Tình yêu đôi lứa trong ca dao tục ngữ nói về trâu

Tình yêu đôi lứa trong  ca dao tục ngữ nói về trâu 1. Khái quát về kho tàng ca dao tục ngữ:  Ở trên đời này nói gì thì nói, nhưng nói cho cùng “tình yêu” vẫn là cái gì bất hủ, bất diệt, tồn tại với thời gian. Kể từ khi con người hiện hữu trên trái đất già nua đến nay đã hàng vạn năm nhưng tình yêu không già, tình yêu vẫn trẻ, mới lạ, hấp dẫn, mê hồn và người ta vẫn còn đang bâng khuâng tự hỏi: “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?” - Xuân Diệu Chính vì thế mà văn hào Pháp Voltaire đã nói: “Chân lý cuối cùng trên cõi đời vẫn là tình yêu.” Tôi vẫn nghĩ rằng nếu không có kho tàng văn chương bình dân thì thật khó để mà biết đích xác trái tim của người VN xưa ra sao? Bởi văn chương bác học cổ điển từ khi hình thành đến đầu TK 20 đã trải qua hơn một nghìn năm, nhưng trên thi đàn hầu hết các thi gia đều chăm chú làm thơ ngâm vịnh, xướng họa, bày tỏ ý chí, hướng về tình yêu thiên nhiên, cha me, vợ chồng, bằng hữu, đất nước, giống nòi, không đả động gì đến tình yêu đôi lứa - một đề tài có vẻ như bị cấm kỵ, kiêng dè, nhất là những chuyện “kín” trong phòng the. Nếu có nói đến - như trong Kiều, Chinh Phụ Ngâm, Cung Oán Ngâm Khúc, Lục Vân Tiên chẳng hạn, thì những lứa đôi ấy đều xuất thân từ giới quyền quý và quê quán dường như không phải ở VN mà ở tận bên Tàu. Tìm đâu ra hình ảnh một cô gái VN đi trên con đường làng rợp bóng tre xanh hay đi lễ trong các lễ hội Mùa Xuân mặc y phục VN, như bốn câu sau đây của Nguyễn Nhược Pháp (thời tiền chiến) mô tả một cô gái cùng thầy mẹ đi Chùa Hương: Khăn nhỏ đuôi gà cao Lưng đeo dải yếm đào Quần lĩnh, áo the mới Tay cầm nón quai thao Cũng như hai câu trong bài thơ Chân Quê của Nguyễn Bính (cũng thời tiền chiến): Nào đâu cái áo tứ thân Cái khăn mỏ quạ, cái quần vải đen? Những hình ảnh “chân quê” ấy rất khó tìm thấy trong thi ca bác học cổ điển trừ Hồ Xuân Hương - là một trường hợp đặc biệt. Nữ sĩ đã phác họa chân dung, tình yêu và sức sống của người con gái VN như sau: - Thân em vừa trắng lại vừa tròn - Lược trúc chải cài trên mái tóc Yếm đào trễ xuống dưới nương long Đôi gò bồng đảo sương còn ngậm Một lạch đào nguyên suối chửa thông - Chành ra ba góc da còn thiếu Xếp lại đôi bên thịt vẫn thừa - Mười bảy hay là mười tám đây Cho ta yêu dấu chẳng rời ta - Thân em như quả mít trên cây Vỏ nó sù sì múi nó dầy Quân tử có thương thì đóng cọc Xin đừng mó máy nhựa ra tay - Bốn mảnh quần hồng bay phất phới Hai hàng châu ngọc duỗi song song - Càng nóng bao nhiêu thì càng mát Yêu đêm không phỉ lại yêu ngày - Nâng niu ướm hỏi người trong trướng Phì phạch trong lòng đã sướng chưa? Qua thơ Bà, họ là những cô gái VN trẻ đẹp, xao xuyến, rực lửa trước tình yêu say đắm, họ đã yêu tha thiết, táo bạo, không chút e dè, sợ sệt, giấu diếm. Họ sống hồn nhiên, thoải mái, không bị ràng buộc, câu thúc bởi một thế lực nào. Tác giả Nguyễn Lộc đã nhận xét về trường hợp đặc biệt của bà Hồ Xuân Hương như sau: “Hồ Xuân Hương nghiêng về bình dân hơn là bác học. Nhà nữ thi sĩ này dường như  mượn của văn học bác học cái phần trang sức bên ngoài để trình làng, còn nén chặt bên trong đến tràn ứ lại là cái phần hồn dân gian đầy sức sống của mình.” Chính vì thế mà nội dung thơ Bà, rất gần gũi với ca dao tục ngữ. Những hình ảnh chân thật, sống động, đầy say mê hấp dẫn của tình yêu đôi lứa qua thơ Bà khó tìm thấy trong thi ca bác học cổ điển nhưng lại đầy dẫy trong kho tàng ca dao tục ngữ. Giới bình dân VN đã sáng tạo liên tục, bền bỉ, được truyền khẩu, sàng lọc qua hai nghìn năm lịch sử, nhờ thế mà ngày nay chúng ta có một kho tàng ca dao tục ngữ vô cùng phong phú về chất lượng và đồ sộ về số lượng. Họ là ai? Là tuyệt đại đa số dân VN, những người dân bình thường thấp cổ bé miệng, tầng lớp nghèo khổ thua thiệt trong xã hội, hầu hết sống trong các lũy tre làng, đa số không biết chữ nhưng trời thương đã ban cho họ một tâm hồn thi sĩ dễ dàng rung động trước ngoại cảnh, dễ dàng trắc ẩn, thương tâm trước những cảnh đời éo le ngang trái và cũng dễ dàng “xuất khẩu thành thơ”. Họ làm thơ lục bát dễ như đi cày, dệt cửi, chăn trâu, thổi sáo, thả diều, hò hát... Lục bát trở thành mạch sống tâm hồn của dân tộc. Ba câu lục bát biến thể sau đây phát ra từ cửa miệng tự nhiên như lời nói mà thành thơ - giữa cảnh  trời nước mênh mông đọc lên nghe sảng khoái vô cùng: - Thuyền đi trước cho tôi lướt đến cùng   Kẻo đến khúc quành bờ bụi mông lung   Nếu phải duyên trời định thì chúng mình gặp nhau Có hai ông già thuộc thế hệ cha tôi, sống tại làng Xuân Hòa quê ngoại tôi, một người chỉ biết đọc biết viết, còn người kia hoàn toàn không biết chữ, nhưng họ đã từng đọc cho tôi nghe những vần thơ lục bát của họ sáng tác, suốt hai tiếng đồng hồ vẫn chưa hết, thơ cất trong bụng chứ không chép ra giấy. Hôm nay họ đã ra người thiên cổ và thơ họ, tôi chỉ thuộc được dăm câu, có “truyền khẩu” cho một số bạn bè nghe. Từ đó tôi có suy nghĩ, kho tàng thi ca bình dân VN hôm nay đã sưu tầm được một số lượng lớn có thể dày bằng một cuốn tự điển nếu in ra, thật ra đó cũng chỉ là một hạt cát trong sa mạc, bởi qua thời gian dài cả nghìn năm, bộ óc con người không tài nào nhớ hết và đã  “thất truyền” rất là nhiều. Hiện tại trong dân gian việc hô bài chòi, hát đối, hát ru em, v.và không còn thịnh hành như xưa nhưng cũng may, từ khi có chữ quốc ngữ và việc in ấn được dễ dàng, người ta bắt đầu nghĩ tới việc sưu tầm ca dao tục ngữ để in thành sách truyền lại cho con cháu mà Cụ Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc là người tiên phong. Ngày nay trên Internet đã có nhiều trang Web tiếp tục làm công việc đó, trong số đó có Ông Hà Phương Hoài đã chắt chiu, gom góp, sàng lọc, hệ thống trên 25 ngàn câu ca dao tục ngữ suốt hơn ba năm để đem lên trang Web của ông năm 2004. Đến hôm nay thì chúng ta đã có được một số lượng ca dao tục ngữ càng đồ sộ hơn nữa. Xin trích vài câu về tình yêu đôi lứa: - Trèo lên cây bưởi hái hoa   Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân... - Hỡi cô tác nước bên đàng   Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi - Sáng trăng giã gạo giữa trời   Cám bay phất phưởng thương người xứ xa - Sáng trăng sáng cả đêm rằm   Anh đi qua ngõ em nằm không yên Nghe thật là trữ tình, lãng mạn, ướt át, nhưng lại thiếu vắng trong thi ca bác học cổ điển. 2. Tình yêu đôi lứa trong ca dao tục ngữ nói về trâu cùng những câu ca dao tục ngữ chọn lọc khác:  Trong 12 con giáp có 2 con đầu là Tý, Sửu được ca dao tục ngữ nhắc đến khá nhiều, nhưng nhiều nhất là trâu. Vì VN là nước nông nghiệp lâu đời, “con trâu là đầu cơ nghiệp” nên con trâu đã được người bình dân yêu quý đến nỗi được cúng tế, như cúng Tết Trâu tại xứ Ninh quê tôi và tại một số địa phương khác. Năm nay là năm Kỷ Sửu, nên bài này được dành ưu tiên cho trâu trong việc tuyển chọn ca dao tục ngữ.  Ca dao tục ngữ dính dáng đến con trâu có rất nhiều nhưng ở đây chúng tôi chỉ chọn những câu đặc biệt nói về tình yêu đôi lứa. Tuy nhiên để thêm phần sáng tỏ, đầy đủ, chúng tôi có tuyển chọn thêm một số câu ca dao tục ngữ nổi tiếng dù không dính dáng đến con trâu, nhưng có cùng một ý nghĩa. Chúng ta thấy hình ảnh con trâu tuy đen đúa, cục mịch, mình mẩy lấm lem bùn đất nhưng khi đưa vào thơ thì trở nên đẹp đẽ lạ thường như câu sau đây: - Con gái mười bảy bẻ gãy sừng trâu Hình ảnh một cô thôn nữ trẻ đẹp có thân hình nảy nở, cân đối, tràn đầy sinh lực hiện ra trước mắt người đọc trông thật duyên dáng, quyến rũ, dễ thương làm sao! Sừng trâu mà em còn bẻ gãy thì đối với một chàng trai mới lớn, em sợ chi mà chẳng tấn công? Vâng, đúng như thế! Không phải chàng trai mà chính cô gái đã táo bạo tỏ tình trước qua những câu duyên dáng ý nhị sau đây: - Trâu kia kén cỏ bờ ao Anh kia không vợ đời nào có con Người ta con trước, con sau Thân anh không vợ như cau không buồng Cau không buồng như tuồng cau đực Trai không vợ cực lắm anh ơi Người ta đi kép về đôi  Thân anh đi lẻ, về loi một mình - Tiện đây xơi một miếng trầu Gọi là nghĩa cũ về sau mà chào Trầu này trầu quế, trầu hồi Trầu loan, trầu phượng, trầu tôi, trầu mình Trầu này trầu tính, trầu tình Trầu nhân, trầu ngãi, trầu mình với ta Trầu này têm tối hôm qua Giấu cha giấu mẹ đem ra cho chàng Trầu này không phải trầu hàng Không bùa, không thuốc sao chàng không ăn ? Hay chàng chê khó chê khăn Xin chàng đứng lại mà ăn miếng trầu - Thiên duyên kỳ ngộ gặp chàng  Khác gì như thể phượng hoàng gặp nhau  Tiện đây ăn một miếng trầu  Hỏi thăm quê quán ở đâu chăng là  Xin chàng quá bước vào nhà  Trước là hỏi chuyện sau là nghĩ chân - Thoạt tiên trải chiếu ra ngồi Trầu cau ăn đoạn hỏi người thủy chung  Em hỏi chàng có yêu cùng Tiếng tăm em chịu, thẹn thùng em mang Ví dù chàng có lòng thương Thì em chẳng quản gì đường xa xôi Chàng về chàng cứ cho tươi Chàng đừng héo ủ người cười đến ta  Anh chàng đâu chịu thua, cũng nhanh trí tung ra những lời tán tỉnh táo bạo không kém: - Cô kia bỏ tóc đuôi gà Nắm đuôi cô lại, hỏi nhà cô đâu?  Nhà em ở dưới đám dâu  Ở bên đám bắp đầu cầu ngó qua  Ngó qua dám đậu trổ hoa  Đám dưa trổ nụ đám cà trổ bông -  Em thời vác cuốc thăm đồng  Anh thì giả cách mang lồng chọi chim   Vì em anh phải đi tìm   Xưa nay anh biết chọi chim là gì - Cô kia cắt cỏ một mình Cho anh cắt với chung tình làm đôi Cô còn cắt nữa hay thôi Cho anh cắt với làm đôi vợ chồng! - Một rằng mình quyết lấy ta Ta về bán cửa bán nhà mà đi Ta về bán núi Ba Vì Bán chùa Hương Tích, Phật đi làu làu Ta về bán hết ngựa trâu Bán hột thầu dầu, bán trứng gà ung Bán ba mươi sáu Thổ công Bán ông Hành Khiển, vợ chồng Táo Quân Bán từ giờ Ngọ giờ Dần Giờ Tý giờ Sửu giờ Thân giờ Mùi Ta về bán cả que cời Bán tro đun bếp bán trăm khêu đèn Ta về bán trống bán kèn Có gì bán hết, lấy tiền cưới em. Tại sao cô gái bình dân VN dám vượt qua hàng rào luân lý lễ giáo Nho giáo đã từng thống trị xã hội VN suốt 1.000 năm, điều ít xảy ra trong thi ca bác học cổ điển?  (ví dụ như trong cuốn Lục Vân Tiên, chàng Vân Tiên vừa gặp nàng Nguyệt Nga đã nói: “Thôi thôi ngồi đó chớ ra, Nàng là phận gái ta là phận trai”). Bởi vì theo học giả Kim Định, VN tự nghìn xưa đã hình thành một nền văn minh “nhân chủ làng xã”. Ở làng xã người dân sống tương đối tự do, mọi việc trong làng do họ tự lo liệu gần như tự trị, không bị lệ thuộc chi phối nhiều bởi triều đình, nên mới có câu: - Phép vua thua lệ làng Dĩ nhiên họ cũng không bị chi phối, lệ thuộc nặng nề bởi quan niệm, kinh điển Nho giáo như giới quý tộc, Nho sĩ. Họ nhìn đời bằng con mắt bình dị, phóng khoáng, tự do, thoải mái hơn nhiều. Ngay đến các hàng Vua chúa, quan lại, Nho sĩ vẫn bị họ châm biếm: - Con vua thì được làm vua - Quan nhất thời dân vạn đại   - Tôi là con gái đồng trinh Tôi đi bán rượu qua dinh ông Nghè Ông Nghè sai lính ra de Bẩm lạy ông Nghè tôi đã có con Có con thì mặc có con Thắt lưng cho tròn mà lấy chồng quan - Ai ơi đừng lấy hủ nho Dài lưng tốn vải ăn no lại nằm... - Quan thấy kiện như kiến thấy mỡ - Quan trên ơi hỡi quan trên, Hiếp dân, ăn chặn, chỉ biết tiền mà thôi - Cậu cai buông áo em ra, Đặng em đi bán kẻo hoa em tàn Chợ trưa dưa sẽ héo đi Lấy chi nuôi mẹ, lấy gì nuôi con Qua ca dao tục ngữ, “chân dung” người con gái VN xưa được khắc họa rõ nét: đẹp cả về thể xác lẫn tâm hồn: - Thấy em nhỏ thó lại có duyên ngầm,   Anh phải lòng thầm hơn mấy năm nay. - Thấy cô yếm thắm, răng đen   Nam mô Đà Phật lại quên mất chùa - Áo gài năm nút hở bâu   Em còn cha mẹ dám đâu tự tình - Áo em, anh bận lấy hơi,   Nón em, anh đội che trời nắng mưa. - Áo đơm năm nút con rồng  Ở xa con phụng, lại gần con quy - Áo nâu ai mặc nên xinh  Cho duyên em lịch, cho tình ai say - Áo tứ thân em treo trên mắc  Đêm anh nằm anh đắp lấy hơi - Ai xui em có má hồng  Để người quân tử đem lòng nhớ thương - Thấy em gò má hồng hồng  Phải chi em đừng mắc cỡ anh bồng anh hôn - Mình nhớ ta như cà nhớ muối Ta nhớ mình như cuội nhớ trăng Mình về mình nhớ ta chăng Ta về ta nhớ hàm răng mình cười - Trầu say vương vất vân mòng Nhìn môi em đỏ khiến lòng anh say - Vì chưng ăn miếng trầu anh Cho nên má đỏ tóc xanh đến giờ - Dao cau rọc lá trầu vàng   Mắt anh anh liếc, mắt nàng nàng đưa -Trúc xinh trúc mọc đầu đình Em xinh em đứng một mình cũng xinh... - Cô kia má đỏ hồng hồng Cô chưa lấy chồng còn đợi chờ ai - Một thương tóc bỏ đuôi  gà   Hai thương ăn nói mặn mà có duyên   Ba thương má lúm đồng tiền...   Năm thương cổ yếm đeo bùa   Sáu thương nón thúng quai tua dịu dàng  - Em là con gái nhà ai   Thắt lưng nhiễu bạch, hai tai đeo trầm   Lại đây cho anh hỏi thăm   Nhung kia mà sánh với trầm nên chăng? - Mày thì cong tợ trăng non Mặt thuôn trứng ngỗng, ngó mòn lông nheo - Ai làm cái nón quai thao Để cho anh thấy cô nào cũng xinh -Tóc em dài em cài hoa thiên lý, Thấy em hiền anh để ý anh thương - Em là con gái đồng chiêm   Lấy dao cắt cỏ, lấy liềm bổ cau   Quần màu nâu, áo màu nâu   Cái thắt lưng láng đứng đâu cũng giòn - Cổ tay em trắng lại tròn  Để cho ai gối nó mòn một bên? Qua đó, chúng ta thấy vóc dáng nàng không hẳn là “mình hạc xương mai, liễu yếu đào tơ, tuyết nhường màu da” như vẫn thường được nhắc đến trong thơ ca bác học, mà mặn mà, đằm thắm, giản dị, rắn chắc, cân đối, khỏe mạnh, nhanh nhẹn, đầy sinh lực, bởi trên đồng ruộng hay bên khung cửi, nàng đã từng lao động nặng nhọc: - Thân em vất vả trăm bề Sớm đi ruộng lúa, tối về ruộng dâu Có lược chẳng kịp chải đầu Có cau chẳng kịp têm trầu mà ăn - Trầu lên nửa nọc trầu vàng Thương cô áo chẹt vá quàng nửa lưng Năm canh thì ngủ lấy ba Hai canh coi sóc cửa nhà làm ăn Biết đâu nàng cũng luyện tập võ nghệ như “nam nhi chi chí”:  - Ai về Bình Định mà coi   Đàn bà con gái múa roi đi quyền Giả sử nếu tất cả phụ nữ VN về thể xác đều gầy nhom như “cánh vạc bay” của Trịnh Công Sơn, về tinh thần thì bạc nhược suốt đời chỉ biết khép mình trong “kín cổng cao tường” để làm “tì thiếp” người như Bà Triệu đã cảnh giác xưa kia, thì thử hỏi suốt 4 nghìn năm lịch sử làm sao bảo tồn được nòi giống, bảo vệ được đất nước tồn tại đến ngày nay? Cho nên trở về với ca dao tục ngữ là trở về với cội nguồn dân tộc, trở về với tinh hoa, tình tự của giống nòi: tinh thần tự chủ, tự do, lạc quan, thực tế, bi trí dũng, mạnh khỏe, năng động... chống lại tinh thần bạc nhược, bệnh hoạn, “ăn no lại nằm”, nô lệ, vong bản, phù phiếm, vọng ngoại... vốn là liều thuốc độc vô hình đã và đang đầu độc làm suy yếu dân tộc giống nòi dẫn tới diệt chủng, mất nước, vô tình thực hành chính sách “di dân- đồng hóa” tầm ăn dâu, trường kỳ mai phục, năm mũi giáp công vô cùng độc hiểm của chủ nghĩa bành trướng bá quyền Trung cộng: - Phấn son tô điểm sơn hà Làm cho rỡ mặt đàn bà nước Nam - Giặc đến nhà đàn bà phải đánh - Anh ơi, hãy giữ việc công   Để em cày cấy mặc lòng em lo! Chính vì thế mà ngày xưa, trước khi dựng vợ gã chồng, cả chú rể lẫn cô dâu đều được hai bên “coi mắt” kỹ lưỡng:  - Mua trâu xem vó, lấy vợ xem nòi - Trai thì cày ruộng khiển trâu Gái thì phải biết bổ cau têm trầu Vì tập tục cưới gả ngày xưa thường đặt nặng vấn đề “môn đăng hộ đối” và thói đời thường “tham phú phụ bần” nên đã làm tan rã nhiều tình duyên đôi lứa: - Công anh chăn nghé đã lâu Bây giờ nghé đã thành trâu ai cày? - Trời mưa cho ướt lá khoai  Công anh làm rễ đã hai năm tròn - Công anh xúc tép nuôi cò    Đến khi cò lớn cò dò cò bay - Tiếc công vót nứa đan lờ,  Để cho con cá vượt bờ nó đi - Anh thương em từ thuở má hồng    Bây giờ em lớn, lấy chồng bỏ anh. Đọc lên nghe não lòng! Bây giờ nàng đã sang ngang rồi thì có nước “đi kiện củ khoai” chứ kiện ai? Do đó chàng chỉ còn một cách để giải tỏa nỗi đau là cứ nói phét lên, cứ nói phóng đại lên cho bõ ghét: - Con kiến mày kiện củ khoai, Mày chê tao khó lấy ai cho giầu. Nhà tao chín đụn mười trâu, Lại thêm ao cá bắc cầu rửa chân Cầu này là cầu ái ân Một trăm con gái rửa chân cầu này Có rửa thì rửa chân tay Đừng rửa chân mày, chết cá ao anh Trên đời không thiếu những anh sàm sỡ, suồng sã, có máu dê máu tham, hễ thấy gái là cứ tươm tướp xáp tới, hai con mắt đẫn đờ, miệng nói lảm nhảm, hai tay quờ quạng... trông nham nhở, mất lịch sự nên đã bị các nàng lên lớp phản đối triền miên khói