Thơ hôm nay với hôm nay

Thơ hôm nay với hôm nay*

… Bàn về thơ là câu chuyện của muôn thuở. Và hình như cũng không phải chỉ hôm nay chúng ta mới bàn đến thơ. Hàng nghìn năm trước các thi sĩ, học giả đã đau đáu trăn trở về thơ. Người bàn cứ bàn, người phê phán cứ phê phán, thơ ca bất chấp mọi khen, chê vẫn hiển nhiên tồn tại. Nó tồn tại như nó vốn thế, như thần thánh, như tự nhiên sinh ra. Không khuất phục ý chí chủ quan của con người. Nói như vậy không phải để buông xuôi, mặc kệ cho thơ muốn ra sao thì ra, hay dở, tốt xấu, lẫn lộn….
Công bằng thơ ca nhiều năm gần đây đã có một đời sống mới, một diện mạo mới. Bằng chứng là nó đa diện, đa thanh, phong phú, sinh động với vô vàn các quan niệm nghệ thuật, các khuynh hướng thơ ca, các phong cách sáng tác. Nói một cách chính xác thì thơ hiện nay mang hơi thở mới, mỹ cảm mới, chức năng mới với muôn hình vạn trạng cách thể hiện cũ, mới, quen, lạ vừa giống vừa không giống ai...Các nhà thơ một mặt đi sâu vào khám phá bản thân, một mặt không rời bỏ ý thức trách nhiệm xã hội. Có lẽ không một nhà thơ nào lại không viết hoặc, chí ít nghĩ đến những vấn đề nhức nhối, thậm chí cả những vấn đề lớn lao của đất nước, về sự mất còn của dân tộc, về thân phận con người đang hiện diện trong đời sống hôm nay…
Đó là thành tựu và cũng là sự lao động, sáng tạo không mệt mỏi của các nhà thơ trong nhiều năm vừa qua.
Thành tựu là vậy nhưng không phải không có những lo lắng băn khoăn. Băn khoăn bởi: Đội ngũ người làm thơ rất đông, Không phải một ngàn mà có lẽ hàng chục ngàn người. Thơ có mặt ở mọi nơi từ làng xóm, khu phố đến xã, phường, huyện, tỉnh …nơi nào có người là có thơ, câu lạc bộ thơ. Hàng trăm hàng ngàn câu lạc bộ thơ ra đời, mỗi câu lạc bộ hoạt động một kiểu, tùy thích. Thơ in ra nhiều, mỗi năm các nhà xuất bản in cả ngàn tập thơ. Người làm thơ cứ có tiền là in thơ, bất chấp thơ hay, thơ dở. Không ít người cho rằng: Thơ ca nói riêng, văn học nói chung đang hỗn loạn. Các giá trị thật giả, đúng sai bị đánh tráo. Thơ chất lượng thấp tràn lan; giải thưởng, danh hiệu tràn lan. Cái đích thực bị khuất lấp, chìm vào im lặng.
Thơ hiện nay là vậy. Cái non yếu chiếm lĩnh. Nhưng, suy cho cùng, cái non yếu của thơ cũng không ngại gì. Điều đáng ngại là: Người làm thơ đông, thơ in ra nhiều, nhưng người đọc lại không đọc thơ. Bạn đọc lạnh nhạt với thơ là có thật, thậm chí quay lưng lại với thơ cũng là thật. Dù tôn trọng thơ, yêu thơ đến mấy, chúng ta cũng phải buồn bã thừa nhận, đó là sự thất bại của thơ.
Người đọc lạnh nhạt với thơ, vậy tại thơ hay tại bạn đọc? Bạn đọc thì muôn năm vẫn thế. Thấy hay, thấy thích thì vui. Không hay, không thích bỏ đi tìm sân chơi khác, vô thưởng vô phạt, chẳng tội lỗi sai trái gì. Lỗi không thuộc bạn đọc thì lẽ đương nhiên phải thuộc về nhà thơ. Nói rộng hơn nữa là cả những người làm công việc liên quan đến thơ như các tờ báo in thơ, các nhà xuất bản xuất bản thơ, các nhà quản lý về văn hóa nghệ thuật, rồi cơ chế, chính sách cũng góp phần đến cái hay, cái dở của thơ.
Tại nhà thơ còn vì, nói cho công bằng thơ chất lượng thấp thời nào mà chẳng có. Và rốt ráo nữa, nó cũng chẳng phương hại đến ai. Mọi kỹ nghệ tô son đánh bóng, mọi hư danh hão huyền, nếu không được hô ứng, tự nó sẽ bị thời gian vùi lấp. Nó không có khả năng tồn tại nếu sinh ra trong một môi trường văn hóa lành mạnh. Một đời sống văn hóa đủ tự trọng và liêm sỉ để chối bỏ sự dung tục, tầm thường.
