Tiểu luận Nguyễn Quang Thiều:
Đi tìm miền xanh thẳm
Tọa đàm tưởng nhớ nhà văn Trần Hoài Dương (1943-2011) diễn
ra sáng 6.5.2021 tại trụ sở Hội Nhà văn TPHCM ở tầng 4 số 81 Trần Quốc Thảo,
Q.3, TPHCM. Từ Hà Nội, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều – Chủ tịch Hội Nhà văn Việt
Nam đã gửi vào tham luận Đi tìm miền xanh thẳm viết về nhà văn đàn
anh quá cố Trần Hoài Dương. Xin trân trọng giới thiệu bài viết cùng bạn đọc…
Nhà văn Trần Hoài Dương“Tuổi ấu thơ đã xa rồi, không bao giờ tôi còn được hưởng lại
những ngày thần tiên ấy nữa. Những ngày ấy cứ xa vời, xanh thẳm, hun hút bay về
phương trời phía sau, tôi cố ngoái lại, cố nằm bắt mà không sao níu giữ được’’.
Đấy là những lời tự sự của nhà văn Trần Hoài Dương. Đó là sự
tiếc nuối. Trong sự tiếc nuối đó lại tràn ngập vẻ đẹp diệu kỳ của ấu thơ. Nhưng
ngay lúc đó, trước mắt tôi hiện lên một con đường, một con đường kỳ lạ. Và trên
con đường ấy, tôi thấy nhà văn Trần Hoài Dương trở về với tuổi ấu thơ của mình.
Sau mỗi bước chân trên con đường đó, ông già Trần Hoài Dương mỗi lúc một trẻ lại
và biến thành cậu bé Trần Hoài Dương. Cậu trở về ‘’Miền xanh thẳm’’ của cậu. Cậu
đã run lên vì hạnh phúc. Tôi tin là như vậy. Bởi lúc này, lòng tôi cũng đang
ngân vang về một miền của tôi mà Miền Xanh Thẳm của nhà văn Trần Hoài Dương
chính là đã nguồn cảm hứng dẫn tôi trở về nơi chốn của chính mình.
Sau khi đọc xong “Miền xanh thẳm” lần thứ hai (lần thứ nhất
tôi đọc cách đây gần 20 năm), tôi càng nhìn rõ hơn cái MIỀN ấy của nhà văn Trần
Hoài Dương. Nó nằm ở đâu? Nó nằm trong tấm bản đồ tâm hồn ông. Tác phẩm “Miền
xanh thẳm” ra đời hơn 20 năm trước. Và trong hơn 20 năm qua, biết bao thay đổi
mà tôi cũng không tưởng tượng được đã diễn ra trong đời sống con người trên xứ
sở này. Có rất nhiều điều của 20 năm trước đã biến mất khỏi đời sống con người.
Và bây giờ, cho dù nó xuất hiện trở lại nó cũng đầy nguy cơ trở thành một thứ
xa lạ và vô cảm với con người đương thời. Nhưng một điều kỳ lạ xuất hiện, đó là
khi cái MIỀN của nhà văn Trần Hoài Dương hiện ra, ngay lập tức nó trở thành giấc
mơ da diết và ngập tràn xúc động đối với tôi và tôi tin đối với rất nhiều người
đang sống. Bởi trong cái MIỀN ấy chứa đựng nhân tính, tình yêu thương, lòng biết
ơn, những vẻ đẹp thiên nhiên kỳ lạ và giấc mơ làm người. Mà những vẻ đẹp ấy quả
thực đang từng ngày rời bỏ đời sống mà quá nhiều người không nhận ra. Họ chỉ nhận
ra sự trống rỗng đang chiếm đoạt từng phần tâm hồn họ. Và họ sống trong một câu
hỏi : sao đời sống vật chất mỗi ngày một đầy đủ mà họ vẫn không có khả năng chạm
vào hạnh phúc. Câu trả lời thật đơn giản: là họ không tìm được cái MIỀN của họ.
Toàn bộ “Miền xanh thẳm” là những năm tháng ấu thơ mà nhà văn
Trần Hoài Dương đã sống. Nhân vật Thiện chính là cậu bé Trần Hoài Dương thuở ấu
thơ. Cho dù không hoàn toàn chính xác như vậy thì cậu bé mang tên Thiện là nơi
chứa đựng toàn bộ ký ức của Trần Hoài Dương. Ông kể lại những năm tháng ấu thơ
của mình. Mà hơn cả sự kể là ông thực sự sống lại một lần nữa phần đời sống
quan trọng nhất cuộc đời mà ông đã sống và đã đi qua. Tất cả những gì ông viết
không có một chút gì được cường điệu hóa. Tất cả hiện lên nguyên khối đời sống
tươi ròng của những năm tháng ông đã sống. Văn chương của ông chân thực, da diết
mà bình thản giống một người ngồi xuống và kể lại những gì đã và đang chảy
trong huyết quản của ông. Sự chân thực ấy được dâng lên từ một tâm hồn thánh
thiện và đầy rung vang. Bởi thế, mọi điều bình thường nhà văn Trần Hoài Dương đặt
bút viết đều được thiêng liêng hóa. Bởi thế mà “Miền xanh thẳm” của ông được dựng
lên và không có một cái tên nào khác đúng với bản chất của câu chuyện này hơn
nó. Tôi là kẻ sinh sau ông nhưng cũng may mắn được sống một phần những năm
tháng mà nhà văn Trần Hoài Dương sống. Bởi thế, khi đọc tác phẩm này, tôi đã được
chính nhà văn dẫn tôi trở về ấu thơ của mình bằng một con đường kỳ lạ. Tôi đã
tìm thấy cậu bé mang tên Thiều ở đó với toàn bộ những năm tháng cậu bé ấy sống.
Khi một trái tim của tình yêu thương và đầy giấc mơ đẹp đẽ
rung lên, nó sẽ làm cho tất cả mọi cảnh vật, mọi con người, mọi câu chuyện
quanh đó cũng ngân lên kỳ diệu. Trái tim của nhà văn Trần Hoài Dương là vậy.
Ông đã làm cho đời sống những năm tháng ấy của đất nước đầy khó khăn, gian khổ
ngân vang. Những năm tháng ấu thơ của nhà văn Trần Hoài Dương là những năm
tháng vô cùng khó khăn của đất nước. Những đứa trẻ sống trong một điều kiện sống
vô cùng thiếu thốn, chúng phải xa nhà, phải lao động vất vả, phải sống trong
đói rét. Nhưng giấc mơ của chúng thật lộng lẫy. Và đấy là con đường mà mỗi con
người phải tìm thấy để đời sống của kiếp người có ý nghĩa. Những giấc mơ
của cậu bé Thiện và những cô cậu bé thuở ấy làm cho không ít những cô cậu ngày
nay và cả những người lớn đương thời cảm thấy xấu hổ. Họ đã sống trong những điều
kiện sống mà cậu bé Thiện thuở trước có trí tưởng tượng đến đâu cũng không hình
dung được. Nhưng họ chẳng làm sao tìm được một giấc mơ đẹp đẽ, họ chẳng tìm thấy
được một ‘’miền xanh thẳm’’ của họ.
Một điều vô cùng đặc biệt là, nhà văn Trần Hoài Dương thường
xử dụng những đoạn văn của những nhà văn lớn để nói về khát vọng và lý tưởng sống
của những đứa trẻ.
– Vào đời, vào đời để hiến cho đời tất cả những gì tốt đẹp và
nhân đạo của tâm hồn, trí óc ta
– Dòng suối đổ vào sông. Con sông đổ ra dải trường giang
Vonga. Con sông Vonga đi ra biển. Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền quê trở
nên lòng yêu Tổ quốc…
– Thép đã tôi trong lửa đỏ và nước lạnh. Lúc đó thép trở nên
cứng rắn và không hề biết sợ
Những năm tháng đó, sách thực sự là niềm cảm hứng vô tận cho
hành động sống của con người. Những cuốn sách ông nhắc tới trong câu chuyện là
những cuốn sách mà thế hệ ông hay thế hệ tôi sau này đều đọc và đều đắm mê. Những
cuốn sách thực sự thay đổi con người. Những nhân vật từ trong các cuốn sách bước
ra và hòa vào đời sống tinh thần của cậu bé Trần Hoài Dương, cậu bé Nguyễn
Quang Thiều và bao cậu bé khác trên xứ sở này. Điều này, cho dù nhà văn Trần
Hoài Dương viết cách đây hơn 20 năm nhưng lại đang là một nhu cầu lớn để tạo dựng
con người hôm nay. Chúng ta đang bắt đầu phục dựng văn hóa đọc cho cộng đồng.
Quá nhiều những đứa trẻ thời nay đã rời xa những cuốn sách như thế. Chúng đang
rời xa những vẻ đẹp trong sáng và lớn lao. Chúng sẽ tìm ra con đường của cuộc đời
chúng như thế nào. Nhà văn Trần Hoài Dương không có ý định dự báo. Nhưng khi
ông đã nhìn thấu bản chất của đời sống và văn hóa thì những gì ông viết ra sẽ
trở thành chân lý.
Trong “Miền xanh thẳm”, có bốn yếu tố quan trọng nhất làm nên
nhân tính được theo đuổi trong toàn bộ tác phẩm. Đó là gia đình với người sống,
người mất, là xã hội, là thiên nhiên và là văn hóa (thông qua những cuốn sách
và những câu chuyện hành xử của con người). Những yếu tố quan trọng nhất ấy đã
làm cho những đứa trẻ lớn lên trở thành người tử tế. Những đoạn văn ông viết về
những người thân yêu đặc biệt là người mẹ đã mất đẹp và xúc động đến nhường
nào. Người mẹ luôn hiện lên trong mọi vui buồn của ông. Người mẹ hiện lên nhân
hậu, yêu thương và lặng lẽ chỉ qua những câu văn giản dị đến nhói lòng. Ông nói
về người mẹ đã khuất của mình nhưng lại làm cho tôi và chắc chắn nhiều người
khác nhớ về mẹ mình da diết.
Nhà văn Trần Hoài Dương rất giỏi khi tạo dựng nhân vật. Khi
viết về ông Thơ, một nạn nhân của cải cách ruộng đất, ông chỉ dùng một chi tiết
nhỏ nhưng lại dựng lên một bi kích lớn của lịch sử : ‘’ Tôi cứ quanh quẩn
hết đứng lại ngồi bên cạnh mộ mẹ tôi suốt từ trưa tới gần tối mới dám lẻn đến
thăm ông vì sợ người làng trông thấy. Có người ở xa đến, làng xóm biết sẽ phiền
cho ông bà. Vừa trông thấy tôi, ông ôm chầm ngay lấy rồi cứ thế lặng lẽ khóc
không ra tiếng. Ông thì thảo hỏi tôi: ‘’Cháu đến đây có ai thấy không ?’’, tôi
nói không, ông vẫn chưa yên tâm, lom khom bước ra ngoài sợ hãi nhìn bao quát khắp
lượt’’. Cả một quá khứ kinh hoàng đè nặng lên một thân phận như ông Thơ. Một nỗi
sợ hãi bủa vây cuộc đời một con người như không còn lối thoát nào cho con người
ấy. Nỗi kinh hoàng càng ghê gớm thì sự ám ảnh của nó càng kéo dài có khi hết cả
đời một con người.
Hơn 20 năm kể từ ngày “Miền xanh thẳm” ra đời. Đời sống đã
hoàn toàn thay đổi. Chẳng còn mấy những đứa trẻ phải sống trong đói rét như cậu
bé Thiện. Nhưng vẻ đẹp của đời sống thì không bao giờ thay đổi. Ước mơ làm một
người tử tế để dâng hiến cho con người, cho dân tộc không bao giờ thanh đổi.
Con đường đi tới hạnh phúc thực sự cũng không không thay đổi. Tất cả vẫn còn
nguyên vẹn trong Miền Xanh Thẳm. Và đấy chính là điều tôi xin được nói lời biết
ơn nhà văn Trần Hoài Dương, người đã dựng lên một MIỀN cho rất nhiều người đang
sống. “Miền xanh thẳm” của Trần Hoài Dương chính là biển chỉ dẫn cho con người
đi tìm Miền Xanh Thẳm của chính mình.
Hà Đông, 3/5/2021
Hà Đông, 3/5/2021
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét