Người nặng lòng với văn hóa cổ truyền dân tộc thiểu số

Người nặng lòng với văn hóa
cổ truyền dân tộc thiểu số

Nhiều người khi nghỉ hưu thường về chăm sóc cháu, con, ruộng vườn hay tham quan du lịch đây đó, nhưng nhà giáo, nhà thơ, người dân tộc thiểu số Hrê, Nga Ri Vê, từ khi nghỉ hưu đến nay, bà vẫn không nghỉ ngơi mà lại hăng say vào công việc làm thơ, sưu tầm, biên soạn in sách, báo văn hóa cổ truyền các dân tộc thiểu số. Bà là tấm gương sáng trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở núi rừng miền Tây Quảng Ngãi.     
Từ khi về nghỉ hưu, nhà thơ Nga Ri Vê, tìm về thị trấn Di Lăng huyện miền núi Sơn Hà, Quảng Ngãi để sống và làm việc. Tuy sức khỏe yếu nhưng bà luôn nhiệt tình với công việc sưu tầm nghiên cứu viết sách, giới thiệu bản sắc văn hóa tộc người Hrê, Cor, Kà Dong.
Cuộc đời bà có nhiều kỷ niệm khó quên, đó là những năm tháng trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bà là học sinh người dân tộc thiểu số ở miền núi Quảng Ngãi được học tập ở miền Bắc. Bà luôn ghi nhớ về những kỷ niệm thời học sinh miền Nam trên đất Bắc. Bà và các học sinh miền Nam đã nhiều lần được gặp Bác Hồ và Bác Đồng đến thăm động viên, học sinh miền Nam ra sức thi đua học tốt để ngày thống nhất đất nước trở về phục vụ quê hương.                              
Tuy sức khỏe yếu nhưng bà luôn nhiệt tình với công việc sưu tầm nghiên  nghiên cứu dạy tiếng Hrê và là người đầu tiên tham gia xây dựng chương trình phát thanh tiếng Hrê phát trên sóng Đài PTTH Quảng Ngãi. Ba mươi năm trôi qua, nhưng bà vẫn luôn nhớ về những kỷ niệm một thời làm phát thanh viên chương trình phát thanh tiếng Hrê Đài tỉnh. Bà nói, tuy thời gian làm phát thanh viên tiếng Hrê không nhiều nhưng bà rất nhớ và rất cảm ơn Đảng, Nhà nước đã quan tâm đưa tiếng Hrê lên sóng Đài tỉnh.
Ngôi nhà nhỏ của bà đang sống ở thị trấn Di Lăng, huyện Sơn Hà, Quảng Ngãi chất đầy sách. Những đứa con tinh thần của bà ra đời mang nặng dấu ấn về miền đất và con người miền núi Quảng Ngãi lần lượt ra đời. Bà như con ong cần mẫn đi khắp núi rừng miền Tây Quảng Ngãi sưu tầm những làn điệu dân ca, Kể Moon, cách chế tác các nhạc cụ, trò chơi văn hóa dân gian và ngôn ngữ các dân tộc thiểu số để lưu lại cho đời sau. Bà có nhiều trăn trở về công tác bảo tồn bản sắc văn hóa cổ truyền các dân tộc thiểu số ở miền núi. Bà luôn suy nghĩ trình độ văn hóa các tộc người có thể cao thấp khác nhau, nhưng bản sắc văn hóa thì khó mà so sánh được.
Bà luôn dặn dò con, cháu dù đời sống khó khăn đến mấy, cũng phảỉ giữ gìn văn hóa, bởi văn hóa là cội nguồn là linh hồn của mỗi dân tộc. Việc làm của  bà Nga Ri Vê luôn được dân làng và bạn bè đồng nghiệp quí mến. Trong cuộc đời sưu tầm và sáng tác của mình, Nga Ri Vê đã có nhiều tác phẩm được bạn đọc gần xa yêu thích như các tập thơ: Tất cả cho anh, Plây em mùa xuân, Khát vọng, Hương Cau. Văn xuôi có tập Truyện và ký – Người kể Moon, Văn nghệ dân gian có các tác phẩm Văn hóa dân gian Ka Dong, Hrê, Cor, Tri thức và văn hóa nghệ thuật dân gian Hrê, Truyện cổ Ka Dong… Đặc biệt năm 1992 tập thơ Đóa hoa rừng của bà được Hội Nhà văn Việt Nam tặng giải B.
Tập thơ “Hương cau” của Nga Ri Vê
Sau một thời gian dài chuẩn bị, cuối năm 2019 bà cho ra mắt bạn đọc tập thơ Hương cau. Đọc tập thơ này cuả bà, tôi thấy hình bóng quê hương đất ngàn cau huyện vùng cao Sơn Tây như hiện ra trước mắt tôi. Núi rừng sông suối mây trời và người mẹ Ka Dong được bà  khắc họa trong thơ khá rõ nét. Ngôn ngữ thơ giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ. Đặc biệt tiếng Hrê và tiếng Ka Dong được bà sử dụng nhiều trong các bài thơ. Bà nói với tôi, đây là món quà bà xin kính tặng quê hương Sơn Tây, nơi bà sinh ra.
Những năm tháng cuối đời, tuy sức khỏe yếu nhưng bà vẫn luôn nhiệt tình cần mẫn với công việc sưu tầm, biên dịch tiếng Hrê. Bà luôn dành thời gian về các bản làng dạy tiếng Hrê cho bọn trẻ và lắng nghe ghi chép những câu chuyện kể của các già làng, người có uy tín. Cảm xúc cùa bà sau những chuyến đi cơ sở thật chân tình mộc mạc như những người phụ nữ dân tộc Hrê ở các bản làng. Bà nói với tôi rằn mỗi lần về thăm lại làng xưa, bà rất xúc động được thấy cánh đồng lúa vàng ươm, đang mùa thu hoạch nghe lại tiếng Chiêng bà con đánh rất vui. Chiêng của đồng bào Hrê có nhiều loại. Độc đáo nhất là Chinh Vông làm bằng tre nứa, bà con dùng thổi rất hay.
Những ngày đại dịch Covid-19 hoành hành khắp nơi trên thế giới và ở nhiều nơi Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi là những ngày bà không ra khỏi nhà, dành thời gian nhiệt tình với công việc sưu tầm, biên soạn các câu chuyện cổ tích, những nhạc cụ làm bằng tre,nứa của người Hrê. Và bà vẫn còn  đau đáu một nỗi niềm trăn trở về công tác bảo tồn những giá trị  di sản văn hóa độc đáo của dân tộc mình.  
Quỹ thời gian đời người thì có hạn còn tình yêu thì vô hạn nên Nhà giáo, nhà thơ Nga Ri Vê, đang sợ thời gian trôi nhanh, sợ những ước mơ của mình không thực hiện được trọn vẹn. Món nợ giữ gìn bản sắc văn hóa cổ truyền các dân tộc thiểu số Hrê, Cor, Ka Dong ở núi rừng miền Tây Quảng Ngãi đang thôi thúc bà làm việc quên cả thời gian và tuổi tác.
Nhà giáo, nhà thơ Nga Ri Vê đang chạy đua với thời gian, tiếp tục với công việc sưu tầm, biên soạn văn hóa cổ truyền các dân tộc thiểu số Quảng Ngãi. Bà đang ước mơ được gửi hồn mình vào những ngôn ngữ thơ ca và những nhạc cụ độc đáo của người Hrê, bên dòng sông Re hiền hòa, để những khi chiều về dưới ánh nắng vàng rực rỡ, dân làng được nghe tiếng Túc chinh âm vang gọi tình yêu thương nơi đại ngàn.
2/5/2022
Trần Đình Quang
Theo https://vanhocsaigon.com/