Bóng không gian trong
tập thơ “Chấm hoa vàng”
TS. Hà Thiên Sơn và tập thơ Haiku "Chấm hoa vàng"
Không gian luôn được ngự trị bởi sự vật, đồ vật, cảnh vật,
con người tồn tại trong thế giới khách quan này. Và chính cái bóng của tất thảy
những sự vật, đồ vật, cảnh vật, con người ấy cũng choáng lấy một phần không
gian. Chính thể và cái bóng của chính nó, tuy hai mà một, tuy một mà hai, song
hành hiện hữu với từng niềm vui nỗi buồn mà nó đa mang.
Đảo xa
Thư em đến
lao xao nắng vàng
(bài số 12)
Bóng của nắng- bóng không gian chủ đạo trong bài thơ được
tác giả nhắc đến qua hai từ lao xao chứa đựng nhiều tình cảm.
Bóng nắng đang lao xao nhảy nhót trên sóng biển rì rào êm dịu
ngoài kia chính là hiện hình của niềm vui, niềm hạnh phúc của chàng lính hải
quân khi đọc được lá thư tay từ người thương nơi quê nhà. Bóng nắng hòa
với bóng của sóng biển như tình yêu đôi lứa được hòa vào nhau, được “gặp gỡ”
trong từng nét mực rưng rưng niềm thương nỗi nhớ. Bóng nắng nơi đảo
xa rồi sẽ theo làn gió biển bay về đất liền với cô gái đang ngày đêm ngóng
đợi về phía biển. Có phải sẽ như vậy chăng, sự kỳ diệu của tình yêu?
Câu hỏi ấy dành cho cả nhân loại tự cổ chí kim đã, đang và sẽ
đắm say với tình yêu bất diệt, cho từng cá nhân bạn đọc. Nhà thơ Hà Thiên Sơn
còn… bận chạy theo một bóng nắng khác để diễn đạt một khoảnh khắc
khác của cuộc sống:
Mùa xuân
nắng bừng lên
xốn xang thiếu phụ
(bài số 61).
Không như bài số 12, bóng nắng ở bài số 61 đã thôi
làm nhiệm vụ là cánh thư xanh cho tình yêu đôi lứa mà nó lại có tác dụng khơi
màu lên nhịp sống của sức trẻ, của thiếu phụ. Bừng lên trong xốn
xang là xúc cảm rất thật của người phụ nữ tuổi còn son sắc với tuổi trẻ, với
yêu đương mà tác giả mạnh dạn chia sẻ với người đọc. Không gì mà phải ngại ngùng
giấu diếm tâm sinh lý rất thật. Không gì mà phải chối từ sức hút của mùa xuân
đang réo rắt trong tâm hồn và thân xác. Cũng vẫn là bóng không gian chủ đạo của
bài thơ, bóng nắng ở đây đã châm ngòi, đã bóc lộ cho niềm khát khao sống,
khát khao yêu mãnh liệt đang ẩn mình trong cõi lòng thiếu phụ. Và
Haiku Việt đôi khi rất đời như thế.
Đường chiều
tuyết đang mùa
bờ vai em nhỏ
(bài số 149)
Bài thơ bắt đầu với hình ảnh đường chiều. Và nối liền
theo sau đó là chi tiết tuyết đang mùa. Bóng tuyết phủ dày
con đường chiều, phủ dày khung cảnh mà bài thơ vừa mở ra. Bất ngờ, tác giả
lo lắng cho nhân vật em. Nhân vật em đột nhiên xuất hiện. Và bài
thơ tưởng như đang nói về thiên nhiên lại hóa thành một bài thơ tình êm ngọt
pha chút sốt sắng âu lo. Dòng thơ cuối trong ba dòng của một bài Haiku chính là
có tác dụng như vậy. Nó đem đến cho người đọc cái ngỡ ngàng đầy thi tính, nhưng
cũng đầy logic sống động.Từ ngỡ ngàng, người đọc đi đến đồng cảm cùng nhân vật
với tâm sự lo lắng cho người yêu bé nhỏ.
Bóng tre
mục đồng ngủ
xanh màu thời gian
(bài số 4)
Tự ngàn xưa, tre xanh đã là một trong những biểu tượng đặc
trưng của văn hóa làng quê nước Việt, đặc biệt là vùng nông thôn Bắc bộ. Cùng với
dòng sông, giếng nước, cây đa, sân đình, nhắc đến tre là nhắc đến hình bóng quê
hương sâu nặng. Vượt thoát những cách thức xây dựng về hình ảnh cây tremột cách
quen thuộc, nhà thơ chụp lấy khoảnh khắc mục đồng ngủ dưới bóng
tre. Ngủ dưới bóng tre là ngủ dưới bóng của màu xanh quê hương, là ngủ
dưới màu thời gian xanh trong. Bóng tre không chỉ tô xanh
hình ảnh làng quê trong ký ức của mỗi con dân đất Việt mà còn tô xanh những giấc
mộng trẻ thơ về một tương lai rực rỡ hơn. Bóng tre vì thế mà có sức gợi mở ra một
chân trời của ngày mai, của hy vọng.
Trong tập Chấm hoa vàng, thơ Haiku của Hà Thiên Sơn
không chỉ dừng lại ở hy vọng mà có khi còn là kết quả viên mãn của hy vọng đã
trở thành hiện thực:
Bến Hải
cầu liền nhịp
đám cưới đi qua
(bài số 105)
Đám cưới đi qua là hạnh phúc đi qua, không cách ngăn,
không trắc trở. Niềm hoan hỉ riêng tư của lứa đôi cũng là niềm hoan hỉ chung của
dân tộc từ nay được sống trong hòa bình yên ấm. Cầu Hiền Lương từ nay liền
nhịp. Sông Bến Hải từ nay không còn là giới tuyến phi quân sự chia cắt hai miền
Nam Bắc ruột thịt. Từ nay không còn cảnh: “Cách một dòng sông mà đó
thương, đây nhớ/ Chung một nhịp cầu mà duyên nợ cách xa” (Rủ nhau đi cầu,
Nguyễn Dư, Tạp chí Sông Hương số 280 (T.6-12)). Bóng của cầu liền nhịp là
bóng của không gian, là bóng của hạnh phúc tròn đầy.
Cũng với tâm thế của một người viết trong độ lùi của chiến
tranh, ở một bài Haiku khác, nhà thơ Hà Thiên Sơn viết:
Mũ sắt
cỏ xuyên qua
chiến tranh lùi xa
(bài số 118)
Nhắc đến sự tàn khốc của cảnh bom rơi đạn lạc nhưng nhiều hơn
là nhắc đến sự hồi sinh của sự sống sau cuộc chiến, Hà Thiên Sơn đã dùng hình ảnh cỏ
xuyên qua mũ sắt. Một hình ảnh rất đắt và giàu tính nhân văn. Bóng cỏ nhỏ
vươn mình xuyên qua bóng mũ sắt- dấu tích của một thời binh lửa. Bóng không
gian tràn ngập trong ba dòng Haiku nhỏ bé, một không gian hồi sinh mới đang dần
hiện ra.
Nâng niu sự hồi sinh như nâng niu từng phút giây bất chợt ta
giác ngộ thấy chân trời nhiệm màu của triết lý nhân sinh:
Cây tùng
vị đạo sĩ
hai bóng lồng nhau
(bài số 57)
Bóng không gian trong bài Haiku này thật độc đáo. Nó mang
thánh phép của huyền bí và thâm nghiêm. Không chỉ đơn giản là bóng của bậc chân
tu đã hòa cùng với bóng của thiên nhiên mà xa hơn là cảnh giới của sự tu hành
đã đi đến thành tựu. Bằng việc phát hiện và dùng ngôn từ để ghi lại hình ảnh
giàu tính hình tượng đó, nhà thơ Hà Thiên Sơn đã ghi điểm cho thơ Haiku của
mình trong lòng độc giả.
Chia tay
tàu chuyển bánh
bóng người sân ga
(bài số 26).
Có ai đi qua dâu bể đời mình mà không một lần chứng kiến và
trải nghiệm sự chia ly. Và có ai khi chia ly mà không thổn thức trong lòng với
bao nỗi thương niềm cảm. Bóng người đổ xuống sân ga hay
chính bóng tâm hồn ta đang trĩu nặng bùi ngùi. Dù cho là bóng nào thì cái bóng ấy
cũng đang ám ảnh người đọc như cái cách mà chính nó đã từng ám ảnh tác giả, để
rồi, bằng chất liệu ngôn từ và thiên hướng thi ca của mình, tác giả bật lên những
dòng xúc cảm. Nhà văn, dịch giả, nhà nghiên cứu Nhật Chiêu từng nhận định, “thơ
Haiku nắm bắt một khoảnh khắc độc sáng nào đó trong cuộc đời từ linh cảm của
người thơ”. Hà Thiên Sơn đã kịp bắt lấy khoảnh khắc của chia ly mà hiện thân
là bóng người trên sân ga. Với bài thơ này, một lần nữa,
Haiku minh chứng cho độc giả rằng nó là thể loại phù hợp để truyền tải ngắn gọn
nhất cảm xúc của một phút giây trong đời người.
