Phạm Duy và Văn Cao
(Nhân đọc bài Phạm Duy nhìn từ phía con trai của Văn Cao)
Thời gian gần đây, trên các mạng truyền thông có phổ biến một
bài tựa đề: Phạm Duy nhìn từ phía con trai của Văn Cao, phỏng vấn Văn
Thao, con trai nhạc sĩ Văn Cao. Bài phỏng vấn này có những lời liên quan đến
hai nhạc sĩ Văn Cao, Phạm Duy và cả chính tôi qua bài Văn Cao (1923-1995) [1] nên tôi buộc lòng phải lên tiếng.
1- Anh Văn Thao viết:
"Thụy Khuê đã trích dẫn hồi ký của nhạc sĩ Văn Cao về
bài Tiến quân ca in trên tạp chí Sông Hương số 26 tháng
7&8 năm 1987 để gán cho Phạm Duy là người có công tham gia trực
tiếp trong những ngày Cách mạng tháng Tám - điều mà chính Phạm Duy cũng không
dám nghĩ đến! "Cha tôi viết hồi ký "Tại sao tôi viết Tiến
quân ca?" vào ngày 7-7-1976 tại Hà Nội. Một nhân vật trong hồi ký mà cha
tôi viết tắt nguyên là chữ “Ph.Đ”. Do lỗi đánh máy, Sông Hương in mất
dấu thành “Ph.D”. Vì vậy mới có chuyện để nhà văn Thụy Khuê suy diễn thành
Phạm Duy…"
Nhận xét:
- Anh Văn Thao cho rằng tôi "gán" cho Phạm
Duy cái "công tham gia trực tiếp trong những ngày Cách mạng tháng
Tám" là điều mà "Phạm Duy cũng không dám nghĩ đến".
Thực ra, Phạm Duy chẳng màng gì đến cái "công" này
cả, mà trong hồi ký ông còn cố tình viết trại đi, để độc giả hiểu là
ông không hề có mặt trong ngày "Việt Minh cướp chính quyền", ông
chỉ tham gia kháng chiến kể từ ngày "Toàn quốc kháng chiến" mà
thôi.
Việc này tôi đã viết rõ trong bài Văn Cao (1923-1995), như
sau:
"Phạm Duy viết: "Sau khi Nhật đầu hàng, quân đội Nhật
ở Việt Nam trao trả phủ toàn quyền cho phủ Khâm Sai Bắc Bộ. Để tỏ ý chí bảo vệ
đất nước, vào ngày 17 tháng 8, công chức Hà Nội được lệnh của vị Khâm Sai Phan
Kế Toại đứng ra tổ chức một cuộc mít tinh ở trước nhà Hát Lớn Hà Nội. Cuộc
mít tinh của các ông các bà công chức đang diễn tiến thì bỗng nhiên một lá cờ đỏ
sao vàng rất lớn được thả từ bao lơn của Nhà Hát xuống, rồi một người leo lên
khán đài cướp micro để hô khẩu hiệu và hát bài Tiến Quân Ca của Văn Cao. Thế là
cuộc biểu tình của tổng công đoàn công chức bỗng nhiên biến thành cuộc biểu
tình của Mặt Trận Việt Minh (...)". Trong đoạn hồi ký trên đây, Phạm Duy
viết rất ngắn và rất chi tiết, nhưng ông không nhắc đến vai trò của mình trong
ngày 17/8/1945, ông chỉ ghi một người leo lên khán đài cướp micro để hô khẩu hiệu
và hát bài Tiến Quân Ca của Văn Cao và trong cuốn hồi ký, ông còn cho biết những
ngày ấy ông ở trong Nam. Điều đó dễ hiểu vì Phạm Duy không thể công khai nhận
mình có "vai trò lịch sử" trong những ngày Việt Minh cướp chính quyền
cũng như Lê Đạt không thể công khai nhận mình đã theo Quốc Dân Đảng" [2].
Nhưng Văn Cao, ngày 7/7/1976, tức là hơn một năm sau ngày thống
nhất đất nước, đã viết về việc này, như sau:
"Ngày 17 tháng Tám 1945, tôi đến dự cuộc mít tinh của
công chức Hà Nội. Lá cờ đỏ sao vàng được thả từ bao lơn Nhà Hát Lớn xuống. Bài
"Tiến Quân Ca" đã nổ như một trái bom. Nước mắt tôi trào ra.
(...)
Tôi đã đứng lẫn vào đám đông quần chúng trước cửa Nhà Hát Lớn.
Tôi đã nghe giọng hát quen thuộc của bạn tôi, anh Ph. D qua loa phóng thanh.
Anh là người đã buông lá cờ đỏ sao vàng trên kia xuống và cướp loa phóng thanh
hát" [3].
- Anh Văn Thao tuyên bố: báo Sông Hương đã in lầm chữ Ph.Đ
thành Ph.D.
Vậy Ph.Đ là ai? Anh giải thích:
"Ph.Đ" là Phạm Đức - người làng Kim Liên, Hà Nội. Một
làng nghề có truyền thống cắt tóc. Gia đình Phạm Đức có một tiệm cắt tóc tại Hải
Phòng (...) Sau này ông thường lên thăm cha tôi tại 108 Yết Kiêu, bao giờ cũng
có quà cho anh em tôi."
- Nhận xét:
Nhạc sĩ Văn Cao không có lý do gì phải giấu tên một người bạn
làm thợ cắt tóc, nhất là trong cả bài hồi ký, ông chẳng viết tắt tên ai,
không những thế Văn Cao còn nói rõ nghề nghiệp của các đồng chí:
"Ngày hôm sau anh [Ph. D hay Vũ Quý] đưa tôi lại
nhà một đồng chí thợ giày ở đầu ngõ chợ Khâm Thiên để ăn cơm tháng".
Và Văn Cao cũng viết rất rõ ràng:
"Tôi thường nhìn Ph. D. mỗi lần anh đóng gói đi xa và lắng
nghe tiếng còi tàu ngoài ga Hàng Cỏ để chờ một chuyến tàu đêm".
Văn Cao là người rất thận trọng trong chữ nghiã: Nếu Ph.D là
ông thợ cắt tóc Phạm Đức, thì Văn Cao sẽ nói rõ ông Đức còn làm nghề gì nữa,
nên mới hay "đóng gói đi xa". Nhất là ông Đức có tiệm hớt tóc ở
Hải Phòng, sao mỗi lần đi, về, ông lại đón tầu ở Ga Hàng Cỏ?
2- Anh Văn Thao lại viết: "Trong gánh hát, lúc đầu
Phạm Duy chỉ là một anh chàng chuyên làm những công việc tạp vụ: dọn phông màn,
bán vé, xếp chỗ ngồi, vẽ quảng cáo… Sau một vài đêm diễn, phát hiện Phạm Duy có
một giọng hát hay, ông chủ gánh hát bèn bổ sung tiết mục, cho Phạm Duy ra hát lấp
chỗ trống trong thời gian thay cảnh".
Anh Văn Thao sinh năm nào mà biết rõ "lúc đầu" Phạm
Duy làm những gì trong rạp hát? Sau đó anh còn xác định những chuyện Phạm Duy
và Văn Cao làm trước khi anh sinh ra đời rất nhiều năm, vì vậy không tránh khỏi
sai lầm.
3- Anh Văn Thao viết: "Phạm Duy gặp Văn Cao khi đó
chỉ là một ca sĩ mới vào nghề, có một sáng tác đầu tay chưa được ai biết là
bài Cô hái mơ (1942), phổ thơ Nguyễn Bính. Trong khi đó Văn Cao đã là
một nhạc sĩ nổi tiếng Hải Phòng trong nhóm Đồng Vọng với hàng loạt ca
khúc: Buồn tàn thu (1939), Thiên thai (1941), Trương
Chi (1942), Suối mơ (1942), Thu cô liêu (1942), Bến
xuân (1943), Cung đàn xưa (1943)… Cho nên không có chuyện "một
vài bài hát… Văn Cao sáng tác cùng với Phạm Duy" như một số người đã
đề cập".
Câu này phạm nhiều sai lầm:
- Trước hết có lẽ anh Văn Thao không biết câu đề tặng nổi
tiếng của nhạc sĩ Văn Cao: "Tương tiến nhạc sĩ Phạm Duy, kẻ du ca đã
gieo nhạc buồn của tôi khắp chốn".
- Sau nữa, đến câu này cũng của Văn Cao: "Đầu năm
nay, nó [Phạm Duy] xuống Hải Phòng. Và Buồn Tàn Thu đã được nó lôi đi
hát vang lên trên các nẻo đường xứ Bắc. Và thế là người yêu nhạc chốn Hà Thành
đã biết có một Văn Cao tiếp sau Đặng Thế Phong" (Nguyễn Thụy
Kha, Văn Cao người đi dọc biển, trang 17).
- Trong hồi ký, Phạm Duy cũng viết y như vậy: "Trong
một không khí nhạc tình lãng mạn toàn nói về mùa thu như vậy, chàng tuổi trẻ
Văn Cao cũng soạn ra những bài hát mùa Thu như Thu Cô Liêu, Buồn Tàn Thu...
nhưng chưa bao giờ anh ta có cơ hội để phổ biến. Tôi sẽ là người đầu tiên đem
nhạc của Văn Cao đi... nói theo lời Văn Cao đề tựa trong một bài hát - gieo buồn
khắp chốn. Danh từ người du ca đầu tiên cũng do chính Văn Cao đã gán cho tôi với
một sự thèm sống cuộc đời xướng ca vô loài như tôi lắm lắm!" (Hồi ký
I, trang 96)
- Và câu sau này nữa của hoạ sĩ Tạ Tỵ: "Phải thừa
nhận rằng, nếu không có giọng hát của Phạm Duy, nhạc Văn Cao cũng khó mà phổ biến.
Trái lại nếu không có Văn Cao, chưa chắc Phạm Duy đã sáng tác! Cả hai hỗ trợ
cho nhau, cùng dìu nhau đi vào bất tử" (Tạ Tỵ, Những khuôn măt
văn nghệ trong đời tôi, trang 39).
- Còn về việc sáng tác chung, anh Văn Thao viết: "không
có chuyện "một vài bài hát… Văn Cao sáng tác cùng với Phạm
Duy" như một số người đã đề cập", cũng lại sai.
Bởi vì anh không biết câu này của hoạ sĩ Tạ Tỵ: "Khi
2 nhạc phẩm [Suối Mơ và Bến Xuân] in ra, tên Phạm Duy xuất hiện
lần thứ nhất trước công chúng cùng với tên Văn Cao " (Tạ Tỵ, Phạm
Duy còn đó nỗi buồn, trang 47).
Trên Internet hiện nay, ta vẫn còn tìm thấy hình chụp bản nhạc
Bến Xuân (Đàn Chim Việt) do nhà Tinh Hoa in lần thứ ba năm 1954 ở Hà Nội,
đề tên Văn Cao và Phạm Duy.
Bản nhạc Bến Xuân (Đàn Chim Việt) T.H. 282,
do nhà Tinh Hoa in lần thứ ba năm 1954 - Hà Nội
Sau này ở Sài Gòn, Phạm Duy rút tên mình ra khỏi hai bản nhạc
sáng tác chung có lẽ vì ông muốn dành trọn vẹn cho Văn Cao. Nhưng công chúng và
văn nghệ sĩ vẫn coi hai bản nhạc này là sáng tác chung của Văn Cao và Phạm Duy,
từ năm 1942. (Xem Internet)
Khi Đỗ Hữu Ích tranh chấp về bản quyền Tiến Quân Ca, tôi hỏi
nhạc sĩ Phạm Duy về vụ này, ông cho biết: "Thời đó hay sáng tác chung. Chắc
nó [Đỗ Hữu Ích] có viết mấy câu, nhiều ít thế nào moa không nhớ rõ."
4- Anh Văn Thao lại còn viết: "Kể lại cho tôi nghe
sự kiện này, tôi thấy giọng cha tôi nghèn nghẹn: "Bố bất ngờ nhất là việc
bác Đức đen nhảy xuống cướp loa phóng thanh, hát vang bài Tiến Quân Ca. Và hàng
vạn quần chúng nhân dân cùng đồng thanh hát ầm vang cả quảng trường. Nước mắt bố
trào ra... Vậy mà sau này vẫn có người nhận mình là người treo cờ hôm đó
". Cha tôi lặng đi. Chén rượu trên tay run rẩy..."
Nhạc sĩ Văn Cao khó có thể nói câu: "Vậy mà, sau này vẫn
có người nhận mình là người treo cờ hôm đó" vì chẳng có ai nhận xằng
như vậy cả.
Trong suốt thời gian ở hải ngoại, Phạm Duy là người đã viết
những bài hay nhất và đúng nhất về Văn Cao, ông luôn luôn tương kính và nhún
mình: Văn Cao tài hơn tôi, giỏi hơn tôi.
Văn Cao cũng đã đáp lại tình bạn cao cả ấy.
Khi sửa lại Ph.D là Phạm Đức, và đổ lỗi cho báo Sông Hương in
nhầm, anh Văn Thao đã vô tình hạ thấp giá trị của cha mình: được hát bởi một
ông thợ hớt tóc vô danh thay vì nhạc sĩ Phạm Duy.
5- Anh Văn Thao vẫn tiếp tục lối kể những chuyện "xẩy
ra" khi anh chưa ra đời hoặc anh vẫn còn nằm trong bụng mẹ (Văn Cao làm lễ
cưới sau ngày toàn quốc kháng chiến 19/12/46, ở Liên Khu Ba, thôn Ba
Thá), anh Văn Thao lại viết:
"Cuộc chia tay giữa hai người lần này [quán Biên
Thuỳ năm 1947] không vui vẻ lắm vì trong thời gian này Phạm Duy “phải
lòng” một cô gái nhảy xinh đẹp là nhân viên hoạt động trong đội điều tra của
Văn Cao. Không chấp nhận được điều đó, Văn Cao tức giận, đuổi Phạm Duy
đi."
Không những thế anh còn ghi nhớ được cả những lời cha anh
khuyên nhạc sĩ Phạm Duy, cũng trong khoảng thời gian này:
"Ông đã thẳng thắn khuyên Phạm Duy: "Thế mạnh
của mày là ở dân ca. Hãy khai thác và đưa chất liệu dân ca vào những sáng tác của
mình. Tao tin mày sẽ thành công. Cần tìm cho mình một con đường, một phong cách
riêng…". Sau cuộc gặp gỡ này, hàng loạt những ca khúc của Phạm Duy đã ra đời."
Rồi những năm sau, khi anh đã trưởng thành ở miền Bắc, anh
Văn Thao còn ghi nhận được cả những lời Phạm Duy tuyên bố ở Mỹ nữa:
"Sau này ở miền Nam, trong một lần được mời sang Mỹ giảng
dạy về Âm nhạc phương Đông, Phạm Duy đã phát biểu: "Tôi được vinh dự
này, xin cảm ơn một người bạn và cũng là một người thầy của tôi là nhạc sĩ Văn
Cao hiện đang sống ở miền Bắc Việt Nam".
Nhất là câu cuối cùng trong bài phỏng vấn, người phỏng vấn
người được phỏng vấn đồng lòng với nhau để đưa vào miệng Văn Cao câu nói sau
này:
"Nhạc sĩ Văn Cao đã nhận xét về thái độ chính trị của Phạm
Duy "Ai cũng có điểm dừng, chỉ có Phạm Duy là không có giới hạn"
ý nói về những bài ca, những phát ngôn của Phạm Duy (ở Sài Gòn và ngoại quốc).
Ông có nhận xét gì về những nhận xét đó của cha mình?
Văn Thao: Cha tôi đã nhận xét đúng về Phạm Duy. Về một khía cạnh
nào đó mà tôi được biết, nhận xét này của ông còn có phần nương nhẹ đối với
Phạm Duy"
Ai dám tự cho mình quyền phán xét Phạm Duy, mà nhẹ hay không
nhẹ?
Nhạc sĩ Văn Cao từ giã cõi đời năm 1995. Chắc không bao giờ
ông có thể ngờ rằng năm 2019, sẽ có người đưa vào miệng ông những câu nói như
thế này về nhạc sĩ Phạm Duy, kẻ du ca đã gieo nhạc buồn của ông đi khắp chốn.
Chú thích:
Bài Phạm Duy nhìn từ phía con trai của Văn Cao, có
thể đọc được ở điạ chỉ sau đây:
Bản 2017: http://honvietquochoc.com.vn/
Bản 2019: http://www.lethieunhon.vn/
Bản 2019: http://thoibao.com/
[1] Nhân Văn Giai Phẩm và vấn đề
Nguyễn Ái Quốc, chương 13, Văn Cao (1923-1995), nxb Tiếng Quê Hương,
Virginia 2012. Bản điện tử trên Internet.
9/7/2019
Thụy Khuê
Theo http://thuykhue.free.fr/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét