VĂN THƠ NHẠC: Vũ Thanh với hai bài hát đặc sắc về Hà Nội

Vũ Thanh với hai bài hát đặc sắc về Hà Nội

Viết về cùng một chủ đề, một vùng đất nào đó mà có được hơn một bài hát hay là rất khó, bởi chỉ viết được một bài mà thuyết phục, được người nghe chấp nhận đã là điều không dễ dàng.

Trong khi không ít nhạc sĩ sinh ra và lớn lên luôn gắn bó với Hà Nội mà vẫn chưa viết được một bài hát nào về xứ sở ngàn năm văn vật thì Vũ Thanh đã có tới hai bài đặc sắc, để bất cứ người yêu âm nhạc nào cũng không thể quên. Đó là Bài ca Hà Nội và Hà Nội mùa thu.

Bài thứ nhất ra đời giữa những năm tháng đế quốc Mỹ điên cuồng ném bom bắn phá Hà Nội, cả thủ đô hừng hực khí thế chiến đấu và chiến thắng. Giữa không khí ấy, hàng loạt bài hát đã ra đời nhưng Bài ca Hà Nội của Vũ Thanh đã vượt trội để sống mãi với thời gian: “Ta đi trên đường Hà Nội rực rỡ chiến công. Đường thênh thang Ba Đình lịch sử, đường tấp nập Hoàn Kiếm, Đồng Xuân, nghe náo nức trong lòng, Thủ đô ta sục sôi đánh Mỹ…”.

Bài hát nghe cứ cuồn cuộn trào dâng, vừa sục sôi, khẩn trương, lại có vẻ thanh thản đàng hoàng, quả là biểu hiện được cái thần thái của đất Thăng Long văn hiến- xứ sở hào hoa bước vào cụộc chiến đấu bất tử. Ngươì Hà Nội vốn dĩ luôn như vậy. Có thể rất vất vả gian truân, có thể kề bên và sẵn sàng lao vào cái chết để dành chiến thắng bất cứ lúc nào, nhưng lại luôn nhẹ nhàng, ung dung, thanh thản. Hãy nghe kỹ từ bắt đầu rồi đổ về cái nốt nhạc ứng với tiếng nức trong đoạn mở đầu bài hát vừa dẫn ở trên, ta sẽ cảm nhận rõ điều đó. Đặc biệt ở đoạn 2: “Ơi cô gái! Súng trên vai sao vuông đầu mũ. Em đi về đâu mà mắt em tươi sáng. Em đi về đâu mà chân bước hiên ngang. Những hôm miệt mài trên bãi tập, chiến công này hẳn có tay em…”.

Ai đã từng sống những ngày tháng 1966,1967 ở Hà Nội mới càng thấy hết vẻ đẹp và giá trị của bài hát xuất sắc này. Khi mà giai điệu của bài hát trên vẫn đang còn âm vang trong lòng người nghe bởi những kỷ niệm của Thủ đô anh hùng vẫn chưa lùi xa vào dĩ vãng thì năm 1981, người ta lại nghe được một bài ca đầy sức quyến rũ về chính mảnh đất ấy. Đó là bài Hà Nội mùa thu.

Từng đã có vô vàn thơ văn, nhạc, họạ nói về mùa thu. Và cũng không hiếm bài hát viết về muà thu Hà Nội. Dễ hiểu bởi mùa thu chứng kiến hai sự kiện lịch sử của Hà Nội: Cách mạng tháng 8/1945 và tháng 10/1954 tiếp quản Thủ đô. Đến hôm nay, Hà Nội mùa thu của Vũ Thanh đã đọng lại trong trái tim người nghe, bền vững và mãnh liệt, dai dẳng và tha thiết. Mùa thu Hà Nội trong bài hát này vừa cụ thể lại vừa vĩnh hằng, vừa lịch sử lại vừa hiện đại, lấp lánh tương lai. Mùa thu ngày hôm nay trong cảm nhận của đôi lứa (dưới hình thức một bài ca) không còn khói lửa đạm bom của ngày hôm qua mà lắng đọng suy tư, thanh bình, bâng khuâng, xao xuyến: “Anh nghe chăng! Trong lắng sâu nơi hồng trái tim mình. Hà nội mùa thu, ôi xao xuyến trong lòng ta! Như bâng khuâng, nghe gió đưa vang vọng giữa Ba Đình…”

Hà Nội mùa thu đích thực là một bản tình ca ở sự chân thành, sâu sắc, ở cái không khí của bài hát, cái giai điệu toát lên vị ngọt ngào, vẻ dìu dặt, mê say chỉ có trong tình yêu. Còn ai đó muốn chờ đợi cái cụ thể cuả tình yêu thì đây: “Em bên anh, ta bước đi nghe lòng nghĩ suy gì”. Chỉ có điều đôi lứa này đã suy nghĩ đến những điều không vụn vặt, tầm thường, riêng tư mà nghĩ đến những điều lớn lao hơn, liên quan đến nhiều người, đến cuộc đời mà từ đó mới có họ. Đó cũng chính là đặc điểm cuả những bản tình ca sang trọng, cao đẹp chỉ có trong kho tàng âm nhạc truyền thống và ca khúc cách mạng.

Chỉ với hai bài hát đặc sắc về Hà Nội- một bài về chiến tranh, một bài về hoà bình, với hai dáng dấp đặc biệt rõ nét nhưng lại nằm trong sự nhất quán về vẻ hào hoa, văn hiến cuả Thủ đô, Vũ Thanh cũng là một trong những nhạc sĩ được công chúng ái mộ. Nhưng không phải chỉ đến khi có Bài ca Hà Nôị, ông mới được công chúng biết tới mà trứơc đó một năm, năm 1965, ông đã nổi tiếng với bài Lời anh vọng mãi ngàn năm ca ngợi cái chết hoá thành bất tử cuả người thợ điện yêu nước Nguyễn Văn Trỗi. Ngoài ra, Vũ Thanh còn có nhiều bài hát hay khác được công chúng ưa thích: Cá lội đồng xanh, Rừng chiều, Vũng Tàu biển hát, Đêm trăng Chư Prông, Cảm xúc trên đường PhNôm Pênh, Đỉnh gió Na Dương…

Vũ Thanh không phải là nhạc sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, nhưng ông đã có một bài để đời mà các “em nhỏ” hôm nay đã có chồng có vợ đều đã thuộc lòng: Em đi trong tươi xanh (Em đi trong tươi xanh, chim hòa bình tung cánh, mênh mang một bầu trời, ánh cờ sao lấp lánh…). Ngôn ngữ âm nhạc trong những bài hát của Vũ Thanh được tìm tòi công phu, giàu màu sắc và phong phú về bút pháp. Mỗi bài một vẻ riêng biệt, không lặp lại, tuy nhất quán trong một phong cách: âm nhạc sang trọng, chải chuốt, giàu hình tượng, dễ thuộc, dễ hát nhưng không dễ dãi, đơn giản. Khi cần dân gian thì rất dân gian (như Cá lội đồng xanh), khi lại mang đậm phong cách nhạc thính phòng (như Lời anh vọng mãi ngàn năm, Bài ca Hà Nội). Lúc cần sự trẻ trung thì sẽ pha hơi hướng nhạc nhẹ (như Vũng tàu biẻn hát, Rùng chiều)… Từng là diễn viên hát rồi đi học sáng tác ở nhạc viện,Vũ Thanh xử lý ca khúc rất thuận tiện cho ca sĩ thể hiện tác phẩm.

Vũ Thanh là một trường hợp có nhiều điểm khác với nhiều nhạc sĩ khác. Ông thuộc hàng nổi tiếng nhưng rất ít khi lên báo, truyền hình, nếu không nói là chưa bao giờ. Ai đó chỉ nhìn cái “vỏ” bên ngoài thì khó nghĩ ông là nhạc sĩ, lại sáng tác rất hay: Phong cách luôn xuề xoà đến mức đại khái, ăn mặc đơn giản đến mức xuềnh xoàng, đầu tóc luôn phát quang, mùa rét có khi còn chụp chiếc mũ nồi hoặc mũ vải mềm kiểu bộ đội. Dáng điệu lúc nào cũng tất bật kèm lối nói nhanh với tốc độ alleretto. Nhưng tiếp xúc với ông chẳng ai có thể giận hoặc bực mình ghét bỏ, dẫu có bị ông không ủng hộ điều gì. Ấy là nhờ ở cái nụ cười hết cỡ, xởi lởi và những câu đùa tếu táo, bông phèng, chỉ cốt cho vui chứ chẳng bao giờ có ý châm chọc, gây hại cho ai.

Gần trọn cả đời công cán, ông là cán bộ rồi làm phó phòng Biên tập Âm nhạc ở Đài phát thanh Tiếng nói Việt Nam cho đến lúc về hưu. Công việc cuả ông thường xuyên phải duyệt các chương trình âm nhạc phát sóng, trong đó có việc ký cho thu thanh những sáng tác mới. Những thập kỷ 70 -80 của thế kỷ trước chưa có nhiều chương trình ca nhạc trên truyền hình, băng đĩa nhạc cũng chưa có nhiều như ngày nay. Cũng vì vậy mà các nhạc sĩ lúc ấy thường hay gửi bài đến Ban Âm nhạc đài TNVN với mong muốn được thu, phát trên đài. Là một phó ban có quyền chấp nhận hay từ chối, nhưng Vũ Thanh không khủng khỉnh, tỏ vẻ lạnh lùng “cửa quyền” như một vài người có quyền khác. Ngược lại, ông luôn chân thành với mọi tác giả. Dùng bài hay không, nói rõ lý do chứ không miệng hứa hão nhưng tay lại vứt bài vào sọt rác.

Một nét riêng vốn có của Vũ Thanh là chẳng bao giờ uống nổi một giọt rượu bia. Vào bữa, dẫu có vui, long trọng hoặc thân tình đến đâu, ông cũng luôn xin phép được ăn cơm ngay. Trong khi mọi người nâng lên đặt xuống, ông đã ăn vèo vèo hai ba lưng cơm trong vòng mươi phút rồi buông đũa tìm chỗ có giường lăn ra… kềnh! Ông hồn nhiên một cách ngây thơ đáng yêu, đến mức ngay cả trẻ con cũng chỉ đến thế. Tôi có vài lần cùng ông đi sáng tác theo lời mời của một số địa phương.

Thường thì ở đâu cũng chiêu đãi rất thịnh soạn, ăn uống luôn thừa mứa. Một lần mâm cơm có 6 ngươì, trong nhiều món ăn, có 6 quả trứng vịt lộn. Ai cũng hiểu là mỗi người dùng 1 quả. Nhưng ông cứ tự nhiên dùng… 2, nghĩa là sẽ có một người phaỉ ngậm ngùi, bâng khuâng nhìn vỏ. Người ấy đương nhiên là tôi vì những lúc như thế, tôi luôn ít tuổi nhất trong mâm (khi ấy). Đến phần “đét-xe” cũng vậy, có 6 quả quit, một mình ông lại xơi…3! Tất nhiên như đã nói, có rất nhiều sơn hào hải vị khác ông lại chẳng một lần động đũa.

Người nhạc sĩ tài năng sống những năm tháng cuối đời khá tội nghiệp. Hết bệnh dạ dày lại đến bệnh gan hành hạ ông- mà như đã nói, ông chẳng bao giờ rượu bia để mắc hai bệnh trên. Một lần chảy máu dạ dày tưởng chết. Qua khỏi, để rồi mấy năm sau qua đời bởi bệnh xơ gan. Ông về cõi vĩnh hằng khi vừa nghỉ hưu chưa đựợc bao lâu, khi còn đầy ắp những dự định sáng tác.

Không thích xuất hiện trên các phương tiện truyền thông cũng như chốn đông người, không bao giờ tự nói về mình, chẳng nghĩ tới việc chụp ảnh để làm gì cho nên, nếu bạn đọc bài viết này mà không được xem ảnh hoặc ảnh xa xưa rất mờ của Vũ Thanh thì âu cũng là chuyện dễ hiểu. Và xin bạn đọc thông cảm, đành chấp nhận cho vậy.