Nhà thơ Trần Quang Quý: Không ai bứng tôi được khỏi cố hương

Nhà thơ Trần Quang Quý: Không ai
bứng tôi được khỏi cố hương

Tập thơ “Nguồn” của nhà thơ Trần Quang Quý vừa đạt Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2019. VHSG xin chúc mừng ông và giới thiệu lại bài viết của tác giả Ngô Đức Hành về tập thơ “Nguồn”…
Tôi không có ý định viết chân dung thơ Trần Quang Quý, dẫu tôi gần ông, biết ông từ ngày cả hai còn lăn lộn với báo chí. Hiểu về ông và thơ ông tương đối nhưng viết về ông đã có nhiều người và thú thực… quá khó. Bản thân “Thơ cao hơn hiểu biết của con người về thơ” (Thạch Quỳ), với thơ Trần Quang Quý càng thế.
Tôi chỉ có thể nói, Trần Quang Quý từ lâu đã nổi lên như một gương mặt ấn tượng, bền bỉ tìm tòi đổi mới theo cách của ông và hiện nay vẫn là “giọng điệu riêng” của thi đàn Việt Nam, khó lẫn. Nhìn sáng tác của ông dễ nhận ra sự dấn thân và trải nghiệm. Thơ ông vừa vạm vỡ vừa gân guốc; vừa êm dịu vừa gai góc. Ông như người bóc tách từng chữ, quyết tìm ra hồn vía của chữ; thơ ông mạnh mẽ đầy “động từ”, ít “tính từ” quen thuộc và nhàn nhạt.
Trần Quang Quý quan niệm: “Tác phẩm văn học chỉ có giá trị khi nó ở trong lòng bạn đọc. Con đường văn chương cực gian nan, dễ huyễn hoặc và phụ thuộc vào tài năng, sức lao động… mà nếu không thức ngộ được thì có khi cả cuộc đời chỉ là bản nháp”. Miệt mài sáng tạo với một thái độ dấn thân, nhập cuộc quyết liệt, ông đã có những tập thơ ấn tượng dành cho bạn đọc. Ông từng nhận được nhiều giải thưởng vinh danh tác phẩm, vinh danh sự nghiệp, trong đó có Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật (năm 2016).
Tôi được Trần Quang Quý tặng “Nguồn” (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, tháng 9/2019). Đây là tập thơ mới nhất của ông. Tập thơ gồm 45 bài (5 tập thơ gần nhất đều 45 bài), bài thơ “lâu nhất” trong tập là bài “Gọi sông Hồng” ông viết năm 2014, còn lại chủ yếu ông sáng tác năm 2018, 2019. Có thể nói đó là những sáng tác mới nhất của ông.
Ông làm đề từ cho tập thơ: “Nguồn cội là dòng chảy văn hóa của sông Đà – Núi Tản huyền ảo, uy linh luôn là nơi chốn đi về trong tâm thức tôi”, Trần Quang Quý “mách” bạn đọc về tập thơ.
Tập thơ “Nguồn” của Trần Quang Quý
Nhà thơ Trần Quang Quý sinh ra và lớn lên tại làng Hạ Bì, xã Xuân Lộc, huyện Thanh Thuỷ, tỉnh  Phú Thọ. Làng quê Trần Quang Quý ngay bên con sông Đà vừa hung dữ, vừa hiền hòa, không xa núi Tản. Ông giới thiệu vùng đất đó trong thơ:
Trên ban thờ nhà tôi dâng một hũ đất
lấy từ làng Hạ Bì nơi ông bà tôi nằm lại nơi này
nơi Tổ tiên tôi dạt hạ lưu, bờ tả sông Đà lập ấp
bên kia Ba Vì mây tụ uy linh hổ phục rồng chầu
(Đất linh)
Những năm sáng tác các thi phẩm trong tập “Nguồn”, với Trần Quang Quý có nhiều sự kiện, biến cố với cuộc đời ông. Về sự nghiệp đó là quãng thời gian nhà thơ rời “nhiệm sở”, sau bao nhiêu năm cống hiến, đó cũng là thời gian ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật, đó cũng là thời gian người mẹ yêu thương của ông về với Tổ tiên. Trần Quang Quý năng về quê hơn.
Với đời bất cứ ai, gần như thành quy luật, càng lớn tuổi quê càng “thức dậy” trong tâm hồn. Với Trần Quang Quý cũng thế, dẫu đã đi qua “bốn biển năm châu”, ngủ trong các căn phòng 5 sao, 6 sao, về với quê hương ông nhận ra, đến giấc ngủ cũng đặc biệt:
Lâu, chưa có giấc ngủ sâu đến thế
ngực thở sông Đà
và gió tươi cánh đồng Hạ Bì sao đêm vằng vặc
tôi về ngủ như thuở chăn bò, đánh dậm
(Giấc quê)
Quê với ông thao thức đến mức “Có lúc tôi muốn mang quê đặt vào Hà Nội/ nhổ Hà Nội đặt vào quê/ không sao lắp đặt trật tự tâm hồn/ phong vị quê và dòng chảy văn hóa/ ríu ran ngõ làng, những vườn cây xanh mướt phù sa/ đóng tôi vào căn cước làng Hạ Bì và sông Đà núi Tản”. Bề ngoài nhà thơ Trần Quang Quý vâm vấp, nắng gió bầm dập đến chắc chắn như thớ mít, thớ lim; thế nhưng trái tim ông đầy cảm thức, nhạy cảm với những gì thuộc về quê.
Tôi đã về quê Trần Quang Quý, nhà ông bên mé sông, cách cầu Trung Hà không xa, có nghĩa bên này là Hà Nội, bên kia là Phú Thọ. Trượt vài bước chân khỏi bờ đê là chạm sân gạch nhà ông. Với Trần Quang Quý, nơi ấy là “nguồn” không chỉ là nơi mẹ sinh ra các anh em ông mà còn là “nguồn” của những điều sâu sắc về nhân sinh, long lanh, khi lớn lên kịp vỡ òa về vẻ đẹp:
Những quả đồi nằm gối hoang nhau
mùa hoa sim và con đường sỏi thuở chân đất
em chín một cặp môi
tóc đuôi gà thích thú với từng giỏ sim ngọt
nấp vào sim nụ cười tinh nghịch
nấp vào chiều dải yếm hoàng hôn
(Mùa sim)
Trong “Nguồn” chỉ có ba bài thơ viết về vùng quê khác, đó là “Tam giác mạch đã mùa”, “Nắng Nghệ” và “Bến Tre”, còn tất cả là tự sự, chiêm nghiệm về cội nguồn, nơi bắt đầu của hành trình ra đi và trở về. “Tôi giọt máu Mẹ – Cha/ Giời cho sinh ra bên bờ sông Đà, Giáp Ngọ/ mở mắt đã Ba Vì sừng sững/ mở tai đã nghe sông Đà sóng cuộn/ mở tâm đã ngọt lời ru Mẹ/ dằng dặc thời gian, sữa Mẹ rót tôi qua từng khắc cơ hàn/ Cha cho chí trai cuộn vó đạp dâu bể/ ngẩng Ba Vì bay” (Viết cho mình tuổi Ngựa).
Cũng như các nhà thơ khác, Trần Quang Quý tất nhiên có thơ về mẹ. Ngày mẹ mất, trái tim ai cũng ứa máu. Trần Quang Quý với “Đưa Mẹ về cõi Tiên” lại khác. Vượt qua nỗi đau thông thường, ông “vắt” nỗi đau, ngộ ra về một tư tưởng:
Bình vôi của mẹ hóa mây trắng vắt ngang sông Đà
quấn khăn tang non Tản
để mỗi lần nhìn lên chúng con thấy cao xanh có mẹ
sông cũng nằm lép song
cánh cò về nghiêng lời biệt ru
“Người quê đi đến chỗ nào chả quê”, chắc Trần Quang Quý ngẫm từ mình mà viết vậy, thay một “định nghĩa” về mình. Tôi biết, Trần Quang Quý không “thần tượng” một nhà thơ cụ thể nào. Nhưng ông cho biết, rất thích chất suy tưởng trong thơ Chế Lan Viên, thuở mới vào nghề lại mê Exênhin.
Có lẽ chất đồng quê lãng mạn nhưng ẩn chứa nhiều trăn trở của Exenhin cũng ảnh hưởng phần nào trong nhiều sáng tác của Trần Quang Quý? Điều này chỉ có Trần Quang Quý mới trả lời được. Trần Quang Quý chưa bao giờ thôi hết trăn trở, với thơ, bởi cuộc đời chẳng bao giờ hết những vấn đề day dứt nghĩ suy, cũng như thơ ca luôn cựa mình đòi đổi mới. Kể cả việc, ông sáng tạo thể loại thơ “năm câu” ở Việt Nam và đã xuất bản tập thơ “Namkau” (năm 2016).
Thơ Trần Quang Quý trẻ hơn tuổi tác và vẻ ngoài của ông, điều này nhiều người thừa nhận. TS. Nguyễn Đăng Điệp, Viện trưởng Viện Văn học khen Trần Quang Quý không muốn lặp lại những nẻo đường của người khác đã đi. Cho đến nay, Trần Quang Quý đã xuất bản 11 tập thơ. Ông là tác giả của những tập thơ mang tên lạ: “Siêu thị mặt”, “Giấc mơ hình chiếc thớt”… “Vai nào anh sắm đạt nhất trong cuộc đời?”, hỏi Trần Quang Quý, ông đáp: “Vai đạt nhất và lộ nhất chính là mặt tôi”. Đó là một anh nông dân, quê kiểng, người đánh dậm… trên cánh đồng Hạ Bì, nhưng với thơ đó là định vị “bản thể” Trần Quang Quý: vũ trụ của suy tưởng, suy tưởng về vũ trụ, về nhân sinh.
Có người quả quyết rằng, Trần Quang Quý làm thơ đến “rỗng” đời. Ông lao động văn chương trên nhiều phương diện, nhưng “Nàng thơ” gần như là đứa “con cưng” nhất, trút hết cả tâm lực và trí lực cho thơ. Thơ ông dù hiện đại đến đâu vẫn một giọng đầm đìa hồn quê. Càng xa quê ông càng dành tình cảm cho quê hương nhiều hơn, sâu nặng hơn. Những ngày bươn chải mưu sinh nơi phố phường, gặp gỡ bao mặt người sáng tối, thật có, giả có, cho ông thêm trải nghiệm, chiêm nghiệm về lẽ đời, tình đời. Ông đứng ra bênh vực cho lẽ phải, cho cái đẹp còn bị hiểu sai, bị vùi dập. Tuổi càng lớn thêm lên, ông lại càng “dặt dìu” với quê, điều này gần như là “căn cước” để định vị “Nguồn”.
Không có gì bứng tôi được khỏi cố hương
điệu hát Xoan nảy mầm cửa đình và lưỡi cày nhân sinh
lưỡi cuốc khai địa linh sự sống
bánh chưng gói hồn quê ướp nhân số phận
Có gì đánh đổi được
tôi ký thác tôi trên đất Tổ tiên….
(Cố hương)
Chính Trần Quang Quý từng nói “Ký ức hay đời sống thôn quê là mảng đời, là nguồn cảm hứng sáng tác rất quan trọng trong thơ tôi”. Bởi, nơi ấy: “Những thửa ruộng, như con dấu vuông đóng dấu đời người trên bùn đất… Nơi ông bà tôi đã yên rồi, bóng dáng người di cảo trong hạt thóc… Tất cả cùng hái gặt trên cánh đồng này, và cánh đồng đã gặt hái họ”, ông cũng đã từng “khái niệm” trong bài thơ “Cánh đồng” sáng tác trước đây. Lần này Trần Quang Quý xác quyết lại trong “Nguồn”.
Nói như Raxun Gamzatop trong tác phẩm “Đaghextan của tôi”: “Ông yêu làng quê của mình và không bao giờ đổi nó lấy bất cứ một thủ đô nào trên trái đất này”.
Không ai “bứng” được Trần Quang Quý ra khỏi “nguồn” và chính “nguồn” cho một đời sống tâm hồn phong phú, thăng hoa; cho ông nội lực mạnh mẽ và con đường. Từ cổ chí kim, những nhà thơ yêu quê hương đều để lại những tác phẩm bất hủ, những trang sách, trang thơ lay động trái tim cũng chính là là khi họ viết về quê hương. Không ngoại lệ, Trần Quang Quý thuộc về núi Tản, sông Đà.
Tôi đi sáng nay cùng dòng sông ấu thơ
tôi đi sáng nay ngàn con sóng mùa hè tuổi trẻ
tôi đi sáng nay cùng mùa thu đan mềm giai điệu lá
thả xuống heo may những bâng quơ.
(Có con đường)
Hà Nội, 4/11/2019
Ngô Đức Hành
Theo https://vanhocsaigon.com/