VĂN THƠ NHẠC: Chuyện nước chuyện nôi

Thứ Năm, 3 tháng 6, 2021

Chuyện nước chuyện nôi

Chuyện nước chuyện nôi

Phần I

Đã gần 30 năm nay, cứ đến ngày 22 tháng 3, Liên Hiệp Quốc lại lên tiếng kêu gọi thế giới chú ý, đồng thời góp công góp của giúp giải quyết vấn nạn: hàng tỷ người dân ở các quốc gia nghèo khó, vẫn còn thiếu nước dùng đủ tiêu chuẩn vệ sinh. Mục đích trước mắt: đến năm 2030 phải giải quyết căn bản vấn nạn nói trên. "Ngày Nước Thế Giới/ World Water Day" năm 2020, đặc biệt chọn chủ đề "Nước và Biến Đổi Khí Hậu/ Water and Climate Change".
Đối với Việt Nam, đặc biệt với hàng chục triệu bà con đang oằn mình bám sống tại đồng bằng châu thổ sông Cửu Long, thảm họa ô nhiễm môi trường, ngập mặn, khô hạn, quá nhiều con đập trên vùng thượng lưu sông Mekong v.v... không còn là đề tài học thuật, tranh luận đúng sai. Nó đã biến thành mối họa nhãn tiền, cần biện pháp giải quyết cấp bách. Bản thân tôi không đủ khả năng và kiến thức để viết về một đề tài quá quan trọng, ảnh hưởng lâu dài tới kế sinh nhai và mạng sống của hàng chục triệu con người. Vì thế tôi xin được giới thiệu với quý bạn đọc, những ký sự, nghiên cứu giá trị của nhiều tác giả sớm nhận ra thảm họa môi trường ở đồng bằng sông Cửu Long (chi tiết xem ở phần cuối bài này).
Mọi sinh vật nói chung đều cần nước để sống còn và phát triển giống nòi. "Loài người tinh khôn/ Homo sapiens" từ khi xuất hiện ở Phi châu? rồi di cư đi nhiều nơi tìm đất sống, cũng phải tuân thủ quy luật bất di bất dịch và vĩnh cữu nói trên mới tiến hóa được đến ngày hôm nay. Nhịn đói trung bình 2, 3 tuần, chúng ta vẫn tồn tại một cách tương đối. Nhịn khát thì trái lại, chỉ chừng hai đến ba ngày, đủ khiến con người điêu đứng và có thể (như vè sĩ Bút Tre mô tả) "... đang sống chuyển sang từ trần".
Thông thường tiến trình chết khát diễn tiến một cách thiếu hấp dẫn: trước khi cơ thể quay cuồng, bất tỉnh và đi đến tử vong, cuống họng nứt nẻ, lưỡi sưng tấy, da khô cằn nhanh chóng. Do lượng axít trong bao tử gia tăng, máu đặc quánh dần khiến tim đập mạnh, buồn ói, mắt nhìn thấy ảo giác. Hệ thống lọc như gan, thận v.v... mất khả năng hoạt động, thần kinh co rút, não bộ căng phồng, có thể rách bươm, khiến đầu đau như búa bổ. Rồi cơ thể hôn mê, co co giật giật trước khi "hồn lìa khỏi xác". Xem thế để biết rằng, chân ngắn hay chân dài, tài tử hay giai nhân, chết kiểu gì thì cứ chết, đừng nên chết khát, chẳng đẹp mắt tí nào.
Cấu tạo cơ thể con người, bao gồm chừng 50% đến 70% nước, gần 20% chất đạm, trên 15% mỡ, 5% chất khoáng v.v... Ngay cả xương xẩu, răng cỏ cứng ngắt cũng chứa nước. Nước giúp "bôi trơn", máu huyết tuần hoàn, tế bào sinh sản, thần kinh hoạt động, gan, thận thường xuyên lọc độc tố, bắp thịt ngày ngày cứng lên mềm xuống v.v... Thiếu đi chừng 5% đến 10% lượng nước tiêu thụ hằng ngày, con người sẽ sụi lơ. Trung bình mỗi ngày, con người cần uống chừng hai lít nước, tùy tuổi tác, tình trạng cơ thể, công việc đang làm, thời tiết, khí hậu v.v... Tuy nhiên chúng ta nên biết rằng, uống quá nhiều nước cũng không hay ho lắm. Nó có thể khiến lượng muối natri trong cơ thể giảm thiểu đáng kể.
Nước sông, sông nước.
Sách Cảnh Thế Thông Ngôn của tác giả Phùng Mộng Long kể lại một giai thoại liên quan đến nước sông như sau. Thời nhà Tống - thế kỷ XI - hai nhân vật nổi tiếng, Vương An Thạch/ VAT và Tô Đông Pha/ TĐP đều văn hay chữ tốt, nhưng lại đứng trong hàng ngủ đối đầu. VAT làm đến chức Tể tướng, người chủ trương cải cách nhằm hạn chế dần các đặc quyền của phe quý tộc, hoàng thân quốc thích v.v... trong đó có gia đình của TĐP. Hai cụ này tuy ghét nhau ra mặt, nhưng vẫn nể phục, đối xử nhau theo kiểu "quân tử Tàu". Có điều TĐP, lép vế quyền lực, bị đẩy ra giữ một chức quan tầm thường ở Hàng Châu.
Trước khi lên đường nhậm chức mới, TĐP xin được về quê ngoại Tứ Xuyên để thăm gia đình. VAT thì bị chứng sổ mũi, ăn uống khó tiêu, tin rằng được uống trà pha với nước Trường Giang tại vùng Trung Hiệp sẽ rất tốt cho sức khỏe, nên VAT nhắn TĐP đi thăm gia đình, tiện đường mang về cho mình mấy khạp nước quý. Trở lại kinh đô sau chuyến đi dài ngày, TĐP mang về mấy lu nước đầy. VAT sai thuộc hạ lập tức múc nước đun sôi và đem pha trà. Nhìn chén trà sóng sánh VAT nheo mắt có vẻ nghi ngờ và hỏi thẳng rằng:
- Lạ nhĩ, có phải nước lấy từ Trung Hiệp?
- Thưa tiên sinh, dĩ nhiên như thế, chắc như đinh đóng cột đấy.
- Nhưng các khạp nước này được múc từ Hạ Hiệp, chứ không phải Trung Hiệp.
TĐP lặng người đành thú nhận một cách khôn khéo:
- Thuyền trôi chòng chành, gió mát hây hây khiến tôi ngủ quên khi đi ngang Trung Hiệp. Mãi đến Hạ Hiệp tôi mới tỉnh dậy, sực nhớ ra nên đành múc nước trên khúc sông đó. Vả lại tôi tin rằng nước tại Trung Hiệp hay Hạ Hiệp thì có gì khác nhau.
VAT ra cái điều ta đây hiểu biết giảng giải như sau:
- Tôi xin trích các nhận xét về nước sông Dương Tử từ sách Sơn Thủy Kinh Chú. Tại khu Thượng Hiệp nước chảy quá nhanh, dùng nước này pha trà sẽ nồng. Tại Hạ Hiệp nước lại chảy quá chậm, pha trà bị nhạt. Đặc biệt chỉ tại Trung Hiệp dòng chảy đều đặn trôi đi, pha trà rất tốt cho những người như tôi mắc bệnh ‘trung tiêu’, cần khai thông kinh mạch.
TĐP không còn cách nào khác đành cúi đầu xin tạ tội. Câu chuyện trên thực hư ra sao, có trời mới biết. Phùng Mộng Long (1574-1646), nguyên cũng là tác giả Đông Chu Liệt Quốc, nổi tiếng với những giai thoại hư cấu. Có thể VAT dùng tiền mua chuộc được một tên thuộc hạ nào đó nằm trong đám gia nhân của TĐP nên biết rõ đường đi nước bước của ông ta? Nhưng thôi xin tạm biệt hư cấu để trở về dẫn chứng khoa học.
Khi vì một lý do nào đó nhiệt độ thân thể gia tăng, chúng ta cần uống thêm nước. Tiếc thay cơ thể con người không có khả năng dự trữ nước để dùng lâu dài như loài lạc đà. Loài vật này có thể sống vài tuần lễ trong sa mạc, không cần thức ăn nước uống, nên hàng ngàn năm qua đã trở thành phương tiện vận chuyển hàng hóa cho giới thương buôn trên "Con đường tơ lụa". Vì chỉ quan sát hình hài bên ngoài, thời xưa người ta lầm tưởng rằng, cái bướu là kho dự trữ nước của lạc đà.
Tưởng "dậy" mà không phải "dậy"! Bướu lạc đà thật ra chỉ chứa mỡ - có thể nặng đến 35 kí lô - và cơ chế hoạt động diễn tiến đại khái như sau: nếu lạc đà không có thức ăn, các mô mỡ trong bướu biến thành chất dinh dưỡng tạm nuôi sống chúng một thời gian. Bướu sẽ dần teo lại, nhưng cũng nhanh chóng phình lên khi lạc đà được tiếp tế thức ăn phù hợp. Ngoài ra lạc đà lại có khả năng điều hòa thân nhiệt hữu hiệu, nên hầu như không đổ mồ hôi, và tiểu tiện rất ít nước. Cấu trúc tế bào máu đặc biệt còn giúp chúng hấp thụ và trữ nước nhiều hơn so với tế bào các loài sinh vật khác.
Nói chuyện sông nước thì dĩ nhiên phải nhắc đến người đẹp Lương Ý Nương/ LYN đời Hậu Chu thời Ngũ Đại - Thập Quốc tác giả bài thơ Trường Tương Tư, mặc dù đã có hàng ngàn bài viết về đề tài này. Si tình như thế nào mà cho ra đời tác phẩm bất hủ như thế, quả thật bản thân tôi cũng muốn liều mình si tình thử một phen xem sao. Số là gia đình LYN, trú ngụ bên dòng sông Tương, cho hàn sĩ Lý Sinh/ LS thuê phòng trọ. Trai tài gái sắc nên lửa gần rơm lâu ngày cũng bén, Lương công biết chuyện, giận dữ tống cổ LS ra khỏi nhà. Nàng LYN cô quạnh mang mối sầu tương tư, nhưng không biết tâm sự cùng ai đành mượn ý thơ để gửi gắm lòng dạ. Tôi chỉ xin trích 6 trong tổng số 12 câu thơ không cần bóng bẩy, dùng từ đơn giản, nhưng càng đọc càng thấm thía, càng quay quắt:

...
Giang thâm chung hữu để,
Tương tư vô biên ngạn.
Quân tại Tương giang đầu,
Thiếp tại Tương giang vĩ.
Tương tư bất tương kiến,
Đồng ẩm Tương giang thủy.
...

...
Sông sâu còn có đáy,
Tương tư không bến bờ.
Chàng ở đầu sông Tương,
Thiếp ở cuối sông Tương.
Tương tư không gặp mặt,
Cùng uống nước sông Tương.
...

May thay Lương công là người sính thơ phú, ngâm nga Trường Tương Tư rồi đâm ra không chỉ mủi lòng, mà còn quý trọng cô con gái rượu, lập tức nhắn tin cho gọi LS châu về hợp phố. Cái đặc biệt của câu chuyện tình éo le nói trên, trong một xã hội phong kiến trọng nam khinh nữ, là vai trò nàng LYN khá chủ động, so với chàng LS thụ động, hầu như vô tích sự, chờ người ta dọn cỗ bàn xong mới sà vào ăn. Dù sao thì sao, chàng và nàng giờ đây không chỉ "Cùng uống nước sông Tương", mà ngày ngày còn nắm tay ngụp lặn, tắm rửa, hạnh phúc bách niên giai lão với Sông Nước Tiêu Tương. Có bao giờ đôi trai tài gái sắc LYN+LS biết rằng hơn một thiên niên kỷ trước, triết gia Hy Lạp cổ đại Heraclitus đã đưa ra nhận xét thật đơn giản: "Không ai tắm hai lần trong một dòng sông".
Nhưng không phải cuộc tình nào cũng kết thúc có hậu. Cố nhạc sĩ Văn Giảng (1924 Huế - 2013 Victoria, Úc) nghe đâu từng tương tư một cô gái làng Kim Long (người Huế hay gọi là Kim Luông, nơi sản sinh ra rất nhiều cô gái mỹ miều), nhưng rồi chuyện cưới xin không thành. Năm 1949 vừa tròn 25 tuổi, một buổi chiều cô liêu bên sông Hương, lòng tê tái hướng về Kim Luông, chàng thanh niên tài hoa si tình đã dệt nên cung bậc bất hủ "Ai về sông Tương".
"Ai có về bên bến sông Tương,
Nhắn người duyên dáng tôi thương, bao ngày ôm mối tơ vương".
Rất có thể chàng Lý Sinh ở Huế nhân cúi người uống một ngụm nước tại đầu nguồn sông Hương, rồi mơ tưởng rằng ở đâu đó cuối dòng, Lương Ý Nương làng Kim Luông cũng đang vốc nước uống để nhớ chàng. Sông Hương chuyển thành sông Tương chắc vì vậy? Không biết nguồn thống kê từ đâu và thời gian nào, nhưng có người khẳng định "Ai về sông Tương" là một trong 10 nhạc phẩm nổi tiếng nhất thuộc nền âm nhạc Việt Nam.
Tưởng cũng nên thêm thắt đôi lời về làng Kim Long hay đúng hơn những người đẹp không tên không tuổi sinh ra và lớn lên tại đây. Dân gian thường truyền tụng câu ca dao:
"Kim Long có gái mỹ miều,
Trẫm thương, trẫm nhớ, trẫm liều, trẫm đi".
cho rằng lấy ý tứ từ giai thoại vua Thành Thái giả dạng thường dân đi tìm cung phi tại làng Kim Long. Thực hư ra sao chưa có lời giải, chỉ biết rằng, dưới triều vua Thành Thái có bà cung phi Nguyễn Hữu Thị Nga gốc gác làng Kim Long.
Lại một giai thoại khác nhằm đề cao tinh thần kháng Pháp của vua Thành Thái là câu chuyện 4 đội nữ binh, mỗi đội 50 quân, ra đời bí mật trong cung cấm. Để tránh tai mắt người Pháp khắp nơi, chính nhà vua sai thuộc hạ thân tín tung tin nhiễu về thói ăn chơi, săn lùng gái đẹp của mình nhằm đánh lạc hướng. Nhưng tại sao lại làng Kim Long? Vì ngôi làng này nằm ở vị trí khá thuận lợi, gần cửa Hữu, còn được gọi là Tây Nam Môn (nằm ở phía Tây Nam của Kinh Thành). Con đường từ Kim Long dẫn về Thành Nội lại thường rất vắng vẻ, nên ít ai dòm ngó. Nhà vua thường cho người bí mật đến vận động, khuyến khích, tặng thưởng tiền bạc gia đình các cô gái, dù xấu hay đẹp, tham gia việc cứu nước. Sau đó vua cho dàn cảnh, rước các cô gái này đem về triều đình làm cung phi, nhưng kỳ thực là cho luyện tập võ nghệ, xong trở về làng, chờ dịp nổi lên chiến đấu chống Pháp. Tiếc là sự việc cuối cùng bị bại lộ. Thực dân Pháp đày vị vua yêu nước nhà Nguyễn sang đảo Réunion. Câu chuyện nêu trên bố cục còn khá lỏng lẻo, có vài chi tiết thiếu thuyết phục, bao nhiêu là sự thật, bao nhiêu là thêm mắm thêm muối? Kiến thức và khả năng của người viết bài quá giới hạn, xin để quý bạn đọc suy xét và rất mong được các bậc cao minh chỉ giáo.
So với Văn Giảng, một người tài hoa khác là cố nhạc sĩ Dương Thiệu Tước (1915-1995), hình như may mắn hơn khi gửi gắm tâm sự qua bài "Đêm Tàn Bến Ngự" (sáng tác năm 1946). Về sau ông và bà Minh Trang nên vợ nên chồng. Trong bản nhạc có 2 câu như sau:
Hàng cây soi bóng nước Hương,
Thuyền xa đậu bến Tiêu Tương
Với khả năng và kiến thức giới hạn, tôi chỉ biết rằng Huế không có sông Tương và cũng chẳng có bến đò nào mang tên Tiêu Tương? nên cố nhạc sĩ Dương Thiệu Tước chắc đã mượn điển cố văn học Trung Hoa xưa, thí dụ: Chinh Phụ Ngâm, bản dịch của bà Đoàn Thị Điểm từ nguyên tác chữ Hán của Đặng Trần Côn:
Bến Tiêu Tương mấy hàng khói tỏa
Cây Hàm Dương bóng lá ngất đầu
Tuy nhiên miền Bắc Việt Nam cũng từng có một con sông mang tên Tiêu Tương, nên đôi khi người ta dễ nhầm lẫn Tiêu Tương ở đất nước ta với Tương Giang hay Tiêu Tương bên Tàu. Tuy là dòng sông với nhiều chứng tích lịch sử từ thời Đại Việt, nhưng Tiêu Tương giờ đây, trải qua bao nhiêu vật đổi sao dời, mất đầu mất đuôi, chỉ còn lại những ao cùng hồ, ẩn mình trong hệ thống làng xã vùng quê hương Quan Họ Bắc Ninh. Đất nước ta, một số con sông khác cũng bị vùi lấp qua bao nhiêu thăng trầm, như sông Tào Khê, sông Dâu, hay sông Vị Hoàng chảy qua thành phố Nam Định, quê hương cụ Trần Tế Xương:
Sông kia rày đã nên đồng,
Chỗ làm nhà cửa, chỗ trồng ngô khoai.
Vẳng nghe tiếng ếch bên tai,
Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò.
Không phải là nhà nghiên cứu chuyên môn, tôi chỉ biết sơ sài rằng, hiện nay người ta vẫn chưa xác định được chắc chắn dòng chảy của Tiêu Tương, bị vùi lấp dần trong khoảng thời gian nào? Con sông nho nhỏ này tách đi từ sông Hồng, rồi nhập vào sông Cầu chứ không đổ ra biển. Nói chung miền Bắc Việt Nam có 2 hệ thống sông ngòi chính yếu. 1/ Hệ thống sông Hồng, bắt nguồn từ tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, dài tổng cộng 1149 cây số, nhưng phần chảy trên Việt Nam chỉ dài 510 cây số, gồm 2 phụ lưu lớn: sông Đà, sông Lô. 2/ Hệ thống sông Thái Bình (tên như thế nhưng lại không chảy qua tỉnh Thái Bình): với các phụ lưu như sông Cầu, sông Lục Nam, sông Thương.
Nguồn: Sơ đồ Sông Hồng và lưu vực.
Dòng sông Tiêu Tương cạn nước, nhường hơi thở cho nhà cửa, ruộng đồng, nhưng vẫn sống mãi với câu chuyện tình éo le, buồn đứt ruột: Trương Chi - Mỵ Nương, ẩn náu trong lời ca quan họ:
Ngày xưa có anh Trương Chi
Người thì thậm xấu, hát thì thậm hay
Cô Mỵ nương vốn ở lầu tây
Con quan Thừa tướng ngày rày cấm cung
Qua bao nhiêu thế hệ, đa số chúng ta ngay từ thời thơ ấu, ít nhất một lần từng được nghe, được đọc huyền thoại rất nổi tiếng Trương Chi - Mỵ Nương. Vì thế tôi chỉ nhắc lại rất tóm tắt câu chuyện cổ tích như sau: Mỵ Nương con gái quan thừa tướng, suốt ngày bị cấm cung. Trương Chi là anh lái đò/đánh cá trên sông Tiêu Tương, đêm đêm với giọng hát truyền cảm (có bản kể rằng anh ta thổi sáo) làm xao xuyến Mỵ Nương, khiến nàng ốm tương tư. Thế nhưng khi nhìn thấy diện mạo quá quê mùa cục mịch của Trương Chi, nàng Mỵ Nương vỡ mộng. Còn Trương Chi oái ăm thay lại bị tiếng sét ái tình, tuyệt vọng thương nhớ Mỵ Nương, hồn lìa khỏi xác, quả tim đau khổ biến thành viên ngọc. Có người tìm thấy viên ngọc quý, bèn đẽo ra từ đó một chén uống trà, mang tặng quan lớn. Khi Mỵ Nương rót trà vào chén, hình bóng Trương Chi chèo thuyền trên sông Tiêu Tương xuất hiện, kèm theo tiếng hát/hay tiếng sáo não nùng. Những giọt nước mắt xót thương của Mỵ Nương rơi xuống chén trà vô tình làm tan biến tất cả.
Vẫn còn khá nhiều thắc mắc về xuất xứ, thời gian ra đời câu chuyện Trương Chi - Mỵ Nương. Tạm gạt câu hỏi này qua một bên, chúng ta có thể tự hỏi lòng, nên nhìn câu chuyện dưới lăng kính nào cho hợp tình hợp lý. Lương Ý Nương/ LYN - Lý Sinh/ LS bên Tàu hóa ra may mắn hơn Trương Chi/ TC - Mỵ Nương/ MN bên Việt Nam ta rất nhiều? Dù sao thì sao, LYN+LS cũng cùng đẳng cấp, ngược với TC-MN, một bên là tiểu thư đài các, bên kia là cùng đinh mạt hạng. Như vậy nhìn qua lăng kính "Môn Đăng Hộ Đối” ta thấy nội dung chuyện TC-MN là thực trạng không thể hóa giải được mâu thuẫn căn bản này. Ở đây tôi không bàn đến ý nghĩa, nguồn gốc của cụm từ "Môn Đang/Đương Hộ Đối” hay “Môn Đăng Hộ Đối”, mặc dù cũng là cũng là một đề tài khá lý thú.
Nhạc sĩ Văn Cao, với tuyệt phẩm "Trương Chi" sáng tác năm 1942, vô tình đã khơi ra một dòng nhạc tập trung quanh đề tài này như "Khối tình Trương Chi" (1945-46) Phạm Duy, rồi Hùng Lân, rồi Anh Bằng v.v. Đó là chưa kể hàng trăm bài thơ, kịch, bài viết khác, làm rung động lòng người. Vì thế tôi xin miễn khỏi đi sâu vào đề tài nói trên, thay vào đó chọn một lối nhìn phiến diện qua lăng kính đen đủi, bói ra ma quét nhà ra rác: Trương Chi - Mỵ Nương có thể là huyền thoại thăng hoa mang tính triết lý răn đời. Nàng MN vô tình được nghe tiếng hát, tiếng sáo xao xuyến cõi lòng, nhưng vì cả đời chỉ sống trong lầu son gác tía, thần kinh MN vội suy diễn rằng giọng hát/tiếng sáo phải đến từ một thư sinh nho nhã, ít nhất cũng như Kim Trọng trong Kim Vân Kiều: "Phong tư tài mạo tuyệt vời, Vào trong phong nhã, ra ngoài hào hoa". Nhưng đó chỉ là hình bóng mộng tưởng của một tiểu thư quen nhung quen lụa. Khi biết được thân thế gốc gác TC, nàng ta hoảng sợ quay ngoắt 180 độ. TC hiện nguyên hình tên khố rách áo ôm "Vào trong phong thấp, ra ngoài rỗ hoa".
Nhưng chắc gì TC là một anh chàng cù lần xấu xí? hay chỉ là người lái đò bình thường, quần áo hơi lôi thôi, diện mạo hơi khắc khổ vì nghèo, bữa đói bữa no? Áp đặt nhân vật TC xấu xí chỉ là cái cớ cho MN dễ rút lui có trật tự? Không "Môn Đăng Hộ Đối” thì “bất thành phu phụ” chấm hết, khỏi bàn. Ngày xửa ngày xưa, thành vợ thành chồng mới quan trọng, còn tình yêu chỉ là món hàng xa xỉ, có cũng được, không có cũng chẳng sao. Quan hệ trai gái nhằm tiến đến cứu cánh cuối đường hầm: hôn nhân, vợ sớm có thai đẻ cho lẹ, giúp chồng truyền giống (bộ Gen di truyền học), nói cho văn hoa là nối dõi tông đường. Còn anh TC nghèo mà ham, thân phận thấp kém làm sao vói tới lá ngọc cành vàng. Trèo cao té đau nên anh phải trả giá bằng chính mạng sống. Còn chuyện quả tim TC biến thành ngọc, tan biến đi khi những giọt nước mắt MN rơi xuống, nhằm giúp giảm bớt cường độ cái tát trời giáng vào mặt anh ta, cũng như gia tăng thêm cái lòng nhân hậu của MN. Nhưng ta trách móc MN, có quá đáng hay chăng? Dù sao thì sao, phụ nữ được quyền từ chối mọi hôn nhân không phù hợp với bản chất, sở thích, tính toán cá nhân.
Có một lăng kính khác để nhìn câu chuyện Trương Chi - Mỵ Nương, dựa theo ý tưởng của nhà văn Dương Hùng Cường/ DHC, người đã chết trong tù (1988), vì tác phẩm "phản động" "Nếu anh Trương Chi đẹp trai" (1981). Theo ông DHC, chàng TC (đại diện cho Đảng Cộng sản Việt Nam, giai cấp vô sản, nghệ sĩ v.v. tự giác hay không tự giác) hót quá tài tình, khiến MN (người dân, thành phần trung lưu, tiểu tư sản v.v.) cả tin, chưa gặp mặt nhưng yêu thầm trộm nhớ, mãi đến 1975 va chạm thực tế mới vỡ mộng. Nói cho đúng không chỉ người dân Việt Nam là nạn nhân của màn lừa bịp, cướp bóc vĩ đại. Từ Nga sang Tàu, từ Âu sang Á, hàng trăm triệu người, có khi phải trả giá bằng mạng sống bản thân, gia đình v.v. chỉ vì nghe tiếng hót của TC, rồi mơ đến một ngày mai no ấm, bình an. Đại đa số những cuộc "cách mạng là ngày hội quần chúng", giành độc lập v.v... trong chừng 100 năm qua đều dẫn đến kết cục bi đát, vì nhiều anh TC sau khi lên nắm quyền hành, quên luôn tiếng hát, dần dần hiện nguyên hình một lũ ma bùn, ma mãnh, hay cùng nhau trở thành phe đảng băng cướp.
Ở một khía cạnh khác, cái chết của anh TC có thể là biểu tượng cho cái chết của dòng Tiêu Tương, và những nguồn kinh tế liên quan trực tiếp đến con sông này. Thí dụ: nghề đánh cá, thuyền bè đưa khách, chợ búa trên sông v.v. Ngược lại, cũng có những thành phần dân chúng hưởng lợi, giàu sụ lên từ sự biến mất của dòng Tiêu Tương: trồng trọt, xây nhà cửa v.v. trong đó chắc phải có gia đình nàng MN. So sánh với những sự việc đang xảy ra hằng ngày tại Việt Nam hiện nay - Đồng Tâm, Thủ Thiêm là thí dụ điển hình - các nhóm lợi ích, cấu kết với phe cánh chính quyền, lấy cớ thực hiện kế hoạch chỉnh trang sân bay, đô thị v.v. bất kể giá trị lịch sử, văn hóa của phần đất, phần sông ngòi đang bị giải tỏa, bất cần hoàn cảnh sinh nhai, mạng sống người dân.
Như tất cả mọi vấn đề chìm sâu trong quá khứ mơ hồ, tìm thấy một lời giải đáp cho một câu hỏi nào đó, lại là tiền đề dẫn đến một câu hỏi khác. Chúng ta lạc vào mê hồn trận, cứ thế liên tục trùng trùng điệp điệp, như tổ tiên sinh ra ông bà, ông bà sinh ra cha mẹ, cha mẹ sinh con cái, cháu chắt v.v. Cố giải mã chuyện dòng sông Tiêu Tương, và quấn quít theo đó, câu chuyện Trương Chi - Mỵ Nương, cũng không nằm ngoài quy luật phức tạp nói trên. Nên tôi xin tạm ngừng ở đây. Nhưng nói tóm lại dù chúng ta suy diễn thế nào đi chăng nữa, tiếng hát hay tiếng sáo Trương Chi, vang vọng trên dòng Tiêu Tương, rõ ràng không phải nhằm mê hoặc tha nhân; đó chỉ là lời tâm sự với trần gian, "một chiều xưa trăng nước chưa thành thơ" (Văn Cao). Anh Trương Chi có ngờ đâu, tiếng lòng trung thực giữa dòng đời của mình, lại dẫn đến một hậu quả bi đát cho chính bản thân.
Nguồn: Ulysses and the Sirens by H.J. Draper
Nguồn: Lurelei, Gemälde
von Carl Joseph Begas (1835)
So sánh với các giai thoại khác trên thế giới, liên quan đến tiếng hát, anh Trương Chi Việt Nam là người nhân hậu, không hãm hại bất cứ ai. Khác với sử thi Odyssey, đất Hy Lạp gần 3000 năm trước, Homer đã đề cập đến tiếng hát quyến rũ của các nàng tiên cá, với giọng hát du dương, quyến rũ bao nhiêu thủy thủ xa nhà, cô đơn giữa biển cả bao la, mất phương hướng, tàu bè đụng phải đá ngầm, mất mạng trên hoang đảo hay chìm sâu dưới đáy biển. Cũng theo khuôn mẫu hiểm nghèo đến từ phụ nữ, nước Đức có huyền thoại tương tự, có nàng Loreley ngồi trên mõm đá, bên bờ sông Rhein, xỏa tóc bờ vai, cất tiếng hát nồng nàn, động lòng bao chàng trai nhẹ dạ, chẳng khác chi mấy con thiêu thân, lái thuyền bè đâm sầm vào vách núi.
Nước thánh.
Tôi có anh bạn là con trai út, thuộc dòng dõi gia đình truyền thống rất ngoan đạo Công giáo. Nhưng đến đời anh ta, việc đạo không còn mặn mà như các thế hệ đi trước. Có lẽ vì cuộc sống ngày càng phức tạp, mâu thuẫn đạo đời, công ăn việc làm, gia đình vợ con, kiến thức, khoa học phát triển v.v... anh T. không đủ sức quán xuyến trăm bề. Anh T. còn mẹ già, sống chung với gia đình, tuổi trên 80, đầu óc cụ tuy tương đối minh mẫn, nhưng cơ thể đã suy yếu nhiều, không đi lại được bình thường.
Cặp vợ chồng cùng hai cháu nhỏ, có lần đi nghỉ xả hơi ở Bồ Đào Nha. Chương trình ngoài những ngày thăm viếng thủ đô Lisbon và các vùng lân cận, còn một hôm chỉ dành riêng cho chuyến hành hương Fatima. Cụ dặn tới dặn lui con trai và con dâu, làm gì thì làm cũng ráng mang về chai nước thánh để cụ dùng. Sau một tuần du hí, trước khi trở về nhà, T. còn gọi điện thoại thăm hỏi mẹ đồng thời báo tin vui đã lấy được một chai nước thánh. Tuy nhiên về đến nhà mở va-li ra mới tá hỏa tam tinh. Chai bị đồ đạc đè nứt, nước thánh chảy hết ra ngoài thấm ướt quần áo. T. sững sờ như lần đầu tiên đột ngột nghe tin vợ bị sẩy thai mấy tháng sau lễ cưới. hai vợ chồng lặng người nhìn nhau tưởng tượng đến niềm đau vô bờ bến của mẹ già. Tuy không nói ra nhưng họ đã biết việc phải làm. Làm gì thì làm, không thể để cụ thất vọng, đâm ra nghĩ quẩn, suy diễn rằng đó là dấu hiệu cho thấy cụ không được vào nước Chúa.
Vợ chồng anh T. đành lấy nước bình thường bỏ vào chai và nói dối là nước thánh rồi đưa biếu cụ. Sau đôi lần nhấp nhấp vài ngụm nước đi kèm với đọc kinh cầu nguyện, cụ thấy đầu óc, cơ thể khỏe khoắn hẳn ra. Nay cụ đã ra người thiên cổ được vài năm, nhưng tôi nhắc lại chuyện này để nhấn mạnh đến khả năng vừa mang tính tâm lý vừa sinh lý tự thân chữa bệnh khá "huyền bí" của con người. Chắc quý bạn đọc đã nghe đến "Hiệu ứng giả dược/ Placebo effect". Riêng phần tôi thì vẫn thắc mắc không biết anh chị T. xưng tội ra làm sao? Mà thật tình họ có tội tình gì đâu?
Tôi cũng từng được viếng Fatima. Nhìn cảnh tượng người quỳ gối hay bò lết đi cho đủ mấy vòng quanh nhà nguyện, thấy sao mà quá thảm thiết, cứ nhoi nhói trong ngực. Chắc họ đang cầu nguyện cho cha mẹ, vợ chồng, con cái, người yêu, bạn bè hay chính bản thân khỏi bệnh tật, được may mắn v.v...? "Còn nước còn tát" hay "có bệnh thì vái tứ phương". Trên nguyên tắc, đó là lời khuyên chí lý. Nhưng nếu ta chịu khó suy nghĩ tiếp, lời khuyên như trên quá chung chung trừu tượng, vái không đúng lúc đúng chỗ, vừa phí công, của, thì giờ, có thể vô tình dẫn đến tình trạng tiền mất tật mang. Cầu nguyện cho bản thân, may ra? Theo tôi suy nghĩ, lòng tin vào một đấng, điều thiêng liêng, có thể là cái phao, chiếc nạng tâm lý giúp con người đứng lên sau khi gục ngã. Nhưng cầu nguyện cho người khác, khó quá! Bởi vậy lý trí khuyên tôi không nên tin vào các cách chữa bệnh kiểu này, nhưng tình cảm thì vẫn mong cho những điều ước nguyện như trên trở thành hiện thực. Hay chỉ ai có đầy đủ đức tin mới hiểu được những điều bí ẩn mà khoa học chưa thể giải thích?.

Người thì quỳ gối lết đi, người thì bò v.v...
sao cho đủ mấy vòng quanh nhà nguyện Fatima.
Chú thích:
1/ Các bài viết của ông Ngô Thế Vinh:
https://vietbao.com/
2/ Vũ Kim Hạnh. ĐBSCL: Hạn mặn đang khốc liệt. nhưng nóng bỏng hơn là chuyện xây đập Luang Prabang! https://www.facebook.com/
3/ Phạm Phan Long. Thủy điện Lancang-Mekong gây khát nước và đói phù sa cho đồng bằng sông Cửu Long cách nào? https://boxitvn.blogspot.com/
4/ Nguyễn Ngọc Trân. Côn Đảo và bài toán nước ngọt cho vùng mặn ĐBSCL. https://baodatviet.vn/
5/ Nguyễn Ngọc Chu. Bao giờ bộ chính trị họp về đồng bằng sông Cửu Long? https://www.facebook.com/
6/ Hiếu Tân dịch từ bài của Hannah Beech: Trung Quốc bóp nghẹt dòng chảy Mê Kông. Các nước khác chịu hạn hán. https://vandoanviet.blogspot.com/
7/ Điều tra Mỹ về thủy điện Trung Quốc làm Mêkông khô hạn: Cơ hội các nước hạ lưu đòi công lý?
8/ Tài liệu của Liên Hiệp Quốc về thực trạng nước nôi Việt Nam: https://sdg6data.org/
Phần II: Từ giọt nước mắt đến phụ nữ hóa đá
Thạch da? Nhân da? Bỉ hà nhân?
Độc lập sơn đầu thiên bách xuân...
Vọng Phu Thạch - Thanh Hiên Thi Tập/ Nguyễn Du
Là người? Là đá? Hỏi là ai?
Đầu núi bao năm đứng giữa trời...
(Người dịch Nguyễn Thạch Giang)
Người đi ngoài vạn lý quan san...
Người biến thành tượng đá ôm con
Hòn Vọng Phu/ Lê Thương
Đề tài nước mắt, viết ngàn trang giấy e chưa hết chuyện. Tôi thử tham vấn cụ Google với từ khóa "nước mắt", thì cụ cho ra trên 200.000 kết quả, dĩ nhiên thượng vàng hạ cám. Con người đa dạng và phức tạp, có vị mau nước mắt, có vị cứng cỏi, nhưng nói chung dù vui, buồn, quằn quại, hạnh phúc, nhức mỏi, buồn ngủ v.v. lệ vẫn rơi lã chã. Đặt câu hỏi tại sao chúng ta khóc tuy ngớ ngẩn, nhưng cần biết rằng, loài người có thể là giống sinh vật duy nhất chảy nước mắt vì tình cảm hỷ, nộ, ái, ố, bi, lạc, cụ; trong khi các sinh vật khác chảy nước mắt chủ yếu vì phản xạ sinh lý.
Đại đa số mọi đứa bé vừa chào đời đã cất tiếng khóc, nhưng đôi mắt thường ráo hoảnh, vì các tuyến, bộ phận liên quan chưa hoàn chỉnh. Bé sơ sinh đôi khi cần từ 4 đến 10 tuần, mới đủ khả năng khóc ra nước mắt. Trái ngược với cá sấu, người ta quan sát thấy chúng sau khi xơi tái con mồi, lệ đã tuôn trào. Thế là chúng ta vội lên án "bọn" này đạo đức giả, giả vờ khóc thương nạn nhân, "nước mắt cá sấu". Như đã nói ở trên, thật ra cá sấu trào lệ chỉ là phản xạ sinh lý, cũng như khi chúng ta thái hành tây, cay đến chảy nước mắt, chẳng thương xót gì ai.
Nước mắt tối cần thiết cho mọi sinh vật, giúp bảo vệ, làm sạch, bôi trơn, giúp chủ nhân nhìn rõ. Hằng năm con người mạnh khỏe trung bình sản xuất ra từ 60 đến 110 lít. Nhưng tuyến nước mắt của các vị cao niên ít hoạt động, thế nên người già hay bị khô mắt. Khoa học hình như đã chứng minh được hiện nay nữ giới khác nam giới... về khả năng khóc: a/ nhịp độ khóc gấp 3-4 lần, cánh đàn ông mỗi năm trung bình khóc từ 6 đến 17 lần, và phái yếu (bị gọi như thế vì mau nước mắt? hay chỉ là thành kiến?) từ 30 đến 64 lần b/ cường độ khóc và nước mắt của phụ nữ cũng mãnh liệt hơn, đàn ông khóc khá âm thầm, thậm chí còn muốn che dấu biểu lộ tình cảm. Các cô các bà trái lại, ướt đẫm khăn mù-soa, hay bờ vai ai đó v.v...
Trong kho tàng cổ tích, huyền thoại v.v... thế giới, người nam lẫn nữ bị hóa đá xuất hiện khá nhiều, tuy nhiên bài này chỉ tập trung viết về nước mắt và phụ nữ hóa đá. Nàng Niobe có lẽ là một trong những phụ nữ đầu tiên trên thế giới đi vào văn học chữ viết, liên quan đến nước mắt và hiện tượng hóa đá. Xin được tóm tắt như sau: trong sử thi Iliad, tác giả Homer, xuất hiện vào thế kỷ VII-VIII trước công nguyên, nàng Niobe sinh được 7 gái và 7 trai (có nguồn dẫn khác cho là 6 gái, 6 trai). Vì thấy thần khổng lồ Leto chỉ hạ sinh được một cặp sinh đôi, Apollo và Artemis, Niobe tỏ ra ngạo mạn. Bị xúc phạm, Apollo và Artemis bèn ra tay hạ sát tất cả con cái của Niobe. Quá khổ đau, không cầm được nước mắt, nàng Niobe trốn về quê quán, và được/bị biến thành tảng đá trên đỉnh núi Sipylus (phía đông bắc Izmir, nay thuộc Thổ Nhĩ Kỳ). Cứ sau mùa Đông, tuyết tan, những dòng suối nhỏ từ sườn núi chơi vơi đổ xuống, như nàng Niobe triền miên nhỏ lệ nhớ thương con cái, gia đình. Nàng Niobe gần 700 năm sau, lại tái hiện trong tập thơ Hóa Thân/ Metamorphoses của thi nhân La Mã Ovid, với nội dung gần như đồng nhất với sử thi Iliad, và gần đây nhất một ngọn núi trong tỉnh bang British Columbia, Canada cũng được đặt tên là đỉnh Niobe.
Nàng Niobe trên đỉnh ngọn núi
Sipylus (Carole Raddato)
Ở đất nước ta, có lẽ nàng Tô Thị ở Lạng Sơn là truyền thuyết phụ nữ thủy chung ngồi khóc chờ chồng đến hóa đá, phổ biến nhất so với "6 nàng khác ở Thanh Hóa, Nghệ An, Đắk Lắk, Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên" (theo Sổ tay địa danh Việt Nam, NXB Giáo dục 1998). Một phần có thể do rất nhiều bà mẹ Việt Nam, suốt hàng chục, thậm chí hàng trăm năm qua, mượn câu ca dao "Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa. Có nàng Tô Thị có chùa Tam Thanh..." làm bài hát ru con, khiến đêm đêm nàng Tô Thị thấm dần vào ký ức và sống mãi với bao nhiêu đứa bé ngày xưa, nay đã trưởng thành.
Nàng Tô Thị đã "tân trang"
sau khi sụp đổ ngày 27/7/1991
Kể chuyện là một truyền thống đầy tính nhân văn xuất hiện từ ngàn xưa. Loài người từ thời mông muội, bất kể nguồn gốc ngôn ngữ, văn hóa, địa lý, luôn phải đối phó với một thế giới đầy bất trắc, bấp bênh, khó hiểu, luôn bị thôi thúc phải giải thích tại sao trời lúc nắng lúc mưa, mùa màng khi thất bát khi trúng đậm, tại sao nên thờ phụng thần linh, anh hùng, liệt nữ, tại sao giữ gìn đạo lý gia tộc, tình nghĩa vợ chồng, tại sao phải sinh con đẻ cái, tổ tiên, ông bà, bệnh tật từ đâu tới, chết đi về đâu v.v... Khi chưa có chữ viết, thế hệ trước chỉ có thể truyền đạt cho thế hệ sau, những kinh nghiệm xương máu, thông qua hình thái kể chuyện. Vì thế chúng ta có Lạc Long Quân và Âu Cơ, Truyện Hồng Bàng, Sơn Tinh - Thủy Tinh, Sự Tích Trầu Cau, Thánh Gióng, Truyện Bánh Chưng, Thần Kim Quy, Tiên Dung - Chử Đồng Tử, Tấm Cám... và dĩ nhiên Hòn Vọng Phu.
Lĩnh Nam Chích Quái
Nguồn: Hội Bảo tồn di sản chữ Nôm Việt Nam
Nàng Tô Thị ở nước ta, sau thời gian sống nhờ dân gian truyền miệng, phải chăng lần đầu tiên xuất hiện trong văn học chữ viết qua sách Lĩnh Nam Chích Quái, văn xuôi chữ Hán, ban đầu được ghi tác giả là Trần Thế Pháp. Tuy nhiên những nghiên cứu gần đây cho thấy qua thời gian hơn 100 năm, nhiều tác giả khác nhau (Vũ Quỳnh, Kiều Phú, Nguyễn Nam Kim, Vũ Đình Quyền, Vũ Khâm Lân, Đoàn Vĩnh Phúc v.v...) cũng đã tham gia hiệu đính, và bổ sung thêm một số truyện. Thư viện Khoa học Xã hội hiện nay còn lưu trữ bốn dị bản, Viện Sử học một dị bản, Thư Viện Hán Nôm một dị bản. Nhưng nói chung các nhà nghiên cứu đã xác định được ít nhất 14 dị bản, cả chữ Hán lẫn chữ Nôm, với tổng số truyện khác nhau (từ 22 đến 43 truyện), thậm chí tên gọi cũng khác nhau. Lĩnh Nam Chích Quái ban đầu (cuối thế kỷ XIV?) chỉ có 22 truyện, không có "Truyện Thần Núi Vọng Phu". Truyện này về sau được bổ sung thêm trong phần Phụ Lục, nhưng lại kể rằng núi Vọng Phu nằm ở huyện Vũ Xương, cửa biển đạo Thuận Hóa, tức vùng đất Quảng Bình, Quảng Trị, Huế hiện tại, chứ không phải Lạng Sơn. Ngoài ra sách Đại Nam Nhất Thống Chí, tác giả Cao Xuân Dục, Lưu Đức Xứng và Trần Xán (1909) cũng nhắc đến Hòn Vọng Phu nhưng ở Bình Định.
Nàng Tô Thị Đồng Đăng thì bồng con, Hòn Vọng Phu trên Núi Bà Bình Định (thật ra là hai hòn, một cao một thấp như mẹ nắm tay con) nội dung đều dựa vào chuyện anh trai lấy nhầm em gái. Đến khi vô tình khám phá ra bi kịch loạn luân, anh trai kinh hãi bỏ nhà ra đi. Em gái chẳng biết gì, cứ chờ chồng, rồi hóa đá. Trong khi đó trường ca Hòn Vọng Phu của nhạc sĩ Lê Thương mượn chuyện Chinh Phụ Ngâm, cũng như Hòn Vọng Phu ở các địa phương khác, dựa vào mô-típ vợ chờ chồng đi lính thú không về.
Vào một buổi chiều cuối tháng 7 năm 1991, bỗng nhiên trời đổ cơn mưa như trút nước, kéo theo từng đợt gió lớn, khiến nàng Tô Thị ở Lạng Sơn bổ nhào xuống chân núi. Có thể chính quyền địa phương sợ bị cấp trên khiển trách, vì không làm trọn nhiệm vụ gìn giữ bảo quản các di tích văn hóa lịch sử, nên đã ra lệnh bắt ngay hai người dân Tam Thanh, tội danh cố tình dùng mìn đánh sập nàng Tô Thị để nung vôi. Họ bị báo chí một chiều lên án, dư luận cả nước cũng xốn xang, thậm chí căm phẫn. Tuy nhiên sau đó hai "can phạm" được trả "tự do", cho về với gia đình, không trống không kèn, không giấy tờ văn bản, không một lời xin lỗi bắt oan, theo kiểu "lặng lẽ ra đi, lặng lẽ trở về"...
Tài liệu tham khảo:
- Lĩnh Nam Chích Quái,
1/ Đinh Gia Khánh, Nguyễn Ngọc San phiên dịch từ Hán Văn. Tái bản Nxb. Hồng Bàng, 2013.
2/ Lê Hữu Mục phiên dịch từ Hán Văn. Nhà sách Khai Trí xuất bản, 1960
- Các kênh Youtube, Wikipedia v.v...
Phần III: Nói thêm về nàng Tô Thị.
Chuyện nàng Tô Thị, Lạng Sơn hóa đá tuy là huyền thoại, nhưng xét về mặt y học vẫn có thể xảy ra. Căn bệnh nan y quái ác, cũng "may" là rất hiếm hoi, được gọi phổ thông là Hội chứng người hóa đá/ Stone Man Syndrome, từ chuyên môn: fibrodysplasia ossificans progressiva/ FOP, theo thống kê, thế giới trung bình cứ 2 triệu người thì 1 mắc bệnh. Nói một cách đơn giản, bệnh thường bùng phát từ lứa tuổi vị thành niên, vì hệ gen đột biến, khiến các mô nối kết như gân, dây chằng, thậm chí bắp thịt, bỗng biến chuyển thành xương cứng. Đa số bệnh nhân đến tuổi ngoài 20 hầu như mất khả năng đi lại, tự di chuyển, đạt tuổi thọ chỉ chừng xấp xỉ trên dưới 40.
Nàng Tô Thị Lạng Sơn, như đã nhắc đến trong Phần II, có một số "chị em" ở nhiều địa phương khắp đất nước ta. Mọi "chị em" nói chung đều ẩn chứa trong người một nội dung căn bản tương tự nhau: vợ chờ chồng rồi hóa đá. Nhưng tùy thuộc vào điều kiện sống cụ thể từng địa phương, nguyên nhân khiến người chồng phải ra đi lại biến đổi. Thí dụ Hòn Vọng Phu Quảng Nam còn được gọi là "Đá Bà Rầu" và tiểu sử cũng hơi khác. Nội dung đại khái như sau: "Chồng đi buôn xa, lúc trở về nhà ghen bóng ghen gió, nghi vợ ngoại tình, rồi bỏ đi mất tăm. Vợ chờ chồng hóa đá." Phải chăng Hòn Vọng Phu Quảng Nam là tổng hợp 2 bi kịch: Nàng Tô Thị Lạng Sơn và Thiếu Phụ Nam Xương? (tôi chỉ phỏng đoán chứ không có bằng chứng cụ thể từ nghiên cứu). Nàng Tô Thị ở nước ta, lần đầu tiên xuất hiện trong văn học chữ viết qua sách Lĩnh Nam Chích Quái (thế kỷ XV hay XVI?). Tương tự, "Chuyện người con gái Nam Xương" xuất hiện trong sách Truyền Kỳ Mạn Lục của Nguyễn Dữ (thế kỷ XVI hay XVII?), kể về "một thiếu phụ tên là Vũ Thị Thiết, quê ở Nam Xương, chồng là Trương Sinh phải đi lính phương xa. Bà ở lại nhà một mình vò võ nuôi con, tối tối dỗ dành, an ủi thằng bé bằng cách chỉ vào chiếc bóng trên tường bảo đó là bố về thăm con. Sau khi Trương Sinh mãn hạn đi lính trở về, đứa bé không chịu cho ông ta bế, quả quyết rằng bố của con đến tối mới xuất hiện, mẹ ngồi đâu, bố bám theo đó. Trương Sinh nổi cơn ghen đánh vợ đuổi ra khỏi nhà. Không thể chứng minh được tấm lòng trung trinh trước người chồng ghen tuông và vũ phu, bà trầm mình ở dòng Hoàng Giang".
Như vậy Hòn Vọng Phu hay "Đá Bà Rầu" Quảng Nam hình thành qua sự biến chuyển các yếu tố thời gian, địa phương v.v. bằng cách: nhập mô-típ vợ chờ chồng hóa đá, nhưng xóa mô-típ "loạn luân" từ nàng Tô Thị Lạng Sơn, cộng với mô-típ "ghen", nhưng xóa mô-típ trầm mình tự sát từ thiếu phụ Nam Xương. Xin được nhắc lại tóm tắt chuyện nàng Tô Thị Lạng Sơn như sau: "Xưa ở Lạng Sơn có hai anh em Tô Văn và Tô Thị. Một hôm Tô Văn vô tình gây ra vết thương rất nặng trên đầu em gái máu chảy lênh láng. Tưởng rằng em gái đã chết, quá sợ hãi anh ta bỏ trốn. Bao nhiêu năm trời trôi qua Tô Văn lập gia đình, rồi vô tính khám phá ra vợ mình lại chính là Tô Thị (qua vết sẹo trên đầu, lẫn chuyện vợ kể rằng ngày xưa có anh trai bỏ nhà trốn đi biệt tăm biệt tích). Thế là Tô Văn trốn nhà đi lính thú, vợ/em gái ngày ngày bế con chờ chồng đến hóa đá."
Một bố cục cũng rất quan trọng trong bi kịch nàng Tô Thị Lạng Sơn liên quan đề tài định mệnh trớ trêu. Đề tài này đã xuất hiện trong Tục U Quái Lục – Định Hôn Điếm, chuyện Nguyệt Lão của Lý Phục Ngôn, nội dung như sau: "Vào đời nhà Đường (chú thích của người viết: tức là từ thế kỷ VII đến thế kỷ IX), có chàng thư sinh Vi Cố, nhân đêm trăng sáng đi dạo chơi chợt gặp ông lão râu tóc bạc trắng, ngồi ven đường, tay cầm cuốn sổ, tay xe sợi chỉ hồng. Tò mò đến hỏi chuyện, Vi Cố mới biết cụ là Nguyệt Lão, được Ngọc Hoàng Thượng Đế trao nhiệm vụ quản thủ sổ định hôn của dân gian, phải tìm những cặp vợ chồng tương lai mà xe tơ duyên xích thằng buộc họ dính với nhau. Theo lời khẩn cầu của Vi Cố, Nguyệt Lão tiết lộ duyên số của chàng ta như sau: vợ Vi Cố sẽ là con bé 3 tuổi, đang cùng mẹ ăn xin ở chợ Đông Đô, và là duyên tiền định, không thể thay đổi. Giận quá hóa liều, Vi Cố thuê người chém chết con bé, tuy nhiên nó được mẹ ẵm chạy trốn kịp thời và chỉ bị thương ở đầu. Hơn 10 năm sau Vi Cố đi thi đỗ đạt, thành công trọn gói hai trong một, đại đăng khoa tiểu đăng khoa, được quan lớn gả con gái. Đêm động phòng chàng chợt khám phá ra nàng có vết sẹo lớn, hỏi ra thì chính vợ mình là con bé ba tuổi năm xưa, được quan lớn thương tình đem về làm con nuôi." Theo câu chuyện Nguyệt Lão nói trên, thì đúng là duyên số vợ chồng hoàn toàn do trời định đoạt, lên đông xuống đoài cũng chẵng thoát. "Nhất ẩm nhất trác sự giai tiền định/Mạnh Tử". Con chim dù có bay đi khắp bốn phương trời, cái lồng vẫn bám theo chụp bắt lấy nó.
Chuyện Nguyệt Lão và chuyện nàng Tô Thị còn có thêm một chi tiết chung: người vợ tương lai đã bị thương tích. Vết sẹo do thương tích rồi sẽ trở thành bằng chứng rõ ràng, cũng bàng bạc cái không khí định mệnh éo le, cay nghiệt. Tô Văn trốn chạy em gái ruột tổng cộng hai lần. Lần đầu chỉ là trốn tội "ngộ sát" (thật ra là gây thương tích). Lần hai là tội loạn luân. Cả hai lần rõ ràng là do "trời đất xui khiến, sắp đặt", Tô Văn, vì số phận đã an bài, không kiểm soát được hậu quả việc mình làm ảnh hưởng đến bản thân cũng như em gái. Nàng Tô Thị cũng không trốn chạy khỏi định mệnh trớ trêu, lần đầu mất anh trai, lần hai mất chồng (thật ra vẫn là anh trai), rồi hóa thân thành đá nên chẳng bao giờ biết sự thật.
Nhưng - như đã được nhắc đến sơ lược trong phần II của loạt bài này - vào chiều ngày 27 tháng 7 năm 1991, trong cơn mưa như thác đổ, nàng Tô Thị hóa đá ở Lạng Sơn rơi xuống chân núi. Ngay lập tức hai người dân sống gần núi Vọng Phu, ông Đoàn Văn Quyết và ông Hà Văn Điều, bị tống giam vì tội danh cố tình dùng mìn đánh sập nàng Tô Thị để nung vôi. Xin quý bạn đọc xem lại phần II để biết thêm chi tiết. May thay vị giảng viên Khoa Địa lý trường Đại học Sư phạm HCM ông Trương Hoàng Phương, đã chịu khó lặn lội đến tận nơi để tìm hiểu chi tiết, thay vì về hùa với cơ quan nhà nước địa phương, báo chí, dư luận một chiều vội lên án người vô tội mà không cần chứng cớ. Kết quả khảo sát đất đai tại chỗ, giúp nhà địa chất học đưa ra lập luận trái ngược với những cáo buộc vô căn cứ. Trích 20 năm chầu chực dưới chân nàng Tô để tự kêu oan"... Tượng nàng Tô Thị được hình thành do sự hòa tan không đều của các lớp đá vôi. Các lớp đá này có độ nghiêng 450, bao gồm bốn lớp: lớp hông, lớp vai - bụng, lớp cổ và lớp đầu. Lớp hông tựa vào vách núi tạo một lõm chứa nước nhỏ, nguồn nước này di chuyển và mở rộng khe nứt nghiêng đến 450 giữa lớp hông và vách núi. Sự hòa tan để lại một lớp đất đỏ mỏng (terra rosa) vẫn còn thấy rõ trên mặt trượt sau khi biến cố bức tượng tự sụp đổ xảy ra. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến nàng Tô Thị trượt từ sườn núi cao xuống. Còn trận mưa lớn chiều ngày 27.7.1991 chỉ là nguyên nhân trực tiếp".

"Ông Đoàn Văn Quyết bên chiếc quán dã chiến. Quán nước mọc lên từ hai mươi năm về trước, bởi chủ quán muốn có cơ hội giải thích về số phận của bức tượng nàng Tô Thị Vọng Phu trên đỉnh núi. Thế nhưng đến tận bây giờ, "oan án" nung vôi Nàng Tô Thị liên quan đến câu chuyện của đời ông vẫn chưa thể kết thúc" Thế Sơn, Báo Pháp Luật mạng, Thứ Tư, 14/5/2014.

Hai nghi phạm bị bắt oan uổng, chừng 6 tháng sau đã được trả "tự do", vì không đủ chứng cớ buộc tội (Người đàn ông hai mươi năm ôm nỗi oan dưới chân nàng Tô Thị.) Tuy nhiên như nhà báo Thế Sơn, trong bài báo nên trên nhận định: "Hai mươi ba năm đã trôi qua, đã đến lúc cần phải có sự sòng phẳng cần thiết của các cơ quan chức năng đối với người thương binh Đoàn Văn Quyết. Tấm bảng bằng xi măng "NÚI TÔ THỊ - di tích quốc gia, đã xếp hạng, cấm vi phạm" kia cần phải có thêm dòng chữ: "Do tác động địa chất tự nhiên, bức tượng đã bị đổ và được phục chế lại". Sự thật về số phận bức tượng phải được trở về đúng sự thật của nó."
Tài liệu tham khảo:
1/ Sự thật về kỳ án "Xẻ thịt nàng Tô Thị" https://giaoduc.net.vn/
2/ 20 năm chầu chực dưới chân nàng Tô để tự kêu oan http://i-dulich.blogspot.com/
3/ Nàng Tô Thị mới http://i-dulich.blogspot.com/
4/ Người đàn ông hai mươi năm ôm nỗi oan dưới chân nàng Tô Thị https://baophapluat.vn/
5/ Kỳ án Ai phá Nàng Tô Thị?/ Hoàng Nam (Youtube Video).
Khả Tri
Theo http://chimvie3.free.fr/

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)