lửa: - Anh đánh thì tôi chịu đòn    Tánh tôi hoa nguyệt mười con chẳng chừa    Anh đánh thì tôi xin thưa    Tánh tôi hoa nguyệt chẳng chừa được đâu    Ăn quen chừa được chẳng lâu    Lệ làng làng bắt, mất trâu mặc làng - Bươm bướm mà đậu cành hồng Đã thương cô chị, lại bồng cô em - Con công tố hộ trên rừng Đã yêu cô chị lại bồng cô em - Em là con gái đêm hôm  Anh đừng lui tới mà nam nồm tội em! - Anh ở hà xứ đâu ta Cớ sao anh biết vườn hoa chị tàn Hoa tàn nhưng nhụy chưa tàn Muốn xem chị sẽ vén màn cho xem - Thôi thôi buông áo em ra,  Đặng em đi bán kẻo hoa em tàn - Anh về mắc võng nuôi con,  Đừng nên tơ tưởng trái chanh non cuối mùa - Anh có thương thì thương cho trót   Có trục trặc thì trục trặc luôn    Đừng làm theo thói ghe buôn    Nay về, mai ở cho buồn dạ em - Anh thương em thương quấn thương quít   Bồng ra gốc mít, bồng khít gốc chanh    Bồng quanh đám sậy,  bồng bậy vô mui    Bồng lui sau lái, bồng ngoái trước mũi - Anh thương nói thiệt em nhờ   Xin  đừng nói gạt em chờ hết duyên - Ai đem em đến chốn này?    Bên kia là núi, bên này là sông Đôi khi vì hoàn cảnh trái ngang khiến nàng phải buông xuôi theo định mệnh: - Bước xuống ruộng sâu, em mảng sầu tấc dạ Tay em ôm bó mạ, lụy ứa hai hàng Ai làm lỡ chuyến đò ngang Cho loan với phượng đôi hàng biệt ly Hậu quả một phần cũng do anh chàng quá rụt rè, nhút nhát, chần chờ không quyết định: - Em như ngọn cỏ phất phơ    Anh như con nghé ngơ ngơ giữa đồng - Ba đồng một mớ trầu cay Sao anh không hỏi những ngày còn không? Bây giờ em đã có chồng Như chim vào lồng, như cá mắc câu...  Ngày xưa việc cưới gả do cha mẹ quyết định theo quan niệm tứ đức tam tòng: “tại gia tòng phụ”. Tuy nhiên không phải hoàn toàn do “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” có nhiều cô cũng có đầy đủ bản lĩnh, ý chí, nghị lực, không để bị câu thúc, ràng buộc đã dám sống trọn vẹn cho tình yêu: - Chàng đi làm ruộng nơi đâu   Để em dẫn nghé, dắt trâu theo chàng - Yêu nhau ruột héo xương mòn  Yêu nhau đến thác vẫn còn yêu nhau.  Quê anh ở tận nơi đâu?  Để em may áo viền bâu gởi về. - Yêu nhau chẳng quản đường xa.  Đá vàng cũng quyết phong ba cũng liều. - Anh đấng làm trai nam nhi chi chí  Em phận làm gái, nhi nữ quần thoa  Thấy đàn cá nhảy khỏi sa Ưng không tại bậu, cha mẹ già biết đâu? - Anh đi làm thợ nơi nao? Để em gánh đục gánh bào theo anh - Anh ơi! chớ liệu, đừng lo  Dù ai cấm chợ ngăn đò, có em. - Anh ơi! đường chẳng bao xa  Anh không bước tới, phòng hoa em chờ - Anh về cho em về theo Tiền cưới mặc họ, tiền cheo mặc làng - Anh về sắm nón sắm quai  Sắm giường sắm chiếu ngày mai em về -Trời cao bể rộng mông mênh  Ở sao cho trọn tấm tình phu thê. Trót đà ngọc ước vàng thề Dẫu rằng cách trở sơn khê cũng liều -Thiếp trao chàng câu ân, câu ái Chàng trao thiếp câu ngãi, câu nhân  Cả bốn câu hợp lại Tấn với Tần nên duyên - Yêu nhau con mắt liếc qua  Kẻo chúng bạn biết, kẻo cha mẹ ngờ Gần thời chẳng bán duyên cho Xa xôi cách mấy lần đò cũng sang. - Quạ kêu nam đáo nữ phòng  Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương  Chỉ điều ai khéo vấn vương  Mỗi người mỗi xứ mà thương nhau đời - Anh với em như mía với gừng Gừng cay mía ngọt ngát lừng mùi thơm Anh với em như nước với non Non xanh nước biếc duyên còn dài lâu - Anh ơi! nôm cá xong chưa?   Xuồng em neo đợi chờ trưa anh  về - Anh ơi! đi lại cho dày   Thầy mẹ không gả em bày mưu cho - Anh về sương gió lạnh lùng   Ở đây chung gối chung mùng với em - Anh về em nắm cổ tay Em dặn câu này anh chớ có quên Đôi ta đã trót lời nguyền Chớ xa xôi mặt mà quên mảng lòng - Một yêu em gửi miếng trầu Hai yêu em gửi áo nâu về nhà Ba yêu em gởi áo hoa Bốn yêu em gửi thư nhà cho anh Năm yêu em gởi quạt xanh Sáu yêu em gửi một cành kim thoa Bảy yêu em gửi khăn là Tám yêu em gửi cành hoa cho chàng Chín yêu em gửi lạng vàng Mười yêu em chỉ lấy chàng mà thôi - Đói lòng ăn nửa quả sim, Uống lưng bát nước đi tìm người thương Người thương ơi hỡi người thương Đi đâu mà để buồng hương lạnh lùng - Chàng về sắm sửa loan phòng  Thiếp xin điểm phấn tô hồng thiếp theo - Ai về đằng ấy hôm mai Gửi dăm cái nhớ, gửi vài cái thương Gửi cho đến chiếu đến giường Gửi cho đến tận buồng hương chàng nằm - Trách gà vội gáy tàn canh   Không lâu tí nữa cho tình thở than - Vắng chàng em vẫn hỏi thăm Nơi ăn đã vậy, nơi nằm làm sao? - Láng giềng đã tỏ đèn đâu? Chờ em ăn dập miếng trầu em sang Đôi ta cùng ở một làng Cùng chung một ngõ vội vàng chi anh? Em nghe họ nói mong manh Dường như họ biết chúng mình với nhau - Trầu này trầu tính, trầu tình Trầu nhân, trầu ngãi, trầu mình với ta Trầu này têm tối hôm qua Giấu cha giấu mẹ đem ra cho chàng - Thương nhau cởi áo cho nhau   Về nhà mẹ hỏi qua cầu gió bay - Chàng về để áo lại đây   Để khuya em đắp gió tây lạnh lùng - Chàng về cho chóng rồi ra   Kẻo em chờ đợi sương sa lạnh lùng - Chuột kêu chút chít trong rương   Anh đi cho khéo kẻo đụng giường mẹ hay - Chuột kêu chút chít trong vò Lòng anh có muốn thì mò lại đây - Anh ơi đã có vợ chưa?  Mà anh ăn nói gió đưa ngọt ngào Mẹ già anh ở nơi nao?  Để em tìm vào hầu hạ thay anh  Chàng thề non hẹn biển, dù hoàn cảnh có đưa đẩy thế nào cũng quyết một lòng sống chết với người yêu: - Anh thương em trầu hết lá lươn    Cau hết nửa vườn cha với mẹ nào hay    Dầu mà cha mẹ có hay    Nhứt đánh nhì đày, hai lẽ mà thôi    Gươm vàng để đó em ôi!    Chết thì chịu chết, lìa đôi anh không lìa - Chân xiềng cổ lại đeo gông Chết anh anh chịu chứ không bỏ nàng - Cha mẹ anh có đánh quằn, đánh quại Bắt anh ra treo tại nhành dương Biểu từ ai, anh từ đặng Chớ biểu từ người thương, anh không từ - Nửa đời sương gió ngang tàng Trái tim lụy chỉ vì nàng đấy thôi Trước cảnh người yêu phụ bạc chạy theo giàu có “ruộng mẫu trâu đôi” lên xe hoa đi lấy chồng xa, chàng chỉ còn biết buông lời trách móc, oán than: - Trâu đồng ta ăn cỏ đồng ta Tuy rằng cỏ cụt nhưng mà cỏ thơm - Thương nhau vì nợ vì duyên Trâu đôi chi đó, thổ điền chi đây - Mất trâu mất ruộng không màng Mất cây cuốc mục ra làng kiện thưa - Trâu kia chết để bộ da   Người chết để tiếng xấu xa muôn đời - Trâu ta ăn cỏ đồng ta   Đừng ham cỏ tốt ăn qua đồng người   Hàng ta, ta bận cũng tươi   Ham chi hàng ngoại, kẻ cười người chê - Bao giờ cho mạ lên non   Một trăm mẫu đất có con trâu cày. - Thật thà, cũng thể lái trâu,    Yêu nhau, cũng thể nàng dâu mẹ chồng Chàng cho rằng chuyện vợ chồng là do duyên nợ chứ đâu phải vì hai chữ giàu nghèo: - Nghĩ xa rồi lại nghĩ gần Làm thân con nhện mấy lần vương tơ Về đâu trong đục mà chờ Hoa thơm mất tiết, nương nhờ vào đâu? Số em giàu, lấy khó cũng giàu Số em nghèo chín đụn mười trâu cũng nghèo Phải duyên phải kiếp thì theo Giàu ăn khó chịu, lo gì mà lo - Trăm năm cơ hội tình cờ, Đàn cầm anh gãy, câu thơ anh đề. Muốn cho thuận nẻo đi về, Anh sang làm rể, em về làm dâu. Số giàu lấy khổ cũng giàu, Số nghèo chín đụn mười trâu cũng nghèo. Phải duyên phải kiếp thì theo, Khuyên em chớ nghĩ giàu nghèo làm chi. Em ơi! chữ vị là vì, Chữ dục là muốn, chữ tùy là theo, Ta đã yêu nhau tam tứ núi cũng trèo, Thất bát giang cũng lội, tam thập đèo cũng qua. - Thương nhau vì nợ vì duyên    Trâu đôi chi đó, thổ điền chi đây Trước hoàn cảnh khó khăn chàng chỉ biết mượn lời thơ để tự an ủi: - Chẳng qua số phận long đong Cột trâu, trâu đứt, cột tròng, tròng trôi. Thời phong kiến cho phép trai năm thê bảy thiếp, nên phụ nữ đã phải gánh chịu nhiều thua thiệt cay đắng trong cảnh lấy chồng chung: - Mật ngọt rớt xuống thau đồng Những lời anh nói cho lòng em say Một trâu anh sắm đôi cày Một chàng đôi thiếp có ngày oan gia! Chàng ơi! chàng cho em ra Nhẽ đâu một ổ đôi gà ấp chung. - Ai bầy cái cảnh đa thê   Để cho em phải nhiều bề khổ đau Ngày xưa đối với những chàng trai vào đời chỉ có hai bàn tay trắng không công danh sự nghiệp thì ba việc sau đây thật là khó “dàng trời”: - Mua trâu, cưới vợ, làm nhà Cả ba việc ấy đều là khó thay! Nhưng thời xưa cũngđâu có khác bây giờ, nhiều người làm nên sự nghiệp là nhờ của cải nhà vợ “chuột sa hũ nếp” hay là gặp vợ  giỏi “sau lưng người đàn ông thành công luôn luôn có người đàn bà”: - Làm ruộng có trâu làm giầu có vợ Trước hoàn cảnh đẩy đưa, phải biết chấp nhận thực tế, và thỏa vui với hạnh phúc trong tầm tay: - Cành đào lá liễu phất phơ   Đường đi khuất nẻo ai ngờ gặp nhau   Gặp nhau ăn một miếng trầu,   Còn hơn đám cưới mổ trâu ăn mừng. Bài thơ sau đây mới lạ về hình thức, có nhiều sáng tạo trong cách gieo vần, đặt câu, tương tự như thơ mới bây giờ, nội dung cũng mới lạ: - Hòn đá cheo leo,  Con trâu trèo, con trâu trợn  Con ngựa trèo, con ngựa đổ.   Anh thương em lao khổ  Tận cổ chí kim,  Anh thương em khó kiếm khôn tìm.  Cây kim luồn qua sợi chỉ,   Sự bất đắc dĩ phu mới lìa thê,   Nên hay không nên, anh ở em về,   Đừng giao, đừng kết, đừng thề mà vương Hẹn lần hẹn lửa để rồi cũng chỉ là nước chảy mây bay: - Tháng tư ngày chẵn tháng dư Ta lại chần chừ cho đến tháng năm Tháng năm là tháng trâu đầm Ta hẹn mình rằng tháng sáu mình lên Tháng sáu lo chửa kịp tiền Bước sang tháng bảy lại liền mưa ngâu Tháng bảy là tháng mưa ngâu Bước sang tháng tám lại đầu trăng thu Tháng tám là tháng trăng thu Bước sang tháng chín mù mù mưa rươi Tháng chín là tháng mưa rươi Bước sang tháng mười đã đãi mưa đông Quanh đi quẩn lại em đã có chồng Như chim trong lồng, như cá cắn câu  Thách cưới là tục lệ lâu đời, nếu không ưng thì cứ thách cho thật cao, thách trên trời dưới biển, thách cho “thỏa tấm lòng”: - Cưới em tám vạn trâu bò   Chín vạn dê lợn, mười vò rượu tăm.   Lá đa mặt nguyệt hôm rằm   Răng nanh thằng Cuội, râu cằm Thiên Lôi   Gan ruồi mỡ muỗi cho tươi  Xin chàng chín chục con dơi góa chồng  Thách thế mới thỏa tấm lòng   Chàng mà lo được, thiếp cùng theo chân Để trả đũa lại, anh chàng cũng giở giọng ba trời ba đất: - Cưới nàng anh toan dẫn voi Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn Dẫn trâu sợ họ máu hàn Dẫn bò sợ họ nhà nàng co gân Miễn là có thú bốn chân Dẫn con chuột béo mời dân mời làng. Cho mượn chồng hay không cho mượn là một chuyện mới lạ từ trước đến nay trên thế giới chưa thấy xảy ra. Thật ra đó cũng chỉ là một cách nói cho vui vậy thôi, mang tính cách trào phúng dí dỏm: - Của chua ai nấy cũng thèm Em cho chị mượn chồng em vài ngày Chồng em đâu phải trâu cày Mà cho chị mượn cả ngày lẫn đêm - Sông dài cá lội biệt tăm, Phải duyên chồng vợ ngàn năm cũng chờ. Ruộng ai thì nấy đắp bờ, Duyên ai nấy gặp đừng chờ uổng công. Nếu duyên không thành thì chỉ còn đó những nuối tiếc, yêu thương và mơ mộng xa xôi: - Thấy anh hay chữ em hỏi thử đôi lời   Ngày xưa ông vua Thuấn cày trâu hay bò? - Trăm năm còn có gì đâu? Miếng trầu liền với con trâu một vần - Em ôm bó mạ xuống đồng    Miệng hò tay cấy mà lòng nhớ ai? - Một thương hai nhớ ba sầu   Cơm ăn chẳng đặng, ăn trầu cầm hơi   Thương chàng lắm lắm chàng ơi    Biết đâu thanh vắng mà ngồi thở than? -Tay cầm cọng lạt bẻ cò    Lòng thương da diết, giả đò làm lơ    Thương sao thương dại thương khờ    Trong nhà không dám khóc, ra bụi bờ khóc than - Nhớ ai con mắt lim dim Chân đi thất thểu như chim tha mồi Nhớ ai hết đứng lại ngồi Ngày đêm tơ tưởng một người ở xa - Nói lời thì giữ lấy lời   Đừng như con bướm đậu rồi lại bay - Một duyên, hai nợ, ba tình   Chiêm bao lẩn quất bên mình năm canh   Đêm nằm lại nghĩ một mình   Ngọn đèn khêu tỏ bóng quỳnh bay cao   Trông ra nào thấy đâu nào   Đám mây vơ vẩn ngôi sao mập mờ   Mong người, lòng những ngẩn ngơ - Nhớ ai nhớ mãi thế này Nhớ đêm quên ngủ, nhớ ngày quên ăn - Một thương, hai nhớ, ba trông   Bốn chờ, năm đợi, sáu mong duyên nàng - Nhớ ai bổi hổi bồi hồi Như đứng đống lửa, như ngồi đống than Tình yêu đôi lứa thật là tình tứ lãng mạn:  - Anh về bán cặp trâu già    Anh qua anh cưới biết mà đặng không? - Thò tay mà ngắt ngọn ngò    Thương em đứt ruột giả đò ngó lơ - Anh kia cắp sách đi đâu    Lại đây em hỏi vài câu huê tình! - Anh kia gánh lúa một mình   Cho em gánh với hai mình cho vui    Anh còn gánh nữa hay thôi   Cho em gánh với làm đôi nhân tình - Anh thương em chỉ nói bên ngoài    Sao mà không nói tận tai mẹ thầy? - Anh như