Cũng cảm nhận về giây phút chia tay, Hà Thiên Sơn viết:
Chia tay
biển vẩy cá
lòng mình sóng chao
(bài số 26)
Tác giả ý nhị thông qua hình ảnh biển vẩy cá để diễn
đạt tâm trạng của hoàn cảnh. Sóng biển cứ lăn tăn như sóng lòng ta đang
trào dâng xúc cảm. Một lối so sánh không mới trong thi ca từ xa xưa cho đến
đương đại. Nhưng điều khác biệt là tác giả Hà Thiên Sơn đã gói ghém sự so sánh
quen thuộc ấy trong sự tinh giản hoàn toàn mới của thể thơ Haiku. Quen mà lạ.
Có thể người đọc sẽ thắc mắc về chủ thể của bài thơ. Có lẽ nó không còn quan trọng
nữa, khi mà bóng của sóng biển đang xếp lớp như vảy cá ngoài kia tựa
như chồng chồng lớp lớp những kỷ niệm đang đan dính vào nhau trong cả hai tâm hồn
sắp đối mặt với chia lìa xa cách. Bóng của sóng lòng cũng vì thế mà cách trở
không thôi.
Và cũng có khi, dẫu không mảy may tồn tại sự cách trở thì
sóng lòng cũng tựa như cơn gió đi hoang, cứ lang thang về miền vô định của một
nỗi ưu sầu chẳng thể gọi tên:
Cánh diều
chiều no gió
nỗi buồn lên mây
(bài số 37)
Tuổi thơ của biết bao thế hệ người Việt sinh ra và lớn lên ở
các miền quê thường được gắn bó với cánh diều. Chẳng thế mà người đời vẫn hay gọi
là cánh diều tuổi thơ. Nhưng cánh diều tuổi thơ ấy trong bài Haiku này của tác
giả Hà Thiên Sơn không chỉ dừng lại như là sự ghi chép về một ký ức của tuổi
hoa niên mà nó còn chuyên chở một tâm trạng. Bóng diều phủ lên bầu trời
là nỗi buồn đang lên mây với chứa chan tâm sự. Một sự liên
tưởng độc đáo và nhẹ nhàng. Vậy mà cái khẽ khàng lên mây ấy của nỗi
buồn, của cánh diều tưởng như vẫn ám ảnh độc giả. Đó là nỗi buồn
gì? Nỗi buồn ấy vì sao mà có? Thật ra, thơ Haiku chính là như thế. Mở ra trước
mắt ta một lát cắt của khoảnh khắc ngắn ngủi nhưng liền sau nó là cả chân trời
của nghĩ suy và chiêm nghiệm, của tò mò và giải đáp.
Và có thể lời giải đáp của Hà Thiên Sơn nằm ở bài số 52
chăng?
Phố thị
lòng chơi vơi
xứ người mây trắng.
Là bóng của cánh diều no gió cũng được. Là bóng của nỗi
buồn lền mây cũng được. Là bóng của mây trắng xứ người cũng được.
Là bóng của cố hương cũng được. Hay là bóng sự lạc lỏng đầy day dứt cũng được.
Dẫu thế thì trong những cái bóng ấy, là cái bóng nào thì cũng quá lớn. Phố thị
có xa hoa rực rỡ ánh đèn, có ngập lối khoe sắc hoa tươi, có nhộn nhịp tấp nập
người xe cũng chẳng thể xua tan. Bóng của tha hương đã nhuốm lấy ta. Bởi trong
ta, vẫn mãi mãi còn đó sợi dây gắn kết với quê nhà yêu mến, nơi chôn nhau cắt rối
của một kiếp người. Bóng của tha hương chơi vơi mà tâm hồn ta
cũng chơi vơi. Bài thơ như sự tự vấn của tác giả từ Sài Gòn đô hội gửi
về vùng đất Cẩm Khê, Phú Thọ.
Trong sự tự vấn dọc dài theo dáng hình đất nước ấy, một chiều
như mọi chiều, Hà Thiên Sơn lặng người khi chứng kiến số phận của tha nhân:
Rừng hoang
chim di trú
bóng người tiều phu
(bài số 42)
Lẻ loi trong cánh rừng hoang rộng lớn là chiếc bóng đơn
độc của tiều phu. Càng ám ảnh hơn khi lướt qua bức tranh chiều muộn
đó là bóng của cánh chim di trú. Người thơ lặng lẽ thở dài khi buông
dấu chấm cho ba dòng Haiku. Cái thở dài ấy kéo lan sang người đọc, chạm khẽ đến
lòng trắc ẩn vốn có của mỗi tâm hồn. Một cái chạm khiến ta buồn man mác.
Nhưng cũng có khi, cũng chỉ một cái chạm mà mở ra rạng ngời một
cảnh sắc tươi nguyên. Như ở bài số 82, Hà Thiên Sơn viết:
Chum nước
cánh hoa rơi
long lanh mây biếc
(bài số 82)
Làn gió vô tình hay hữu ý mà khiến cánh hoa bất chợt rơi xuống
chum nước, làm long lanh cả một trời mây biếc trong xanh.
Thiên nhiên khéo tạo đặt những phút giây đẹp đẽ đến ngỡ ngàng. Như ánh mắt em bất
ngờ chạm ánh mắt anh, làm rung rinh loạn nhịp hai trái tim đang phẳng lặng.
Bóng hoa rơi, bóng mây biếc là bóng của hạnh phúc đang trên đường
tìm nhau, và một ngày tình cờ, hạnh phúc long lanh.
Với đầy đủ cung bậc cố hữu, tình yêu trong thơ Haiku của Hà
Thiên Sơn không chỉ có tiếng cười mà còn có nỗi nhớ nhung hay sự hờn trách nhẹ
nhàng của những trái tim yêu:
Công viên
mùa lá đổ
những chiếc ghế trống
(bài số 97);
Bóng ngả
em không đến
ta lẫn vào đêm
(bài số 120).
Em không đến, màn đêm chỉ còn bóng tối, lòng anh chỉ
còn bóng ngả. Và khi tình ta không còn sánh đôi bên con đường mòn
nơi công viên thân thuộc, lá đành đổ suốt mùa cho
xóa hết dấu chân của cuộc tình dĩ vãng. Cả hai bài đều đượm buồn vì tình yêu
không trọn vẹn. Nếu như ở bài số 97, nỗi nhớ nhung theo bóng lá đổ phủ
đầy lên những chiếc ghế trống thì ở bài 120, sự hờn trách em
không đến đã bao trùm, đã lẫn vào cả màn đêm bao la. Tất cả đều
là những cái bóng bất trắc, những cái bóng đổ vỡ trong ái tình.
Bóng không gian trong tập Chấm hoa vàng còn xuất hiện
ở nhiều bài Haiku khác, mỗi độc giả sẽ lại có những khám phá cho riêng mình.
*
Là tiến sĩ triết học, nhà thơ Hà Thiên Sơn có lợi thế của
thói quen suy luận logic. Nhưng điều đó cũng chính là trở ngại đối với ông khi
thiên hướng của thi ca là sự mơ hồ gợi mở, là tư duy hình tượng đặc sắc. Vượt
qua khó khăn khách quan ấy, với tập thơ Chấm hoa vàng, Hà Thiên Sơn xác lập
một góc nhìn riêng cho thơ Haiku của mình. Vừa giữ được sự mạch lạc trong cả
hình thức ngôn từ lẫn ý tứ nội dung do thói quen suy luận logic nhưng vẫn vừa
gây dựng được chất văn chương nghệ thuật ám ảnh người đọc. Đó chính là nỗi ám ảnh
của những cái bóng. Bóng núi, bóng tròn, bóng ngày, bóng xế, bóng hình,
bóng ngả, bóng hồng, bóng mẹ… Bóng không gian cuốn hút độc giả qua từng
bài thơ Haiku nhỏ trong lòng bàn tay. Bóng không gian lưu dấu nên một Chấm
hoa vàng riêng biệt trong hàng loạt những tập thơ Haiku khác xuất bản tại
Việt Nam trong những năm gần đây.
Trần Xuân Tiến
Theo http://vanhocquenha.vn/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét