Văn học miền Nam
trước 1975 - Quen và lạ
Nhiều hiện tượng văn học miền Nam trước 1975 thực ra đã đến với
độc giả miền Bắc từ rất sớm, bằng những cách thức và con đường khác nhau…
Cùng với lĩnh vực nghiên cứu – phê bình, sự trở lại của
văn học đô thị miền Nam giai đoạn 1954 – 1975 ở lĩnh vực xuất bản trong những
năm gần đây là một tất yếu sau gần nửa thế kỷ đất nước thống nhất. Những cái
tên như: Bùi Giáng, Bình Nguyên Lộc, Nguyên Sa, Mai Thảo, Dương Nghiễm Mậu,
Trang Thế Hy, Sơn Nam, Tô Thùy Yên, Thanh Tâm Tuyền, Du Tử Lê, Võ Phiến, Nguyễn
Thị NgH, Nguyễn Thị Thụy Vũ… và gần đây nhất là trường hợp Nguyễn Thị Hoàng
đã/đang dần trở nên quen thuộc hơn với độc giả ở những không gian tiếp nhận
khác, nhờ sự tái xuất bản và xuất hiện của các tác phẩm, cũng như sự đề cập hoặc
gợi nhắc ở nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về bộ phận văn học này, trong
đó có cả những công trình văn học sử. Đây là một tín hiệu tích cực và đáng mừng,
bởi nó dự báo một tương lai không xa, bức tranh văn học Việt Nam thế kỷ XX, nhờ
thế, sẽ trở nên đa dạng, đủ đầy hơn trong một tinh thần học thuật, sáng tạo thuần
khiết và mong muốn hướng tới một nền văn chương đa dạng, giàu giá trị nhân văn,
nhân bản và dân chủ của dân tộc.
Nhà văn Dương Nghiễm Mậu có nhiều tác
phẩm được tái bảnTheo TS Mai Anh Tuấn, việc đọc, thẩm định tác phẩm của nhiều
gương mặt quan trọng làm nên diện mạo văn học đô thị miền Nam trong vòng 20 năm
qua như: Bùi Giáng, Bình Nguyên Lộc, Nguyên Sa, Dương Nghiễm Mậu, Sơn Nam,
Trang Thế Hy, Tràng Thiên, Trần Thị NgH, Nguyễn Thị Thụy Vũ… đang dần đi vào
bài bản, trong đó các công bố chính thức dưới dạng chuyên khảo hay tiểu luận của
Trần Hoài Anh, Huỳnh Như Phương, Nguyễn Mạnh Tiến, Đỗ Lai Thúy, Nguyễn Thị Việt
Nga, Nguyễn Bá Thành… đóng vai trò như là chỉ dẫn bước đầu. Bên cạnh đó, sự
xuất hiện một khối lượng phong phú báo chí văn chương miền Nam và các tác phẩm
khảo cứu, dịch thuật của Nguyễn Hiến Lê, Phạm Thế Ngũ, Thanh Lãng, Nguyễn Văn
Trung, Vũ Đình Lưu, Trần Thái Đỉnh, Nguyễn Duy Cần, Phan Khoang, Kim
Định, Nguyễn Thế Anh, Tạ Chí Đại Trường… cũng là tín hiệu khả quan về một tương
lai đủ đầy của bức tranh văn học Việt Nam thế kỷ XX đặt trong tổng thể văn hóa
và giá trị dân tộc hài hòa. Tuy nhiên, thực tế và những động thái tái dựng văn
học đô thị miền Nam như trên chưa thể coi là đầy đủ và có tính hệ thống, đòi hỏi
tiếp tục cần có nhiều tiếng nói cộng hưởng cùng nghiên cứu dài hơi,
quy mô, bài bản hơn…
Bộ tiểu thuyết 5 cuốn của nhà văn Nguyễn Thị Hoàng vừa được phát hành.Là một trong những người quan tâm và sớm có nghiên cứu về văn
học miền Nam 1954 – 1975 từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, nhà
phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên cho rằng: việc tái phục dựng, trở lại của văn
học miền Nam 1954 – 1975 là một tất yếu khách quan, đáp ứng đòi hỏi của khoa học
và cả câu chuyện của lương tâm, đạo đức, bất chấp rào cản và ngăn trở của định
kiến xã hội. Trên thực tế, cách nhìn nhận, đánh giá về một số hiện tượng văn học
này gần đây đã trở nên rộng mở, khách quan hơn.
Đánh giá về một số hiện tượng văn học xuất hiện trong không
gian đô thị miền Nam nhìn từ tương quan xã hội, trong đó có nhà văn Nguyễn Thị
Hoàng và tiểu thuyết “Vòng tay học trò”, nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân gợi dẫn
khái niệm về “nền văn học tồn tại trong một xã hội dân sự” dựa trên tiêu
chí: sự gắn bó, tương tác công khai, tự nguyện giữa tác giả và độc giả, giữa
hoạt động sáng tạo và hoạt động tiếp nhận mà không chịu bất kỳ sự áp đặt hay mệnh
lệnh hành chính nào. Đối với các hiện tượng văn học miền Nam 1954 – 1975, ông
cho rằng cần có cái nhìn, cách đánh giá cởi mở hơn để bộ phận văn học này có thể
trở lại một cách bình thường trong tiếp nhận của công chúng.
PGS.TS La Khắc Hòa khẳng định: nhiệm vụ của các nhà xuất bản
là làm thế nào để đưa những tác phẩm/ hiện tượng văn học từng bị lãng quên trở lại
với độc giả; còn nhiệm vụ của giới nghiên cứu, phê bình là phải đánh giá đúng vị
trí của các hiện tượng văn học đó trong dòng chảy của lịch sử văn học. Ông cũng
cảnh báo về nguy cơ “ngôn ngữ thao túng ý thức”, dẫn tới những khuyết thiếu, thậm
chí cách hiểu sai lệch về các hiện tượng văn học từ chính cách gọi tên/ định
danh theo vùng miền hoặc theo ý thức hệ. Vì vậy, muốn viết đúng, viết đủ về văn
học sử, cần/ nên tìm cách phân chia văn học theo loại hình.
Trong quan sát rộng dài từ góc nhìn tiếp nhận, TS Trần Ngọc
Hiếu cho rằng: nhiều hiện tượng văn học miền Nam trước 1975 thực ra đã đến với
độc giả miền Bắc từ rất sớm, bằng những cách thức và con đường khác nhau.
Từ trường hợp Nguyễn Thị Hoàng, nhà phê bình Ngô Thảo khái
quát hành trình “trở về” của văn học miền Nam từ 1975 tới nay theo “quy luật
của lòng nhân ái”, ở đó thời gian đã đủ dài và chúng ta đã đủ bình tâm để hàn gắn
vết thương, những chia rẽ hay hiểu nhầm của quá khứ. Đối với văn chương hay
nhìn rộng hơn là với đời sống tinh thần xã hội, đó đều là việc đáng mừng.
Nhà văn Nguyễn Thị Hoàng chia sẻ, khi viết, bà luôn trong tâm
thế/tư thế “đứng riêng lẻ”, “không thuộc về ai hay về một phe phái nào” mà là ở
giữa “mênh mông trời đất”, với tất cả sự đơn độc cùng ước vọng xóa nhòa ranh giới
của những rào cản, sự bất thông, chia rẽ, hiểu lầm giữa con người với con người.
Chỉ có như vậy mới có thể tồn tại, vượt qua tất cả mọi ngăn chia, cách biệt, để
cùng nhau làm được một điều gì đó thật ý nghĩa cho cuộc đời, cho các thế hệ mai
sau. Việc chọn cách im lặng hay tiếp tục xuất hiện trong đời sống cũng như
trong sáng tác với bà, vì thế, hoàn toàn là lựa chọn cá nhân, là những trải
nghiệm cần thiết và quý giá với một người viết…
Trong một chia sẻ của mình về “Sự trở lại của những nhà văn nữ
vang bóng”, nhà thơ Từ Kế Tường từng khẳng định: “Dòng chảy văn học cũng
như con sông lớn có bản sắc vùng miền, mặn, ngọt của vị phù sa châu thổ nơi ấy.
Chúng đều có ngóc ngách và hứng chịu nắng mưa giông bão… để rồi đổ ra biển cả.
Một nền văn hóa giống như đại dương phải biết dung nạp, tổng hòa những đặc
trưng làm thành nguồn nước. Văn chương mang sắc thái riêng thì mới có màu sắc lấp
lánh. Vì vậy không lý gì chúng ta không hội nhập với chính chúng ta…”.
Khách quan mà nói, có thể thấy độ lùi thời gian đã khiến những
rào cản tâm thế và những cách ngăn của quá khứ với hiện tại dần được dỡ bỏ…
4/6/2021
4/6/2021
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét