Ngậm ngùi: Huy Cận - Phạm Duy
Chúng tôi rất lấy làm vinh dự khi vừa nhận được một bài viết
rất có giá trị của một thân hữu yêu thơ nhạc có tên là Nguyễn Hữu Nghĩa viết về
bản ‘Ngậm ngùi’ mà Phạm Duy đã phổ nhạc một cách rất tài tình từ bài thơ cùng
tên của thi sĩ Huy Cận. Dòng Nhạc Xưa xin chân thành cảm ơn
và giới thiệu bài viết đến những người yêu mến dòng thơ nhạc của một thời tiền
chiến.
Nguồn: AmNhacMienNam.blogspot.com
Tản mạn về ‘Ngậm ngùi’
(Nguồn: bài viết của tác giả Nguyễn Hữu Nghĩa gởi riêng cho
DongNhacXua.com ngày 20-9-2016)
Những câu thơ buồn bã dường như không phân định được đâu là
cõi mộng và đâu là thực đã thâm nhập vào văn học nước nhà từ thập niên thứ tư của
thế kỷ trước, nhiều thế hệ đã thưởng thức và đến nay lời thơ đẹp như ca dao ấy
vẫn mê hoặc lòng người.
Thơ hay, được nhạc sĩ tài hoa phổ nhạc. Sự phối hợp đã chắp
cánh cho thơ vượt qua những sàng lọc nghiệt ngã của thời gian và ý thức hệ. Ý
thơ và giai điệu quấn quýt nhau để tạo thành cuộc hôn nhân đẹp đẽ.
Giòng văn học đang trên đà phát triển nhưng cuộc đời cũng bắt
đầu thấp thoáng những gập ghềnh. ‘Ngậm ngùi’ cũng không thoát khỏi, tựa đề bài
thơ phải chăng cũng là sự tiên liệu cho số phận của chính nó bởi nó đã bị ai đó
nhân danh một hệ văn hóa nào đó tước đoạt quyền rong chơi trên một phần đất nước
trong những giai đoạn biến động đã qua.
Ngày còn nhỏ, đã bao lần tôi nghe ‘Ngậm ngùi’. Thuở ấy, nhạc
phẩm này từng ngày vang vang trên đài phát thanh, nơi quán cà phê, phòng trà,
tư gia… Các chương trình phát thanh tiếng Việt ở nước ngoài cũng nhiều lần
trang trọng đưa ‘Ngậm ngùi’ lên làn sóng. Thanh niên các thế hệ đã hòa tiếng
hát với tiếng guitare dìu dặt để thổn thức với ‘Ngậm ngùi’. Tôi cũng thế và làm
lây lan ‘Ngậm ngùi’ đến bạn bè và đến cả người trong mộng. Nay nghĩ lại mà thấy
lạ, ngày ấy tuổi còn vị thành niên mà sao cứ thích đóng vai một kẻ đã từng nếm
trải đắng cay!
Nhưng nội dung bài thơ lại không thể hiểu cặn kẽ. Ngay câu đầu
tiên “Nắng chia nửa bãi, chiều rồi…” đã là cái gì đó rất đỗi mơ hồ.
Tôi thầm mong có ai đó giải thích nhưng chưa biết hỏi ai, đến lúc vừa lớn thì đất
nước lại sôi sục biến động, thế là đành xếp lại mộng mơ để chuẩn bị cho một thực
tế đầy khác lạ. Kể từ đấy ‘Ngậm ngùi’ bị buộc phải rời khỏi đời sống công khai,
nó chỉ còn sống lặng lẽ, lây lất trong tâm hồn những ai từng biết và yêu mến
nó.
Ngày tháng trôi đi, do công việc nên tôi thường xuyên qua lại
trên con đường xuyên Việt vào nhiều thời khắc khác nhau. Trên đường cái quan,
tôi mê mải ngắm những di tích bị bỏ mặc cho hoang tàn, xót xa trước những phế
tích tan tác đang oằn oại gánh nặng nỗi buồn đau quá khứ. Nhưng núi non trùng
điệp, nương đồi chập chùng, biển xanh mênh mông và những cánh đồng tuy nhỏ hẹp
nhưng xanh tươi dọc duyên hải miền Trung lại gây hưng phấn, thích thú cho kẻ có
tâm hồn thích ngao du. Không quá lời khi nói rằng những ai có dịp đi đó đây là
những người may mắn, vì chỉ có thực tế theo cách này mới cảm nhận được
cái đẹp nhiều khi đến sững sờ do thiên nhiên ban tặng. Riêng miền Trung, ngoài
sự hùng vĩ của thiên nhiên thì quanh đó vẫn còn những cảnh sắc, những phận người
buồn đến nghẹn ngào.
Một lần trên đường từ Bắc về Nam, khi ngang qua vùng Hà Tĩnh
vào buổi chiều, một hình ảnh không lẫn vào đâu được chợt chói lòa trong tâm thức.
Theo cách diễn tả của thi nhân thì khi “Nắng đã xế về bên xứ bạn” chính là lúc
mặt trời đã ngả về Tây, tức là đã vượt chếch qua bên kia dẫy Trường sơn. Lúc
này phía Trường sơn Tây đang còn nắng thì mé Trường sơn Đông, tùy từng chỗ, nắng
chỉ còn thoi thóp hoặc nắng đã không còn. Hoa lá sau những nỗ lực khoe sắc cuối
cùng đã ảm đạm dần đi, mầu hoàng hôn đang bảng lảng.
Chiều xuống rất nhanh, hơi lạnh từ rừng sâu, từ vách đá bắt đầu
lan tỏa rồi vươn mình che mờ thôn xóm, nương đồi. Nhưng điều muốn nói là trên
đường cái quan và những cánh đồng ven biển; thì ơ hay, nắng chiều còn vương vấn!
Thế đấy, chiều đã chia đôi không gian, nửa còn nắng và nửa đã chiều rồi. Câu lục
đầu tiên thoát khỏi sự bí ẩn đã giúp những câu sau dễ hiểu hơn.
Nhà thơ quê ở Hà Tĩnh, hẳn là đã chứng kiến không biết bao lần
cảnh chiều quê trong không gian đôi ngả này, thi nhân bồi hồi trước cảnh vẻ buồn
bã của mầu thời gian đang dần phai, ông đã nhuốm lạnh trong không gian se sắt
buổi chiều tà thưa thớt người qua lại, thi thoảng có ai thấp thoáng trên nương
đồi thì bóng cũng nhòa đi trong sương nhẹ; tiếng tù và mộc mạc vang vọng không
gian băng qua lũng đồi nhắc đàn bò đến giờ rồi, về thôi! Chim chóc từng bầy xôn
xao quay về nơi ẩn trú. Hoa lá cũng cuộn mình vào cõi miên man.
Trinh nữ - loài hoa dân dã, cũng là một vị thuốc dân gian mọc
bạt ngàn dọc đôi bờ quốc lộ, chúng đã đến giờ khép lá nghỉ ngơi để chuyển tiếp
một giai đoạn của chu kỳ sinh học. Đó đây trên cành Trinh nữ; lác đác vài con
nhện bắt đầu giăng tơ, rồi từng con nhện xuất hiện trong nỗi cô đơn như định mệnh
của loài nhện mượn cành Trinh nữ để cộng sinh theo cách đơn giản nhất. Từng đường
tơ trải ra, chúng mong manh rung ring trong gió, từng nút thắt hình thành khởi
đầu cho một cuộc sinh tồn. Cuộc mưu sinh nhẫn nại đến lạ lùng diễn ra trong
thinh lặng khi trần gian đã vắng bóng mặt trời, chỉ có những vệt đêm lấp lánh
ánh sao trong gió rừng vi vu, trong động đậy hỗn mang của núi rừng nguyên sơ và
đôi khi dưới ánh trăng sơn cước tròn đầy theo chu kỳ từ thuở hồng hoang.
Chiều đã qua, đêm mênh mông đang xuống. Em dịu dàng xếp lá,
gió nhẹ nhàng như vuốt ve, dỗ dành. Em khép mắt nhưng mở lòng đón nhận những ẩn
dấu thiên nhiên, những ẩn dấu vốn chỉ mở riêng ra cho những tâm hồn biết thao
thức đang từ từ hé lộ. Em biết từng đàn chim đã quay về yên lành trong tổ ấm,
không gian đã tắt rồi tiếng ríu rít gọi đàn. Em mỉm cười nhủ lòng ghi nhớ những
âm thanh ấy như những lời thủ thỉ bè bạn hẹn gặp nhau khi ngày mai tươi sáng, sự
quyến luyến lúc chia tay đã nâng tâm hồn em lên một cung bậc mới. Em biết nơi
thôn xóm xa mờ kia, những đụn khói la đà trong sương nặng phủ che đàn bò nằm lặng
yên nhơi cỏ. Em biết em có bạn bè và được họ yêu thương.
Em nhìn lại và hài lòng với công việc đã làm trong một ngày vừa
qua, một công việc được thiên nhiên giao phó, dù vô cùng nhỏ bé nhưng nhằm đến
mục đích chung là hoàn thành những mắt xích cần thiết cho sự tồn vong của muôn
loài trên trái đất này. Không ai chấm công, nhưng em vẫn làm tốt công việc
mình. Em sống và hồn nhiên đón nhận nguồn sống từ đất mẹ bao dung và em trao lại
cho đời thành quả đạt được cũng hồn nhiên như lúc nhận. Xa hơn nữa phía ngoài
kia văng vẳng tiếng gió hòa theo sóng rì rào từ bờ đại dương băng qua đường cái
quan vang lên như tiếng ru dào dạt, nâng niu. Em thiếp dần, thiếp dần vào giấc
ngủ hồn nhiên bình thường, không mộng mị xa xôi.
Trước đó một thời khắc; ven sườn đồi, khói lam chiều nhè nhẹ
vấn vương trên mái tranh từng nhà sàn cô quạnh, đây đó vang tiếng giục giã nhau
chiều rồi như tiếng lòng hướng về nơi ấm cúng.
Chiều rồi! Tiếng kêu thảng thốt thổi bùng nỗi nhớ nhà thoáng
đến, nó lay động da diết tâm hồn, khuấy động nỗi bùi ngùi trong tâm cảnh kẻ
phiêu du. Nhà thơ hẳn phải buồn hơn, buồn đến mức đã ngậm cả nỗi bùi ngùi trong
tâm tưởng để tế cáo với Trời đất nỗi buồn muôn thuở “Chiều rồi” trên quê hương
bộn bề sỏi đá. Nỗi buồn ấy không dừng lại mà mỗi ngày mỗi cao, cao dần cho đến
khi nỗi buồn vượt qua mọi đỉnh điểm để tan chẩy rồi kết tụ thành trái sầu như một
di sản gây vấn vương tâm hồn. Khi sầu đã chín, sầu không còn cưu mang nổi chính
mình thì lúc đó “Ngậm ngùi” cũng đến kỳ khai hoa nở nhụy!
Tiếng chuông từ ngôi chùa trơ vơ trên nền phiến đá lớn đang
vang trong không gian quạnh quẽ như lời nhắc nhở “về thôi” bởi ngày đã sắp
qua, bởi đêm đang dần đến.
Về thôi! về với gia đình để được cùng quây quần bên bữa cơm
chiều ấm áp tình thân.
Về thôi! để đêm đêm, dưới mái nhà sàn, tình yêu âm thầm triển
nở dẫu ai đó vẫn cứ thẹn thùng.
Nhà thơ không kiếm đề tài nơi xa xôi, chỉ quan sát và nhạy cảm
với những thay đổi vốn có nơi thiên nhiên cạnh kề, ông đã tắm gội trong nguồn cảm
hứng vô tận ấy. Một tâm hồn biết lắng nghe sẽ đón nhận nỗi xúc cảm đang dâng
tràn để dệt cho đời những tác phẩm có giá trị bền lâu…
Nhìn nắng sớm ngắm sương chiều, nhà thơ đọc được những chuyển
dịch của thiên nhiên, người hòa nhập tâm hồn vào đấy rồi mặc cho thiên nhiên
tâm trạng con người, nhân cách hóa hoa lá cỏ cây để chúng cùng đồng hành với
chúng ta trên con đường đi tìm hạnh phúc dù không là vĩnh cửu. ‘Ngậm ngùi’
không chỉ là nỗi lòng của tâm hồn trước thiên nhiên hoang sơ vào những thời khắc
nhất định mà còn là tâm trạng của chúng ta khi đối diện với thiên nhiên tuyệt đẹp
đang bị đe dọa bởi sự hủy diệt môi trường đang diễn ra hàng loạt.
Rồi đây các đô thị càng lúc càng phát triển, các khu công
nghiệp rồi cũng thế và tất cả sẽ tập trung dọc con đường cái quan. Cuộc sống
khá giả lên, lòng người không còn đơn sơ kéo theo những tính toán tất nhiên của
đời sống thị dân sẽ làm diện mạo thiên nhiên thay đổi theo hướng thu hẹp lại, xấu
dần đi. Đô thị mở rộng đấy, những dẫy nhà bê tông san sát nhau, vui vẻ sầm uất
đấy nhưng chẳng còn mối liên hệ nào với thiên nhiên, mà nếu còn thì xin đừng là
những liên hệ thảm thiết - như Formosa chẳng hạn.
Còn có thể sống hòa hợp với thiên nhiên để được giấc ngủ hồn
nhiên như em với chim mộng đầu giường không? Câu trả lời tùy thuộc vào loài người
có còn biết ơn Đấng Tạo Hóa đã ban cho mình một trái đất đẹp đẽ, đa dạng, phì
nhiêu; có còn nhớ rằng mình có bổn phận quản lý nó như một người quản lý trung
tín không? Và kế tiếp đâu là chân dung của văn hóa, cách sống, thái độ của xã
hội và của từng cá nhân trước thảm trạng sinh thái đang diễn ra hằng ngày.
Sẽ buồn lắm nếu một mai ‘Ngậm ngùi’ được thế hệ tiếp nối hát
lên như oán trách mà kể lại, rằng thời cha ông chúng ta đã xảy ra một loại tội
ác!.
Nguyễn Hữu Nghĩa
Theo https://www.dongnhacxua.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét