Miên man với Sông cái mỉm cười

Miên man với Sông cái mỉm cười

Tôi không nói thơ của Nguyễn Nguyên Bảy lạ về bút pháp, mới về cách nhìn. Song cái lạ, cái mới, khi ẩn, khi hiện, chuông mõ thức hồn tràn ngập trong thơ ông. Nguyễn Nguyên Bảy có biệt tài vận dụng những biểu tượng, nhạc điệu và những hình tượng thơ để nói lên những tâm trạng, cảm xúc của tâm hồn, kết hợp hài hòa giữa trực giác với cảm xúc và sự làm mới mình mang phẩm cấp của một nhà thơ. Nói cách khác trong thơ NNB có âm hưởng của thơ tượng trưng, thơ lãng mạn và thơ cổ điển. Ngay trong khúc tráng ca: “Sông Cái mỉm cười” mà ông trang trọng đặt tên là “Trường ca Lễ Tạ Cha Ông trước thềm Năm Mới” đã hội tụ những yếu tố nghệ thuật ấy. Sông Cái, con sông của quê hương yêu dấu, con sông thơm thoảng hương cỏ mật ngày đêm cần mẫn chuyên chở những phù sa, bồi đắp nên cánh đồng mầu mỡ và bồi mãi bao kỷ niệm của đời người, hóa than thành Sông Mẹ, nơi sinh ra và nuôi dưỡng cả phần xác và phần hồn mỗi con người. Sông Cái thiêng liêng và vĩnh hằng trong tâm tưởng con cháu, bởi có người cha, người ông đã “hóa thân vào Sông Cái”, hòa trong phù sa, hiện sinh trong những mùa vàng, hoàn sinh và vĩnh hằng và ngày một đẹp hơn trong kiếp luân hồi đời người. Hình ảnh nghệ thuật “Sông Cái” chảy suốt khúc tráng ca, đầy những khuôn mặt người thân  yêu của ông với nhiều cảnh ngộ. Dẫu ông có xử dụng nhiều chi tiết nghệ thuật như: “Lá cỏ mật”, “hồn”, “nắng”, “gió”… và rất nhiều nữa trên con sông trăng, sông đời, với cha, với mẹ, vợ, con… thì mỗi chi tiết nghệ thuật lại nâng bài thơ lên một tầm cao mới. Cái thực và cái ảo đan xen làm cho chất thơ, chất tráng ca mang một phẩm cấp của nhà thơ. Đọc câu thơ: “Con anh quì áp mặt ông/ Ông cho cháu nốt nụ cười”, người đọc vẫn nhận ra thủ pháp nghệ thuật ấy, vì có gì cao siêu đâu nhưng sự tinh tế đến chân thực của tình người, của đạo làm người, hướng người ta tới tấm lòng  thương yêu, hy sinh vô bờ bến của người sắp đi vào miền cực lạc dành cho đứa cháu yêu, cho thế hệ kế tiếp, không dành lại chút nào cho riêng mình. Ngay chi tiết: “Lần đầu tiên cha viết dối các con/ Về sức khỏe mình” rất thật đấy chứ nhưng lại được đặt đúng chỗ tạo nên một chi tiết nghệ thuật chuyên chở đức trọng của cha, không muốn những người con phải buồn phiền lo nghĩ đớn đau nhiều bởi cuộc “ra đi” ấy theo qui luật của tạo hóa: “Bà nội sinh cha nơi bến sông/ Bà đang đến đón cha về/ Hãy để thân xác cha về với Mẹ”, về với cội nguồn, cát bụi lại trở về cát bụi. Người cha thanh thản “ra đi” không chỉ vì hiểu qui luật sinh tồn, mà hơn thế ông yên tâm  đã có người con chí hiếu chắc chắn sẽ làm rạng rỡ giống nòi. Sông Cái trở thành bất tử: “Sông luân hồi miệt mải/ Cho phù sa muôn đời/ Chẳng chút chi đòi lại/ Chỉ đòi còn mãi dòng sông...”. Và hình ảnh: “Cha chầm chậm hóa thân vào sông Cái” đã trở thành vĩnh hằng. Triết lý nhân sinh được thể hiện thật dễ hiểu và dung dị. Thơ Nguyễn Nguyên Bảy luôn da diết một tình yêu với quê hương, đất nước. Tình yêu cụ thể mang truyền thống của cha ông, ngấm vào xương tủy, thấm đẫm hơi thở trong suốt cuộc hành trình đời người. Đó là nơi cha từng: “chỉ thèm củ khoai năm Dậu”, khi cả dân tộc quay quắt, thóp thoi trong tận cùng cái đói. Đó là nơi: “Đôi bạn tình không tuổi/ Uống trà thoại yêu”. Đó là nơi: “Tôi lại là tôi trồng dâu, ươm kén/ Tiếng hát ban mai mình liệng/ Say lịm cha đong đưa vai”. Đó là nơi ông tìm ra chân lý: “Nước non còn bởi còn người/ Bể mặn bởi nước mắt đời yêu nhau”. Đó cũng là nơi khi những bậc tiền nhân nhận được tình yêu trong lòng, sâu sắc của những người con: “Tiếc thương cắn lưỡi/ Nước mắt tràn đê/ Chảy xuống sông” để rồi yên tâm thanh thản: “Sông Cái mỉm cười”. Nụ cười mãn nguyện, bao dung thấm đượm tình người. Yêu như thế, tuy không có tiếng gào thét nhưng sao mà sâu sắc, thấm mát hồn người, nâng mỗi con người vượt qua bể khổ. Sông Cái, con sông mỗi phù sa là xương cốt và máu, là bao khổ đau và khát vọng của bao thế hệ, từng ngày nuôi dưỡng, tạo dựng nên nhân cách và chắp cánh cho thơ ông chăng! Và cuộc sống sẽ ngày tươi đẹp hơn vì người con của quê hương biết yêu và biết sống! Cánh đồng tâm đức ông gieo chắc chắn sẽ đơm hoa kết trái cho muôn đời! “Sông Cái mỉm cười” như nén hương lòng ngát thơm ba cõi, có khác nào tiếng của thần thánh, đất trời và con người trong khúc hòa ca về tình yêu cuộc sống. Vợ chồng ông có lúc tưởng đã bị “thác thơ” nhấn chìm như rồi bằng bản lĩnh con người và bản lĩnh người thơ đã vượt qua “Thác thơ” mà không hề trách cứ ai: “Mọi hệ lụy xô đẩy chúng tôi đến bần hàn và cơ cực không liên  quan đến bất kỳ cá nhân nào, quyền lực nào. Mọi ảo thực, tốt xấu tôi tự mình chịu trách nhiệm, không than oán bất kỳ ai, về bất cứ điều gì”. Đó phải chăng là bản lĩnh của những con người đã hiểu được qui luật của cuộc sống. Và nhân quả chăng, khi ông viết: “Trong anh sông Cái mỉm cười/ Và anh tin lòng con anh Sông Cái cũng mỉm cười…” Niềm tin ấy bây giờ đã thành hiện thực. Thơ ông chở cái đạo làm người, bởi vậy cuộc đời và sự nghiệp thơ văn của ông sống mãi trong lòng bè bạn. Con cháu của vợ chồng ông đã được hưởng hạnh phúc mà hai vợ chồng ông lặng thầm chiến thắng số phận gom góp, gieo trồng cây đức cho đời sau. Xin thắp nén tâm nhang và cùng đọc Tráng ca Sông Cái Mỉm Cười  BỐN MÙA Nếu em là hạt mưa Xuân Anh là chồi biếc uống chầm chậm em Nếu em ngọn gió Hè lên  Anh xin là cánh diều êm lưng trời Nếu em trăng Thu chơi vơi  Anh nằm trên cỏ hát cười cùng em Nếu em đơn chiếc mùa Đông Anh là nắng ấm ửng hồng má em Dù em chỉ muốn là em  Nhưng anh vẫn cứ là anh bốn mùa (Rút trong tập: “99 khúc tặng Liên”, NXB Văn học, 2012)  Bài thơ chỉ có năm cặp lục bát mà có tới bốn từ mang tính giả thiết “nếu” và năm từ: “là”, cùng những hình tượng nghệ thuật như “mưa Xuân”,“gió Hè”,“cánh diều”,“trăng Thu”, “mùa Đông”… nhưng đã chuyển tải được những giá trị cùng những cung bậc tinh tế và sâu sắc nhất của tình yêu chân chính của đời người. Tình yêu của thi sĩ đã từng trải qua “bẩy nổi ba chìm” có khác. Chân tình, mạnh mẽ, ào ạt như sóng xô bờ, đầy nam tính mà không xô bồ, dung tục. Thi sĩ giả thiết người mình yêu là “hạt mưa xuân”, hạt nhỏ nhoi thôi nhẹ bay nhưng tưới nhuần cây cỏ, đánh thức một mùa xanh đầy sức sống. Cái mùa mà khi nói tới, tất cả các tác phẩm thơ, ca, nhạc, họa… đều gắng miêu tả sức sống hôi hổi diệu kỳ và cảm xúc cứ trào dâng trong lòng người và đất trời. Khao khát, vậy mà thi sĩ vẫn gắng “uống chầm chậm em”. Có lẽ trong cảm nhận của thi sĩ, tình“em” có cả tình yêu của mẹ, của chị, của người em, của những gì đẹp nhất mà cuộc sống ban tặng như suối nguồn trong mát không bao giờ vơi cạn. Bởi vậy dẫu thi sĩ có nhận mình “là chồi biếc”, thì cũng do “hạt mưa xuân” thổi hồn, nên phải “uống chầm chậm” mới có thể cảm nhận được hương vị tuyệt vời tình yêu của người phụ nữ mà tạo hóa ban tặng cho đời, thông qua tình em; và nếu biết “uống chầm chậm” thì mới biết trân trọng, nâng niu và cảm nhận được vị ngọt cùng đắng cay của tình yêu để rồi như một điểm tựa vượt lên tất cả những trở lực của cuộc sống. “Nếu em ngọn gió Hè lên”, ngọn gió lồng lộng trên bầu trời cao xanh, thì “Anh xin là cánh diều êm lưng trời”. Cái từ “êm” sao mà đắt giá, mang một sự đồng điệu đến tuyệt vời, gió nâng cánh diều bay cao, diều nương gió nhẹ bay trên trời rộng, cùng vươn đến chân trời mơ ước. Đến câu: “Nếu em trăng Thu chơi vơi” thì đã ẩn chứa những tâm tư sâu kín đầy sự trải nghiệm. Trăng thu, mùa trăng đẹp nhất trong năm không chỉ của trẻ thơ mà “em” lại rơi vào tâm trạng “chơi vơi”, thì “Anh nằm trên cỏ hát cười cùng em”. Tiếng hát và tiếng cười ấy phải chăng cất lên từ trái tim yêu đồng cảm sâu lắng nhất, chung tình nhất, yêu thương và cả những khổ đau. Tình thơ được đẩy lên một cung bậc mới khi giả thiết cuộc đời éo le, khắc nghiệt: “Nếu em đơn chiếc mùa Đông” thì “Anh là nắng ấm ửng hồng má em”. Cái mầu hồng tươi tắn ấy chỉ có được từ lửa con tim tràn đầy yêu thương, nhân ái. Bài thơ được đẩy lên cao trào ở câu cuối. Anh đã nêu lên bao giả thiết khó khăn, khắc nghiệt của cuộc đời và bên em cả lúc vui, buồn và đau khổ nhưng nếu: “Dù em chỉ muốn là em”, “Nhưng anh vẫn cứ là anh bốn mùa”. Sự khẳng định đầy nam tính mang bản chất của giới. Anh không bao giờ chiếm đoạt em đâu mà anh mãi là anh, mãi mãi anh nuôi và tin vào tình yêu sắt son chung thủy, để em tự nguyện hiến dâng, hòa hợp và đồng điệu. Bài thơ ngắn gọn mà hàm xúc, mở ra một không gian và thời gian vô hạn của tình yêu, dẫu tác giả khéo léo giới hạn trong “Bốn mùa” nhưng bốn mùa là chu trình của tạo hóa, của đời người. Bốn mùa yêu phải chăng cho cuộc đời mãi mãi sinh sôi. Bởi vậy bài thơ viết tặng người vợ thân yêu của mình từng chung con “thuyền thơ” vượt “thác thơ” mà như viết cho mọi người. Rút từ Chém gió muôn màu, tập 2. Nguyễn Nguyên Bẩy - Lý Phương Liên chủ biên. NXB Hội Nhà văn, 1- 2017. Hà Nội, 10/2012. Trần Văn Hạc Theo http://trieuxuan.info/