Con gà trong văn hóa và hội họa Đông, Tây

Con gà trong văn hóa 

và hội họa Đông, Tây 

Năm Đinh Dậu đến làm những người cầm tinh con gà xao xuyến vì đó là năm tuổi. Nó còn làm nhiều người hồi hộp trông chờ một sự đổi mới vì có vận hạn xấu trong năm cũ. Trong âm lịch, người Trung Hoa và người việt gọi năm 2017 là năm con gà, nhưng tiếng Anh và tiếng Pháp lại gọi là năm con gà trống, "Year of the rooster" và "Année du coq". Tôi cũng lấy làm lạ tại sao người Âu lại dùng từ "gà trống" là một từ khẳng định rõ giới tính của con gà thay vì "gà" là một từ nói chung chung không phân biệt trống mái? Không biết trong quá trình dịch thuật từ Á sang Âu thế nào mà con gà trong 12 con giáp khi sang bên Âu châu nó biến thành con "rooster" hay con "coq" mà không phải là con "chicken" hay con "poulet". Thắc mắc, tôi đi tìm hiểu thêm, lại khám phá ra rằng từ "rooster" không phải là tiếng Anh (British English) nguyên thủy mà lại là tiếng Anh Mỹ(American English) mới được phát minh sau này, của những người Puritan từ Anh Cát Lợi di cư qua Bắc Mỹ trong công cuộc đi tìm một tôn giáo mới. Họ muốn tránh dùng chữ "cock" có nghĩa con gà trống, một từ tiếng lóng ám chỉ một vật có ngữ nghĩa thô tục. Đã vậy "cock" tiếng Anh phát âm giông giống "coq" của tiếng Pháp. Có một chi tiết là lạ, tiếng American English chỉ dùng "rooster" trong cách gọi của "Luna Year", còn những từ khác liên hệ đến gà trống lại vẫn dùng chữ "cock", như cock-fighting (cuộc chọi gà).

Khi xem những đồ hình đã hoạ các con vật trong 12 con giáp, tôi thấy rõ ràng hình vẽ con vật tượng trưng cho năm gà là hình con gà trống. Tôi chợt nghĩ, à có lẽ đây là lý do tại sao người Âu Châu, vì tính thích chính xác, nên khi dịch thuật, họ dịch thẳng "năm con gà" thành "năm con gà trống"(Rooster year) chăng?

Thắc mắc này, làm tôi liên tưởng đến thế giới hội hoạ vẽ gà của Âu và Á vì hai biểu tượng: Sự cao quý và cái đẹp của sắc màu. 
1- Gà Trống trong quan niệm Phương Đông và Phong Thủy, nó là biểu tượng của sự cao quý. 
2- Trong khoa bói toán có viết "Người tuổi Dậu là người ưa cái đẹp, đặc biệt là phái nữ, họ luôn chú ý đến cách ăn mặc trang điểm. Họ cực kỳ mẫn cảm với màu sắc hơn hẳn người khác trong lĩnh vực phối màu".

Gà trống trên mỏm đá của Xu Beihong (1951), 

mực và màu trên giấy

Á Đông và tranh gà

Người Trung Hoa xem trọng Phong Thủy và họ cũng xem trọng gà trống nên gà trống trong hội họa được vẽ rất nhiều. Họ quan niệm, treo tranh gà trống đem tới vinh hoa phú quý, công danh, giải trừ "Đào hoa sát" cho gia chủ. Gà trống với hình ảnh tượng trưng cho ngũ đức: mào gà màu đỏ thể hiện văn đức; bước chân oai vệ, dáng đi đĩnh đạc thể hiện võ đức; khi gặp địch là chiến đấu bảo vệ đồng loại thể hiện dũng đức, khi tìm thức ăn gọi bạn đến ăn cùng thể hiện nhân đức; gà trống gáy báo buổi sáng thể hiện tín đức.

Trước hết tôi xin giới thiệu đến các bạn một bức tranh gà trống được vẽ bởi một họa sĩ Trung Hoa nổi tiếng là Xu Beihong (徐悲鴻, 1895-1953). Ông chuyên vẽ tranh chim và ngựa bằng mực tàu và là người đầu tiên thể hiện rõ sự cần thiết của các biểu hiện nghệ thuật, phản ánh một Trung Quốc hiện đại vào đầu thế kỷ 20. Ông cũng được coi là một trong những người đầu tiên tạo ra các bức tranh sơn dầu bất hủ với chủ đề sử thi Trung Quốc.

Ngoài tranh gà, người Trung Hoa còn coi trọng đồ sứ có hình hoạ với chủ đề "gà". Vào năm 2014, một "chén gà" đời Minh đã được bán với giá US$36.3 million, tức 281.200.000 đô la Hồng Kông qua cuộc đấu giá của nhà Sotheby tại Hồng Kông. "Chén gà" này đã lập một kỷ lục cao nhất đối với sứ Trung Quốc từng được bán đấu giá. Chủ nhân mới của nó là nhà sưu tập Liu Yiqian, người Thượng Hải.

Chén gà $36.3 triệu đô

Hàn Quốc cũng là một quốc gia trong khối Châu Á. Họa sĩ Jang Seung(1843-1897, thường được gọi theo tên bút danh của mình, Owon), là một họa sĩ của những năm cuối triều đại Joseon ở Hàn Quốc. Ông là một trong số ít các họa sĩ giữ một vị trí có cấp bậc trong triều đại Joseon. Được nhiều người gọi là "cha đẻ của hội họa hiện đại Hàn Quốc". Đây là bức "Gà Trống" của ông.

Gà Trống của Owon, 140.2x43.2

Thực ra trong bức tranh gà trống của thế kỷ thứ 19 này của Owon, chúng ta thấy bên dưới anh gà trống oai phong lẫm liệt đang nghiêng đầu được vẽ rõ nét, là một chị gà mái trắng với nét hoạ trông rất mờ nhạt. Đó là cách họa sĩ Owon tôn vinh anh gà trống lên trong chủ đề một cách rõ rệt.

Đối với nền mỹ thuật Nhật Bản, người Việt chúng ta ít được tiếp cận nhiều như của Trung Hoa. Tuy nhiên khi nhìn vào kỹ thuật vẽ tranh gà của họ, bạn sẽ không khỏi ngạc nhiên với đường nét rất sắc sảo trong tranh gà của họa sĩ Ito Jakuchu. Itō Jakuchū (伊藤 若 冲, 1716-1800). Ông là một họa sĩ Nhật Bản trong giai đoạn giữa Edo, khi Nhật Bản đã đóng cửa với thế giới bên ngoài. Phần lớn tranh ông có chủ đề xoay quanh văn hoá truyền thống Nhật Bản, đặc biệt là gà và các loài chim khác. Nhiều tác phẩm truyền thống khác của ông hiển thị việc ông đã thử nghiệm nhiều quan điểm, và phong cách rất hiện đại khác.

Trống và mái của Ito

Việt Nam ta ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa, cũng vẽ tranh gà và thường là gà trống. Đặc biệt hơn, ngày xưa chúng ta có tranh gà, lợn Đông Hồ được vẽ và trang trí cho ngày Tết. Các nghệ nhân làng Đông Hồ hay vẽ gà, lợn vào tranh, nhưng không tả thực như nó vốn có mà đã cách điệu rất nhiều. Màu sắc, đường nét rất thô mộc, dân dã nhưng mang tính ước lệ cao. Những con gà được vẽ mang cả một bầu tâm tư, khát vọng của những người nông dân mong ước. Thời thịnh đạt của tranh Đông Hồ vào thế kỷ 17, 18.

Tranh Đông Hồ - Gà trống thư hùng

Tây Âu và tranh gà

Ngày xưa nghệ Thuật vẽ tranh động vật của phương Tây so với phương Đông xem ra rất khác biệt. Sự khác biệt từ, lối vẽ, dụng cụ vẽ, (bút lông, mực, giấy, lụa, cọ, sơn, vải bố), cho đến quan niệm và mối tương quan giữa con người, thần thánh và con vật. Trong khuôn khổ bài viết nhỏ này tôi không thể phân tích kỹ và tỉ mỉ về những sự khác biệt này. Mong bạn đọc xem tranh và nhận được sự khác biệt có sẵn trong tranh.

Hoạ sĩ Aelbert Jacobsz Cuyp (1620-1691) là một trong những họa sĩ phong cảnh Hà Lan hàng đầu trong thời Hoàng Kim của Hà Lan (Dutch Golden Age) vào thế kỷ 17. Đây là một bức vẽ gà trống rất nổi tiếng của ông, chúng ta thấy được chân dung những chú gà trống được miêu tả giống như thực, như đang đứng trước mặt bạn vậy.

Gà Trống của Aelbert Cuyp

Cuối cùng, tôi xin giới thiệu đến bạn một bức tranh gà trống được vẽ bởi Marc Chagall vào thế kỷ 20.

Marc Chagall (1887-1985), là một nghệ sĩ Nga Pháp gốc Do Thái. Ông nổi tiếng với óc sáng tạo và trí tưởng tượng siêu thực. Các sáng tác của Chagall mang đầy chất thơ và tràn ngập tính hài hước, thể hiện khả năng tưởng tượng Nhà phê bình nghệ thuật Robert Hughes gọi Chagall là "nghệ sĩ Do thái tinh túy của thế kỷ XX."

Gà trống của Marc Chagall, 1929, sơn dầu trên bố

Tài liệu tham khảo:

The $36 Million Ming Dynasty-era Bowl, http://blogs.wsj.com/.

Trịnh Thanh Thủy

Theo http://chimvie3.free.fr/