VĂN THƠ NHẠC: Luật thơ

Luật thơ

I. Tổng quát

1. Định nghĩa: Thơ là một lối văn có âm thanh và vần điệu. Mỗi lối thơ có quy luật riêng.

2. Số chữ: Tuỳ theo mỗi lối thơ, ngũ ngôn mỗi câu 5 chữ, thất ngôn mỗi câu 7 chữ.

3. Số câu: Tuỳ theo mỗi lối thơ, tứ tuyệt mỗi bài 4 câu, bát cú mỗi bài 8 câu. Thất ngôn dài hơn 8 câu hay ngũ ngôn dài hơn 16 câu gọi là thơ tràng thiên.

4. Vần:

41. Có hai loại vần:

411. Vần chính: là những tiếng cùng âm với nhau, đọc nghe êm tai, như anh, ánh, ành, ảnh, ãnh, ạnh.

412. Vần gượng: là những tiếng hơi sai âm, đọc nghe không êm tai, như nay, nai; chia, chưa.

Làm thơ phải dùng vần chính, không nên dùng vần gượng, và không được dùng sai vần (lạc vận).

42. Có hai cách gieo vần:

421. Vần ở cuối câu:

Thường có 4 cách gieo vần ở cuối câu như sau:

1) Vần tiếp nhau: Trong đoạn thơ 4 câu, câu 1 vần với câu 2, câu 3 vần với câu 4.

Thí dụ:

Tình mười năm còn lại mấy tờ thư
Mộng bâng quơ hò hẹn cũng là hư
Niềm son sắt ngậm ngùi duyên mỏng mảnh
Rượu chẳng ấm mưa hoài chăn chiếu lạnh

Vũ Hoàng Chương

2) Vần cách nhau: Trong đoạn thơ 4 câu, câu 1 vần với câu 3, câu 2 vần với câu 4.

Thí dụ:

Thủng-thỉnh cuộc cờ khi gió mát,

Ung-dung ngâm vịnh lúc trăng trong.

Nghĩ mình thú hứng vui ngày sót,

Ngắm cảnh giang-sơn thỏa khúc lòng.

Phan Kế Bính

3) Vần ôm nhau: Trong đoạn thơ 4 câu, câu 1 vần với câu 4, câu 2 vần với câu 3.

Thí dụ:

Trên cánh đồng xanh

          Trên nhành lúa mới
        Một chiều sớm đổi
        Sắc nắng hoe vàng
                    Song Hồ

4) Vần ba chữ: Trong đoạn thơ 4 câu, chữ cuối câu 1, 2, 4 vần với nhau.

Thí dụ:

Ông đứng làm chi đấy hỡi ông?

Trơ trơ như đá vững như đồng.

Đêm ngày coi sóc cho ai đó?

Non nước vơi đầy có biết không?

Nguyễn Khuyến

422. Vần ở giữa câu:

Chữ cuối câu trên vần với bất cứ chữ nào câu dưới.

1) Chữ cuối câu trên vần với chữ một câu dưới (ca dao).

Thí dụ:

Đói cho sạch,

Rách cho thơm.

Ca Dao

2) Chữ cuối câu trên vần với chữ hai câu dưới (ca dao).

Thí dụ:

Lạy Trời mưa xuống

Lấy nước tôi uống

Lấy ruộng tôi cày

Lấy đầy bát cơm

Lấy rơm đun bếp

Lấy nếp nấu xôi

Lấy vôi ăn trầu

Lấy bậu về ôm

Ca Dao

3) Chữ cuối câu trên vần với chữ ba câu dưới (ca dao).

Thí dụ:

Đãi cứt sáo lấy hạt đa,
Đãi cứt gà lấy tấm mẳn.

Ca Dao

3) Chữ cuối câu sáu vần với chữ bốn câu tám (thơ sáu tám biến thể).

Thí dụ:

Này sự con vua thuỷ-thần,

Thái tử đi tuần đội lốt lý ngư.

Quan Âm

4) Chữ cuối câu bảy trên vần với chữ năm câu bảy dưới (thơ hai bảy sáu tám).

Thí dụ:

Trải vách quế gió vàng hiu hắt

Mảnh vũ y lạnh ngắt như đồng

Ôn Như Hầu

5) Chữ cuối câu sáu vần với chữ sáu câu tám (thơ sáu tám).

Thí dụ:

Trăm năm trong cõi người ta,

Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.

Nguyễn Du

6) Chữ cuối câu bảy trên vần với chữ bảy câu bảy dưới (thơ Đường).

Thí dụ:

BÁNH TRÔI NƯỚC

Thân em vừa trắng lại vừa tròn,

Bẩy nổi ba chìm với nước non.

Lớn nhỏ mặc dầu tay kẻ nặn,

Nhưng em vẫn giữ tấm lòng son.

Hồ Xuân Hương

5. Thanh: là giọng cao thấp của một chữ.

Có hai loại giọng:

51. Giọng bằng: là những chữ không dấu hoặc có dấu huyền.

Bằng cao là những chữ không dấu, bằng thấp là những chữ có dấu huyền.

Thí dụ: Anh, Thành.

52. Giọng trắc: là những chữ có dấu sắc, hỏi, ngã, nặng.

Trắc cao là những chữ có dấu sắc, hỏi, ngã. Trắc thấp là những chữ có dấu nặng.

Thí dụ: Ém, ẻm, ẽm, ẹm.

6. Đối:

61. Có hai loại đối:

611. Tiểu đối: Hai vế cân xứng trong một câu gọi là tiểu đối.

612. Bình đối: Hai câu cân xứng gọi là bình đối.

62. Khi đối, ta phải đối ý, đối chữ, và đối điệu bằng trắc.

621. Đối ý: Đem hai ý tưởng khác nhau mà đối ở hai vế hoặc hai câu cho cân xứng.

Thí dụ:

Đá vẫn bền gan cùng tuế-nguyệt,

Nước còn cau mặt với tang-thương.

Bà Huyện Thanh Quan

622. Đối chữ: Lấy hai chữ đồng loại mà đối với nhau, như danh từ với danh từ, tĩnh từ với tĩnh từ, ... Tiếng đơn với tiếng đơn, tiếng kép với tiếng kép.

Thí dụ:

Nhớ nước đau lòng con quốc-quốc,

Thương nhà mỏi miệng cái gia-gia.

Bà Huyện Thanh Quan

623. Đối điệu bằng trắc: Tiếng bằng đối với tiếng trắc hay ngược lại.

Thí du:

Làn thu-thuỷ, nét xuân-sơn,

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.

Nguyễn Du

II. Thơ Lục Bát

1. Thơ Lục Bát là thơ Sáu Tám.

2. Số chữ: Cứ một câu sáu chữ, lại một câu tám chữ.

3. Số câu: Bài thơ dài bao nhiêu câu cũng được, nhưng câu đầu phải là câu sáu, câu cuối phải là câu tám.

4. Cách gieo vần:

Chữ cuối câu sáu trên vần với chữ sáu câu tám dưới.

Chữ cuối câu tám trên vần với chữ cuối câu sáu dưới.

Mỗi hai câu phải đổi vần.

5. Luật bằng trắc: Nếu b là bằng, t là trắc, luật bằng trắc có dạng như sau:

b b t t b b

b b t t b b t b

Thí dụ:

Tình phu phụ, nghĩa quân thần,

Làm người trọn nghĩa xa gần mới nên.

Nguyễn Đình Chiểu

6. Luật giảm: Chữ thứ nhất, thứ ba, thứ năm không cần đúng luật, gọi là phép nhất tam ngũ bất luận.

Thí dụ:

Trăm năm trong cõi người ta,

Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.

Nguyễn Du

7. Đối: Thơ lục bát không cần phải đối, nhưng vì số chữ trong mỗi câu là số chẵn, ta có thể dùng tiểu đối (đối vế) trong câu sáu hoặc câu tám.

Thí dụ:

Làn thu-thuỷ, nét xuân-sơn,

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.

Nguyễn Du

Khi có tiểu đối, thì chữ thứ 2 trong câu sáu có thể là chữ trắc.

Thí dụ:

Nền phú-quý, bậc tài-danh.

Nguyễn Du

8. Lục bát biến thể:

81. Cách gieo vần:

Chữ cuối câu sáu vần với chữ thứ tư câu tám.

Thí dụ:

Này sự con vua thuỷ-thần,

Thái tử đi tuần đội lốt lý ngư.

Quan Âm

82. Luật bằng trắc:

Luật bằng vần bằng của thơ lục bát có thể biến dạng như sau:

t t b b t b

t t b b t t b b

Thí dụ:

Thị Hương xem thấy rõ ràng,

Bước tới vội vàng, chào Lý-Thánh-Quan.

Lý Công truyện

9. Bài thơ sáu tám

TRUYỆN KIỀU
Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.
Trải qua một cuộc bể dâu,
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.
Lạ gì bỉ sắc tư phong,
Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.
Cảo thơm lần giở trước đèn,
Phong tình cổ lục còn truyền sử xanh.
Rằng: Năm Gia-tĩnh triều Minh,
Bốn phương phẳng lặng hai kinh chữ vàng.
Có nhà viên ngoại họ Vương,
Gia tư nghỉ cũng thường thường bậc trung.
Một trai con thứ rốt lòng,
Vương Quan là chữ nối dòng nho gia.
Đầu lòng hai ả tố nga,
Thúy Kiều là chị em là Thúy Vân.
Mai cốt cách tuyết tinh thần,
Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười.
Vân xem trang trọng khác vời,
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang,
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.
Kiều càng sắc sảo mặn mà,
So bề tài sắc lại là phần hơn.
Làn thu thủy nét xuân sơn,
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh.
Một hai nghiêng nước nghiêng thành,
Sắc đành đòi một tài đành họa hai.
Thông minh vốn sẵn tính trời,
Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm.
Cung thương làu bậc ngũ âm,
Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trương.
Khúc nhà tay lựa nên xoang,
Một thiên Bạc mệnh lại càng não nhân.
Phong lưu rất mực hồng quần,
Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê.
Êm đềm trướng rủ màn che,
Tường đông ong bướm đi về mặc ai.
Nguyễn Du

III. Song thất lục bát:

1. Thơ Song Thất Lục Bát là thơ Hai Bảy Sáu Tám.

2. Số chữ: Cứ hai câu bảy chữ, một câu sáu chữ, và một câu tám chữ.

3. Số câu: Bài thơ dài bao nhiêu câu cũng được.

4. Cách gieo vần:

Chữ cuối câu bảy trên vần trắc với chữ thứ năm câu bảy dưới.

Chữ cuối câu bảy dưới vần bằng với chữ cuối câu sáu.

Chữ cuối câu sáu vần bằng với chữ thứ sáu câu tám.

Bốn câu là một đoạn.

Sau mỗi đoạn, chữ cuối câu tám của đoạn trước vần bằng với chữ thứ năm câu bảy ở đoạn sau.

5. Luật bằng trắc:

Câu bảy trên, chữ thứ 1 không kể, chữ thứ 2, 3 là trắc, chữ thứ 4, 5 là bằng, chữ thứ 6, 7 là trắc.

Câu bảy dưới, chữ thứ 1 không kể, chữ thứ 2, 3 là bằng, chữ thứ 4, 5 là trắc, chữ thứ 6, 7 là bằng.

Hai câu sáu tám theo đúng luật cuả thơ sáu tám.

51. Nếu o là không kể, b là bằng, t là trắc, luật bằng trắc có dạng như sau:

o t t b b t t

o b b t t b b

b b t t b b

b b t t b b t b

52. Thí dụ:

Trải vách quế gió vàng hiu hắt

Mảnh vũ y lạnh ngắt như đồng

Oán chi những khách tiêu phòng

Mà đem phân bạc nằm trong má đào

Duyên đã may cớ sao lại rủi

Nghĩ nguồn cơn dở dói sao đang

Vì đâu nên nỗi dở dang

Nghĩ mình mình lại nên thương nỗi mình

Ôn Như Hầu

6. Luật giảm:

61. Trong hai câu bảy, chữ thứ 2, 4, 6 không bắt buộc theo đúng luật.

Trong câu sáu tám, chữ thứ 1, 3, 5 không bắt buộc theo đúng luật, gọi là luật nhất tam ngũ bất luận.

62. Thí dụ:

Trải vách quế gió vàng hiu hắt

Mảnh vũ y lạnh ngắt như đồng

Oán chi những khách tiêu phòng

Mà đem phân bạc nằm trong má đào

Ôn Như Hầu

7. Đối: Thơ Hai Bảy Sáu Tám không cần phải đối, nhưng vì:

71. Số chữ trong hai câu bảy bằng nhau, ta có thể đối câu với nhau.

72. Số chữ trong câu sáu hoặc câu tám là số chẵn, ta có thể đối vế trong mỗi câu.

73. Thí dụ:

Chiều ủ-dột, giấc mai trưa sớm,

Vẻ bâng-khuâng, hồn bướm vẩn vơ.

Thâm khuê vắng ngắt như tờ,

Cửa châu gió lọt, rèm ngà sương gieo.

Ôn Như Hầu

8. Bài thơ Hai Bảy Sáu Tám

CUỘC ĐỜi KHỔ SỞ

Nghĩ thân phù thế mà đau,

Bọt trong bể khổ, bèo đầu bến mê.

Mùi tục lụy, lưỡi tê tân khổ,

Đường thế đồ, gót rỗ kì khu.

Sóng cồn cửa bể nhấp nhô,

Chiéc thuyền bào ảnh thấp tho mặt ghềnh.

Trẻ tạo hóa đành hanh quá ngán,

Dắt díu nhau lên cạn mà chơi !

Lò cừ nung nấu sự đời,

Bức tranh vân cẩu vẽ người tang thương.

Đền vũ tạ nhện chăng cửa mốc,

Thú ca lâu dế khóc canh dài.

Đất bằng bỗng rắc chông gai,

Ai đem nhân ảnh, nhuộm mùi tà dương?

Mồi phú quý dử làng xa mã,

Bả vinh hoa lừa gã công khanh.

Giấc Nam Kha khéo bất bình,

Bừng con mắt dậy thấy mình tay không!

Sân đào lí mây lồng man mác,

Nền đỉnh chung nguyệt gác mơ màng.

Cánh buồm bể hoạn mênh mang,

Cái phong ba khéo cợt phường lợi danh!

Quyền hoạ phúc, trời tranh mất cả,

Món tiện nghi, chẳng trả phần ai!

Cái quay búng sẵn trên trời,

Mờ mờ nhân ảnh như người đi đêm.

Hình mộc thạch, vàng kim ố cổ,

Sắc cầm ngư, lệ vũ e phong.

Tiêu điều nhân sự đã xong,

Sơn hà cũng ảo, côn trùng cũng hư.

Cầu thệ thuỷ nằm trơ cổ độ,

Quán thu phong đứng rũ tà huy.

Phong trần đến cả sơn khê,

Tang thương đến cả hoa kia cỏ này.

Tuồng ảo hóa đã bày ra đấy,

Kiếp phù sinh trông thấy mà đau.

Trăm năm còn có gì đâu,

Chẳng qua một nấm cỏ khâu xanh rì!

Mùi tục lụy dường kia cay đắng,

Vui chi mà đeo đẳng trần duyên!

Cái gương nhân sự chiền chiền,

Liệu thân này với cơ thuyền phải nao.

Ngày mượn thú tiêu dao cửa Phật,

Mối thất tình quyết dứt cho xong,

Đã mang chi nữa đèo bòng.

Vui gì thế sự mà mong nhân tình,

Lấy gió mát trăng thanh kết nghĩa,

Mượn hoa đàm đuốc tuệ làm duyên.

Thoát trần một gót thiên nhiên,

Cái thân ngoại vật là tiên trong đời.

Ôn Như Hầu

IV. Thơ Cổ Phong

1. Thơ Cổ Phong có từ đời Đông Hán (25-220), trước đời Đường, không cần niêm, luật, đối.

2. Số chữ: Mỗi câu phải là 5 hoặc 7 chữ.

3. Số câu: Mỗi bài không giới hạn số câu.

4. Đối: Không bắt buộc, nhưng nếu đối phải đối cho đúng.

5. Cách gieo vần: Thơ Cổ Phong gieo vần ở cuối câu, có thể là độc vận hay liên vận. Cứ mỗi 2, 4, hoặc 8 câu đổi vận một lần.

6. Để phân biệt thơ Cổ Phong với thơ Đường, ta nên chia mỗi bài thơ thành nhiều đoạn 4 câu. Nếu mỗi đoạn không có niêm, luật, đối, thì nó là thơ Cổ Phong.

7. Những bài thơ Cổ Phong:

71. Thơ 5 chữ 4 câu:

QUY TIỀU

Rừng lau gió xao-xác,

Chim hôm bay lác-đác.

Gánh củi lững thững về,

Đường quen không sợ lạc.

Bùi Ưu Thiên

72. Thơ 5 chữ 6 câu:

TẾT TẶNG CÔ ĐÀO

Mừng xuân mừng quí khách,

Khi vui lọ đàn phách.

Chuyện nở như gạo rang,

Chuyện dai như chão rách.

Đổ cả bốn chân giường,

Xiêu cả một bức vách.

Trần Kế Xương

73. Thơ 5 chữ 8 câu:

KHEN TRẦN BÌNH TRỌNG

Giỏi thay Trần Bình Trọng

Dòng dõi Lê Đại Hành

Đánh giặc dư tài mạnh

Thờ vua một tiết trung

Bắc vương sống mà nhục

Nam quỷ thác cũng vinh

Cứng cỏi lòng trung nghĩa

Ngàn thu tỏ đại danh.

Phan Kế Bính

74. Thơ 5 chữ tràng thiên:

ÔNG ĐỒ GIÀ

Mỗi năm hoa đào nở

Lại thấy ông đồ già

Bày mực tàu giấy đỏ

Bên phố đông người qua.

Bao nhiêu người thuê viết

Tấm tắc ngợi khen tài

Hoa tay thảo những nét

Như phượng múa rồng bay.

Nhưng mỗi năm mỗi vắng

Người thuê viết nay đâu?

Giấy đỏ buồn không thắm

Mục đọng trong nghiên sầu.

Ông đồ vẫn ngồi đấy

Qua đường không ai hay

Lá vàng rơi trên giấy

Ngoài trời mưa bụi bay.

Năm nay đào lại nở

Không thấy ông đồ xưa

Những người muôn năm cũ

Hồn ở đâu bây giờ?

Vũ Đình Liên

75. Thơ 7 chữ 4 câu:

CÁI PHÁO

Xác không, vốn những cậy tay người,

Bao nả công trình, tạch cái thôi!

Kêu lắm, lại càng tan-tác lắm,

Thế nào cũng một tiếng mà thôi.

Nguyễn Hữu Chỉnh

76. Thơ 7 chữ 6 câu:

LÒNG THẢN NHIÊN

Vinh nhục bao phen hẳn đã từng,

Lòng ngưòi sự thế dửng dưng.

Khen thì nên tốt, chê nên dại,

Mất ắt chẳng âu, được chẳng mừng.

Có ai biết được lòng tri-kỷ,

Vòi-vọi non cao nguyệt một vừng.

Nguyễn Bỉnh Khiêm

77. Thơ 7 chữ 8 câu:

TIẾT KIỆM

Giàu thì ba bữa, khó thì hai,

Lần đổi cho qua tháng thiếu đầy.

Nón đổi lá ngoài, quần đổi ống,

Dép thay da mặt, túi thay quai.

Dặn vợ có cà đừng gắp mắm,

Bảo con bớt gạo bỏ thêm khoai.

Thế-gian mặc kẻ cười hà-tiện,

Ta chẳng phiền ai, chẳng luỵ ai.

Nguyễn Minh Triết

78. Thơ 7 chữ tràng thiên:

PHONG CẢNH KIẾP-BẠC

Trời Nam riêng một cõi Doanh-bồng,

Sơn-thuỷ thiên-nhiên cảnh lạ lùng.

Bắc-đẩu Nam-tào chia tả hữu,

Huyền-đăng trăm ngọn đá chông-vông.

Mấy chòm cổ-thụ bóng sầm-uất,

Một dãy cao phong thế trập-trùng.

Bãi nổi se sè hình lưỡi kiếm,

Nước trong leo-lẻo một dòng sông.

Véo-von vượn hót trên đầu núi,

Lác đác hươu ăn dưới gốc thông.

Ráng toả chiều hôm chim ríu-rít,

Mây tuôn ban sớm khói mịt-mùng.

Phong-quang bốn mặt trông như vẽ,

Một toạ lâu-đài cao sát không.

Rèm ngọc sáng quang mây núi bắc,

Gác hoa bóng lộn sóng triều đông.

Đại-vương khi nhàn rê trượng trúc,

Theo sau một vài gã tiểu-đồng.

Khi đeo bầu rưọu qua sườn núi,

Lúc dạo cung đàn bơi giữa dòng.

Thủng-thỉnh cuộc cờ khi gió mát,

Ung-dung ngâm vịnh lúc trăng trong.

Nghĩ mình thú hứng vui ngày sót,

Ngắm cảnh giang-sơn thỏa khúc lòng.

Tuổi già, cảnh thú, công-danh trọn,

Than ôi, Đại-vương thật anh-hùng.

Phan Kế Bính

V. Thơ Đuờng

1. Thơ Đường có từ đời Đường (618-907), phải theo niêm luật nhất định.

2. Số chữ: Mỗi câu có năm chữ hoặc bảy chữ.

3. Số câu: Mỗi bài có tám câu hoặc bốn câu theo đúng niêm luật.

4. Thơ Tám câu:

41. Bảy chữ tám câu:

411. Số chữ: Mỗi câu bảy chữ.

412. Số câu: Mỗi bài tám câu.

413. Cách gieo vần:

Thơ Đường thường dùng luật bằng và vần bằng. Mỗi bài thơ chỉ có một vần, được gieo ở cuối câu.

Luật bằng: Chữ thứ 2 câu 1 là vần bằng.

Vần bằng: Các chữ cuối của câu 1 và các câu chẵn là vần bằng.

414. Luật bằng trắc: Nếu b là bằng, t là trắc, v là vần, đ là đối, thì luật bằng trắc có dạng như sau.

1) Luật bằng vần bằng:

b b t t t b b (v)

t t b b t t b (v)

t t b b b t t (đ)

b b t t t b b (đ)(v)

b b t t b b t (đ)

t t b b t t b (đ)(v)

t t b b b t t

b b t t t b b (v)

2) Luật trắc vần bằng:

t t b b t t b (v)

b b t t t b b (v)

b b t t b b t (đ)

t t b b t t b (đ)(v)

t t b b b t t (đ)

b b t t t b b (đ)(v)

b b t t b b t

t t b b t t b (v)

3) Luật trắc vần trắc:

t t b b b t t (v)

b b t t b b t (v)

b b t t t b b (đ)

t t b b b t t (đ)(v)

t t b b t t b (đ)

b b t t b b t (đ)(v)

b b t t t b b

t t b b b t t (v)

415. Luật giảm:

Làm thơ theo đúng luật bằng trắc thật là khó, nên chữ thứ 1, 3, 5 trong một câu được giảm, không cần đúng luật.

416. Đối:

Trừ hai câu đầu và hai câu cuối, câu 3 đối với câu 4, câu 5 đối với câu 6.

417. Niêm:

Niêm là dính với nhau. Theo luật bằng trắc, hai câu thơ niêm với nhau, khi chữ thứ hai của mỗi câu cùng bằng hoặc cùng trắc. Như vậy, câu 1 niêm với câu 8, câu 2 với 3, câu 4 với 5, câu 6 với 7.

Bài thơ gọi là thất niêm khi có hai câu thơ không niêm với nhau.

418. Bố cục:

Bài thơ tám câu gồm 4 phần:

1) ĐỀ: Câu 1, 2 nói về đề tài.

2) THỰC: Câu 3, 4 giải thích đề tài.

3) LUẬN: Câu 5, 6 bình luận đề tài.

4) KẾT: Câu 7, 8 kết luận đề tài.

Thí dụ:

DẠI KHÔN

Đề: Thế-sự đua nhau nói dại khôn.

Biết ai là dại, biết ai khôn?

Thực: Khôn nghề cờ bạc là khôn dại,

Dại chốn văn-chương ấy dại khôn.

Luận: Mấy kẻ nên khôn đều có dại,

Làm ngưòi có dại mới nên khôn.

Kết: Cái khôn ai cũng khôn là thế.

Mới biết trần-gian kẻ dại khôn.

Trần Kế Xương

419. Thí dụ:

1) Luật bằng vần bằng:

Đi THI TỰ VỊNH

Đi không, chẳng lẽ lại về không,

Cái nợ cầm-thư phải trả xong.

Rắp mượn điền-viên vui tuế-nguyệt,

Nỡ đem thân-thế hẹn tang-bồng.

Đã mang tiếng ở trong trời đất,

Phải có danh gì với núi sông.

Trong cuộc trần-ai, ai dễ biết,

Rồi ra mới rõ mặt anh hùng.

Nguyễn Công Trứ

2) Luật trắc vần bằng:

CÁCH Ở ĐỜI

Ăn ở sao cho trải sự đời,

Vừa lòng cũng khó, há rằng chơi.

Nghe như chọc ruột, tai làm điếc,

Giận dẫu căm gan, miệng mỉm cười.

Bởi số, chạy đâu cho khỏi số,

Lụy người, nên nỗi phải chiều nguời.

Mặc ai, chớ để điều ân oán,

Chung cục thời chi cũng tại trời.

Nguyễn Công Trứ

42. Năm chữ tám câu:

421. Số chữ: Mỗi câu năm chữ.

422. Số câu: Mỗi bài tám câu.

423. Cách gieo vần:

Thơ Đường thuờng dùng luật bằng và vần bằng. Mỗi bài thơ chỉ có một vần, được gieo ở cuối câu.

Luật bằng: Chữ thứ 2 câu 1 là vần bằng.

Vần bằng: Các chữ cuối của câu 1 và các câu chẵn là vần bằng.

424. Luật bằng trắc: Nếu b là bằng, t là trắc, v là vần, thì luật bằng trắc có dạng như sau.

1) Luật bằng vần bằng:

b b t t b (v)

t t t b b (v)

t t b b t (đ)

b b t t b (đ)(v)

b b b t t (đ)

t t t b b (đ)(v)

t t b b t

b b t t b (v)

2) Luật bằng vần trắc:

b b b t t (v)

t t b b t (v)

t t t b b (đ)

b b b t t (đ)(v)

b b t t b (đ)

t t b b t (đ)(v)

t t t b b

b b b t t (v)

3) Luật trắc vần bằng:

t t t b b (v)

b b t t b (v)

b b b t t (đ)

t t t b b (đ)(v)

t t b b t (đ)

b b t t b (đ)(v)

b b b t t

t t t b b (v)

425. Luật giảm:

Làm thơ theo đúng luật bằng trắc thật là khó, nên chữ thứ 1, 3 trong một câu được giảm, không cần đúng luật.

426. Đối:

Trừ hai câu đầu và hai câu cuối, câu 3 đối với câu 4, câu 5 đối với câu 6.

427. Niêm:

Bài thơ gọi là thất niêm khi có hai câu thơ không niêm với nhau.

428. Thí dụ:

1) Luật bằng vần bằng:

LỠ LÀNG
Tình ta đã úa mầu
Vĩnh viễn phải xa nhau
Kẻ lấp hờn ngăn tủi
Người ôm thảm ấp sầu
Bồi hồi sa ngấn lệ
Thổn thức nhỏ dòng châu
Đã lỡ làng duyên nợ
Lìa tan mộng ước đầu
Hoàng Thứ Lang

2) Luật trắc vần bằng:

NHÀ SƯ

Đầu trọc lốc bình vôi,

Nhảy tót lên chùa ngồi.

Y-a kinh một bộ,

Lóc-cóc mõ ba hồi.

Cơm chẳng thèm cá thịt,

Ăn những oản chuối xôi.

Không biết câu tình-dục,

Đành chịu tiếng bồ-côi.

Nguyễn Khuyến

5. Thơ bốn câu:

51. Số chữ: Mỗi câu 5 chữ hoặc 7 chữ.

52. Số câu: Mỗi bài 4 câu

53. Bố cục: Bài thơ 4 câu gồm 4 phần:

1) ĐỀ: Câu 1 nói về đề tài.

2) THỰC: Câu 2 giải thích đề tài.

3) LUẬN: Câu 3 bình luận đề tài.

4) KẾT: Câu 4 kết luận đề tài.

54. Thí dụ:

1) BÁNH TRÔI NƯỚC

Thân em vừa trắng lại vừa tròn,

Bẩy nổi ba chìm với nước non.

Lớn nhỏ mặc dầu tay kẻ nặn,

Nhưng em vẫn giữ tấm lòng son.

Hồ Xuân Hương

2) TRÀNG PHÁO

Xác không vốn những cậy tay người,

Khôn khéo làm sao đốt cũng rời.

Kêu lắm lại càng tan xác lắm,

Thế nào cũng một tiếng mà thôi.

Nguyễn Hữu Chỉnh

55. Thơ bốn câu thường được ngắt ra từ thơ tám câu như sau:

THU ĐIẾU

1. Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

2. Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

3. Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

4. Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.

5. Từng mây lơ-lửng trời xanh ngắt,

6. Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

7. Dựa gối ôm cần lâu chẳng được,

8. Cá đâu đớp đông dưới chân bèo.

Nguyễn Khuyến

1) Lấy 4 câu đầu, thì câu 3 và câu 4 đối nhau.

THU ĐIẾU

1. Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

2. Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

3. Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

4. Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.

Nguyễn Khuyến

2) Lấy 4 câu giữa, thì 4 câu đều có đối.

THU ĐIẾU

3. Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

4. Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.

5. Từng mây lơ-lửng trời xanh ngắt,

6. Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

Nguyễn Khuyến

3) Lấy 4 câu cuối, thì câu 5 và câu 6 đối nhau.

THU ĐIẾU

5. Từng mây lơ-lửng trời xanh ngắt,

6. Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

7. Dựa gối ôm cần lâu chẳng được,

8. Cá đâu đớp đông dưới chân bèo.

Nguyễn Khuyến

4) Lấy 2 câu đầu và 2 câu áp cuối, thì câu 5 và câu 6 đối nhau.

THU ĐIẾU

1. Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

2. Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

5. Từng mây lơ-lửng trời xanh ngắt,

6. Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

Nguyễn Khuyến

5) Lấy 2 câu đầu và 2 câu cuối, thì cả 4 câu không có đối.

THU ĐIẾU

1. Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

2. Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

7. Dựa gối ôm cần lâu chẳng được,

8. Cá đâu đớp đông dưới chân bèo.

Nguyễn Khuyến

6. Các lối thơ riêng:

61. Thủ vĩ ngâm: là lối thơ với câu đầu giống câu cuối.

Thí dụ:

TƯƠNG TƯ

Tương tư không biết cái làm sao,

Muốn vẽ mà chơi, vẽ được nào.

Khi đứng, khi ngồi, khi nói chuyện,

Lúc say, lúc tỉnh, lúc chiêm bao.

Trăng soi trước mắt ngờ chân bước,

Gió thổi bên tai ngỡ miệng chào,

Một nước một non người một ngả,

Tương tư không biết cái làm sao,

Nguyễn Công Trứ

62. Liên hoàn: là lối thơ có nhiều bài thơ mà câu cuối bài trên là câu đầu bài dưới.

Thí dụ:

THAN NGHÈO

Chửa chán ru mà quấy mãi đây,

Nợ nần dan díu bấy năm nay.

Mang danh tài sắc cho nên nợ,

Quen thói phong lưu hóa phải vay.

Quân tử lúc cùng thêm thẹn mặt,

Anh hùng khi gấp cũng khoanh tay.

Còn trời còn đất còn non nước,

Có lẽ ta đâu mãi thế này.

I I

Có lẽ ta đâu mãi thế này,

Non sông lẩn thẩn mấy thu chầy.

Đã từng tắm gôi ơn mưa móc,

Cũng phải xênh xang hội gió mây.

Hãy quyết phen nầy xem thử đã,

Song còn tuổi trẻ chịu chi ngay.

Xưa nay xuất xử thường hai lối,

Mãi thế rồi ta sẽ tính đây.

I I I

Mãi thế rồi ta sẽ tính đây,

Điền viên thú nọ vẫn xưa nay.

Giang hồ bạn lữ câu tan hợp,

Tùng cúc anh em cuộc tỉnh say.

Toà đá Khương công đôi khóm cúc,

Áo xuân Nghiêm tử một vai cày.

Thái bình vũ trụ càng thong thả,

Chẳng lợi danh gì lại hóa hay.

Chẳng lợi danh gì lại hóa hay,

Chẳng ai phiền lụy chẳng ai rầy.

Ngoài vòng cương toả chân cao thấp,

Trong thú yên hà mặc tỉnh say.

Liếc mắt coi chơi người lớn bé,

Vểnh râu bàn những truyện xưa nay.

Của trời trăng gió kho vô tận,

Cầm hạc tiêu dao đất nước này.

Nguyễn Công Trứ

63. Hoạ vận: là bài thơ hoạ theo vần một bài thơ xướng. Bài hoạ thường theo ý hoặc trái ý bài xướng.

Thí dụ:

Bài thơ xướng:

HỎI THĂM QUAN TUẦN MẤT CƯỚP

Tôi nghe kẻ cướp nó lèn ông,

Nó lại lôi ông đến giữa đồng,

Lấy của bắt người, quân tệ nhỉ!

Xuơng già da cóc có đau không?

Bây giờ trót đã trầy da trán,

Ngày trước đi đâu mất mảy lông.

Thôi cũng đừng nên ky-cóp nữa,

Kẻo mang tiếng dại với phường ngông.

Yên Đỗ

Bài thơ hoạ:

QUAN TUẦN HOẠ

Ông thăm tôi cũng trả ơn ông,

Nó có lôi tôi đến giữa đồng.

Cũng tưởng vung-thu phòng lúc thiếu,

Nào ngờ ky-cóp lại như không.

Chém cha thằng quỷ đen tai mắt,

Chẳng nể ông già bạc tóc lông.

Ông hỏi thăm tôi, tôi biết vậy,

Thương ông tuổi tác, cháu thì ngông.

Quan Tuần (?)

64. Yết hậu: là lối thơ bốn câu, 3 câu trên đủ chữ, câu cuối một chữ.

Thí dụ:

ĐÁNH TỔ TÔM

Tổ tôm tên chữ gọi hà sào,

Đánh thì không thấp cũng không cao.

Được thì vơ cả, thua thì chạy,

Nào!

Nguyễn Công Trứ

VI. Thơ mới
1. Thơ mới có từ 1932. Luật thơ không gò bó.

2. Số chữ: Câu thơ không giới hạn số chữ.

3. Số câu: Bài thơ không giới hạn số câu.

4. Cách gieo vần: Thơ mới gieo vần ở cuối câu, như sau:

41. Vần tiếp nhau:

Đời ta bao lần dại,

Chỉ vì nhiều tự ái,

Đòi hỏi nơi người tình,

Một lòng yêu băng trinh.

Bàng Bá Lân

42. Vần cách nhau:

Thuở trước quê em ở Bắc,

Vô Nam từ dộ lên mười,

Mây trắng ngày xanh xa tắp,

Thương quê em buồn khôn nguôi.

Hồ Dzếnh

43. Vần ôm nhau:

Lòng đã ngắm rồi men lý tưởng
          Theo đường xứ mệnh con ra đi
          Bao giờ thoả mãn chí nam nhi
          Con nguyện trở về hầu dưới trướng
                    Thanh Tuyền
5. Các lối thơ mới:

51. Thơ bốn tiếng
Mỗi câu thơ có bốn tiếng.
Mỗi đoạn thơ có bốn câu.
Mỗi bài thơ không giới hạn số câu.
511. Luật bằng trắc
Thơ bốn tiếng không có quy luật nhất định. Nếu tiếng thứ hai trắc thì tiếng thứ tư bằng.
          2       4
         trắc bằng
Hoặc, nếu tiếng thứ hai bằng thì tiếng thứ tư trắc.
         2        4
       bằng   trắc
512. Cách gieo vần
Thơ bốn tiếng gieo vần ở cuối câu.
1) Vần tiếp nhau

Hương quyện nơi nơi

Muôn đoá hoa cười

Văn Hạnh

2) Vần cách nhau

Tôi làm con gái

Buồn như lá cây

Chút hồn thơ dại

Xanh xao tháng ngày.

Trần Thy Nhã ca

3) Vần ôm nhau
Một cành cây khô

Từ phương trời nào

Theo sóng dạt dào

Trôi về nơi mô?

Minh Đức

4) Vần ba chữ

Chăn lụa, gối bông
Chị mang theo chồng,
Mai phòng chị lạnh
Đốt giùm nén hương.

Lưu Trọng Lư

513. Bài thơ bốn tiếng

CHỊ EM

Em bước vào đây
Gió hôm nay lạnh,
Chị đốt than lên,
Để em ngồi cạnh.
Nay chị lấy chồng
Ở mãi Giang Đông
Dưới làn mây trắng
Cách mấy con sông.
Chăn lụa, gối bông
Chị mang theo chồng,
Mai phòng chị lạnh
Đốt giùm nén hương.
Chồng chị là ai
Chị nào có biết!
Đợi đến ngày mai
Nhìn qua kẽ liếp.
Sao em thổn thức
Buồn nỗi gì em?
Nay em khóc chị
Mai ai khóc em?
Em đưa củi vào
Lửa hồng thêm đượm,
Rót chén rượu đào
Cho lòng thêm thắm.
Uống thêm chén nữa
Mừng buổi chia li
Tiễn ngày vui hết
Tiễn thời xuân đi.
Lưu Trọng Lư

52. Thơ năm tiếng
Mỗi câu thơ có năm tiếng.
Mỗi đoạn thơ có bốn câu.
Mỗi bài thơ không giới hạn số câu.
521. Luật bằng trắc
Thơ năm tiếng không có quy luật nhất định. Nếu tiếng thứ hai trắc thì tiếng thứ tư bằng.
          2      4
         trắc bằng
Hoặc, nếu tiếng thứ hai bằng thì tiếng thứ tư trắc.
          2      4
        bằng   trắc
522. Cách gieo vần

Thơ năm tiếng gieo vần ở cuối câu.
1) Vần tiếp nhau
  Đời ta bao lần dại,
          Chỉ vì nhiều tự ái.
          Đòi hỏi nơi người tình
          Một lòng yêu băng trinh.

Nguyễn Bính
2) Vần cách nhau
Vườn nhà ai nho nhỏ

Hoa trắng ngát hương trinh

Bờ xanh ôm dậu cỏ

Lá mát đượm ân tình

Mặc Thu
3) Vần ôm nhau
          Ngọn bút lông hiền lành
          Trong tay trò dễ bảo
          Nhưng lại khí sắc sảo
          Trong tay thầy đưa nhanh.
                    Bàng Bá Lân

4) Vần ba chữ

Hôm nay đi chùa Hương.
Hoa cỏ mờ hơi sương
Cùng thầy me em dậy .
Em vấn đầu soi gương.

Nguyễn Nhược Pháp

523. Bài thơ năm tiếng

THOI TƠ

Em lo gì trời gió,

Em sợ gì trời mưa,

Em buồn gì mùa Hạ,

Em tiếc gì mùa Thu?

Em cứ yêu đời đi!

Yêu đời như thuở nhỏ.

Rồi để anh làm thơ,

Và để em dệt lụa.

Lụa dệt xong may áo,

Áo anh và áo em.

May áo nếu thiếu lụa,

Xe tơ, em dệt thêm.

Thơ làm xong anh đọc,

Bên anh, em lắng nghe,

Và để lòng thổn thức,

Theo vần âu yếm kia.

Mộng đẹp theo ngày tháng,

Đi êm đềm như thơ.

Khác nào trên khung cửi,

Qua lại chiếc thoi tơ.

Nguyễn Bính

53. Thơ sáu tiếng
Mỗi câu thơ có sáu tiếng.
Mỗi đoạn thơ có bốn câu.
Mỗi bài thơ không giới hạn số câu.
531. Luật bằng trắc
Thơ sáu tiếng không có quy luật nhất định. Nếu tiếng thứ hai trắc thì tiếng thứ tư bằng, tiếng thứ sáu trắc.
          2      4      6
         trắc bằng trắc
Hoặc, nếu tiếng thứ hai bằng thì tiếng thứ tư trắc, tiếng thứ sáu bằng.
          2      4      6
        bằng trắc bằng
532. Cách gieo vần
Thơ sáu tiếng gieo vần ở cuối câu.
1) Vần cách nhau

Nàng mang vòng ngọc giai nhân

Ta - có vòng gai thi sĩ

Tìm nhau đã mấy trầm luân

Mới thoả u hoài vạn kỷ

Vũ Hoàng Chương

2) Vần ôm nhau
          Đôi mắt chúng mình vẫn quen
          Vì chưa bao giờ biết lạ
          Đôi tay chúng mình vẫn nhớ
          Vì chưa bao giờ biết quên
                    Nguyên Sa

533. Bài thơ sáu tiếng

CỖ BÀI TAM CÚC

Ngày Tết mải chơi tam cúc
Không hay anh tới sau lưng
Ghé lại gần em mách nước
Kết luôn xe pháo mã hồng
Ồ ván bài em đỏ quá
Đỏ như đôi má ngày xuân
Em có ăn trầu đâu nhỉ
Mà sao người thấy bâng khuâng?
Nắng mới rọi vào song cửa
Rung rinh bóng lá cành doi
Năm ấy em mười sáu tuổi
Trăng tròn – anh chẵn đôi mươi
Từ đó mỗi mùa đào nở
Pháo xe lại rộn cây bài
Có độ anh về, có độ
Vắng anh, em nhớ mong hoài
Mấy chục mùa xuân thấm thoát
Nhớ thương hờn giận chen nhau
Một bức tranh thơ bát ngát
Quý thay cái thuở ban đầu!
Nay tóc đời ta điểm bạc
Bể đâu thời thế phôi pha
Em ạ, cỗ bài tam cúc
Vẫn thơm nguyên vẹn tình ta.

Hồ Dzếnh

54. Thơ bảy tiếng
Mỗi câu thơ có bảy tiếng.
Mỗi đoạn thơ có bốn câu.
Mỗi bài thơ không giới hạn số câu.
541. Luật bằng trắc

Thơ bảy tiếng không có quy luật nhất định. Nếu tiếng thứ hai trắc thì tiếng thứ tư bằng, tiếng thứ sáu trắc.
          2      4      6
         trắc bằng trắc
Hoặc, nếu tiếng thứ hai bằng thì tiếng thứ tư trắc, tiếng thứ sáu bằng.
          2      4      6
        bằng trắc bằng
542. Cách gieo vần
Thơ bảy tiếng gieo vần ở cuối câu.
1) Vần tiếp nhau
          Chứ như bây giờ là trò chơi,
          Làm báo, làm bung chán mớ đời
          Anh đi che tàn một lũ ngốc,
          Triết lý con tườu, văn chương cóc
                    Nguyễn Vỹ

2) Vần cách nhau
Từng chút vỗ về từng chút một

Em tạt vào anh rồi rút đi

Thưong tích chẳng lành chan muối xót

Bào sâu thân dá nước tay ghì

Tô Thuỳ Yên

3) Vần ôm nhau
          Lòng đã ngắm rồi men lý tưởng
          Theo đường xứ mệnh con ra đi
          Bao giờ thoả mãn chí nam nhi
          Con nguyện trở về hầu dưới trướng
                    Thanh Tuyền

4) Vần ba chữ

Lẳng lặng mà nghe nó chúc con,

Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.

Phố phường chật hẹp người đông đúc,

Bồng bế nhau lên nó ở non.

Trần Kế Xương

543. Bài thơ bảy tiếng

CHẬM CHẬM ĐừNG QuÊN ...

Chậm chậm đừng quên em, em ơi
Chớ quên yêu mến hứa muôn đời,
Đừng quên hoa duối, hoa sim dại,
Hoa dạ lan hương ôm lứa đôi.

Chậm chậm đừng quên, em ơi em
Chớ quên tâm sự những ngày đêm,
Đừng quên những tiếng bên tai rỉ,
Những lúc thương nhau mắt lặng nhìn.
Chậm chậm mà em! Quên được sao
Ngọt bùi chia sẻ, đói no trao,
Áo ta đùm bọc nhau khi rét,
Khi một mình vui chẳng nỡ nào.
Chậm chậm em mà! sao nỡ quên
Khi em đau ốm có anh bên:
Anh nằm bệnh viện, em thăm đến
Nắng rỏ mồ hôi trên má em.
Chậm chậm đừng quên cỏ với sương,
Trăng sao ta ngắm những đêm trường.
Em ơi chậm chậm đừng quên núi,
Suối Bạc, Cầu Mây đã ngát thương.
Những bến tàu xe, những cửa ga
Hãy còn níu chặt bóng đôi ta.
Những mùa hoa quả bao vương vấn,
Chậm chậm đừng quên cốm đậm đà.
Đừng quên, em hỡi, những trung thu,
Những Tết tươi lên vạn sắc màu:
Em nhỉ, mấy xuân đằm thắm lạ!
- Không em, Tết có vị gì đâu.
Muôn sợi ngàn dây đã thắt nhau,
Em ơi, chậm chậm tháo gì mau.
Tháo dây, rứt cả vào da thịt,
Anh biết bao giờ mới hết đau.
Dây buộc đôi ta lại với đời;
Gỡ dây, gỡ cả cuộc đời thôi.
- Chớ quên hoa duối, hoa sim dại,
Em hỡi! đừng quên "hoa-anh-ơi"
Xuân Diệu

55. Thơ tám tiếng
Mỗi câu thơ có tám tiếng.
Mỗi đoạn thơ có bốn câu.
Mỗi bài thơ không giới hạn số câu.
551. Luật bằng trắc
Thơ tám tiếng không có quy luật nhất định. Nếu tiếng thứ ba trắc thì tiếng thứ năm bằng, tiếng thứ sáu bằng, tiếng thứ tám trắc.
          3      5      6      8
         trắc bằng bằng trắc
Hoặc, nếu tiếng thứ ba bằng thì tiếng thứ năm trắc, tiếng thứ sáu trắc, tiếng thứ tám bằng.
          3      5      6      8
        bằng trắc trắc bằng
552. Cách gieo vần
Thơ tám tiếng gieo vần ở cuối câu.
1) Vần tiếp nhau
Tình mười năm còn lại mấy tờ thư

Mộng bâng quơ hò hẹn cũng là hư
Niềm son sắt ngậm ngùi duyên mỏng mảnh
Rượu chẳng ấm mưa hoài chăn chiếu lạnh

Vũ Hoàng Chương

2) Vần cách nhau
Người bản xứ bỏ xa hoa phố thị

Tìm tự do lưu lạc bốn phương trời

Kẻ chién thắng đã lên ngồi cai trị

Trên quê hương của tàn phá tơi bời

Minh Huy
3) Vần ôm nhau

Em ở đâu, hỡi mùa thu tóc ngắn

Giữ hộ anh màu áo lụa Hà Đông

Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng

Giữ hộ anh bài thơ tình lụa trắng.

Nguyên Sa

553. Bài thơ tám tiếng

LÁ THU NGÀY TRƯỚC
          Yêu một khắc để mang sầu trọn kiếp
          Tình mười năm còn lại mấy tờ thư
          Mộng bâng quơ hò hẹn cũng là hư
          Niềm son sắt ngậm ngùi duyên mỏng mảnh
          Rượu chẳng ấm mưa hoài chăn chiếu lạnh
          Chút hơi tàn lay lắt ngọn đèn khuya
          Giấc cô miên rùng rợn nẻo hôn mê
          Gió âm tưởng bay về quanh nệm gối
          Trong mạch máu chút gì nghe vướng rối
          Như tơ tình thắc mắc buổi chia xa
          Ngón tay run ghì nét chữ phai nhoà
          Hỡi năm tháng, hãy đưa đường giấc điệp!
          Yêu mê thế để mang saâu trọn kiếp
          Tình mười năm còn lại chút này đây
          Lá thư tình xưa nhớ lúc chia tay
          Còn e ấp thuở duyên vừa mới bén
          Ai dám viết yêu đương và hứa hẹn
          Lần đầu tiên ai dám ký "Em anh"
          Nét thon mềm run rẩy gắng đưa nhanh
          Lòng tự thú giữa khi tìm trốn nấp
          Mươi hàng chữ đơn sơ, ồ ngượng ngập
          E dè sao mươi hàng chữ đơn sơ
          Màu mực xanh xanh ngát ý mong chờ
          Tình hé nụ bừng thơm trong nếp giấy...
          Ôi thân mến, nhắc làm chi thuở ấy
          Đêm nay đây hồn xế nẻo thu tàn
          Khóc chia lìa ai níu gọi than van
          Ta chỉ biết nằm nghe tình hấp hối
          Say đã gắng để không sầu lẻ gối
          Mưa, mưa hoài, rượu chẳng ấm lòng đau
          Gấm the nào từ thuở lạnh lùng nhau
          Vàng son có thay màu đôi mắt biếc ?
          Tình đã rời đi riêng mình tưởng tiếc
          Thôi rồi, đây chiều xuống giấc mơ xưa
          Lá lá rơi nằm bệnh mấy tuần mưa
          Say chẳng ngắn những đêm dằng dặc nhớ
          Trăng nào ngọt với duyên nào thắm nở
          Áo xiêm nào rực rỡ ngựa xe ai ?
          Đây mưa bay mờ chậm bước chân dài
          Đêm bất tận đêm liền đêm kế tiếp...
          Yêu sai lỡ để mang sầu trọn kiếp
          Tình muời năm còn lại chút này thôi
          Lá thư xưa màu mực úa phai rồi
          Duyên hẳn thắm ở phương trời đâu đó
                    Vũ Hoàng Chương

VII. Thơ tự do

1. Tổng quát: Thơ tự do là thể thơ có từ ba hoặc bốn thể thơ khác nhau hợp lại.

2. Số chữ: Câu thơ không giới hạn số chữ.

3. Số câu: Bài thơ không giới hạn số câu.

4. Luật bằng trắc
Mỗi thể thơ trong thơ tự do vẫn giữ nguyên luật bằng trắc của thể thơ ấy.
5. Cách gieo vần
Thơ tự do gieo vần ở cuối câu.
51. Vần tiếp nhau
Xuân đi
          Chàng cũng đi
          Năm nay xuân trở lại
          Người xưa không thấy tới
                   Lưu Trọng Lư

52. Vần cách nhau
Bên kia nhà em

Biển với trời không rời xa nữa

Ôm riét nhau đồng hoá một màu xanh

Để từ đó đêm đêm và hằng bữa

Nỗi thương quê được xoa dịu dỗ dành

Phương Hà

53. Vần ôm nhau

Trời hôm nay mưa nhiều hay rất nắng?
Mưa tôi chả về bong bóng vỡ đầy tay
Trời nắng ngạt ngào... tôi ở lại đây
Như một buổi hiên nhà nàng dịu sáng

Nguyên Sa

54. Vần ba chữ

Ta quá say rồi
Sắc ngả màu trôi
Gian phòng không đứng vững
Có ai ghì hư ảnh sát kề môi.

Vũ Hoàng Chương

6. Bài thơ tự do

SAY ĐI EM

Khúc nhạc hồng êm ái
Điệu kèn biếc quay cuồng
Một trời phấn hương
Đôi người gió sương
Đầu xanh lận đận, cùng xót thương càng nhớ thương
Hoa xưa tươi, trăng xưa ngọt, gối xưa kề, tình nay sao héo
Hồn ngả lâu rồi nhưng chân còn dẻo,
Lòng trót nghiêng mà bước vẫn du dương,
Lòng nghiêng tràn hết yêu đương
Bước chân còn nhịp. Nghê thường lẳng lơ.
Ánh đèn tha thướt
Lưng mềm, não nuột dáng tơ
Hàng chân lả lướt
Đê mê hồn gửi cánh tay hờ.
Âm ba gờn gợn nhỏ,
Ánh sáng phai phai dần
Bốn tường gương điên đảo bóng giai nhân
Lui đôi vai, tiến đôi chân,
Riết đôi tay, ngả đôi thân,
Sàn gỗ trơn chập chờn như biển gió
Không biết nữa màu xanh hay sắc đỏ,
Hãy thêm say, còn đó rượu chờ ta!
Cổ chưa khô, đầu chưa nặng, mắt chưa hoa
Tay mềm mại, bước còn chưa chuếnh choáng.
Chưa cuối xứ Mê Ly, chưa cùng trời Phóng Đãng.
Còn chưa say, hồn khát vẫn thèm men.
Say đi em! Say đi em!
Say cho lơi lả ánh đèn
Cho cung bực ngả nghiêng, điên rồ xác thịt.
Rượu, rượu nữa, và quên, quên hết!
Ta quá say rồi

Sắc ngả màu trôi
Gian phòng không đứng vững
Có ai ghì hư ảnh sát kề môi.
Chân rã rời
Quay cuồng chi được nữa
Gối mỏi gần rơi
Trong men cháy, giác quan vừa bén lửa
Say không còn biết chi đời
Nhưng em ơi,
Đất trời nghiêng ngửa
Mà trước mắt thành Sầu chưa sụp đổ;
Đất trời nghiêng ngửa
Thành Sầu không sụp đổ, em ơi!

Vũ Hoàng Chương

VIII. Các Bài Thơ

1. Thơ Lục Bát

11. NGUYỆN CẦU
          Ta còn để lại gì không
          Kìa non đá lở, này sông cát bồi
          Lang thang từ độ luân hồi
          U minh nẻo trước xa xôi dặm về
          Trông ra bến hoặc bờ mê
          Nghìn thu nửa chớp, bốn bề một phương
          Ta van cát bụi trên đường
          Dù nhơ dù sạch đừng vương gót này
          Để ta trọn một kiếp say
          Cao xanh liều một cánh tay níu trời
          Nói chi thua được với đời
          Quản chi những tiếng ma cười đêm sâu
          Tâm hương đốt nén linh sầu
          Nhớ quê dằng dặc, ta cầu đó thôi
          Đêm nào ta trở về ngôi
          Hồn thơ sẽ hết luân hồi thế gian
          Một phen đã nín cung đàn
          Nghĩ chi còn mất hơi tàn thanh âm
                    Vũ Hoàng Chương

12. NGẬM NGÙI

Nắng chia nửa bãi, chiều rồi...

Vườn hoang trinh nữ xếp đôi lá rầu.

Sợi buồn con nhện giăng mau,

Em ơi! Hãy ngủ... anh hầu quạt đây.

Lòng anh mơ với quạt này;

Trăm con chim mộng về bay đầu giường.

Ngủ đi em mộng bình thưòng!

Ru em sẵn tiếng thùy dương mấy bờ...

Cây dài bóng xế ngẩn ngơ...

Hồn em đã chín mấy mùa thưong đau?

Tay anh em hãy tựa đầu,

Cho anh nghe nặng trái sầu rụng rơi...

Huy Cận

2. Thơ Song Thất Lục Bát

21. CHINH PHỤ NGÂM
Thuở trời đất nổi cơn gió bụi,
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên
Xanh kia thăm thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?
Trống Tràng Thành lung lay bóng nguyệt,
Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây.
Chín lần gươm báu trao tay,
Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh.
Nước thanh bình ba trăm năm cũ,
Áo nhung trao quan vũ từ đây.
Sứ trời sớm giục đường mây,
Phép công là trọng niềm tây sá nào.
Đường rong ruổi lưng đeo cung tiễn,
Buổi tiễn đưa lòng bận thê noa

Bóng cờ tiếng trống xa xa,
Sầu lên ngọn ải oán ra cửa phòng.
Chàng tuổi trẻ vốn dòng hào kiệt,
Xếp bút nghiên theo việc đao cung.
Thành liền mong tiến bệ rồng,
Thước gươm đã quyết chẳng dong giặc trời
Chí làm trai dặm nghìn da ngựa
Gieo Thái Sơn nhẹ tựa hồng mao.
Giã nhà đeo bức chiến bào,
Thét roi cầu Vị ào ào gió thu.

Đặng Trần Côn

Đoàn Thị Điểm dịch

22. SAY
          Trời hàn giang đêm nay không sóng
          Lòng cô liêu đồng vọng làm chi?
          Gió đông đoài gặp tình si
          Ôi chao quấn quít nói gì nhớ thương
          Trăng cổ độ hết vương cành trúc
          Hẹn đoàn viên tình thật chiêm bao
          Đêm nay lại giống đêm nào
          Nhấp xong chung rượu buồn vào tận gan
          Say thôi lại muốn nàng nâng đỡ
          Nhưng nàng xa từ thuở vu qui
          Nhớ lại rồi, quá sầu bi
          Lệ rơi vào rượu, hàng mi lờ đờ
          Ta là khách bơ vơ phàm tục
          Nhớ cầm trăng cung bực tiêu tao
          Không ai trang điểm má đào
          Cho ta say hết đêm nào đêm nay.
                    Hàn Mặc Tử

3. Thơ Cổ Phong

31.TẾT THA HƯƠNG

Hôm nay lạnh quá trời buông tuyết

Ngồi ngắm không gian tính tháng ngày

Chợt nhớ ra rằng năm đã hết

Xứ người tết đến biết sao đây

Tìm đâu cho được cành mai ấy

Chồng bánh chưng xanh pháo đỏ hiên

Đâu cảnh khói hương bay nghi ngút

Cả nhà sum họp lễ gia tiên

Nước non xa cách bao giờ hợp

Những tết qua rồi tết khổ đau

Giặc giã đua nhau gây đổ nát

Quê hương tan tác bởi vì đâu

Quê nhà tết đến dân đau khổ

Đất khách xuân về dạ vấn vương

Ở đây ai đón xuân cùng tết

Tết đến trong lòng xuân nhớ thương

Xa quê sống giữa người xa lạ

Lạ cảnh lạ người lạ thói quen

Muốn ngỏ tâm tư ai hiểu được

Cười cười nói nói để mà quên

Khải Chính Phạm Kim Thư

32.DẾ DUỔI BÊN ĐÈN

Kiến chẳng phải kiến voi chẳng voi

Trời sinh dế duổi cũng choi choi

Ngắn cánh lên trời bay chẳng thấu

Co tay vạch đất cũng khoe tài

Mưa sa nước chảy lên cao ở

Lửa đỏ dầu sôi nhảy tới chơi

Quân tử có thương xin chớ phụ

Lăm lăm bay nhảy để mà coi

Tú Quì

33. NGẪU HỨNG

Hán tự chẳng biết Hán,

Tây tự chẳng biết Tây.

Quốc ngữ cũng mù tịt,

Thôi thì về đi cày.

Trồng ngô và trồng đậu,

Cấy chiêm lại cấy mùa.

Ăn không hết thì bán,

Bán đã có Tây mua.

III

Được tiền thì mua rượu,

Rượu say rồi cỡi trâu.

Cỡi trâu thế mà vững,

Có ngã cũng không đau.

Ăn lương hàm chánh thất,

Thôi thôi thế cũng xong.

Ví bằng nhà nước dụng,

Phải bổ toà canh nông.

Trần Kế Xương

4. Thơ Đường

41. QUA ĐÈO NGANG TỨC CẢNH

Một đèo một đèo lại một đèo,

Khen ai khéo tạc cảnh treo leo,

Cửa son đỏ loét tùm bum nóc,

Hòn đá xanh rì lún phún rêu.

Lắt lẻo cành thông cơn gió thốc,

Đầm đìa lá liễu giọt sương gieo.

Hiền nhân quân tử ai mà chẳng,

Mỏi gối chồn chân cũng phải trèo.

Hồ Xuân Hương

42. QUA ĐÈO NGANG TỨC CẢNH

Bước tới đèo Ngang bóng xế tà,

Cỏ cây chen đá lá chen hoa.

Lom khom dưới núi tiều vài chú,

Lác đác bên sông chợ mấy nhà.

Nhớ nước đau lòng con quốc quốc,

Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.

Dừng chân đứng lại trời, non, nước,

Một mảnh tình riêng ta với ta.

Bà Huyện Thanh Quan

43. BẠN ĐẾN CHƠI NHÀ

Đã bấy lâu nay bác tới nhà,

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.

Ao sâu nưóc cả khôn chài cá,

Vườn rộng rào thưa khó đuổi gà.

Cải chửa ra cây, cà chửa nụ,

Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.

Đầu trò tiếp khách, trầu không có,

Bác đến chơi đây ta với ta.

Nguyễn Khuyến

44. THƠ NHÀN

Một mai một cuốc một cần câu,

Thơ thẩn dù ai vui thú nào

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ,

Người khôn người đến chốn lao xao.

Thu ăn măng trúc, đông ăn gía,

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao.

Rượu đến gốc cây ta sẽ nhắp,

Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao.

NGUYỄN BỈNH KHIÊM

45. NGƯỜI BỒ NHÌN

Quyền trọng ra uy trấn cõi bờ,

Vốn lòng vì nước há vì dưa!

Xét soi trước mặt đôi vừng ngọc,

Vùng vẫy trên tay một lá cờ.

Dẹp giống chim muông xa phải lánh,

Dể quân cầy cuốc gọi không thưa.

Mặc ai nhảy nhót đường danh lợi,

Ơn nước đầm đìa hạt móc mưa.

Lê Thánh Tông

46. BÁNH TRÔI NƯỚC

Thân em vừa trắng lại vừa tròn,

Bẩy nổi ba chìm với nước non.

Lớn nhỏ mặc dầu tay kẻ nặn,

Nhưng em vẫn giữ tấm lòng son.

Hồ Xuân Hương

47. DỆT VẢI

Thấy dân rét mướt nghĩ mà thương,

Vậy phải lên ngôi gỡ mối dường.

Tay ngọc lần đưa thoi nhật nguyệt,

Gót vàng giậm đạp máy âm dương.

Lê Thánh Tông

48. ĐỀ MIẾU HAI BÀ TRƯNG

Ngựa Dóng đã lên không,

Rừng Thanh voi chửa lồng.

Một chồi hoa nhị Lạc,

Muôn dặm nước non Hồng.

Trăng tỏ gương hồ Bạc,

Mây tan dấu cột đồng.

Nén hương lòng cố quốc,

Xin khấn một lời chung.

Hoàng Thúc Hội

49. XEM VƯỜN SAU KHI TRỜI MƯA

Lởm chởm gừng vài khóm,

Lơ thơ tỏi mấy hàng.

Vẻ chi là cảnh mọn,

Mà cũng đến tang thương.

Ôn Như Hầu

5. Thơ Mới

51.BÀI NHÃ CA THỨ NHẤT
          Tôi làm con gái
          Buồn như lá cây
          Chút hồn thơ dại
          Xanh sao tháng ngày.
          Tôi làm con gái
          Một lần qua đây
          Rồi không trở lại
          Ôi mùa xuân nầy.
          Tôi làm con gái
          Một lần yêu người
          Một lần mãi mãi
          Bây giờ chưa thôi.
          Tôi làm con gái
          Bao nhiêu tuổi đầy
          Bấy lần ngây dại
          Buồn không ai hay.
                    Trần Thy Nhã Ca

52. CHƯA BAO GIỜ THƯƠNG THẾ

          Đời ta bao lần dại,
          Chỉ vì nhiều tự ái.
          Đòi hỏi nơi người tình
          Một lòng yêu băng trinh.
          Em yêu ta đã rõ,
          Còn thử thách hoài hoài.
          Năm với năm là mười,
          Vẫn chưa cho là đủ!
          Hơi một chút là giận,
          Chưa chi đã vội hờn.
          Để làm em đau buồn
          Không tiếc lời cay đắng...
          Em cắn răng chịu đựng,
          Phản ứng thật dịu dàng.
          Được thể anh lại càng,
          Làm em thêm đau khổ!
          Em được gì cơ chứ?
          Mà phải chịu đau buồn.
          Ta được gi kia chứ?
          Mà làm em đau thương.
          Đêm nay em chợt ghé
          Em mở lòng cho xem.
          Ôi thương em, thương em!
          Chưa bao giờ thương thế!
                    Bàng  Bá Lân

53. TÌNH QUÊ

          Tình quê lưu luyến khắp muôn nơi!
          Từ lũy tre xanh đến núi đồi
          Với cánh đồng vàng, con suối chẩy
          Giòng sông lờ lững nước đang trôi!
          Tình quê rộng lớn lại bao la
          Đùm bọc thương yêu khắp mọi nhà
          Tình nghĩa con người như thủy mạc
          Tình người, tình nước, đẹp hơn hoa!
          Tình quê nồng thắm mối duyên lành
          Trai gái yêu nhau lúc tuổi xanh
          Trìu mến, thương yêu trong mộc mạc
          Duyên tình đẹp mãi em và anh...
          Tình quê đẹp nhất cảnh trời mây
          Dạo bước dừng chân khắp đó đây
          Đà lạt mộng mơ, Huế yểu điệu
          Nha trang biển cát gió mờ bay.
          Tình quê dù cách núi ngăn sông
          Viễn xứ lòng người mãi nhớ nhung
          Thương mến luyến lưu luôn dạ khắc
          Trong lòng ngày nhớ lại đêm mong.
                    Thu Ngân

54. TIẾNG THU

Em không nghe mùa thu
Dưới trăng mờ thổn thức?
Em không nghe rạo rực
Hình ảnh người chinh phụ
Trong lòng người cô phụ.
Em không nghe rừng thu
Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô.

Lưu Trọng Lư

55. CHÙA HƯƠNG
Hôm nay đi chùa Hương.
Hoa cỏ mờ hơi sương
Cùng thầy me em dậy.
Em vấn đầu soi gương.
Khăn nhỏ, đuôi gà cao;
Lưng đeo dải yếm đào;
Quần lĩnh, áo the mới ;
Tay cầm nón quai thao.
Mẹ cười: "Thầy nó trông!
Chưn đi đôi dép cong
Con tôi xinh xinh quá!
Bao giờ cô lấy chồng?"
-- Em tuy mới mười lăm
Mà đã lắm người thăm
Nhờ mối mai đưa tiếng,
Khen tươi như trăng rằm.
Nhưng em chưa lấy ai,
Vì thầy bảo người mai
Rằng em còn bé lắm,
Ý đợi người tài traị
Em đi cùng với mẹ
Me em ngồi cáng trẹ
Thầy theo sau cưỡi ngựa,
Thắt lưng dài đỏ hoẹ
Thầy me ra đi đò,
Thuyền mấp mênh bên bờ.
Em nhìn sông nước chảy,
Đưa cánh buồm lô nhô.
Mơ xa lại nghĩ gần.
Đời mấy kẻ tri âm?
Thuyền nan vừa lẹ bước,
Em thấy một văn nhân...
Người đâu thanh lạ thường!
Tướng mạo trông phi thường.
Lưng cao dài, trán rộng.
Hỏi ai nhìn không thương?
Chàng ngồi bên me em
Me hỏi chuyện làm quen:
"Thưa thầy đi chùa ạ?
Thuyền đông giời ôi chen!"
Chàng thưa vâng thuyền đông
Rồi ngắm giời mênh mông,
Xa xa mờ núi biếc,
Phơn phớt áng mây hồng.
Giòng sông nước đục lờ.
Ngâm nga chàng đọc thơ!
Thầy khen hay, hay quá!
Em nghe ngồi ngẩn ngơ.
Thuyền đi, bến Đục qua,
Mỗi lúc gặp người ra,
Thẹn thùng em không nói:
"Nam vô Ađi-đà !"
Réo rắt suối đưa quanh.
Ven bờ, ngọn núi xanh,
Nhịp cầu xa nho nhỏ.
Cảnh đẹp gần như tranh.
Sau núi Oản, Gà, Xôi,
Bao nhiêu là khỉ ngồị
Tới núi con voi phục,
Có đủ cả đầu đuôị
Chùa lấp sau rừng cây,
(Thuyền ta đi một ngày)
Lên cửa chùa em thấy
Hơn một trăm ăn màỵ
Em đi, chàng theo sau,
Em không dám đi mau,
Ngại chàng chê hấp tấp,
Số gian nan không giàụ
Thầy me đến điện thờ,
Trầm hương khói toả mờ
Hương như là sao lạc
Lớp sóng người lô nhô.
Chen vào thật lắm công.
Thầy me em lễ xong
Quay về nhà ngang bảo:
"Mai mới vào chùa trong"
Chàng hai má đỏ hồng
Kêu với thằng tiểu đồng
Mang túi thơ bầu rượu:
"Mai ta vào chùa trong"
Đêm hôm ấy em mừng!
Mùi trầm hương bay lừng.
Em nằm nghe tiếng mõ,
Rồi chim kêu trong rừng.
Em mơ, em yêu đời
Mơ nhiều... Viết thế thôi
Kẻo ai mà xem thấy,
Nhìn em đến nực cườị
Em chưa tỉnh giấc nồng,
Mây núi đã pha hồng.
Thầy me em sắp sửa
Vàng hương vào chùa trong.
Đường mây đá cheo veo,
Hoa đỏ, tím, vàng leo
Vì thương me quá mệt,
Săn sóc chàng đi theọ
Mẹ bảo :"Đường còn lâu
Cứ vừa đi ta cầu
Quan- thế- âm Bồ-tát
Là tha hồ đi maụ"
Em ư? Em không cầu,
Đường vẫn thấy đi maụ
Chàng cũng cho như thế.
(Ra ta hợp tâm đầu)

Khi qua chùa Giải Oan
Trông thấy bức tường ngang,
Chàng đưa tay lẹ bút
Thảo bài thơ liên hoàn.
Tấm tắc thầy khen hay
Chữ đẹp như rồng baỵ
(Bài thơ này em nhớ
Nên chả chép vào đây)
Ôi! Chùa trong đây rồi!
Động thẳm bóng xanh ngờị
Gấm thêu trần thạch nhũ,
Ngọc nhuốm hương trầm rơi
Mẹ vui mừng hả hê:
"Tặc! con đường mà ghê!"
Thầy kêu mau lên nhé,
Chiều hôm nay ta về.
Em nghe bỗng rụng rời!
Nhìn ai luống nghẹn lời!
Giờ vui đời có vậy,
Thoáng ngày vui qua rồi!
Làn gió thổi hây hâỵ
Em nghe tà áo bay,
Em tìm hơi chàng thở!
Chàng ôi, chàng có hay?
Đường đây kia lên giời
Ta bước tựa vai cười,
Yêu nhau, yêu nhau mãi!
Đi, ta đi, chàng ôi!
Ngun ngút khói hương vàng,
Say trong giấc mơ màng,
Em cầu xin Giời Phật
Sao cho em lấy chàng.
Nguyễn Nhược Pháp

56. CHÚC TẾT

Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau,

Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.

Phen này ông quyết đi buôn cối,

Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.

Lẳng lặng mà nghe nó chúc giầu,

Trăm nghìn vạn mớ để vào đâu ?

Phen này, chắc hẳn gà ăn bạc,

Đồng rụng đồng rơi lọ phải cầu.

III

Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang,

Đứa thì mua tước đứa mua quan.

Phen này ông quyết đi buôn lọng,

Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.

Lẳng lặng mà nghe nó chúc con,

Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.

Phố phường chật hẹp người đông đúc,

Bồng bế nhau lên nó ở non.

Trần Kế Xương

57. TƯƠNG TƯ CHIỀU

Bữa nay lạnh, mặt trời đi ngủ sớm,

Anh nhớ em, em hỡi! Anh nhớ em.

Không gì buồn bằng những buổi chiều êm,

Mà ánh sáng đều hòa cùng bóng tối.

Gió lưót thướt kéo mình qua cỏ rối,

Vài miếng đêm u uất lẩn trong cành,

Mây theo chim về dãy núi xa xanh,

Từng đàn lớp nhịp nhàng và lặng lẽ.

Không gian xám, tưởng sắp tan thành lệ,

Thôi hết rồi! Còn chi nữa đâu em,

Thôi hết rồi! Gió gác với trăng thềm,

Với sương lá rụng trên đầu gần gũi.

Thôi đã hết hờn ghen và giận dỗi,

(Được giận hờn nhau, sung sướng bao nhiêu!)

Anh một mình nghe tất cả buổi chiều,

Vào chậm chậm ở trong hồn hiu quạnh.

Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh.

Anh nhớ em, anh nhớ lắm! Em ơi!

Anh nhớ em của ngày tháng xa khơi,

Nhớ đôi môi đang cười ở phương trời,

Nhớ đôi mắt đang nhìn anh đăm đắm.

Xuân Diệu

58. QUÊ HƯƠNG

Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới
Nước bao vây cách biển nữa ngày sông
Khi trời trong gió nhẹ sớm mai hồng
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá
Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang
Mảnh thuyền to như mảnh hồn làng
Rướn thân trằng bao la thâu góp gió.
Ngày hôm sau ồn ào trên bến đỗ
Khắp dân làng tấp nập đón ghe về
Nhờ ơn trời , biển lặng cá đầy ghe
Những con cá tươi non thân bạc trắng
Dân chài lưới làng da ngăm rám nắng
Khắp thân người nồng thở vị xa xăm
Chiếc thuyền im bến mõi trở về nằm
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.
Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ
Màu nước xanh, cá bạc chiếc buồm vôi
Thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi
Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá

Tế Hanh

59. ÁO LỤA HÀ ĐÔNG

Nắng Sài gòn anh đi mà chợt mát
Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông
Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng
Thơ của anh vẫn còn nguyên lụa trắng
Anh vẫn nhớ em ngồi đây tóc ngắn
Mà mua thu dài lắm ở chung quanh
Linh hồn anh vội vã vẽ chân dung
Bay vội vã vào trong hồn mở cửa
Gặp một bữa, anh đã mừng một bữa
Gặp hai hôm thành nhị hỹ của tâm hồn
Thơ học trò anh chất lại thành non
và đôi mắt ngất ngây thành chất rượu
Em không nói đã nghe từng gia điệu
Em chưa nhìn mà đã rộng trời xanh
Anh trông lên bằng đôi mắt chung tình
với tay trắng, em vào thơ diễm tuyệt
Em chợt đến, chợt đi, anh vẫn biết
Trời chợt mưa, chợt nắng, chẳng vì đâu
Nhưng sao đi mà không bảo gì nhau
Để anh gọi, tiếng thơ buồn vọng lại
Để anh giận, mắt anh nhìn vụng dại
Giận thơ anh đã nói chẳng nên lời
Em đi rồi, sám hối chạy trên môi
Những tháng ngày trên vai buồn bỗng nặng
Em ở đâu, hỡi mùa thu tóc ngắn
Giữ hộ anh màu áo lụa Hà Đông
Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng
Giữ hộ anh bài thơ tình lụa trắng
Nguyên Sa

6. Thơ Tự Do

60. LỜI VỀ
          Thuở trước quê em ở Bắc
          Vô Nam từ độ lên mười
          Mây trắng ngày xanh xa tắp
          Thương quê em buồn khôn nguôi
          Mái tóc dừa xanh Thủ đức
          Ngọt ngào thay trái sầu riêng
          Gió bãi phù sa Bến lức
          Nay thuần sữa mẹ linh thiêng
          Em dẫu chỉ là em gái
          Quê xing soi bóng xinh lành
          Theo mẹ, băng chừng quan tái
          Bao giờ quên lũy tre xanh?
          Anh nhé giùm em nhắn với
          Nhớ quê em ngại thăm quê
          Lửa phuợng, trời duyên Khánh hội
          Bạc liêu dễ ở khó về
          Vó ngựa từ ngày vỗ xuống Nam
          Truông mòn đưa lối Hải vân san
          Áo nâu phai nhạt mầu cây cỏ
          Lá rụng hoa rơi đất nước Chàm
                    Hồ Dzếnh

61. NGỦ VỚI TRĂNG

Ta không nhấp rượu
Mà lòng ta say

Vì lòng nao nức muốn
          Ghì lấy đám mây bay
          Té ra ta vốn làm thi sĩ
          Khát khao trăng gió mà không hay!

          Ta đi bắt nắng ngừng, nắng reo, nắng cháy
          Trên sóng cành, sóng áo cô gì mà đỏ hây hây
          Ta rình nghe niềm ý bâng khuâng trong gió lảng
          Với là hơi thở nồng nàn của tuổi thơ ngây
          Gió nâng khúc hát lên cao vút
          Vần thơ uốn éo lách rừng mây
          Ta hiểu ra rồi trong một phút
          Lời tình chới với giữa sương bay

Lời tình chơi vơi giữa sương bay
Tiếng vàng rơi xuống giếng
Trăng vàng ôm bờ ao
Gió vàng đang xao xuyến
Áo vàng bởi chị chưa chồng đã mặc đi đêm
Theo tôi đến suối xa miền
Cởi thơ, cởi mộng, cởi niềm yêu thương
Mây trôi lơ lửng trên giòng nước
Đôi tay vốc uống quên lạnh lùng
Ngả nghiêng đồi cao bọc trăng ngủ
Đầy mình lốm đốm những hào quang.
Hàn Mặc Tử

62. NHÀ EM

Cựu kim sơn chập chờn sương nũng nịu

Biển lẳng lơ như màu mắt em yêu

Đồi e ấp gió chiều hôn nắng sớm

Đường vòng tay quấn quýt khách lãng du

Lối em về tít trên đỉnh gió

Xe lòng vòng ngõ xuống ngã lên

Nhà giăng xa cái xanh cái dỏ

Dưới chân em mây trắng bồng bềnh

Bên kia nhà em

Biển với trời không rời xa nữa

Ôm riét nhau đồng hoá một màu xanh

Để từ đó đêm đêm và hằng bữa

Nỗi thương quê được xoa dịu dỗ dành

Rồi thôi em nhé ...

Bye bye Golden Gate diễm kiều

Vô duyên, vào Broadway buổi sáng

Phấn hương tàn nên chỉ thấy cô liêu

Phương Hà

63. XUÂN VỀ

Năm vừa rồi

          Chàng cùng tôi
          Nơi vùng giáp Mộ,
          Trong gian nhà cò
          Tôi quay tơ
          Chàng ngâm thơ.
          Vườn sau oanh giục giã.
          Nhìn ra hoa đào nở,
          Dừng tay tôi kêu chàng,
          "Này này, bạn! Xuân sang."
          Chàng nhìn xuân mặt hớn hở
          Tôi nhìn chàng lòng vồn vã...
          Rồi ngày lại ngày
          Sắc màu : phai
          Lá cành : rụng
          Ba gian : trống
          Xuân đi
          Chàng cũng đi
          Năm nay xuân trở lại
          Người xưa không thấy tới
                   Lưu Trọng Lư

64. PARIS CÓ GÌ LẠ KHÔNG EM?

Paris có gì lạ không em?
Mai anh về em có còn ngoan
Mùa xuân hoa lá vương đầy ngõ
Em có tìm anh trong cánh chim

Paris có gì lạ không em?
Mai anh về giữa bến sông Seine
Anh về giữa một giòng sông trắng
Là áo sương mù hay áo em?
Em có đứng ở bên bờ sông?
Làm ơn che khuất nửa vừng trăng
Anh về có nương theo giòng nước
Anh sẽ tìm em trong bóng trăng
Anh sẽ thở trong hơi sương khuya
Mỗi lần tan một chút sương sa
Bao giờ sáng một trời sao sáng
Là mắt em nhìn trong gió đưa ...
Anh sẽ cầm lấy đôi bàn tay
Tóc em anh sẽ gọi là mây
Ngày sau hai đứa mình xa cách
Anh vẫn được nhìn mây trắng bay
Anh sẽ chép thơ trên thời gian
Lời thơ toàn những chuyện hờn ghen
Vì em hay một vừng trăng sáng
Đã đắm trong lòng cặp mắt em?
Anh sẽ đàn những phím tơ trùng
Anh đàn mà chả có thanh âm
Chỉ nghe gió thoảng niềm thương nhớ
Để lúc xa vời đỡ nhớ nhung
Paris có gì lạ không em?
Mai anh về mắt vẫn lánh đen
Vẫn hỏi lòng mình là hương cốm
Chả biết tay ai làm lá sen?...

Nguyên Sa

65. TUỔi MƯỜI BA
Trời hôm nay mưa nhiều hay rất nắng?
Mưa tôi chả về bong bóng vỡ đầy tay
Trời nắng ngạt ngào... tôi ở lại đây
Như một buổi hiên nhà nàng dịu sáng
Trời hôm ấy mười lăm hay mười tám?
Tuổi của nàng tôi nhớ chỉ mười ba
Tôi phải van lơn ngoan nhé, đừng ngờ....
Tôi phải dỗ như là...tôi đã nhớn
Tôi phải đợi như là tôi đã hẹn
Phải thẹn thò như sắp cưới hay vừa sêu
Phải nói vơ vào rất vội: người yêu
Nếu ai có hỏi thầm: ai thế?
Tôi nói lâu rồi... nhưng ngập ngừng khe khẽ
Để giận hờn chim bướm chả dùm tôi
Nhưng rồi lòng an ủi "nắng chưa phai
Tình chưa cũ vì tình chưa mới ..."
Má vẫn đỏ, đỏ một màu con gái
Với những lời hiền dịu tuy chua ngoa
Lòng vẫn ngỡ ngàng: tóc ướp bằng thơ
Sao hương sắc lên mắt mình tình tứ?...
Và đôi mắt nhìn tôi ngập ngừng chim sẻ
Đôi mắt nhìn trời nhè nhẹ mây nghiêng
Tôi biết nói gì? Cả trăm phút đều thiêng
Hay muốn nói nhưng lòng mình ngường ngượng
Chân díu bước và mắt nhìn vương vướng
Nàng đến gần tôi chỉ dám... quay đi,
Cả những giờ bên lớp học, trường thi
Tà áo khuất thì thầm: "chưa phải lúc..."
Áo nàng vàng tôi về yêu hoa cúc
Áo nàng xanh tôi mến lá sân trường.
Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương
Tôi thay mực cho vừa màu áo tím....
Chả có gì...sao lòng mình cũng thẹn
Đến ngượng ngùng bỡ ngỡ: hay là ai?.....
Trăm bức thư lót giấy kẻ giòng đôi
Mà nét chữ còn run (dù rất nhẹ)
Tôi đã viết hay chỉ thầm âu yếm kể
Tôi đã nhìn hay lặng lẽ say sưa?
Nên đêm vui sao cũng chớm buồn thưa
Và lo sợ khi lòng mừng quá đỗi ....
Rồi trách móc: trời không gần cho tay với
Và cả nàng hư quá, sao mà kiêu ...
Nên đến trăm lần: "nhất định mình chưa yêu ..."
Hôm nay nữa ...
Nhưng lòng mình sao lạ quá ...
Nguyên Sa
66. BÀI HÁT CỬU LONG

Có gì đâu em: có một đoàn người
Có một đoàn người góp sức góp vai
Cùng rủ nhau về góp một thành hai
Những bước chân góp đi làm đến!
Họ không dại khờ: góp trăng làm nến!
Chỉ những miệng cười góp lạ thành quen
Góp những giọng hò làm trống ngũ liên
Góp những bàn tay dựng thành đại hội
Cánh tay chắp cánh tay cho dài thêm nửa với
Gạo quanh nồi góp lại bữa cơm chung
Họ cùng đi cùng góp tháng, góp năm...
Để sáng ngày mai làm sông làm biển.
Có gì đâu, có một đoàn người
Bên bờ Cửu Long gõ nhịp
Cả dòng sông gõ nhịp vịn bờ sông
Họ rủ nhau về sương gió vui chung
Dù có phút nước mắt chạy quanh
Hay miệng cười hớn hở
Vẫn bát gạo Hậu Giang, vẫn nụ cười huynh đê.
Mắt nghẹn ngào sáng tỏ nắng phương Nam
Màu nắng vàng không màu nhiệm hào quang
Nhưng dù má bừng lửa cháy
Trán đổ mồ hôi
Họ cùng không đóng cửa mừng vui
Những bàn tay ngượng ngập díu môi cười
Không phải khóc
Một đời người tầm gửi
Nhớ không em?
Nhớ không em
Họ gặp nhau
Chờ nhau
Đón nhau
Như sông Cửu Long
Về lòng biển cả
Hội lòng người như nước nguồn xối xa?
Mưa trường thiên chảy ứ vào trào thơ
Mưa đời người trôi cả nghĩa vu vơ
Để lòng chúng mình
Và mạch máu Đồng Nai
Đập cùng một nhịp
Anh biết rằng:
Có người khóc vì mừng vui ước hẹn
Có người cười vì tủi cực phôi pha
Anh biết nói làm sao
Nhưng chắc chắn ngàn thu ly rượu quan hà
Sẽ phải chua men vì thiếu người sưởi lạnh
Anh biết nói làm sao
Khi họ gặp nhau (anh đã bảo em)
Như sông Cửu Long
Về lòng biển cả
Vẫn tiếng sóng về nước chảy triền miên
Vẫn Cửu Long giang mở chín lần cửa rộng
Dòng sông dài dữ dội bản trường ca...
Phải, dòng sông dài dữ dội bản trường ca
Nên sông đã về làm tràn đầy mắt biển
Sông đã về rửa trắng lòng anh
Đợi từ chín kiếp giao thừa
Đến sáng hôm nay mới được hát giữa dòng sông
Đến sáng hôm nay mới được hát giữa mùng một Tết...
Nguyên Sa
67. BÂY GIỜ
Thế kỷ chúng tôi chót buồn trong mắt
Dăm bảy nụ cười không đủ xóa ưu tư
Tay quờ quạng cầm tay vài tiếng hát
Lúc xòa ra chẳng có một âm thừa
Cửa địa ngục ở hai bên lồng ngực
Phải vác theo trăm tuổi đường dài
Nên có gửi cho ai vài giọng nói
Cũng nghe buồn da diết chạy trên môi
Hai mắt rỗng phải che bằng khói thuốc
Chúng tôi nằm run sợ cả chiêm bao
Mỗi buổi sáng mặt trời làm sấm sét
Nên nhìn đêm mở cửa chẳng đi vào
Năm ngón tay có bốn mùa trái đất
Chúng tôi cầm rơi mất một mùa xuân
Có cất tiếng đòi to . Tiếng đòi rơi rụng
Những âm thanh làm sẹo ở trong hồn
Chúng tôi trót ngẩng đầu nhìn trước mặt
Trán mênh mông va chạm cửa chân trời
Ngoảnh mặt lại đột nhiên thơ mầu nhiệm
Tiếng hát buồn đè xuống nặng đôi vai .
Nguyên Sa

68. CẦN THIẾT
Không có anh lấy ai đưa em đi học về ?
Lấy ai viết thư cho em mang vào lớp học?
Ai lau mắt cho em ngồi khóc?
Ai đưa em đi chơi trong chiều mưa ?
Những lúc em cười trong đêm khuya,
Lấy ai nhìn những đường răng em trắng?
Đôi mắt sáng là hành tinh lóng lánh
Lúc sương mù ai thở để sương tan
Ai cầm tay cho đỏ má hồng em
Ai thở nhẹ cho mây vào trong tóc ...
Không có anh nhỡ một mai em khóc
Ánh thu buồn trong mắt sẽ hao đi
Tóc sẽ dài thêm mớ tóc buồn thơ
Không có anh thì ai ve vuốt?
Không có anh lấy ai cười trong mắt
Ai ngồi nghe em nói chuyện thu phong
Ai cầm tay mà dắt mùa xuân
Nghe đường máu run từng cành lộc biếc?
Không có anh nhỡ ngày mai em chết
Thượng đế hỏi anh sao tóc em buồn
Sao tay gầy sao đôi mắt héo hon
Anh sẽ phải cúi đầu đi vào địa ngục ...
Nguyên Sa

69. SÁM HỐI
Khi nắng mở cửa một bầu trời nạm bạc, anh sẽ trở về trên con đường không có mùi cỏ ải mà chỉ có nắng vàng hanh.
Anh sẽ trở lại bên em - mà cúi đầu - mà quì gối - mà nghe rụng trong lòng ánh sáng hành tinh.
Anh sẽ quỳ gối bên em nhưng không dám nói chuyện trần gian.
Anh không dám kể lể dài dòng như một người giang hồ nói với người giang hồ về những chuyện quê hương.
Anh chỉ dám dâng em chút ít đớn đau với nỗi niềm sám hối.
Nỗi niềm của một kiếp người đã nhiều tháng ngày ngồi trong ngõ tối.
Anh đã ngồi im khôngnói: anh chỉ còn là gã kép già quanh năm khát nước vì suốt cả đời người hò hét một bản sàng sê.
Suốt cả đời người anh đã chờ đợi tin yêu: lửa đến từ những cửa ngõ cuộc đời đã đốt cháy mười đầu ngón tay bằng những khối nhựa đường nóng bỏng.
Từng hy vọng đã bay theo từng hy vọng. Không biết có phải vì nhát cuốc tháng ngày đã phạt cỏ đùa chơi ?
Nên anh đã ngồi im. Phải, anh đã ngồi im để nghe những nụ cười thông phong vỡ rạn trong lòng anh.
Anh không dám nhắc đến cuộc đời xa cũ. E sợ rằng lời lẽ chua cay sẽ biến thành bốn con ngựa già kéo linh hồn anh chạy về bốn phía chân trời trong những ngày giá lạnh.
Anh cũng không dám khóc. Nước mắt em ơi, đã đóng đinh vào lòng bàn tay anh và linh hồn rớm máu...
Anh chỉ ngồi nhìn sao khuya rung động. Nghe bờ môi tát cạn nhưng hơi thở yếu dần.
Anh chỉ dám nghĩ rằng: sao bao nhiêu năm tháng qua không từ bỏ cuộc đời đi làm hoà thượng. Ðể những ngày tu đắc đạo sẽ làm búa sẻ rừng, làm sông chở gỗ. Củi đem về chất ở sân chùa mà làm lễ hoả thiêu.
Sao lại sống để buồn nôn khi nhìn cuộc đời mặc cả tình yêu.
Để cả ngày mai khi hai tay buông xuôi còn phảng phất u buồn trên mi mắt...
Nguyên Sa

Sách tham khảo

1) Việt Nam Văn Học Sử Yếu, Duơng Quảng Hàm.

2) Quốc Văn Trích Diễm, Duơng Quảng Hàm.

3) Việt Thi, Trần Trọng Kim.

Hoàng Văn Thành

Theo http://hoangvthanh.blogspot.com/

VĂN THƠ NHẠC

Thứ Tư, 1 tháng 3, 2017

Luật thơ

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Sợi thơ vút lên vỡ ráng chiều mộng mị

Báo cáo vi phạm