Cảm nhận về bài thơ "Khoảng trời - hố bom"
của Lâm Thị Mỹ Dạ
Ai chưa đến đó thì chưa hiểu mình”
Chỉ với hai dòng thơ, Tố Hữu đã khái quát được tất cả sự khốc
liệt, đau thương ở chiến trường Trường Sơn. Biết bao thế hệ Việt Nam anh hùng
“lớp cha trước lớp con sau” đã ra trận và đã ngã xuống. Chủ nghĩa anh hùngvà những
hình tượng anh hùng đã trở thành đề tài chung cho văn học ViệtNamgiai đoạn
1964-1975. Mỗi bài thơ có những nét riêng mang theo những quan niệm nghệ thuật
khác nhau của từng tác giả như “Khoảng trời, hố bom” của Lâm Thị Mỹ Dạ là một
ví dụ. Bài thơ viết về sự hy sinh cao đẹp của cô gái thanh niên xung phong ở
Trường Sơn và chất liệu xây nên tượng đài đó là cảm xúc ám ảnh khôn cùng của sự
mất mát, sự tiếc thương, nhưng trên hết vẫn là thái độ trân trọng của cả dân tộc
đối với những người đã hy sinh, họ đã “hóa thân cho dán hình xứ sở, làm nên đất
nước muôn đời”.
Bài thơ giản dị như lời kể mà xúc động,thiêng liêng và đầy sức
ám ảnh. Những dòng thơ đầu tiên viết về sự hy sinh của cô gái thanh niên xung
phong rất nhẹ nhàng nhưng ý nghĩa biết bao.
Chuyện kể rằng: em, cô gái mở đường
Để cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương
Cho đoàn xe kịp giờ ra trận
Em đã lấy tình yêu tổ quốc của mình thắp lên ngon lửa
Đánh lạc hướng thù hứng lấy luồng bom...
“Chuyện kể rằng” mới nghe ta tưởng như đang nghe một câu
chuyện cổ tích. Nhưng câu chuyện đó không có những gì hiền hậu, ven toàn mà
chuyện về “em, cô gái mở đường”. Không gian của bài thơ ngay từ đầu đã là
không gian của chiến tranh, nơi gặp nhau giữa sự sống và cái chết, cô gái đã hi
sinh thân mình “để cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương”. Biện pháp nhân hóa mà
tác giả dùng ở đây đã tái hiện lên tất cả sự tàn phá khốc liệt của chiến trường
Trường Sơn trong thời chống Mỹ, đúng như Tố Hữu đã nói, tuổi trẻ chưa đặt chân
lên Trường Sơn “như chưa hiểu mình”. Trường Sơn - nơi bom đạn điên cuồng bắn
phá. Trường Sơn - nơi mà mỗi cành cây cũng khét mình vì khói thuốc. Trường Sơn
- nơi sương máu bao người đã nhuộm đỏ từng tất đất. Nhưng dù vậy, dưới làn bom
đạn của giặc những đoàn xe vẫn nối nhau ra trận, tiếng cuốc mở đườngcủa những đội
thanh niên xung phong vẫn miệt mài ngày đêm không nghỉ, tiếng hát át tiếng
bom vẫn vang lên trên mỗi chặng đường. Tất cả đều dồn hết sức mình cho một nữa
Việt Nam còn đang chìm trong nước mắt. Toàn bộ sức lực của dân tộc đã được vắt kiệt
ra vì công cuộc giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Hơn bao giờ hết, chủ
nghĩa anh hùng đã được phát huy cao độ, mỗi con người đều sẵn sàng hy sinh cho
cuộc chiến của dân tộc. Cô gái trẻ trong bài đã sẵn sàng đánh đổi cuộc sống của
mình để bảo vệ sự toàn vẹn của con đường “cho đoàn xe kịp giờ ra trận”.
Em đã lấy tình yêu Tổ quốc thắp lên ngọn lửa
Đánh lạc hướng thù - Hứng lấy luồng bom
Cô gái đã chọn cái chết một cách bình thản, không hề có chút
lưỡng lự, phân vân bởi tình yêu đất nước đã thấm sâu vào từng nhịp sống, từng
suy nghĩ của cô. Tình yêu cao cả đó đã trở thành ngọn lửa cháy sáng trong trái
tim còn căng đầy nhựa sống. Tư thế bính thản và hiên ngang đón nhận cái chết về
mình để cứu lấy đoàn xe ra trận đã tôn vinh hơn thế đứng cao đẹp của người nữ
thanh niên xung phong. Vì thế đây không phải là chuyện cổ nhưng hành động anh
hùng, can đảm đó như làm cho cô gái hóa thân thành một nàng tiên, sống mãi
trong lòng những người lính từng nghe chuyện của em.
Từ sự hy sinh ấy, Lâm Thị Mỹ Dạ đã có những suy ngẫm giàu triết
lý:
Tôi nhìn xuống hố bom đã giết em
Mưa đọng lại một khoảng trời nho nhỏ
Đất nước mình nhân hậu
Lấy nước trời xoa dịu vết thương đau
Hình ảnh “hố bom và khoảng trời” đã được đặt trong một
sự so sánh mang tính đối xứng đầy ý nghĩa. “Hố bom” ở dưới đất thì sâu hoăm hoắm.
“Khoảng trời” ở trên cao thì xanh mênh mông. “Hố bom” tượng trung cho bom đạn,
cho tội ác của giặc, là tàn tích đau thương của chiến tranh. “Khoảng trời” tượng
trưng cho sự bình yên, hiền hòa đôn hậu của dân tộc Việt Nam. Hình ảnh ẩn dụ đã
ngầm nói lên một chân lý đất nước Việt Nam sẽ lấy sự hòa bình, lòng nhân
hậu của tình người để san sẻ, bù đắp cho những đau thương, mất mát, những vết
thương mà chiến tranh gây ra. Đó chính là sức sống mãnh liệt của dân tộc
ta và vì thế, một lần nữa khẳng định cái chết cao đẹp của cô gái chính là một sự
hóa thân vào Tổ quốc.
Em đã ra đi mang theo ‘khoảng trời đã nằm yên trong đất”.
Nhưng chính hành động thiêng liêng của em đã làm cho nhà thơ cảm nhận như là sự
hóa thân vào quê hương, đất nước trong sự vĩnh hằng của thiên nhiên, của cuộc sống.
Đêm đêm tâm hồn em tỏa sang
Những vì sao ngời sang lung linh
Có phải thịt da em mềm mại trắng trong
Đã hóa thành những vầng mây trắng
Và ban ngày khoảng trời ngập nắng
Đi qua khoảng trời em
Vầng dương thao thức
Hỡi mặt trời hay chính trái tim em trong ngực
Em hy sinh nhưng em không trở về với cát bụi mà em đã hóa
thân vào đất nước. Tâm hồn em là bầu trời sao thắp sáng ngày đêm, thịt da căng
đầy nhựa sống của em là những vừng mây trắng bồng bềnh trôi. Trái tim trong ngực
em là mặt trời chói lọi. Ánh mặt trời đó làm thao thức cả vầng dương trên bầu
trời kia. Bởi ánh sáng của nó chính là ngọn lửa cháy mãi lòng yêu tổ quốc trong
em... Những hình ảnh thơ đã được xem xét trong mối quan hệ đối sánh, liên tưởng:
“khoảng trời - hố bom”, “thịt da - vầng mây”, “mặt trời - trái tim” đã có
sự khái quát cao độ về sự chuyển hóa, hóa thân của sự sống bất tử của con người
vào thiên nhiên, Tổ quốc. Tuổi trẻ và cuộc đời đang độ thanh xuân của cô gái mở
đường không luồng bom nào giết nổi. từ dưới đất sâu, lòng yêu đời, yêu cuộc sống
của em vẫn len lỏi lên hóa mình vào cuộc sống trường tồn, vĩnh cửu. Chính sự so
sánh và liên tưởng độc đáo này làm sáng lên những nghĩ suy đầy tính
triết lý của tác giả về chiến tranh và cuộc sống, cái chết và sự bất tử, cái hữu
hạn và cái vô hạn của đời người. Đạn bom chiến tranh phi nghĩa của đế quốc Mỹ
không thể nào khuất phục được những trái tim ngoan cường của con người Việt Nam yêu
nước, những con người sẳn sàng hy sinh thân mình cho nên hòa bình của đất nước.
Vì thế
“Có những phút làm nên lịch sử
Có cái chết hóa thành bất tử”
(Tố Hữu)
Chết không phải là chấm dứt sự sống mà có những cái chết đã
nhập vào hồn thiêng dân tộc, sống mãi trong lòng nhân dân. Chủ nghĩa anh hùng,
lòng yêu tổ quốc chính là bức tường thành vững chắc, trường tồn mãi mãi cùng
dân tộc mà không thế lực đen tối nào phá nỗi. Những con người anh hùng, bất tử
đó luôn sống trong lòng những người đang chiến đấu cho cuộc chiến không ngừng
nghỉ này;
Hỡi mặt trời hay chính trái tim em trong ngực
Soi cho tôi
Ngày hôm nay bước tiếp quãng đường dài
Trái tim em là vầng mặt trời chói lọi trong lòng mỗi người,
hay nói đúng hơn, chính lòng can đảm, kiên trung của em đã tỏa sáng trong lòng
đồng đội, đã trở thành ánh sáng soi đường, là nguồn động viên, cổ vũ, tiếp thêm
sức mạnh cho những người đang sống và chiến đấu. Bom giặc vẫn điên cuồng tàn
phá, máu xương nhân dân ta vẫn đổ thì dân tộc ta vẩn kiên cường ngẩng cao đầu
chiến đấu. Sự hy sinh của em và biết bao chiến sĩ khác là sự hy sinh cho đất nước
trường tồn và đi lên, “bước tiếp quãng đường dài” của cách mạng dân tộc, sống
tiếp quảng đường mà em không được sống. Đồng đội em sẽ được tiếp thêm sức mạnh
chiến đấu vì trong lòng đã được thắp sáng bởi vầng mặt trời mang hình bóng của
em.
Tình cảm của nhà thơ dành cho cô gái mở đường Trường Sơn đã dần
dần được nâng cao hơn thành tình yêu lý tưởng, lòng tự hào dân tộc.
Cái chết em xanh khoảng trời con gái
Tôi soi lòng mình trong cuộc sống của em
Cái chết của em góp phần mang lại khoảng trời bình yên cho
dân tộc. Tác giả “soi lòng mình trong cuộc sống của em” là sự đối diện với cái
chết cao đẹp, đối diện với cái đau thương mà anh hùng của đất nước để thấy mình
thêm sức mạnh, thêm niềm tin để sống và chiến đấu cho xứng đáng với những lý tưởng
cao đẹp kia.
Hai câu thơ cuối cùng đã đúc kết toàn bộ ý nghĩa của bài:
Gương mặt em bè bạn tôi không biết
Nên mỗi người có gương mặt em riêng
Cái chết thiêng liêng nhưng cũng rất là giản dị. Sự hi sinh
thầm lặng của em đã đi vào con tim của những người còn sống. Mỗi người mang
trong tim một gương mặt riêng, em đã hóa thân thành bao gương mặt và trở thành một
hình tượng lý tưởng mà mọi người mang theo bên mình. Chính vì thế, em - cô gái
mở đường Trường Sơn đã vượt lên trên cái chết, trở thành bất tử đi theo đồng đội
mình bước tiếp con đường chiến đấu.
Lâm Thị Mỹ Dạ viết về một con người có thật nên cảm xúc của
chị củng chính là niềm xúc động chân thành trong lòng người đọc, tạo nên sức sống
lâu bền của tác phẩm. Đống thời, những biện pháp ẩn dụ, so sánh, liên tưởng
trong thơ đã đạt được độ khái quát cao mang tính triết lý sâu sắc và giọng điệu
thơ tự nhiên, chân thành, đằm thắm, lắng sâu góp phần không nhỏ cho sự thành
công của bài thơ.
“Khoảng trời - hố bom” là một bài thơ hay trong dòng văn học
kháng chiến chống Mỹ. Bài thơ nói về sự hy sinh cao cả của người phụ nữ thanh
niên xung phong, qua đó tác giả thể hiện lòng yêu Tổ quốc, yêu chủ nghĩa anh
hùng bất diệt của nhân dân Việt Nam.
5/7/2014
Nguyễn Thị Bích Vân
Theo https://ntbv1979.violet.vn/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét