng
cũng chưa bao giờ thấy được ở công tước Andrey. Nàng lại gần chàng và với một động
tác nhanh nhẹn, mềm mại, trẻ trung, nàng quỳ xuống cạnh giường. Chàng mỉm cười
và giơ tay về phía nàng. Chương 30 Bẩy ngày đã trôi qua từ khi công tước Andrey
hồi tỉnh ở trạm cứu thương của chiến trường Borodino. Suốt thời gian ấy, hầu
như chẳng lúc nào chàng không mê man bất tỉnh. Theo ý kiến người bác sĩ được cử
đi theo người bị thương thì với trạng thái sốt nóng và chỗ ruột bị phạm phát
viêm lên như vậy, chàng sẽ không thể nào qua khỏi. Nhưng đến ngày thứ bảy chàng
ăn một miếng bánh mỳ và uống một ít nước trà thấy ngon miệng, và người thầy thuốc
nhận thấy trạng thái sốt nóng đã thuyên giảm. Sáng hôm sau, công tước Andrey tỉnh
lại. Đêm đầu tiên sau khi ra khỏi Moskva trời khá ấm, cho nên họ để công tước
Andrey nằm nghỉ đêm trong chiếc xe song mã; Nhưng đến Mytisi thì chính người bị
thương đòi được khiêng vào nhà và bảo pha trà cho mình uống. Trong khi chuyển,
chàng đau quá và bật ra tiếng rên và ngất đi một lần nữa. Khi họ đặt chàng lên
chiếc giường xếp, chàng nằm im hồi lâu không động đậy, hai mắt nhắm nghiền. Một
lát sau chàng mở mắt ra và thì thào: “Thế nào có trà chưa?” thấy chàng nhớ được
những chi tiết sinh hoạt nhỏ nhặt như vậy, viên bác sĩ rất lấy làm lạ. Ông ta bắt
mạch cho chàng và khi nhận thấy mạch đập tốt hơn trước, ông rất ngạc nhiên và
phiền lòng. Phiền lòng vì kinh nghiệm đã cho ông biết chắc chắn rằng công tước
Andrey không thể sống được, và nếu chàng không chết ngay thì cũng sẽ chết sau một
thời gian ngắn trong những cơn đau còn ghê gớm hơn nữa mà thôi. Đi cùng xe với
công tước Andrey có viên thiếu tá Timokhin mũi đỏ thuộc trung đoàn chàng, đã bắt
liên lạc với chàng ở Moskva. Ông ta bị thương ở chân, cũng ở trong trận
Borodino. Cùng đi với họ còn có ông thầy thuốc, người hầu phòng và công tước,
người xà ích của chàng và hai người lính cần vụ. Họ dọn trà cho công tước
Andrey. Chàng uống lấy uống để, đôi mắt long lanh trong cơn sốt nhìn thẳng về
phía cánh cửa trước mặt như đang cố hiểu và nhớ lại một điều gì. - Thưa công tước
đại nhân, tôi đây ạ. - Vết thương thế nào? - Vết thương của tôi ấy à? Cũng đỡ.
Nhưng công tước thì sao ạ? Công tước Andrey lại trầm ngâm như muốn nhớ lại điều
gì. Làm sao kiếm được quyển sách ấy nhỉ? - Chàng nói. - Quyển gì ạ? - Quyển
Phúc âm! Tôi hiện không có. Người thầy thuốc hứa sẽ tìm cho chàng và hỏi xem
chàng thấy trong người ra sao. Công tước Andrey trả lời tất cả các câu hỏi của
người thầy thuốc một cách miễn cưỡng nhưng phải chăng, rồi nói rằng cần kê thêm
một cái gối dưới lưng, chứ không thì chàng thấy vướng và đau lắm. Người thầy
thuốc và người hầu phòng giở chiếc áo khoắc đắp lên người chàng, và nhăn mặt vì
mùi thịt rất nặng từ vết thương bốc lên, họ bắt đầu xem xét cái chỗ khủng khiếp
ấy [245] . Người thầy thuốc lộ vẻ bực bội một điều gì không rõ, nắn nắn chữa chữa
một lúc, đặt người bị thương nằm lại cách khác, khiến cho chàng rên lên vì đau
đớn và ngất đi một lần nữa. Chàng bắt đầu nói sảng. Chàng cứ nhắc lại là phải
kiếm ngay cho chàng quyển sách ấy và để nó bên cạnh chàng. - Thì các người có mất
gì đâu nào! - Chàng nói. - Tôi hiện không có quyển ấy, xin các người kiếm cho
tôi, để đây cho tôi một lúc chàng nói với một giọng thảm thương. Bác sĩ ra
phòng ngoài để rửa tay. - Chà các anh thật là vô lương tâm, thật đấy, -¨Ông ta
nói với người hầu phòng bấy giờ đang dội nước cho ông rửa tay, - Tôi mới quay
lưng ra một phút mà nó đã thế, đau đến thế kia mà chịu được thì lạ thật. - Lạy
chúa, chúng ta đặt như vừa rồi may ra cũng đỡ, - người hầu phòng nói. Lần đầu
tiên công tước Andrey đã hiểu mình đang ở đâu và đã gặp phải việc gì. Chàng nhớ
ra rằng chàng bị thương, và cũng nhớ rằng chiếc xe đỗ lại ở Mytisi chàng đã yêu
cầu họ đưa chàng vào nhà, sau khi đau quá ngất đi, chàng lại hồi tỉnh trong căn
nhà gỗ khi chàng uống nước trà, và đến đây chàng ôn lại một lần nữa trong trí
nhớ tất cả những gì đã xảy ra. Chàng hồi tưởng thấy lại rõ rệt hơn cả cái phút
nằm trong trạm cứu thương, khi mà trước cái cảnh kẻ thù của chàng quằn quại đau
đớn, những ý nghĩ mới mẻ đã đến chàng làm cho lòng chàng hạnh phúc. Và những ý
nghĩ này, tuy mơ hồ mông lung, bây giờ lại tràn ngập lòng chàng. Chàng nhớ ra rằng
nay chàng đã có một hạnh phúc mới, và cái hạnh phúc này có liên quan thế nào đấy
với quyển Phúc âm. Chính vì thế mà chàng hỏi quyển sách này. Nhưng vì bị đặt nằm
không thuận, rồi sau đó lại bị trở người lần nữa, trí óc chàng lại chìm vào cõỉ
hôn mê, và khi chàng hồi tỉnh thứ ba thì quanh chàng là bóng đêm im phăng phắc.
Mọi người đều đã ngủ yên. Có tiếng dế ri rỉ lọt qua cửa phòng ngoài, ngoài phố
có ai reo và hát, mấy con gián chạy sột soạt trên bàn, trên các bức tượng thánh
và trên tường, một con nhặng húc đầu vào gối chàng và bay vo ve quanh cây bạch
lạp đặt cạnh giường chàng cháy thành hình chiếc nấm lớn. Tâm trí chàng đang ở một
trạng thái không bình thường. Một người khỏe mạnh thường tư duy, cảm giác và nhớ
lại rất nhiều điều trong một lúc, nhưng lại có đủ sức lựa chọn lấy một loạt ý
nghĩ hay hiện tượng nào và hướng sự chú ý của mình vào đấy. Dù trong phút suy
nghĩ đăm chiêu nhất, người khỏe mạnh cũng có thể dứt ra khỏi ý nghĩ của mình để
chào hỏi một người mới bước vào phòng, rồi sau đó lại trở về những ý nghĩ lúc
nãy. Về mặt tâm lý của công tước Andrey đang ở một trạng thái không bình thường.
Tất cả những công năng tinh thần của chàng bấy giờ linh hoạt và sáng suốt hơn
khi nào hết, nhưng nó hoạt động bên ngoài ý chí của chàng. Những tư tưởng và những
biểu tượng hết sức khác nhau đồng thời tràn vào tâm trí chàng. Đôi khi tư duy của
chàng đột nhiên bắt đầu hoạt động, và hoạt dộng với một sức mạnh, một sự minh mẫn
và một chiều sâu mà trong trạng thái hoạt động như vậy, nó bỗng đứt quãng giữa
chừng, nhường chỗ cho một hình ảnh khác rất bất ngờ, và không sao có thể trở lại
với ý nghĩ cũ được nữa. “Phải, ta đã thấy một hạnh phúc mới mẻ, không thể tách
rời ra khỏi con người, - Chàng nghĩ trong khi nằm trong gian phòng im lặng tối
mờ mờ, hai mắt trân trân mở rộng nhìn thẳng về phía trước. - Một hạnh phúc
không tuỳ thuộc những sức mạnh vật chất, những ảnh hưởng ngoại lai với con người,
hạnh phúc riêng của tâm hồn, hạnh phúc của tình thương! Bất cứ người nào cũng
có thể hiểu được điều đó nhưng chỉ có Thượng đế mới có thể soi sáng và phán
truyền điều đó được. Nhưng thượng đế phán truyền đạo luật này như thế nào? Tại
sao lại là Chúa Con?… “Rồi đột nhiên dòng tư tưởng ấy lại bị cắt đứt, và công
tước Andrey nghe (không biết trong tâm hồn mê hay là trong cõi thực) một tiếng
nói gì thì thầm khe khẽ nhắc đi ahắc lại đều đặn: “I - pi - chi pi - chi pi -
chi” rồi sau đó là “ chi - chi” rồi lại “pi - chi pi - chi” rồi lại “i - chi -
chi”. Đồng thời, trong âm thanh rả rích của điệu nhạc này, công tước Andrey cảm
thấy ở trên mặt mình, ngay ở chính giữa, dần dần nổi lên một tòa kiến trúc kỳ lạ
nhẹ nhàng như không khí, làm toàn bằng kim loại hay bằng vỏ bào. Chàng cảm thấy
(tuy điều đó làm cho chàng khổ sở) rằng mình phải cố giữ thăng bằng sao cho tòa
kiến trúc ấy đừng đổ nhưng nó vẫn đổ sụp xuống, rồi sau đó lại từ từ dựng lên
trong những âm thanh đều đều của điệu nhạc rả rích. “Nó cứ kéo dài? Cứ kéo dài
mãi, càng dài càng mảnh, và vẫn cứ kéo dài” - Công tước Andrey tự nhủ. Trong
khi lo lắng nghe tiếng nhạc thì thầm và cảm thấy tòa kiến trúc bằng kim kia kéo
dài và dâng cao lên, công tước Andrey đồng thời cũng thấy cái quầng đỏ chập chờn
củangọn nến và nghe tiếng đàn gián bò sột soạt, tiếng vo ve của con nhặng chốc
chốc lại húc vào đầu gối và vào mặt chàng. Và cứ mỗi lần con nhặng chạm vào mặt
chàng, nó lại gây nên một cảm giác nhức buốl như khi bị bỏng; nhưng đồng thời
chàng lấy làm lạ không hiểu sao khi nó húc vào tòa kiến trúc đang dựng lên trên
mặt chàng, nó lại gây nên một cảm giác nhức buốt như bị bỏng; nhưng đồng thời
chàng lấy làm lạ không hiểu sao khi nó húc vào tòa kiến trúc đang dựng lên trên
mặt chàng, con nhặng lại không làm cho tòa kiến trúc ấy đổ xuống. Nhưng ngoài
điều đó ra, lại còn một điều nữa rất quan trọng. Đó là một cái gì trăng trắng ở
cửa, đó là một pho tượng của con Sphynx [246] và nó cũng đang đè nặng trên bóng
vía chàng. “Nhưng có lẽ đây là chiếc áo sơ mi của ta để trên bàn - công tước
Andrey nghĩ, - và đây là chân của ta, còn đây là khung cửa; nhưng tại sao nó lại
cứ kéo dài, lan rộng ra mãi mãi và “pi - chi pi - chi i chi - chi i pi - chi -
pi - chi.”. - Thôi đủ rồi xin thôi cho, đừng thế nữa, - Công tước Andrey khó nhọc
cầu xin người nào không rõ. Và đột nhiên tư duy, cảm giác lại có một sức mạnh
và một sự minh mẫn lạ thường. “Phải, tình yêu thương (chàng lại nghĩ một cách
sáng suốt hoàn toàn), nhưng không phải là thứ tình thương có lý do, có nguyên
nhân và có mục đích, mà là thứ tình thương ta đã cảm thấy lần đầu khi trên gường
bệnh ta trông thấy kẻ thù nhưng ta vẫn thương yêu kẻ đó. Ta đã có thể được cái
tình thương vốn chính là thực chất của linh hồn, thứ tình thương không cần có đối
tượng. Và ngay bây giờ đây ta cũng vẫn có cái tình cảm diễm phúc đó. Thương yêu
đồng loại, thương yêu kẻ thù của mình. Thương yêu tất cả - thương yêu Thượng đế
trong tất cả những sự thể hiện của Người. Có thể thương yêu một người chí thân
bằng tình yêu của con người, nhưng chỉ có thể thương yêu một kẻ thù bằng tình
yêu của Thượng đế. Chính vì thế mà ta thấy vui sướng khi cảm thấy mình yêu
thương người ấy. Người ấy nay ra sao? Có còn sống không?… Khi yêu thương bằng
tình yêu của con người, có thể từ yêu thương chuyển sang thù ghét; nhưng tình
yêu của Thượng đế thì không thế thay đổi được. Không có gì, dù là cái chết cũng
vậy, không có gì có thể phá hoại tình yêu đó. Nó là thực chất của linh hồn
Trong đời ta, ta đã thù ghét biết bao nhiêu người. Và trong tất cả mọi người,
không có ai yêu thương và thù ghét cho bằng nàng”. Và với tất cả sức tưởng tưởng
của mình, chàng hình dung Natasa không phải như chàng vẫn hình dung trước kia,
chỉ có những nét đáng yêu làm cho chàng say sưa; nhưng lần đầu tiên chàng đã
hình dung được tâm linh nàng. Và chàng đã hiểu tình cảm của nàng, những nỗi đau
khổ, sự hổ thẹn, lòng hối hận của nàng. Bây giờ lần đầu tiên chàng đã hiểu được
tất cả sự tàn nhẫn của chàng khi cự tuyệt nàng, chàng đã thấy rõ sự tàn nhẫn của
việc đoạn tuyệt này. “Giá có thể gặp nàng một lần nữa thôi, để nhìn vào đôi mắt
ấy mà nói rằng…” Pi - chi pi - chi. i chi - chi, i pi - chi pi - chi bùm! Con
nhặng vừa húc vào gối. Và sức chú ý của chàng bỗng chuyển sang một thế giới
khác vừa thực vừa ảo, trong đó đang xảy ra một điều gì khác thường. Trong thế
giới đó cái tòa kiến trúc kia vẫn cứ từ từ dựng lên không ngừng, vẫn có cái gì
kéo dài mãi, ngọn nến vẫn cháy thành một quầng đỏ, vẫn chiếc áo sơ mi Sphynx nằm
ở cửa vào: nhưng ngoài tất cả các thứ đó ra có cái gì kêu đánh kẹt một tiếng, một
luồng gió mát thổi vào, và một con Sphynx khác, trắng toát đứng thẳng, hiện ra
trước khung cửa. Và mặt của con Sphynx ấy chính là khuôn mặt xanh nhợt và đôi mắt
long lanh của Natasa, người mà chàng vừa nghĩ đến. “Ôi cứ mê sảng liên miên như
thế này thì khổ thật!” - công tước Andrey nghĩ thầm, cố xua đuổi cái khuôn mặt ấy
ra khỏì tâm trí tưởng tượng. Nhưng khuôn mặt ấy cứ ở trước mặt chàng với sức mạnh
của hiện thực, và nó đang nhích lại gần. Công tước Andrey muốn trở về cái thế
giới tư duy thuần tuý trước dây, nhưng không được và cõi hôn mê lại lôi cuốn
chàng vào lĩnh vực của nó. Tiếng nhạc rả rích kia vẫn tiếp tục thì thầm, và có
một cái gì đè ép chàng, kéo dài ra, và khuôn mặt kỳ dị ấy đứng trước mặt chàng.
Công tước Andrey thu hết tàn lực để tỉnh dậy; chàng khẽ cựa mình và trong tai
chàng bỗng có một tiếng kêu ong ong, mắt chàng mờ tối, và như một người chìm
nghỉm xuống nước, chàng ngất đi. Khi chàng bừng tỉnh, Natasa, chính Natasa bằng
xương bằng thịt, người mà chàng tha thiết ước ao được yêu với tình thương mới mẻ,
tình yêu của Thượng đế tình yêu thuần tuý mà chàng đã tìm thấy, chính Natasa
đang quỳ trước mặt chàng. Chàng đã hiểu rằng đây chính là Natasa thật, và chàng
không ngạc nhiên, mà chỉ thấy một nỗi vui mừng êm dịu. Natasa quỳ bên gường,
đôi mắt sợ hãi nhìn chàng không chớp (nàng không sao cử động được). Nàng cố
ghìm tiếng nấc; mặt nàng xanh xao và bất động. Chỉ có phía dưới hơi run rẩy.
Công tước Andrey thở dài nhẹ nhõm, mỉm cười và đưa tay ra cho nàng. - Cô đấy à!
- Chàng nói - Sung sướng quá? Natasa nhanh nhẹn nhưng thận trọng nhích đến gần
chàng, cầm lấy tay chàng và cúi mắt xuống hôn, môi chỉ khẽ chạm vào bàn tay. -
Anh tha thứ cho em! - Nàng nói thì thào và ngẩng dầu lên nhìn chàng. - Xin anh
tha thứ cho em! - Tôi yêu Natasa, - Công tước Andrey nói. - Anh tha thứ… - Tha
thứ việc gì? - Công tước Andrey hỏi. - Xin anh tha thứ tất cả… những gì em đã…
làm - Natasa thì thầm, giọng đứt quãng, khẽ đến nỗi công tước chỉ vừa đủ nghe
thấy, và liên tiếp hôn lên khắp bàn tay chàng, môi chỉ khẽ chạm vào da. - Anh
yêu em nhiều hơn, đằm thắm hơn trước, - Công tước Andrey nói và lấy tay nâng mặt
nàng để có thể nhìn thẳng vào mắt nàng. Đôi mắt ấy rưng rưng những giọt nước mặt
vui sướng, đang rụt rè, thương xót và âu yếm nhìn chàng. Khuôn mặt gầy xanh của
Natasa với đôi môi sưng húp trông chẳng đẹp chút nào, lại dễ sợ nữa. Nhưng công
tước Andrey không trông thấy khuôn mặt ấy, chàng trông thấy ánh mắt sáng long
lanh. Đôi mắt ấy đẹp lạ lùng. Phía sau họ có tiếng nói lao xao. Piotr, người hầu
phòng, bấy giờ đã tỉnh hẳn và đã đánh thức người thầy thuốc dậy. Timokhin, suốt
đêm không chợp mắt vì đau chân, đã trông thấy từ lâu mọi việc đang xảy ra, và cố
lấy chăn đắp kín tấm thân không mặc áo của mình co ro trên ghế dài. - Cái gì thế?
- Người thầy thuốc nói trong khi nhổm dậy. - Xin tiểu thư đi ra cho. Vừa lúc ấy
có tiếng gõ cửa của một người đầy tớ gái được bá tước phu nhân sai đi tìm
Natasa. Như một người mắc chứng mộng du [247] bị người ta đánh thức trong khi
đang ngủ say, Natasa đi ra và trở về phòng gieo mình xuống đệm rơm khóc nức nở.
Từ hôm ấy, trong suốt cuộc hành trình của gia đình Roxtov, những khi dừng lại
hoặc nghỉ đêm, Natasa không lúc nào rời khỏi Bolkonxki, và người thầy thuốc phải
thú nhận rằng ông không ngờ một người con gái lại có thể cương nghị và khéo léo
chăm sóc người bị thương đến thế. Tuy bá tước phu nhân rất khiếp sợ khi nghĩ rằng
công tước Andrey có thể chết trên tay con gái mình (theo lời người thầy thuốc
thì điều đó rất có thể xảy ra) bà vẫn không ngăn cấm Natasa được. Mặc dù sự gần
gũi giữa công tước Andrey và Natasa khiến người ta nghĩ rằng nếu chàng khỏi thì
những mối quan hệ trước kia giữa hai vợ chồng chưa cưới sẽ được nối lại, trong
nhà vẫn không ai nói đến điều đó: cái vấn đề chưa được giải quyết, vấn đề sống
hay chết, đang treo lơ lửng không những trên đầu công tước Andrey mà còn trên đầu
toàn thể nước Nga nữa, bây giờ đã lấn át hết mọi ý nghĩ khác.
Chương 31 Ngày mồng ba tháng chín Piotr dậy muộn. Đầu chàng
nhức buốt, bộ quần áo mà chàng không cởi ra khi đi ngủ làm cho thân thể chàng
thấy bức bối, và trong tâm trí chàng có ý thức mơ hồ rằng hôm qua mình đã làm một
việc gì đáng hổ thẹn: đó là cuộc nói chuyện với đại uý Rambal. Đồng hồ chỉ mười
một giờ, nhưng ở bên ngoài trời có vẻ u ám lạ thường. Piotr đứng dậy, địu mắt
và khi trông thấy khẩu súng tay với chiếc cán chạm mà Geraxim đã đặt lại trên
bàn viết, Piotr sực nhớ mình hiện đang ở đâu, và ngày hôm nay mình phải làm gì.
“Không biết có chậm không? - Piotr nghĩ - Không có lẽ ít nhất phải đến mười hai
giờ hắn mới vào Moskva”. Piotr không cho phép mình nghĩ ngợi về những điều sắp
phải làm, nhưng vội vã tìm cách hành động cho thật chóng. Chàng xốc lại áo, cầm
lấy khẩu súng ngắn và đã toan đi. Nhưng đến đây, lần đầu tiên chàng băn khoăn tự
hỏi mình sẽ mang vũ khí như thế nào để đi giữa đường. Cầm ở tay thì không được
rồi. Ngay dưới tà áo kaftan rộng thùng thình cũng khó lòng giấu được khẩu súng
to tướng. Giắt ở lưng hay cắp ở nách thì người ta trông thấy mất. Hơn nữa, viên
đạn trong khẩu súng đã bắn ra rồi, và Piotr chưa kịp nạp lại viên khác. “Thôi,
dao găm cũng được”, Piotr tự nhủ mặc dầu. Trong khi suy tính cách thực hiện ý định,
chàng đã nhiều lần nghĩ rằng cái sai lầm chủ yếu của người sinh viên năm 1809
là ở chỗ anh ta muốn giết Napoléon bằng dao găm. Nhưng tựa hồ như mục đích
chính của Piotr không phải là thực hiện một công việc đã dự tính, mà là cố sao
tỏ rõ cho bản thân mình thấy rằng mình không từ bỏ cái ý định và đang làm đủ
cách để thực hiện ý định đó, Piotr vội vã cấm lấy con dao găm vừa cùn vừa đút
trong chiếc vỏ xanh mà chàng đã mua ở tháp Xukharev cùng với một khẩu súng ngắn,
rồi giấu nó dưới lần áo gi-lê. Sau khi đã thắt áo kaftan và đội cái mũ chụp xuống
mắt. Piotr cố tránh mặt viên đại uý, đi thật im lặng qua hành lang và ra đường.
Đám cháy mà tối hôm qua chàng đã đứng một cách thản nhiên như vậy, nay qua một
đêm đã to lên khá nhiều. Bây giờ thành Moskva đã bốc cháy từ nhiều phía. Xóm
hàng xe, khu tả ngạn Moskva, khu Goxtiny Dvor, phố Povarxkaya, xóm thợ thuyền
trên sông Moskva và khu chợ củi cầu Dorogomilov cùng cháy một lúc. Đường đi của
Piotr băng qua các ngõ hẻm đến phố Povarxkaya và từ đó rẽ sang Arbat, đi về
phía nhà thờ Nikolai Yavlefmy, nơi mà từ lâu trong trí tưởng tượng chàng đã chọn
để thực hiện ý định cúa mình. Phần lớn các nhà đều đóng cửa kín mít. Phố xá và
ngõ hẻm đều vắng tanh. Không khí phảng phất mùi khói và mùi cháy khét. Thỉnh
thoảng mới gặp những người Nga với bộ điệu của một đám quân vô lệnh đi nghênh
ngang ở chính giữa phòng. Cả người Nga lẫn người Pháp đều nhìn Piotr có vẻ ngạc
nhiên. Ngoài cái thân hình cao lớn đẫy đà, ngoài cái vẻ mặt và dáng điệu đăm
chiêu, ủ dột và khổ sở rất kỳ lạ của chàng, người Nga còn chú ý nhìn Piotr vì họ
không hiểu con người kia thuộc tầng lớp nào. Còn người Pháp thì ngạc nhiên đưa
mẳt nhìn theo chàng đặc biệt vì trong khi tất cả những người Nga khác đều nhìn
người Pháp một cách sợ sệt và tò mò, thì trái lại Piotr chẳng hề để ý đến họ một
chút nào cả. Ở bên cổng một ngôi nhà chàng đi qua, ba người Pháp đang muốn nói
gì với mấy người Nga nhưng họ nghe chẳng hiểu gì cả, bèn chặn Piotr lại hỏi xem
chàng có biết tiếng Pháp không. Piotr lắc đầu ra hiệu không biết và tiếp tục
đi. Ở một ngõ khác, một tên lính canh đứng cạnh một cái thùng sơn xanh, lớn tiếng
gọi chàng, và mãi đến khi nghe tiếng quát thứ hai và tiếng súng lách cách của
tên lính canh đang giơ súng lên. Piotr mới hiểu ra rằng chàng chẳng nghe thấy
gicả, chẳng trông thấy gì ở xunh quanh hết. Hấp tấp và sợ hãi, chàng mang cái ý
định của mình trong lòng như một vật gì kinh khủng và xa lạ đối với chàng, chỉ
sợ xao nhãng mất ý định ấy, kinh nghiệm tối qua đã giữ trọn được tâm trạng của
mình cho đến nơi đến chốn. Hơn nữa, trên đường đi không có gì trở ngại, ý định
của chàng cũng không thể nào thực hiện được nữa rồi, vì một lẽ giản đơn là
Napoléon đã từ ngoại ô Dorogomilov đi qua Arbat để vào thành Kreml cách đây bốn
tiếng đồng hồ và hiện đang ngồi ở phòng giấy của Sa hoàng trong cung điện với một
tâm trạng thật là ảo não, và đang ra những mệnh lệnh tỷ mỉ, tường tận về những
biện pháp cần thi hành để dập tắt đám cháy, ngăn cản việc cướp bóc và ổn định
nhân tâm. Nhưng Piotr không biết thế, tâm trí chàng dồn cả vào việc làm, chàng
khổ sở như những người đang cố tâm mưu đồ một việc gì không thể làm được, không
phải vì việc đó có nhiều khó khăn mà vì nó không hợp chút nào với bản thân của
mình, chàng khổ sở vì sợ rằng mình sẽ nao núng trong giờ phút quyết liệt và sau
đó sẽ tự khinh mình. Tuy chàng chẳng nghe thấy gì, chẳng trông thấy gì ở xung
quanh, nhưng trực giác cũng mách chàng đi đúng đường, và chàng đã không lạc lối
khi đi vào các ngõ hẻm dẫn đến phố Povarxkaya. Càng đến gần phố Povarxkaya,
khói càng dày đặc, và thậm chí càng thấy nóng người lên vì hơi lửa tỏa ra. Thỉnh
thoảng lại trông thấy những ngọn lửa liếm trên cái mái nhà. Trên đường phố gặp
nhiều người hơn trước và những người đó lại có vẻ lo lắng hơn. Nhưng tuy chàng
cảm thấy có một cái gì đó khác thường đang diễn ra quanh mình. Piotr cũng vẫn
không nhận thức được rằng mình đang đến gần một đám cháy. Đang đi theo một con
đường mòn băng qua một khoảng đất trống chưa xây nhà, một mặt giáp với phố
Povarxkaya còn mặt kia thì giáp khu vườn của nhà công tước Gruzinxki, Piotr chợt
nghe tiếng một người đàn bà khóc thảm thiết ngay sát cạnh mình. Chàng dừng lại
sực tỉnh và ngẩng đầu lên. Bên cạnh con đường, trên lớp cỏ cháy khô và phủ bụi,
chồng đống một mớ những đồ gia dụng: nệm lông, ấm lò, tượng thánh và rương hòm.
Bên cạnh mấy cái hòm có một bà đã lớn tuổi, gầy gò, răng dài và vẩu mặc áo
choàng màu đen và đội mũ chụp, đang ngồi giữa đất. Người đàn bà ấy vừa lắc lư vừa
khóc nức nở, mồm không ngớt kể lể than vãn. Hai đứa con gái khoảng từ mười đến
hai mươi, mình mặc váy ngắn và sợ hãi trên gương mặt tái xanh. Một đứa bé con
trai lên bảy, mặc chiếc áo rộng và đội một cái mũ lưỡi trai to tướng, đang khóc
lè nhè trên tay bà u già. Một người đầy tớ gái bẩn thỉu đi chân không ngồi trên
chiếc hòm đang tháo cái bứn tóc màu vàng chốc chốc lại đưa lên mũi ngửi. Người
chồng, một người thâm thấp, mặc y phục công chức, lưng hơi gù, râu quai nón,
hai thái dương phẳng phiu lộ rõ dưới chiếc mũ lưỡi trai đội rất ngay ngắn, vẻ mặt
đờ đẫn, đang xê dịch mấy cái rương chồng lên nhau, tôi ra mấy thứ quần áo.
Trông thấy Piotr, người đàn bà gần như phủ phục xuống chân chàng. - Các ông ơi,
các ông là người Cơ-đốc chính giáo, các ông cứu giúp chúng tôi với, xin các ông
rủ lòng thương cho! Có ai cứu tôi với! Con gái tôi! Họ bỏ sót đứa con gái út của
tôi lại rồi! Nó chết cháy mất! Trời ô - ô - ôi! Mẹ nuôi dưỡng nâng niu con bấy
lâu mà bây giờ ô - ô - ôi! - Thôi đi nào, Maria Nikolaievna, - người chồng nói
khẽ với vợ, hẳn là chỉ để thanh minh trước người lạ mặt. - Chắc là cô em đã bế
nó rồi, chứ không thì sao chẳng thấy nó đâu cả! - Đồ quỷ sứ, đồ khốn nạn? - người
đàn bà bỗng thôi khóc, rít lên một cách hằn học - Mày thật không có lương tâm,
con mày mà mày cũng không biết thương. Giá người khác thì người ta đã xông vào
lửa cứu nó ra rồi. Còn mày là quỷ chứ không phải là người, mày không phải là
người bố. Ông là người có lòng tốt, - người đàn bà quay sang Piotr, nói rất
nhanh; vừa nói vừa khóc thút thít. - Nhà bên cạnh cháy, thế là lan sang nhà
chúng tôi. Con sen kêu: cháy rồi! Chúng tôi chạy đi vơ vén đồ đạc. Vớ được cái
gì thì mang cái ấy. Đây ngần này đồ đạc đây… Cái tủ thờ và cái gương hồi môn đều
mất cả. Khi nhìn lại bầy con thì chẳng thấy con Katya đâu. Trời ô ô - ôi! và bà
ta lại khóc nấc lên. - Con tôi, đứa con yêu quý của tôi chết cháy mất rồi! Chết
cháy mất rồi! - Nhưng nó ở đâu, nó ở đâu mới được chứ? - Piotr hỏi. Trông vẻ mặt
hăm hở của chàng người đàn bà kia đã hiểu rằng người này có thể giúp được mình.
- Con ơi! Con đẻ của tôi! - bà ta kêu lên, ôm chặt lấy chân chàng. - Ân nhân
ơi, xin ông cứu giúp cho tôi yên lòng… Aniska, con trời đánh kia, đi đi, đưa
ông ấy đi - bà ta giận dữ há mồm ra quát người đày tớ gái, làm cho mấy cái răng
vẩu lộ rõ hơn nữa. - Chị đưa tôi đi, tôi tôi sẽ làm, - Piotr nói vội, giọng hớt
hải. Người con gái bẩn thỉu ngồi trên rương đứng dậy, sửa lại bím tóc thở dài rồi
bước trên hai bàn chân đất to tướng và bẩn thỉu, đi theo con đường mòn. Piotr
như sực tỉnh sau một cơn mê rất dài. Chàng cất cao mái đầu lên, mắt chàng sáng
long lanh và đầy sinh khí, chàng bước nhanh theo người đầy tớ gái, vượt qua chị
ta và bước ra phố Povarxkaya. Suốt dãy phố bị che kín trong một đám khói đen
nghịt. Dân chúng chen chúc thành một đám rất đông đứng trước đám cháy. Ở giữa
đường một viên tướng Pháp đang đứng nói gì với mấy người vây quanh. Piotr và
người đầy tớ gái toan đến gần chỗ viên tướng, nhưng một tốp lính Pháp chặn họ lại.