nút, em như khuy   Như mây với núi, biệt ly không đành - Thương nhau từ áo mới may    Bây giờ áo đã thay tay vá quàng - Ai về đằng ấy đằng này   Để đêm em nhớ để ngày em thương   Yêu nhau đi nhớ về thương   Em về cái chốn buồng hương em nằm   Thấy chiếu mà chẳng thấy chăn  Thấy chỗ mình nằm chả thấy mình đâu - Áo xông hương của chàng vắt mắc   Đêm em nằm em đắp lấy hơi   Gửi khăn, gửi túi, gửi lời   Gửi cho chàng mạng cho người đàng xa   Vì mây cho núi nên xa   Mây cao mù tịt, núi nhòa xanh xanh - Ai làm cho cực tấm lòng Càng nhắc càng nhớ, càng trông càng sầu Hễ về nhớ đến lời nhau Bắc cầu mà chả được cầu ái ân Dầu xa nhích lại cho gần Làm thân con nhện mấy lần vương tơ - Em ơi! chua ngọt đã từng  Non xanh nước bạc ta đừng quên nhau - Ai đi đường ấy hỡi ai?  Hay là trúc đã nhớ mai đi tìm?  Tìm em như thể tìm chim  Chim ăn biển Bắc anh tìm biển Đông Tình yêu đôi lứa như chiếc thuyền tình lênh đênh trên biển mộng. Sau khi lên tới tột đỉnh yêu thương đã hướng về tổ ấm, xây dựng hạnh phúc trăm năm: - Lênh đênh một chiếc thuyền tình  Mười hai bến nước biết gửi mình nơi mô? -  Anh về đường ấy mấy cung  Cho em về cùng thăm mẹ thăm cha - Anh có thương em thì trầu rượu đến nhà Trước cha mẹ biết, sau bà con hay -Thương nhau chỉ những khóc thầm  Đôi dòng nước mắt đầm đầm như mưa Anh về đón khách đò đưa  Đây chưa có vợ, đấy chưa có chồng  Anh về nhắn nhủ tơ hồng           Xe dây cho kịp kẻo lòng nhớ thương. - Miếng trầu thật tay em têm  Trầu phú, trầu quý, trầu nên vợ chồng  Trầu nầy khấn nguyện tơ hồng  Trầu nầy kết nghĩa loan phòng từ đây!         - Em đà thuận lấy anh chưa?  Để anh đốn gỗ rừng Nưa đóng thuyền?  Thuyền mang đôi chữ nhân duyên  Chồng chèo vợ chống thuyền quyên chẳng vời - Em thì canh cửi việc nhà  Nuôi anh ăn học đăng khoa bảng vàng  Trước là vinh hiển tổ đường  Bỏ công đèn sách lưu hương con nhà  Rước vinh quy về nhà bái tổ  Ngả trâu bò làm lễ tế vua  Họ hàng ăn uống say sưa  Hàng tổng hàng huyện mừng cho ông nghè - Em là gái Út trong nhà  Lời ăn tiếng nói thật thà khoan thai  Miệng cười như búp hoa lài  Như nụ hoa quế, như tai hoa hồng  Ước gì anh được làm chồng  Để em làm vợ, tơ hồng trời xe -Ước gì bướm được gần hoa Ước gì mình sánh với ta hỡi mình Ước gì tình sánh với tình Ước gì nhành bích cành quỳnh thành đôi Ước gì lan huệ đâm chồi Ước gì quân tử sánh người thuyền quyên Ước gì nguyện được như nguyền Ước gì chỉ thắm xe duyên tơ đào. 3. Kết luận:  Trong chúng ta ai cũng có một quê hương để nhớ. Đó là nơi chôn nhau cắt rốn, nơi nuôi dưỡng chúng ta thành người, là cánh đồng xanh có lũy tre bao bọc, có con trâu chăm chỉ kéo cày, có đàn cò bay qua ruộng lúa. Và qua câu hò điệu hát, hai tiếng quê hương càng thêm thân thiết đậm đà. Mỗi miền quê đều có những câu hò, điệu hát mang âm hưởng riêng. Tất cả cộng hưởng tạo thành nền dân ca Việt Nam phong phú đa dạng. Nhờ dân ca, tục ngữ ca dao được chuyên chở, phổ biến, lưu giữ, tồn tại đến ngày nay, đã nuôi nấng tâm hồn chúng ta, kêu gọi chúng ta hãy trở về nguồn cội thiêng liêng ấm áp của mình: quê hương tổ quốc VN thân yêu, nơi tình yêu bàng bạc khắp đất trời. Cho nên là người VN, chúng ta ai chẳng tự hào về kho tàng ca dao tục ngữ của mình, đó chính là tâm hồn của người VN đã được gạn lọc qua hai nghìn năm để trở thành tuyệt bút. Xin trích bốn câu ca dao dưới đây mà nghệ thuật dùng từ phải nói là thượng thừa, mô tả tình yêu đôi lứa tuy xa nhau nhưng hai con tim vẫn cùng chung một nhịp đập yêu thương: - Thương nhau trường đoạn, đoạn trường   Lụy lưu, lưu lụy, dạ dường kim châm  - Một chờ, hai đợi, ba trông Bốn thương, năm nhớ Tám chín mong, mười tìm. - Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ, Nhớ ai ai nhớ bây giờ nhớ ai? - Ai đi đường ấy xa xa,   Để em ôm bóng trăng tà năm canh.  Tài liệu sưu tầm: - Thơ Hồ Xuân Hương, Nguyễn Lộc tuyển chọn và giới thiệu, NXBVH, 1987 - http://e-cadao.com/cadaomain.asp của Hà Phương Hoài - http://vnthuquan.net/diendan/tm.aspx?m=180717. 17/1/2009 Vinh Hồ Theo http://www.bienkhoi.com/