Robert Schumann và Clara Wieck: Định mệnh, Âm nhạc và Tình yêu

Robert Schumann và Clara Wieck: 

Định mệnh, Âm nhạc và Tình yêu

Nếu có một điều thật và trong trẻo nhất vì nó hòa nhập với từng cảm xúc và phản ánh một cách trung thành tâm tư con người thì đó chính là âm nhạc…

Thêm vào đó, người nhạc sĩ thường là sứ giả của thi ca bởi nhạc còn diễn tả được bao nét đẹp thơ mộng cũng như những đau thương của cuộc đời … Vào khoảng nửa đầu thế kỷ thứ 19, ở nước Đức, có một đôi vợ chồng nhạc sĩ của giòng nhạc cổ điển lãng mạn đã sống một tình yêu rất đẹp và cùng sáng tác rất nhiều khúc nhạc diễm tuyệt, sâu sắc tuyệt vời, đã và mãi còn là những âm điệu bất diệt cho nhân loại … Sự nghiệp cũng như đời sống của Robert Schumann và Clara Wieck Schumann đã trở thành một huyền thoại của lịch sử âm nhạc ở châu Âu và thế giới.

Clara Wieck, sinh ngày 13 tháng 9 năm 1819 tại Franfort sur le Main, là một phụ nữ có tài nghệ phi thường bẩm sinh; từ bé, âm nhạc đã như một ngôn ngữ riêng của cô, với may mắn có người cha là thầy dạy dương cầm và có ảnh hưởng lớn trong giới nhạc sĩ. Cô bé bắt đầu học dương cầm lúc 5 tuổi và lên 8 tuổi đã trình diễn hoà nhạc lần đầu tiên rồi sẽ trở thành một nữ nhạc sĩ dương cầm, nhà soạn nhạc cổ điển lãng mạn xuất sắc như chồng là Robert, cô đã bắt đầu soạn một concerto cho piano vào năm 14 tuổi … Ngoài ra, Clara còn là giáo sư ưu tú đồng thời cũng là một nữ nhạc trưởng giỏi của giàn nhạc cổ điển, một vị thế rất hiếm hoi của phụ nữ mọi thời đại. Tình yêu của Clara cũng chính là nguồn sáng tác phong phú cho Robert, những tác phẩm bất tử mang vẻ đẹp sâu lắng của nghệ thuật, mãi mãi sẽ còn là một hạnh phúc lớn cho đời sống tinh thần của giới yêu chuộng giòng nhạc cổ điển lãng mạn phương Tây.

Nét đặc thù trong nhạc của Robert Schumann trước tiên là vẻ đẹp lãng mạn cao vời có thể đưa hồn người đi rất xa đời sống tầm thường, có lúc dâng đầy mộng ước tin yêu, có lúc thiết tha tuyệt vọng nhưng vẫn là âm điệu trí thức sang trọng, đầy bí ẩn và sâu sắc đến gần như khó hiểu … Bên cạnh đó, những sáng tác của Clara nhẹ nhàng hơn với nét đẹp đặc biệt vô cùng du dương thanh thoát … và Clara đã luôn trình bày những tác phẩm của chồng một cách toàn bích, như lời nhận định của Robert, vợ ông chính là người nhạc sĩ dương cầm diễn đạt nhạc của ông với những cảm nhận tận tường sâu sắc nhất. Âm nhạc của hai vợ chồng là những bản thi ca đầy rung động mà từ ngữ chính là âm thanh tuyệt diệu của tiếng đàn.

Robert Schumann, ra đời ngày 08 tháng 06 năm 1810 tại Zwickau, Đức quốc, là con út của một gia đình sáu anh em, cha của Robert là một nhà dịch thuật ( chủ yếu những tác phẩm của thi hào Anh quốc là Byron ) đồng thời là nhà xuất bản sách, mẹ của Robert tuy là một nhạc sĩ dương cầm nhưng đã không hề muốn cho con trai đi theo con đường nghệ thuật này. Robert được cha là người chỉ đạo trong lãnh vực văn chương, và từ thiếu thời, Robert đã yêu thích Jean Paul Richter, một văn hào người Đức sẽ là người hướng dẫn tinh thần cho ông suốt đời …

Lúc lên 9 tuổi, Robert tự khám phá thiên khiếu âm nhạc của mình lúc tình cờ nghe thấy tiếng nhạc của Moscheles, nhưng mẹ ông không đồng ý cho Robert học nhạc nhưng ông bị phân vân giữa âm nhạc và thi ca. Tuy thế, ông bắt đầu soạn nhạc, những Lieder ( một thể thơ của Đức được hát lên bằng một giọng, đệm bởi piano hoặc nhiều nhạc cụ, tương đương với Mélodie của Pháp ) đồng thời ông cũng sáng tác thơ văn. Văn chương của Robert là những giòng suối tràn đầy cung điệu trữ tình. Cha của Robert đã từng hỏi Carl Maria von Weber nhận con trai mình làm học trò nhưng Weber từ chối. Năm 1826, hai biến cố lớn làm tinh thần Robert chấn động, đó là cái chết của cha ông và người chị gái, cùng niềm tuyệt vọng vì tình yêu ông có với một thiếu phụ đã có gia đình. Sau đó, năm 1828, Robert nghe lời khuyên của mẹ để thi vào trường luật ở Leipziz nhưng không lấy làm hứng khởi lắm nên ông khá lơ là việc học và thường dành thời giờ để đi đến những buổi hòa nhạc, nghe thường xuyên nhạc thể loại Lieder của Schubert ở những salon; rồi cũng ở môi trường này, ông đã gặp gỡ Friedrich Wieck và cô con gái là Clara lúc này chỉ mới 9 tuổi. Cuộc gặp gỡ định mệnh này là thay đổi lớn nhất của đời Schumann : Friedrich, một người thầy dạy dương cầm xuất sắc vừa nhận Schumann làm học trò và viết thư cho mẹ ông rằng : Tôi nhận trách nhiệm dạy dỗ con trai bà, cậu ấy sẽ trở thành một trong những nhạc sĩ dương cầm lớn nhất của thế kỷ nhờ vào tài nghệ cũng như cá tính của cậu ấy. Và lúc đó, Frierich chưa biết rằng cô bé Clara, con gái ông, sẽ trở thành người đàn bà của đời Robert sau này.

Rồi Robert đi du lịch ở Thụy Sĩ và Ý Đại Lợi, những nơi mà giới trí thức thời đó thường thăm viếng ; ông có ghé thăm người quả phụ của nhà văn Jean Paul Richter … Lúc trở về Leipziz, mặc cho sự phản đối gay gắt của mẹ, Robert cương quyết bỏ dở việc học để chọn hẳn con đường âm nhạc, muốn trở thành nhạc sĩ dương cầm bậc thầy, ông quyết định dọn đến ở nhà của Friedrich vào mùa thu 1830.

Thế là Robert bắt đầu thật sự học hỏi một cách tốt đẹp với Friedrich và sẽ khám phá rất nhiều về Bach, một thần tượng tuyệt đối của ông. Việc học nhạc của Robert tiến bộ một cách khả quan và ông soạn những tác phẩm cho piano, những Lieder cũng như viết phê bình âm nhạc; những sáng tác văn chương của Robert vẫn là những tuyệt tác. Nhưng rồi Robert phát hiện mình bị đau nhức trong hai cánh tay cho đến lúc bị gần như liệt hẳn bàn tay mặt, điều đã khiến ông phải đau khổ mà rời bỏ giấc mộng trở thành một nhạc sĩ dương cầm tài giỏi. Thế giới mất đi một nhạc sĩ dương cầm nhưng lại có được một nhà soạn nhạc tài ba vì từ nay, Robert sẽ dành toàn bộ thời gian cho sáng tác.

Trong thời gian 1834, Robert cũng có đính hôn với con gái nuôi của bá tước De Bohême, cũng là học trò của Wieck, nhưng cuộc hôn nhân này không thành … trong lúc cô bé Clara Wieck ngày trước đang trở thành một thiếu nữ xinh đẹp và năng khiếu âm nhạc đã được khẳng định bằng những sáng tác và các cuộc biểu diễn dương cầm từ ngày còn rất bé đã được văn hào Goethe ngợi khen, và Friedrich, cha nàng cũng đã kỳ vọng vào cô con gái sẽ trở thành một nữ nhạc sĩ sáng giá nhất …

Clara bắt đầu yêu Robert và tình yêu của họ thật sự hình thành, nụ hôn đầu của họ vào năm 1835, lúc Clara 16 tuổi và Robert đã 25, từ nay sẽ là một chuyện tình thơ mộng qua những cuộc hẹn hò gặp gỡ mà Frierich không có ý tán thành. Vốn là một người nhiều tham vọng, hám lợi, ông thấy rằng Robert lúc này chưa có đồng lương ổn định, lại thường xuyên lui tới những quán trọ; ông phản đối ra mặt tình yêu của đôi trẻ và ngăn cấm họ gặp nhau bằng cách mang Clara đi hòa nhạc khắp nước Đức và ở ngoại quốc như Prague hoặc Vienna. Nhưng Robert và Clara vẫn liên lạc được qua bè bạn và những ám hiệu bằng âm nhạc trong những buổi hòa nhạc của Clara. Rồi đó cũng là cơ hội tốt cho Robert chứng minh tình yêu của mình bằng cách khai thác nguồn văn chương qua những lá thư được viết như những áng văn trác tuyệt …

Đến tháng 9 năm 1837, Robert chính thức hỏi cưới Clara nhưng Frierich thẳng thừng từ chối đồng thời không ngần ngại lăng mạ Robert, nhưng sự kiện này chỉ làm tăng thêm tình yêu của Clara và thời gian này cũng là lúc Robert sáng tác những khúc nhạc tình hay nhất, trong đó có khúc Clara Fantasy (Fantasy op. 17) sẽ trở thành một tình khúc rất nổi tiếng của mọi thế kỷ. Và bây giờ Robert bắt đầu kiếm được nhiều tiền, có điều kiện để quyết định phát đơn kiện Friedrich vì tội từ chối không chịu gả con gái và tội phỉ báng mình. Robert đã thắng kiện và Friedrich bị tòa án kết tội lăng mạ người nhạc sĩ. Clara đứng trước tình thế bên hiếu bên tình và đã quyết định sự lựa chọn cuối cùng là đi theo tiếng gọi của con tim, mặc sự ngăn cản và những cơn thịnh nộ của cha mình, cuộc hôn nhân này đã chấm dứt một cách phũ phàng mối liên hệ giữa hai cha con, đám cưới của hai người trẻ yêu nhau được tổ chức đúng vào lúc Clara vừa tròn 21 tuổi.

Thời gian đó Robert có nguồn sống mạnh mẽ, rất hoạt động trong lãnh vực âm nhạc và báo chí, đã có những cuộc gặp gỡ tốt đẹp với bạn hữu cùng giới như Félix Mendelssohn, Fréderic Chopin và Franz Liszt cũng như Ferdinand, anh của Franz Schubert ( 1797 - 1827) là người sẽ trao lại cho Robert một số bản nhạc của Schubert viết lúc sinh thời. Năm 1840 trở đi sẽ là một giai đoạn mới đầy cũng đầy sinh lực cho công việc sáng tác của Robert và đôi vợ chồng bắt đầu sống cuộc sống gia đình hạnh phúc. Chúng ta đang sống ở thời đại lãng mạn nhất tại châu Âu và Robert muốn rằng họ sẽ cùng nhau sáng tác trong thời gian tươi đẹp này; nhưng đời sống thực tế quá nhiều bận rộn đã điều đã ngăn cản Clara giảm nhiều hoạt động tốt đẹp trong lãnh vực nghệ thuật … Về âm nhạc, Robert tiếp tục soạn rất nhiều Lieder và viết nhiều bài phê bình cho âm nhạc của bạn bè đồng thời chính là người ấn hành báo … Những sáng tác của Robert vào thời này đã tạo rất nhiều tưởng tượng cho giới thi nhân. Chuyến đi Vienna tiếp đến cũng là cơ hội để Robert tưởng nhớ và học hỏi nhiều thêm về Franz Schubert … Năm 1841, Robert viết một Symphony đầu tiên và một khúc cho một Concerto piano sẽ trở thành Concerto op 54 quan trọng nhất, hay nhất, cũng như Symphony số 4.

Năm 1843, Robert dạy nhạc tại Nhạc viện được thành lập bởi Felix Mendelssohn (cũng là một thiên tài và bạn thân của Robert) ở Leipzig; trong lúc Clara lo toan mọi việc trong nhà và muốn học hỏi thêm về lãnh vực văn chương nên đọc thêm Shakespear, Goethe, Richter đồng thời tìm hiểu thêm về nhạc của Bach, Beethoven và Chopin, đương nhiên cả về nhạc của chồng mình. Họ tổ chức những buổi hòa nhạc, những buổi gặp gỡ bạn bè văn chương … Cuộc hòa nhạc thành công ở Leipzig và Dresde mà Robert là nhạc trưởng đã khiến cha của Clara ngưỡng mộ và ông quyết định làm hòa với hai con sau đó.

Công việc của đôi vợ chồng tốt đẹp nhưng rất nhanh chóng, những đứa con ra đời và Clara không có thời giờ để soạn nhạc mà chỉ bổ sung cho những tác phẩm của chồng, soạn những Lieder riêng cho chồng mà thôi … Nhưng Clara không thể không trình diễn hòa nhạc và ngay cả nhưng lúc mang thai, bà cũng cố gắng sống ít nhiều niềm đam mê này. Cuộc sống của họ tuy hạnh phúc nhưng bắt đầu có nhiều phức tạp với những biến cố quan trọng như cái chết của đứa con đầu lòng, liên tục phải dọn nhà và đi xa trình diễn, những lúc sức khỏe của Robert suy yếu …

Clara đã hạ sinh tất cả 8 đứa con. Trách nhiệm của người phụ nữ gia đình cùng lúc với công việc của người nghệ sĩ trở thành rất nặng nề, dù có sự giúp đỡ của gia đình và gửi những đứa con lớn đi học trường nội trú, bà vẫn phải đương đầu với một cuộc sống bắt đầu có nhiều khó khăn vì những vấn đề của con cái và điều trầm trọng nhất là Robert đã thấy những triệu chứng của bệnh trầm cảm. Nhưng Robert biết rất rõ tình trạng này không tốt sự nghiệp của vợ mình. Vào năm 1843, Robert đã viết trong nhật ký : Lo chăm sóc con cái, nhất là có một ông chồng lúc nào cũng lạc vào cõi mộng; đó là điều chẳng giúp gì cho việc soạn nhạc của Clara, nàng không được thực hành liên tục và tôi cảm thấy khổ khi thấy nàng bị mất dần đi những cảm hứng vì không thể diễn tả … Về phần Clara, bà cũng viết : Tôi không chơi đàn được nhiều vì không có thì giờ, về thể loại biên soạn cũng thế, tôi chẳng rảnh rang lúc nào được …

Và tháng giêng năm 1844, hai vợ chồng đã quyết định sang Nga để trình diễn trong vòng 4 tháng. Nhưng sau chuyến đi này, Robert cảm thấy sức khoẻ suy giảm và lại có những triệu chứng của bệnh trầm cảm. Sau đó, họ dọn nhà về ở Dresde và Clara có một phòng riêng để chơi đàn, soạn nhạc ; Robert bình phục dù còn yếu nhưng lại bắt đầu công việc sáng tác. Nhưng năm 1847, Félix Mendelssohn đột ngột qua đời là một khủng hoảng lớn cho Robert, một mất mát lớn của bình diện âm nhạc đã khiến cả châu Âu bàng hoàng.

Cho đến 1849, Robert đã soạn đủ các thể loại, từ nhạc thính phòng cho đến Lieder, riêng cho piano … Ở thành phố Dresde này, 4 đứa con của họ đã ra đời và Robert cũng có cảm hứng để soạn một số tác phẩm cho piano của trẻ con.

Gia đình Schumann lại dọn đến Dusseldorf năm 1850 lúc thành phố này đề nghị giao chức nhạc trưởng cho Robert và Clara thấy rằng đây là dịp tốt để bà có thể thực hiện nhiều cuộc hòa nhạc. Tại thành phố này, một nhạc sĩ vĩ cầm tài nghệ là Joseph Joachim sẽ làm việc chung và trở thành bạn thân của họ. Nhưng Robert gặp nhiều khó khăn trong công việc điều khiển dàn nhạc vì tình trạng sức khoẻ dù cho Clara cố gắng nâng đỡ tinh thần chồng. Những triệu chứng của bệnh não trở lại vào mùa hè năm 1852 và hơn một năm sau, Robert đã phải nhường công việc nhạc trưởng lại cho người phụ tá.

Năm 1853, một nhạc sĩ dương cầm trẻ tuổi rất đẹp trai, đầy cá tính, nhưng chưa nổi tiếng lắm đến từ Hambourg tìm Robert để xin tham khảo và thực hành về âm nhạc. Thanh niên tên là Johannes. Johannes trình bày cho Robert và Clara nghe những sáng tác đầu tay của mình và đã được hai vợ chồng tiếp đón rất nhiệt tình, cả hai đều sửng sốt và ngưỡng mộ ngay thiên tài của Johannes trong khi chàng trai với tỏ ra khiêm tốn và nhút nhát còn ngờ vực tài năng của chính mình. Ngay sau đó, Robert đã viết những bài báo để hết lời ca ngợi và giới thiệu tài năng của Johannes và giới yêu nhạc ; những nhà xuất bản đã thật sự đánh giá rất cao người nhạc sĩ trẻ … Một ngôi sao sáng của nền âm nhạc châu Âu xuất hiện từ đây : Johannes Brahms. Và Johannes trở thành một người bạn rất thân của gia đình Schumann, Robert đã tìm mọi cách để nâng đỡ người bạn trẻ mặc những đàm tiếu ghen tuông trong giới nhạc sĩ, kể cả việc lo với nhà xuất bản để mang đến lợi nhuận tài chánh cho Johannes, Robert cũng sẵn lòng lo liệu …

Vào tháng 10 cùng năm, sau buổi trình diễn tại Dussendorf với Joseph Joachim, Robert đã nộp đơn xin từ chức nhạc trưởng. Sau đó, hai vợ chồng sang Hòa Lan trình diễn và gặt hái thành công, họ đến Hanovre để gặp Joseph Joachim và Johannes Bramhs đang trình diễn ở đó rồi cùng trở về Dusseldorf … Mối quan hệ giữa Clara và Johannes ban đầu là tình bạn, sẽ trở thành một tình cảm sâu đậm tha thiết hơn và sẽ là một mối liên hệ lâu dài sau đó.

Lúc này, tình hình sức khoẻ của Robert tệ thêm và những triệu chứng bệnh não trầm trọng hẳn hơn trước, đến nỗi ông nghe thấy âm thanh của một điệu nhạc đã soạn cứ vang trong óc … Đêm 27 tháng 2 năm 1854, Robert rời nhà, chân mang dép, lặng lẽ dưới cơn mưa, đi xuyên qua thành phố Dusseldorf đến tận bờ sông và gieo mình xuống giòng nước sông Rhin. Clara lúc đó đang mang thai đứa con thứ tám, phải cùng các con đến ở trọ nhà người bạn. Robert, sau khi may mắn được thoát hiểm, đã được chở đến một bệnh viện thần kinh ở gần Bonn và sẽ không trở về nữa.

Suốt mùa hè năm 1854, sức khoẻ có khá hơn, Robert nghỉ ngơi, đọc sách, đi dạo và chờ mong tin tức vợ con nhưng Clara không cho chồng tin tức đứa con thứ 8 vừa ra đời và sẽ chỉ viết lá thư đầu tiên vào tháng 9 … Robert có được niềm vui là sự viếng thăm của Johannes Brahms và Joseph Joachim cũng như một bạn gái của giới văn chương là Bettina von Armin trong thời kỳ dưỡng bệnh này. Robert sẽ có thêm những sáng tác khác lúc tinh thần được hơn nhưng sẽ thiêu hủy chúng trước khi qua đời. Bettina đã viết cho Clara để có ý kiến về tình trạng của Robert không trầm trọng đến nỗi phải sống ở bệnh viện. Nhưng Clara không đồng ý để Robert về nhà khi chưa hoàn toàn lành bệnh; lúc này Robert như bị đẩy vào trạng thái tuyệt vọng và bệnh tình nặng thêm. Robert sẽ viết một lá thư cuối cùng cho Clara sau đó và bắt đầu bỏ ăn uống. Ngày 16 và 17 tháng 4 năm 1856, Robert đốt tất cả những thư từ của Clara và những đồ vật khác. Ngày 29 tháng 7 cùng năm, ông từ giã cuộc đời trong tình trạng hoàn toàn suy nhược, lúc Clara có mặt.

Clara đã là goá phụ vào lúc chỉ mới 37 tuổi với 8 con còn nhỏ từ đây sẽ quyết định lao vào công việc qua những buổi trình diễn, dạy đàn tại nhạc viện thành phố. Clara vẫn là bạn thiết của Johannes Brahms, vẫn là người giúp đỡ che chở Johannes trong địa hạt này; đồng thời cũng trở thành nguồn sáng tác của Johannes suốt đời chứa đựng một tình yêu thầm kín sâu xa cho người phụ nữ tài sắc này; nhưng bà luôn khẳng định rằng chỉ cảm thấy hạnh phúc vào những lúc nghe nhạc của Robert, người chồng đã khuất. Cho đến 1893, bà cho xuất bản toàn bộ tác phẩm của Robert … Ngày 20 tháng 5 năm 1896, Clara nhắm mắt ra đi trong tiếng dương cầm của cháu nội là Ferdinand Schumann đang dạo khúc Romance op.28 n° 2 của chồng bà.

Âm nhạc của Robert Schumann có âm hưởng của Beethoven và nhất là của Schubert qua những Lieder, nhạc thính phòng và Schumann đã gây nhiều ảnh hưởng sau này cho những sáng tác Concerto của Brahms cũng như Tchaikovsky, Grieg và Saint Saens … nhưng đó vẫn là những tuyệt phẩm đầy sáng tạo mang cá tính độc đáo và trữ tình, của riêng Robert Schumann, và cả Clara, chủ yếu là sự tiếp nối tính cổ điển từ dòng nhạc của Beethoven và Schubert, để khoác lên màu sắc lãng mạn lôi cuốn còn mãi mãi là khung trời rộng đầy trăng sao cùng những dòng suối chuyên chở tình yêu và mộng mị…

ĐỖ NGUYỄN 

Nguồn VĂN NGHỆ SÔNG CỬU LONG
Theo http://reds.vn/