Nhưng ở đây, lại chính những người viết tự bằng lòng. Các tờ báo, nhà xuất bản, các cơ quan quản lý văn hóa dễ dãi, nuông chiều thơ non yếu. Họ không dám sử dụng quyền được từ chối để khước từ thơ non yếu, gạt bỏ cái ấu trĩ, tầm thường ra khỏi đời sống thơ ca lành mạnh. Chính vì vậy mà thơ chất lượng thấp có cơ hội lên ngôi. Thơ chưa đạt chất lượng không bị khước từ thì đương nhiên, một đất nước thơ ca như chúng ta, đâu đâu cũng gặp nhà thơ, đâu đâu cũng có giải thưởng, danh hiệu thơ, thì thơ không bị bạn đọc lạnh nhạt mới là chuyện lạ.
Một nguyên nhân nữa, đã rất lâu rồi trên văn đàn chưa thấy xuất hiện những tập thơ vừa mới vừa hay. Thơ in nhiều nhưng đa số chỉ bình bình, trên trung bình cũng có nhưng không nhiều. Đặc biệt thiếu vắng những tác phẩm độc đáo xuất sắc. Các nhà thơ viết về thân phận con người về dân tộc mình và nhiều lĩnh vực khác, nhưng vẫn chỉ dừng lại ở mặt ngoài cuộc sống, trong khi bạn đọc rất cần những tác phẩm viết ở tầng sâu, tầng tận cùng thân phận con người. Bởi chỉ có sự tự do hoàn toàn, người viết mới thực sự là chính mình. Bạn đọc cũng rất cần những tác phẩm phê bình, phản tỉnh, những tác phẩm chống lại sự mơn trớn của vật chất và quyền lực. Bạn đọc càng khao khát được thưởng thức những tác phẩm viết ở chiều sâu nhân tính bao nhiêu thì trớ trêu thay, những tác phẩm như thế lại qúa ít và vô cùng hiếm.
Việc đổi mới và cách tân của thơ chưa bao giờ tự do, sôi động như ngày nay, và thật sự nó rất cần được khuyến khích. Thế nhưng, nếu sự cách tân không bắt đầu từ một nền tảng văn hóa vững chắc, thì chỉ sinh ra những tác phẩm là lạ, vừa thấp kém về chất lượng và thẩm mỹ vừa đi ngược lại truyền thống luân lý xã hội. điều này cũng làm cho bạn đọc quay lưng lại với thơ…
Đương nhiên thơ không được bạn đọc đón nhận còn do nhiều nguyên nhân khác nữa, như sự phát triển của khoa học- công nghệ mang lại nhiều mặt rất tích cực, song, nó cũng phần nào “nhấn chìm” văn hóa đọc, hoặc chí ít, cũng lấy đi khá lớn thời gian của cả nhà thơ và bạn đọc…
Tuy nhiên, ngay cả những mặt tốt và chưa tốt của thơ hôm nay, như đã nói ở trên cũng không làm chúng ta quá phiền lòng. Bởi lẽ như đã nói, bất chấp mọi sự khen chê, mọi sự thờ ơ lạnh nhạt của người đọc, thơ vẫn như chính nó, tồn tại và có sức sống lâu bền. Tuy nhiên để thơ đạt tới một chất lượng cao hơn, có tính phổ quát hơn, chỉ cần các tờ báo, các nhà xuất bản, các nhà thơ không bằng lòng chiều chuộng thơ chất lượng thấp, danh hiệu, giải thưởng tràn lan. Các cơ quan quản lý văn hóa tạo điều kiện tối đa cho tự do sáng tác…
Tác phẩm văn học viết ra là để tự nhận thức lại mình. Nếu chúng ta có nhiều tác phẩm được viết trong sự tự do triệt để; những tác phẩm đạt tới tầng sâu nhân tính; những tác phẩm có khả năng soi rọi tận cùng những mặt trái, mặt yếu kém trong cuộc sống; những tác phẩm mổ xẻ được những giằng xé, mâu thuẫn trong đời sống nội tại của con người; những tác phẩm viết với một cái nhìn sâu sắc, kỹ lưỡng, tinh tường, phản ánh một cách chân thực và chính xác bản chất của con người, của cuộc sống; chống lại sự nông cạn hời hợt, tự ru ngủ bản thân, ngạo mạn, hoang tưởng hoặc bị cuốn vào cơn lốc quyền lực và vật chất, thì sáng tạo mới bứt lên, mới có tác phẩm hay. Khi đó thơ chẳng phải làm gì, bạn đọc cũng tự giác tìm đến thưởng thức, và thơ non lép tự nó, sẽ tự giác rút lui khỏi đời sống tinh thần lành mạnh.
Chú thích:
* Trích tham luận đề dẫn cuộc Hội thảo về Thơ nhân Ngày Thơ Việt Nam lần thứ 21 của nhà thơ Trần Anh Thái, Chủ tịch Hội đồng Thơ – Hội Nhà văn Việt Nam.
9/2/2023
Trần Anh Thái
Nguồn: Văn nghệ số 6/2023
Theo http://baovannghe.com.vn/