- Không đi được! - có tiếng quát. - Đi lối này bác ạ người đày tớ gái nói, - Ta
sẽ vào ngõ, đi qua sân nhà bác Nikulin. Piotr quay trở lại và bước ra, chốc chốc
lại nhảy mấy bước để theo kịp chị ta, người đày tớ gái chạy qua đường, quay
sang trái, rẽ vào ngõ và đi qua ba nhà rồi quay sang phải, rẽ vào một cái cổng.
- Đây sắp đến rồi, - chị ta nói, đoạn chạy qua sân mở một cánh cửa đi qua một
hàng rào bằng gỗ, rồi đứng lại chỉ cho Piotr thấy một dãy nhà ngang nhỏ bằng gỗ
đang cháy rất to, hơi lửa bốc ra nóng hừng hực. Một bên nhà đã sụp xuống, bên
kia thì đang cháy, và những ngọn lửa sáng rực từ trong các khung cửa sổ và từ
dưới mái nhà lem lém bùng lên. - Nhà nào, nhà nào? - Chàng nói. Trời ô - ôi -
người đày tớ gái kêu rống lên và giơ tay chỉ dãy nhà ngang. - Chính đây, nhà
chúng tôi ở đây. Cô chết cháy mất rồi cô Katya ơi là cô Katya! Trời ô - ô - ôi!
- Aniska tru tréo lên: khi trông thấy căn nhà cháy, chị ta cũng cảm thấy cần thổ
lộ tình cảm của mình ra như vậy. Piotr lao mình về phía căn nhà, nhưng lửa nóng
lên đến nỗi chàng bất giác đi vòng quanh dãy nhà và thấy mình đứng trước mặt một
tòa nhà lớn chỉ mới cháy một bên mái. Bên cạnh tòa nhà có một đám đông lính
Pháp đi lại lố nhố. Lúc đầu không hiểu bọn lính này làm gì mà lôi kéo đồ đạc đi
như vậy; nhưng khi thấy một tên lính Pháp dùng sống gươm đánh một người mu-gich
và cởi chiếc áo khoác lông chồn của anh ta, Piotr hiểu lờ mờ rằng họ đang cướp
của, nhưng chàng không có thì giờ nghĩ đến việc này. Tiếng những bức vách gỗ và
những tấm trần nhà gãy răng rắc và đổ xuống ầm ám, tiếng lửa réo ù ù và tiếng
kêu la ơi ới của dân chúng, cảnh những đám khói khi thì ùn ùn tụ lại dày đặc và
đến ngòm, khi thì bốc lên sáng rực với những tia lửa tung tóe, những ngọn lửa
đang táp lên các bức tường, nơi thì đỏ và dày như những bó lúa, nơi thì vàng
óng lên, hơi nóng, khói và những động tác mau lẹ tất cả những thứ đó đã có tác
dụng kích thích Piotr như các đám cháy vẫn thường có. Đối với Piotr, các tác dụng
này lại càng mạnh hơn nữa là vì khi trông thấy đám cháy, Piotr bỗng cảm thấy
mình được giải thoát ra khỏi những ý nghĩ đang đè nặng lên tâm tư. Chàng cảm thấy
mình trẻ trung, vui vẻ, nhanh nhẹn và quả quyết. Chàng chạy vòng qua dãy nhà
ngang từ phía tòa nhà lớn và đã toan xông vào gian nhà còn đứng vững, thì ngay
trên đỉnh đầu chàng nghe có mấy tiếng người kêu lên và tiếp theo là tiếng một vật
gì nặng đổ xuống ầm ầm bên cạnh chàng. Piotr ngẩng lên nhìn và thấy. Ở khung cửa
sổ của tòa nhà có mấy tên lính Pháp vừa vứt xuống một cái ô kéo tủ ngăn đựng đầy
những đồ đạc bằng kim loại. Mấy tên khác đứng ở dưới đang đi về phía cái ô kéo.
- Này cái anh kia muốn gì hả? - Một tên lính Pháp quát Piotr. - Có một đưa bé
đang ở trong nhà. Các ông có thấy một đứa bé không? - Piotr nói. - Chà, cái thằng
cha kia nói lảm nhảm cái gì thế hả? cút đi! - có mấy tiếng nói, và mòt tên lính
Pháp, chắc là sợ Piotr lấy mất chỗ đồ bạc và đồ đồng trong ô kéo, liền tiến về
phía chàng, vẻ mặt dữ tợn. - Một đứa bé à? - một tên lính Pháp ở trên gác nói
to. - Tớ có nghe cái gì léo nhéo ở ngoài vườn ấy. Có lẽ là thằng nhóc của lão
kia cũng nên. Phải nhân đạo chứ, các cậu… - Nó ở đâu? Nó ở đâu rồi? - Piotr hỏi.
- Phía này này, phía này này! - tên lính Pháp trên cửa sổ nói to, tay chỉ ra
khu vườn ở sau nhà. - Đợi một tí tôi sẽ xuống ngayl Và quả nhiên một phút sau
tên lính Pháp, một gã trai tráng mắt đen có cái bớt ở bên má, mình chỉ mặc áo
sơ mi, từ khung cửa sổ tầng dưới nhảy ra và vỗ vai Piotr một cái rồi cùng chàng
chạy ra vườn. - Còn các chú kia nhanh lên, - hắn quát bọn lính, - Bắt đầul nóng
quá rồi đấy!
Họ vòng ra sau nhà và chạy vào một lối đi rải cát. Tên lính
Pháp kéo tay Piotr và chỉ cho chàng một vật gì tròn tròn. Dưới một cái ghế dài
có một đứa con gái ba tuổi mặc áo dài màu hồng nằm co ro. - Thằng nhóc của ông
đấy. À! Một đứa con gái, càng tốt, - tên Pháp nói, - Chào ông béo, ông phải
nhân đạo chứ. Chúng ta đều là người, đều có lúc chết cả ông ạ! - Nói đoạn tên
Pháp có cái bớt ở má chạy về phía các bạn hắn. Piotr mừng đến nghẹt thở vội chạy
đến gần đứa bé và toan bế nó lên. Nhưng trông thấy người lạ, đứa con gái, vẻ ốm
yếu và cam sài, trông rất dễ ghét, giống hệt mẹ nó, bỗng kêu thét lên và vùng
chạy. Tuy vậy, Piotr chộp lấy nó và bế nó lên; nó hét lên the thé, giọng hằn học,
lấy hai tay cố gỡ tay Piotr ra và giơ cái mồm đầy rãi nhớt ra, cắn tay chàng.
Piotr thấy kinh hãi và ghê tởm như khi nhỡ chạm vào một con sâu. Tuy vậy chàng
cố tự chủ để đừng thả rơi đứa bé, và bế nó chạy về phía tòa nhà lớn. Nhưng bây
giờ không thể nào trở về theo lối cũ được nữa; cô đày tớ gái Aniska chẳng thấy
đâu, và Piotr, trong lòng vừa thương hại vừa ghê tởm, cố ôm đứa bé ướt át vào
lòng một cách dịu dàng trong khi nó khóc hét lên, rồi chàng chạy qua vườn đi
tìm một lối ra khác. Chương 32 Sau khi chạy qua mấy cái sân và mấy ngõ hẻm,
Piotr ẵm đứa bé chạy về phía khu vườn của nhà Gruzinxki ở góc phố Povarxkaya.
Thoạt tiên, chàng không nhận ra nơi mà chàng đã xuất phát để đi tìm đứa bé: nơi
ấy chật ních những người và chất đầy đồ đạc từ trong các nhà lôi ra. Ngoài các
gia đình Nga với của cải của họ vừa chạy được, ở đây còn có mấy người lính Pháp
mặc nhiểu thứ y phục khác nhau. Piotr không chú ý đến họ. Chàng vội vã đi tìm
gia đình người công chức để trả đứa con gái cho mẹ nó và đi cứu thêm vài người
nữa. Piotr có cảm tưởng như mình đang cần làm nhiều việc nữa - mà phải làm cho
thật nhanh. Người nóng bừng lên vì hơi lửa và vì chạy nhanh, giờ phút này
Piotr, càng thấy rõ hơn nữa cái cảm giác trẻ trung, hưng phấn và quả quyết đã
tràn vào lòng chàng khi chàng chạy đi cứu đứa bé. Bấy giờ đứa con gái đã nín,
và hai tay bám vào chiếc áo kaftan của Piotr, nó ngồi trên tay chàng và đưa mắt
nhìn quanh như một con thú rừng nhỏ. Piotr thỉnh thoảng lại nhìn nó và mỉm cười.
Chàng có cảm giác là trong cái khuôn mặt ốm yếu và hoảng sợ của nó có một cái
gì rất ngây thơ và cảm động. Ở chỗ hồi nãy chẳng thấy vợ chồng người công chức
đâu nữa. Piotr bước nhanh giữa đám đông, nhìn mặt những người ở xunh quanh.
Chàng bất giác để ý đến một gia đình người Gruzin hay người Armeni gì đấy, gồm
một cụ già rất cao tuổi, khuôn mặt kiểu Đông phương rất đẹp, mình mặc một chiếc
áo tu-lúp mới có phủ dạ, chân đi đôi ủng mới, một bà già cũng kiểu mặt như thế
và một người thiếu phụ. Piotr thấy người thiếu phụ trẻ măng ấy thật là một
khuôn mặt tuyệt với của sắc đẹp phương Đông, với đôi lông mày đen uốn vòng
cung, với nước da màu hồng mơn mởn mịn lạ thường trên một khuôn mặt trái xoan rất
đẹp, không biểu lộ một tình cảm nào. Ở giữa những đống đồ đạc ngồn ngang, giữa
đám người chen chúc trên khoảng đất trống, mình mặc chiếc áo xa-tanh sang trọng
và đầu trùm chiếc khăn màu tím tươi, nàng giống như một đóa hoa mềm dịu vốn nở
trong một lồng lánh ủ cây mà bị vứt ra giữa tuyết lạnh. Nàng ngồi trên mấy cái
tay nải sau bà già một quãng, đôi mắt lá răm to và đen với đôi hàng mi dài đăm
đăm nhìn xuống đất. Hình như nàng cũng biết mình đẹp và lo sợ cho nhan sắc của
mình. Khuôn mặt ấy khiến Piotr cũng ngoái lại nhìn nàng mấy lần. Đi đến cuối
dãy hàng rào và không thấy những người chàng đang tìm, Piotr dừng lại đưa mắt
nhìn quanh. Bóng dáng Piotr ẵm đứa bé trên tay bấy giờ lại càng dễ được mọi người
chú ý hơn, và đã có mấy người Nga, vừa đàn ông vừa đàn bà, xúm lại quanh chàng.
- Hình như ông lạc mất người nào thì phải? Ông là người quý phái phải không - họ
hỏi chàng. Piotr đáp lại rằng đứa trẻ này là con một mụ đàn bà mặc áo đen, hồi
nãy với mấy đứa con ở chỗ này, và hỏi xem có ai biết bà ta không và bà ta đi
đâu rồi. - Chắc là gia đình nhà Anferov, - một ông thầy dòng già nói với một
người đàn bà mặt rỗ, - Lạy chúa tôi, - ông ta nói thêm với cái giọng trầm quen
thuộc. - Anferov nào? - người đàn bà mặt rỗ nói, - Nhà Anferov đi từ sáng sớm rồi
còn gì. Đây chắc phải là Maria Nikolaievna hay nhà Ivanov. - Ông ấy nói là một
mụ đàn bà, còn Maria Nikolaievna là một bà lớn kia mà, - một người gia đinh
nói. - Chắc các người biết bà ta, răng vẩu, người gầy thế này này, - Piotr nói.
- Đúng bà Maria Nikolaievna rồi. Họ đang đi vào khu vườn kia thì bọn lang sói ấy
ập đến, - người đàn bà chỉ bọ lính Pháp nói. - Ôi lạy Chúa, - Ông thấy dòng lại
nói. - Ông đi lại đằng kia kìa, họ đang ở đấy. Chính bà ta ở đấy. - Suốt buổi
chỉ khóc lóc kêu gào, - người đàn bà nói thêm. - Chính bà ta đấy. Phía này này.
Nhưng Piotr không nghe họ nói gì. Đã mấy giây đồng hồ chàng chăm chú nhìn một
việc đang xảy ra cách chàng mấy bước. Chàng nhìn cái gia đình người Armeni và
hai tên lính thấp bé, vẻ rất láu lỉnh, mặc một áo khoác xanh thắt một sợi dây
thừng. Hắn đội một cái mũ chụp, đi chân không. Tên kia khiến Piotr đặc biệt chú
ý: đó là một người cao và gầy, lưng hơi gù, tóc vàng, có những động tác chậm chạp
một vẻ mặt đần độn. Tên này mặc một chiếc áo ca-pốt dạ xù, một cái quần xanh và
đi đôi ủng kỵ binh đã rách. Tên lính thấp bé đi chân không và mặc áo khoác xanh
đến gần mấy người Armeni nói mấy tiếng gì không rõ rồi lập tức nắm lấy chân ông
già. Ông già hối hả cởi ủng ra. Tên mặc áo ca-pốt dừng lạỉ trước mặt cô gái
Armeni xinh đẹp kia và hai tay đút túi đứng im nhìn nàng. - Bế lấy, bế lấy đứa
bé, - Piotr vừa nói vừa vội trao đứa con gái cho người đàn bà. Chàng nói to gần
như quát lên, giọng như ra lệnh. - Bà mang đi trả cho người ta, mang đi!Nhanh
lên ! Chàng đặt đứa bé đang khóc xuống đất và quay lại nhìn hai tên lính Pháp
và gia đình mấy người Armeni. Ông già đã cởi một chiếc ủng. Tên Pháp thấp bé
rút chiếc kia ra và đập đập hai chiếc ủng vào nhau. Ông già vừa khóc vừa nói một
câu gì nhưng Piotr chỉ thấy thoang thoáng những việc đó; tất cả sức chú ý chàng
đều tập trung vào tên lính mặc áo ca-pốt lúc bấy giờ đang khệnh khạng bước chậm
rãi gần người thiếu phụ và rút hai tay ra khỏi túi nắm lấy cổ nàng. Người thiếu
phụ Armeni xinh đẹp vẫn ngồi im như cũ, hai hàng mi dài cụp xuống, có vẻ như
không thấy và không hề hay biết tên lính kia làm gì mình. Khi Piotr chạy đến
nơi thì tên cướp cao lênh khênh mặc ca-pốt kia đã tháo được chiếc vòng của người
thiếu phụ đang đeo. Nàng giơ hai tay lên cổ và kêu thét lên. - Không được động
đến người đàn bà này! - Piotr gầm lên, giọng giận dữ. Chàng nắm lấy hai vai tên
lính cao và gù kia ẩy ra phía sau. Hắn ngã ngửa ra, lồm cồm bò dậy và bỏ chạy.
Nhưng tên lính kia ném đôi ủng xuống đất, rút đoản kiếm ra và tiến về phía
Piotr, vẻ dữ tợn. Hắn quát: - Này, đừng có lôi thôi! Piotr đang ở trong một cơn
giận điên cuồng, không còn nhớ gì nữa; sức chàng tăng lên gấp mười lúc thường.
Chàng xông vào tên lính Pháp đi chân không, và tên này chưa kịp rút gươm đã bị
ngã lăn; chàng nện hai quả đấm tới tấp vào người hắn. Trong đám đông đứng xung
quanh có tiếng gieo hò tán thưởng, và cùng một lúc ấy từ góc phố hiện ra một đội
kỵ binh U-lan của Pháp đi tuần tiễu. Đội U-lan phóng nước kiệu về phía Piotr và
tên lính Pháp, và vây quanh hai người, Piotr không còn nhớ gì những việc đã xảy
ra sau đó nữa. Chàng chỉ nhớ mang máng là chàng có đánh một người nào, rồi người
ta đánh chàng và cuối cùng chàng thấy tay mình bị trói lại, rồi một đám lính
Pháp đứng quanh chàng và lục soát chàng. - Thưa trung uý, hắn có một con dao
găm! - Đó là những lời đầu tiên mà Piotr hiểu được. - À, có vũ khí à? - Viên sĩ
quan nói đoạn quay về phía tên lính đi chân không lúc bấy giờ cũng cùng bị bắt
với Piotr. - Được ra tòa án binh sẽ nói chuyện, - Viên sĩ quan nói xong lại
quay về phía Piotr hỏi - Anh có biết nói tiếng Pháp không, anh kia? Piotr đưa
đôi mắt đỏ ngầu nhìn quanh và lặng thinh không đáp. Chắc vẻ mặt của chàng trông
rất khủng khiếp cho nên viên sĩ quan quay ra nói thì thầm mấy tiếng, và thêm bốn
người lính U-lan nữa tách ra khỏi hàng ngũ đến đứng kèm hai bên Piotr. - Anh có
biết nói tiếng Pháp không? - viên sĩ quan đứng cách Piotr khá xa nhắc lại câu hỏi.
- Gọi thông ngôn lại đây! Từ trong hàng ngũ bước ra một người nhỏ loắt choắt mặc
thường phục kiểu Nga. Trông lối ăn mặc và nghe giọng nói, Piotr nhận ra hắn là
một người Pháp kiều làm trong một cửa hiệu buôn ở Moskva. Người thông ngôn ngắm
nghía Piotr một lúc rồi nói: - Trông hắn không có vẻ là một người bình dân. - Ồ,
ồ! Ta trông tên này dáng một tên đốt nhà lắm. - viên sĩ quan nói. - Thư hỏi hắn
xem hắn là ai. - Mày là ai? - viên thông ngôn hỏi. - Mày phải trả lời quan
trên. - Hắn nói thêm. - Tôi sẽ không nói cho các người biết tôi là ai đâu. Tôi
là tù binh của các người. Các người cứ dẫn tôi đi! - Piotr bỗng nói bằng tiếng
Pháp. - À à! Viên sĩ quan cau mày nói. - Thôi, đi. Chung quanh toàn lính U-lan
người đứng xem khá đông. Đứng gần Piotr là người đàn bà mặt rỗ bế đứa con gái:
khi toán lính thúc ngựa đi, bà ta tiến lên mấy bước nói: - Ông ơi, họ đem ông
đi đâu thế? Thế còn con bé thì sao? Nếu không phải con họ thì tôi biết mang nó
đi đâu. - Mụ kia muốn gì thế? - Viên sĩ quan hỏi. Piotr bấy giờ như người say
rượu. Cái tâm trạng phấn khích của chàng lại càng tăng thêm trông thấy đứa con
gái mà chàng đã cứu sống. Chàng nói: - Bà ta nói gì ấy à? Bà ta đem đưa con gái
của tôi lại cho tôi. - Tôi vừa cứu nó ở trong đám cháy ra, - chàng nói, - Thôi
vĩnh biệt! - chàng cũng không biết tại sao mình lại thốt ra một lời nói dối vô
ích như vậy nữa. Chàng bước quả quyết và dõng dạc đi giữa toán lính Pháp. Đội
tuần tiễu vừa rồi là một trong những đội được phái đi khắp các phố Moskva theo
lệnh của Duronel để ngăn chặn việc cướp bóc và nhất là để bắt những kẻ đốt nhà,
vì hôm ấy ý kiến chung của những sĩ quan cao cấp của Pháp đều cho rằng có những
kẻ đã gây ra những đám cháy nhà. Sau khi vòng qua mấy phố đội tuần tiễu bắt
thêm năm người Nga khả nghi nữa, gồm một người chủ hiệu buôn, hai người học trò
trường dòng, một người mu-gich và một người gia nô. Ngoài ra, họ còn bắt thêm mấy
tên lính đi ăn cướp. Nhưng trong số những người khả nghi ấy thì Piotr trông có
vẻ khả nghi hơn cả. Khi quân Pháp dẫn họ vào nghỉ đêm trong tòa nhà lớn cạnh
thành Zubovxki, nơi có lập một đồn cảnh sát, Piotr được giam riêng ra một nơi
và được canh phòng cẩn mật.
Lev Tolstoy
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành,
Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên.
Nguồn: vnthuquan
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành,
Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên.
Nguồn: vnthuquan
Theo https://sachvui.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét