Trần Dzạ Lữ - Người lữ khách
cô đơn trên sa mạc tình
Nhà thơ Trần Dzạ Lữ tên thật là Trần
Văn Duận, sinh ngày 25/2/1949. Quê quán Ngọc Anh-Huế. Bắt đầu viết từ thập niên
1960 và thường có sáng tác đăng trên các tạp chí: Văn, Văn Học, Bách Khoa, Thời
Nay, Khởi Hành, Thời Tập, Giữ Thơm Quê Mẹ, Tuổi Ngọc… Sau năm 1975 hiện diện
trên các báo, tạp chí: Kiến Thức Ngày Nay, Thanh Niên, Phụ Nữ, Người Lao Động,
Tuổi Trẻ, Thời Văn, Áo Trắng, Người Hạ Nội, Ngày Mới… Ông mất lúc 22 giờ 30
ngày 25-01-2024 sau một cơn đau nặng tại huyện Xuyên Mộc tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu.
Tôi biết nhà thơ Trần Dzạ Lữ trước những năm 1975 khi đọc các
bài thơ anh trên tạp chí Văn Học, Văn, Tuổi Ngọc…vì lúc đó tôi cũng có bài đăng
trên tạp chí tuần báo nầy nhưng chưa có dịp gặp mặt anh ở ngoài đời bao giờ.
Tôi còn nhớ đọc bài thơ “Bữa cơm ngoài chiến trường” của anh trên tạp chí
có mấy câu mà tôi rất thích và nhớ cho đến bây giờ: “…Ăn xong múc nước ruộng/
Uống đại cho qua ngày/ Quê nhà em có biết/ Chinh chiến thân lưu đày/ Ăn được là
điều may/ Có khi hai, ba ngày/ Không ăn, chẳng có uống/ Ta nằm với cỏ
cây”. Lần đầu tiên khi gặp anh ở Sài Gòn trong buổi ra mắt tập thơ kỷ niệm
sự ra đi của nhà thơ Kim Tuấn tôi có nhắc lại mấy câu thơ đó, anh cười: Bài
thơ ni cũng được nhiều người nhớ lắm bạn. Sau nầy có dịp gặp anh thường
xuyên hơn trong các buổi ra mắt sách của tập san Quán Văn hay của một vài tác
giả thân quen tôi cũng hiểu được phần nào tâm tình của anh. Từ ngày vợ mất cuộc
sống của anh cũng lâm vào cảnh khó khăn hơn, anh ngại có mặt ở những nơi hội hè
ra mắt vì tài chánh khá eo hẹp và cũng vì lòng tự trọng không muốn than thở
cùng ai.
Chính sự quẫn bách trong cuộc sống nên Trần Dzạ Lữ đã lãng
quên người tình thơ trong một thời gian khá dài và khi trở lại với nó anh khao
khát có những đứa con tinh thần theo đúng nghĩa. Tập thơ Hát dạo bên trời ra mắt
trong hoàn cảnh đó với lời đề từ ngắn gọn nhưng vô cùng cảm động và trân trọng
của tác giả: “Được thai nghén trên ba mươi năm nay đứa con đầu lòng ra đời
và hiện đang đứng Hát dạo bên trời. Ngoài nỗ lực của chính bản thân tác giả còn
được sự hà hơi tiếp sức của một số anh em bè bạn thân thiết nhất”. Nhà văn
Cung Tích Biền trong lời tựa cho tập thơ cũng có nhận xét: “…Ba mươi năm,
thơ vẫn giữ được một dung phong thuần nhất. Ắt có lý do. Cuộc đời đã xử sự
không ngọt ngào với Lữ, anh miên viễn kinh qua, từ cửa sau đến cửa trước kinh
qua, những tháng ngày đối phó cùng kiệt, lẻ loi tới rũ lòng, khát vọng và hoài
cảm – từng là sĩ quan bàn giấy, là lính thú hằng đêm đối diện cái chết, thất
nghiệp buôn ve chai, lượm đồng nát, theo tiếng giang hồ chui qua biên giới, tới
thung lũng miền Trung đãi tìm trầm, bán rau muống cùng vợ, giữ xe chỗ bãi chợ –
dù thế Lữ vẫn giữ được mình, nên chữ nghĩa của anh trước sau vẫn trật tự giữ được
sự trong sạch, mẫu mực nhưng thâm trầm, đậm tình người như chính thân phận của
tác giả”.
Ở một góc độ khác, nhà văn Lương Thư Trung khi đọc tác phẩm
có viết: “…Tự nhận mình là người “Hát dạo bên trời”, Trần Dzạ Lữ là tiếng
hát luôn kiếm tìm một cung bậc rất gần, rất êm đềm, rất nhân ái hầu trao gởi đến
những tâm hồn đồng cảm về một quảng đời, về những năm tháng thi nhân phiêu bạt
giữa những mùa binh lửa hay những buổi chợ đời đầy bất trắc của kiếp người… Phải
chăng, đó cũng là cái nét riêng rất đặc thù của Trần Dzạ Lữ sau mấy mươi năm khắc
khoải giữa dòng đời bằng những dấu chân đời phiêu lãng của ông…”
Trong không khí chiến tranh của thời bình lửa, hơn lúc nào hết
Trần Dzạ Lữ cảm nhận nỗi cô đơn luôn vây quanh úp chụp lấy mình, sự sống và cái
chết gần nhau trong gang tấc:
Hai hàng nến thắp áo quan
Người đi nhỏ giọt linh hồn mai sau
Nụ cười sẽ tắt ngàn thâu
Vầng trắng, xiêm áo trên đầu hư vô…
(Bài Hư vô, Huế 1966)
Hay trong bài “Ngày xuân ở Thượng Đức”:
Lên đây vai nặng bước liều
Quanh co sông núi khói chiều tơ vương
Mùa xuân gối đất nằm sương
Tôi thân co lạnh với hồn cây thưa
Lên đây trời đất mập mờ
Trong tôi buồn thổi từng giờ tử sinh.
(1971)
Khi trỏ lại với cuộc sống đời thường, quẩn quanh chạy chợ với
nỗi lo cơm áo hằng ngày nuôi vợ nuôi con càng làm nhà thơ thêm chán ngán, “Ở Chợ”
rộn rã tiếng người tấp nập bán mua sao lòng như buổi chợ chiều ảm đạm vắng vẻ
thê lương đến thế:
Mười năm ở chợ không tri kỷ
Ta đứng thu thân một nỗi buồn
Sáng bảnh mắt ra ngồi độc ẩm
Chiều về tra vấn lấy lương tâm
… Ta bán rau xanh ngày mệt lử
Đêm còn ngồi đọc sách thánh hiền
Cố quên cơm áo – Vòng danh lợi
Sao đời nỡ hối thúc bên lưng?
Tôi chợt nhớ
bài thơ “Tết Nhớ Thằng Bạn Xa Quê” của nhà thơ Vũ Hữu Định viết tặng Trần Dzạ Lữ
có mấy câu thật cảm động nói lên phần nào cuộc sống có phần quá khó khăn của
nhà thơ sau ngày đất nước thống nhất về quê rồi lại xa quê để mưu sinh: “…Duận
ơi! Cuộc sống có bao giờ dễ thở/ Ai có bạc chi mình cứ níu xóm lang/ Tau vẫn nhớ
hoài năm tháng lang thang/ Mầy cứ nhắc làng quê Nam Phổ Hạ…”
Trong tập “Hát dạo bên trời” có lẽ tôi thích nhất bài thơ
“Ngày Vẫy Biệt Khu Rừng Mơ Tuổi Nhỏ” nó gợi cho ta tình cảm êm đềm trong sáng
nhưng cũng không kém phần buồn bã về những ngày xưa cũ bên cạnh bao người thân
yêu trong một không gian, thời gian tràn đây yêu thương nhưng cũng phải đành đoạn
cắt lìa ra đi:
Ngày vẫy biệt khu rừng mơ tuổi nhỏ
Ta thật tình đau xót đến vô biên
Nghĩ lần đi là nghìn trùng cách biệt
Còn bao giờ trỏ lại nữa không em?
… Ngày vẫy biệt khu rừng mơ tuổi nhỏ
Ta xuống đời, biết chắc sẽ xa em…
1971
Rất tiếc trong tập thơ nầy không có mấy bài thơ rất hay viết
về chiến tranh, về thân phận người lính rất cảm động chân thực như bài “Bữa cơm
ngoài chiến trường” như tôi đã nhắc ở trên hay bài “Chiều Mai Lộc”:
Chiều Mai Lộc không mưa không nắng
Lửa cháy trong hồn những kẻ đi xa
Này anh lính nhỏ nhoi miền Bắc
Giữa sương mù anh có nhận ra ta?
Trần Doãn Nho đã tìm được mạch ngầm ẩn dưới những lớp đá cát
trần trụi của trần gian trong thơ Trần Dzạ Lữ khi viết về anh: “Mỗi lần nhắc
đến cái tên Trần Dzạ Lữ là ký ức gợi đến ngay bài thơ “Bài thơ thứ hai cho người
tình sầu cố xứ”. Tôi còn nhớ bài thơ nầy đăng ở tờ Văn. Đó không phải là bài
thơ đầu của Lữ. Cũng không phải là bài thơ hay nhất của Lữ. Tôi nhớ cái tựa đề.
Nói cho đúng, tôi nhớ hai chữ “cố xứ”. Người tình sầu cố xứ. Nghe là lạ. Cố xứ
cũng như cố hương. Nhưng nghe có cái gì ngậm ngùi hơn cố hương.
Hỡi người em lệ sầu mắt đỏ
Áo trắng dài trong nắng vàng rưng
Em biết chiều nay anh không nhớ
Thân lạc xứ người hồn đau gởi cố hương”
Nhà thơ Trần Yên Hòa kể một câu chuyện khá cảm động về Trần
Dzạ Lữ: “…Mãi đến khoảng năm 1987, sau khi đi tù cộng sản về, tôi mở một sạp
bán phụ tùng xe đạp ở đường Huỳnh Văn Bánh, tôi đã gặp Trần Dzạ Lữ ở đây. Qua sự
giới thiệu của Hà Nguyên Thạch, tôi biết Trần Dzạ Lữ. Anh người khô gầy, tóc
tai nhễ nhại mồ hôi, lúc đó anh vừa từ Huế vào Sài Gòn. Làm nghề bán rau muống ở
chợ Trần Hữu Trang, Phú Nhuận. Bằng phương tiện là chiếc xe đạp cà tàng, Trần
Dzạ Lữ buổi sáng đạp xe xuống Cầu Ông Lãnh mua rau muống, chở đem về bán lẻ cho
khách hàng ở chợ Trầ Hữu Trang…”. Vậy mà anh cố gắng gom góp tiền in được
2 tập thơ – Hát dạo bên trời và Gọi tình bên sông. Trần Yên Hòa nhắc lại lời mở
đầu “Một chút tâm tình với người yêu thơ” của tập thơ Gọi tình bên
sông, Trần Dzạ Lữ có viết:“ Giờ đây, khi đem in tập thơ Gọi tình bên sông, tôi
mới thấy mình quá…can đảm, giữa thời buổi thơ in ngàn bản bán không xong, thôi
thì coi đó như “thú đau thương” vậy”.
Trong hai tập thơ còn lại “Thơ tình viết trên bao thuốc lá”
và “Cứa nát muôn trùng” được in liên tiếp trong hai năm 2014 và 2015, bản in rất
đẹp và khá dày so với hai tập tho trước.Tất cả hai tập thơ nầy đều do Văn Tuyển
thực hiện, Người điều hành cơ sơ in ấn nầy là nhà thơ Nguyễn Liên Châu. Một lần
ngồi cà phê cùng Nguyễn Liên Châu anh thố lộ: Trần Dzạ Lữ làm gì có tiền in, là
do một người yêu thơ anh giúp đở xuất bản đó chứ. Được vậy cũng là mừng cho nhà
thơ lắm rồi phải không? Đọc nhiều bài trong hai tác phẩm cuối nầy tôi chợt hình
dung Trần Dzạ Lữ giống như người lữ khách đang đi trên sa mạc tình, anh khao
khát tìm một ốc đảo cho thơ và cho chính cuộc đời của mình, càng đi càng khao
khát kiếm tìm lại càng thất vọng, thất vọng lại càng khao khát đi tới:
Buông nhau/ mấy bận trong đời./ Buông rồi/ lại níu, người
ơi…đừng về!
(Buông – Thơ tình viết trên bao thuốc lá)
Hay trong một bài thơ khác:
Cám ơn em. Rất cám ơn em
Đã cho anh niềm đau suốt kiếp
Thơ theo người cũng ngỡ ngàng, anh biết
Vết thương nầy thành lệ đá triền miên…
Cái tình yêu mà nhà thơ suốt đời tìm kiếm như một chất gây
nghiện, buông rồi lại níu để rồi trái tim luôn bị xô lệch lầm lẫn không lối ra:
Em từ trong áo bước ra
Tình yêu hóa thật…“mù lòa” tim anh!
Xuyên ngang sinh nhật, ngày em
Trời xanh mây trắng cứ ghiền lẫn nhau
(Em từ trong áo bước ra – Cứa nát muôn trùng)
Rồi tự cảm nhận được hoàn cảnh thân phận mình trong cuộc chạy
đua với tình yêu:
Anh bây giờ dôi điên
Cộng số dư lãng mạn
Dưới gươm tình loang loáng
Chết vì em… cũng đành!
(Anh bây giờ – Cứa nát muôn trùng)
Ta còn bắt gặp cái tình dôi điên đầy lãng mạn đó trong nhiều
bài thơ còn lại của hai tập thơ nầy.
Những năm sau nầy khi còn ở Sài Gòn hay về Xuyên Mộc sinh sống,
Trần Dzạ Lữ tập trung viết hồi ức mang tên “Dọc Đường Văn Nghệ Của
Tôi”. Một lần hẹn nhau cà phê ở đường sách Nguyễn Văn Bình Sài Gòn anh có
tâm sự với tôi: Đây là tập hồi ức văn chương về những người bạn văn nghệ
đã từng sống, quen biết với anh, hy vọng sẽ viết được khoảng 100 bạn văn. Bài
đầu tiên anh viết về những người bạn ở Huế, nơi ấy sinh ra và từ đó anh ra đi:
Đó là Lê Ái Niệm. Lê Bá Lăng, Võ Quê, Tần Hoại Dạ Vũ, người cuối cùng anh viết
là nhà thơ Phương Tấn đứng ở vị trí 90, tôi cũng may mắn là một trong số 90 người
đó. Anh hy vọng sau nầy có điều kiện in ghi lại dấu ấn cuộc đời làm văn nghệ của
mình nhưng điều đó chắc không thực hiện được nữa rồi. Ngày 25-01-2024 anh rời
xa cõi tạm vào lúc 22 giờ 30 tại Xuyên Mộc tinh Bà Rịa Vũng Tàu sau một cơn đau
nặng. Trần Dzạ Lữ ra đi đột ngột làm anh em văn nghệ bàng hoàng sửng sốt cảm
thương một nhà thơ tài hoa vì bản thân lúc còn sống bản chất nhà thơ Trần Dzạ Lữ
rất hiền lành chân chất, lời nói nhỏ nhẹ không làm mích lòng ai và nhất là luôn
coi trọng anh em văn nghệ. Khi anh mất tôi có làm một bài thơ ngắn để tiễn anh:
Ai còn hát dạo bên trời
*Tiễn
nhà thơ Trần Dzạ Lữ về cùng mây trắng
Bay về đâu phía cuối trời
Ngàn năm mây trắng nhã lời tình ca
Vườn xưa hương bưởi hương hoa
Dấu chân lãng tử còn xa dặm đường.
Đêm mưa lạc nẻo vô thường
“Mười năm ở chợ” lạ phường bán rao
Đời không hành xử ngọt ngào
Thì thôi cố xứ gởi vào hư không.
Qua đèo qua núi qua sông
Hạc vàng bay mất người không quay về
Gọi tình chết giữa cơn mê
Mưa rừng gió núi đã nghe mịt mùng.
Dang tay “Cứa nát nghìn trùng”
Thôi chào vẫy biệt trăng rừng tuổi thơ
Tóc người nào dệt được thơ
Tất lòng gởi lại bên bờ nhân gian.
Xin làm ngọn gió đi hoang
Chừng như khách lạ ngỡ ngàng đó thôi
Anh còn “Hát dạo bên trời”
Tình tang lỡ nhịp một đời… Huế ơi!
Thôi thì chúng ta chia tay nhà thơ Trần Dzạ Lữ ở cõi tạm nầy
vậy, hồn thơ anh đã bước vào cõi vô cùng. Ở nơi đó chắc hồn thơ anh sẽ tìm được
niềm vui mới trong thơ ca, nghêu ngao trên sa mạc tình để được tự do Hát dạo
bên trời và Gọi tình bên sông cùng người yêu dấu.
Tham khảo:
- Trần Dzạ Lữ và những dấu chân đời phiêu lãng của Lương Trung
Thư
- Trần Dzạ Lữ và Hát dạo bên trời của Trần Doãn Nho
- Trần Dzạ Lữ – Gọi tình bên sông của Trần Yên Hòa
Sài Gòn, 30/3/2024
Lương Thiếu Văn
Theo https://vanchuongphuongnam.vn/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét