Nhớ
về nhà văn Sơn Nam
Ba cõi Hồng Bàng thôi hết nhắcĐành người tạ thế đi rồi mất…(Nguyễn Quang Diêu: “Viếng mộ Phan Chu Trinh”)Có lẽ
khi gọi bác Sơn Nam là “Ông già Nam bộ”, người ta không chỉ hiểu một
cách đơn thuần rằng “ổng” là người yêu mến miền Nam và biết rành về Nam bộ, mà
còn muốn nói đến những gì xa rộng hơn nữa. Bởi vì qua Sơn Nam, chúng ta thấy
được nhiều điều khá rõ: Thứ nhất, khi đọc Sơn Nam, chúng ta khám phá được lắm
điều mình chưa biết về Nam bộ - lịch sử, địa lý, thiên nhiên, con người. Thứ
hai, ở Sơn Nam, ai cũng thấy được tình yêu quê hương qua từng ngọn cây con
lạch, nhánh lúa tiếng chim, núi đồi sông nước. Thứ ba, và quan trọng nhất, là
thấy được gốc gác của con người xứ Việt, đặc biệt là ở miền Nam, nằm ở đâu - để
khi nói đến điều “ráng giữ cái gốc”, ít ra còn có được một cái gì đó cụ thể để
nghĩ tới.Dáng người gầy, nước da hơi ngăm đen, nụ cười
hóm hỉnh, nhìn bề ngoài không khác gì một người bình thường; đó là hình ảnh của
một bác Sơn Nam vào cuối năm 1979. Nhưng có tiếp xúc với bác mới biết đây là
một người dễ gần gũi, phóng khoáng, thấy như đã quen biết từ lâu. Khi nói
chuyện với bác, thì giờ qua đi lúc nào không hay, vì bác có cách nói chuyện
thật vui, làm người nghe cứ cười hoài không dứt.Bây giờ mọi sự đã lâu quá rồi, ngày đó chuyện
trò với bác những gì, tôi chỉ nhớ được rất ít. Chuyện về cụ Phan Chu Trinh, bác
nói: Căn nhà ở Chợ Cũ (Sài Gòn), nơi cụ Phan mất và làm đám tang ở đó, bác có
đề nghị nên bảo tồn để làm di tích lịch sử mà “nói hoài không ai nghe”. Về “Bến
Nhà Rồng” - lúc đó mới được trùng tu xong để làm chỗ kỷ niệm nơi cụ Nguyễn Ái
Quốc rời Việt Nam đi Pháp lúc trước - bác bảo: Chỗ đó có phải đâu! Tại nó có vị
trí tốt nên mới được chọn đó thôi. Hồi đó có hai hãng tàu thủy khác nhau, hãng
tàu mà cụ Nguyễn làm thì bến của nó nằm ở chỗ khuất tuốt phía trên (của sông Sài
Gòn), khó thấy, còn cái “Nhà Rồng” là nhà của ông chủ hãng tàu kia, nằm ở chỗ
ngon lành…Trò chuyện miên man, đi vào cuộc sống của các
văn nghệ sĩ. Về bản thân, bác nói: “Tôi thì khoẻ, cứ mỗi năm ra được hai bài
thôi là xong, còn thì giờ bao nhiêu là của mình”. Tuy bác không nói gì về gia
cảnh, nhưng cũng đoán được là (thuở đó) bác cũng chẳng dư dả gì, mà ai cũng
biết nhà văn Sơn Nam là người “viết văn để viết văn, để yêu nước, chứ không
nhằm mục đích nào khác”. [2]Hôm đó không may lại bị cúp điện, nên khi thấy
tối xuống, bác kiếu ra về. Tôi tiễn bác đi một khúc đường, đến ngang một quán
cóc bên đường cả hai lại ghé ngồi xuống bên ly cà phê để nói chuyện tiếp. Bác
kể về cuộc sống của những người nghèo ở Sài Gòn…Rồi bác ra về, hẹn sẽ còn gặp lần khác nói
chuyện nhiều hơn, chiếc lưng gầy gò trên chiếc xe đạp cọc cạch. Bác đi rồi tôi
mới nhớ ra mình quên hỏi bác một chuyện lớn: hình như bác là bạn thân của thi
sĩ Nguyễn Bính. Tôi dặn lòng là lần tới sẽ không quên!Khoảng một tuần sau đó, tôi ra thăm Viện Sử học,
có kể chuyện mà bác Sơn Nam nói về căn nhà ở Chợ Cũ cho một nhà nghiên cứu về
lịch sử cận đại Việt Nam nghe, vị này nói nho nhỏ: Anh biết không, ở Huế dân
chúng có đúc một tượng đồng của cụ Phan Bội Châu to lắm, thế mà nó không được
dựng lên, cứ để nằm dài dưới đất. Người ta bảo là nếu tượng to thì phải là
tượng của người khác, bây giờ chưa có tượng nào to cả, dựng cụ Phan lên thì cụ
to nhất nước còn gì! Tượng cụ Phan đã đúc sẵn rồi mà còn thế, huống gì căn nhà mà
anh vừa nói!Trước khi rời thành phố, nghe tôi kể vừa gặp bác
Sơn Nam, có anh bạn tặng cho một cuốn sách do bác Sơn Nam viết, in trên giấy
đen thui gần như không thấy được chữ để đọc, nhìn thấy mà bất nhẫn. Gặp bác sĩ
Nguyễn Khắc Viện, tôi hỏi tại sao người như nhà văn Sơn Nam mà không trân
trọng. Bác sĩ Viện nói: Sơn Nam thì đâu có vấn đề gì! Tôi thấy bác sĩ Viện
không hiểu ý mình, ý tôi là người như bác Sơn Nam sao mà để cuộc sống của bác
đến hàn vi như thế, và tác phẩm khi xuất bản ra cũng phải biết in ấn sao cho
đáng công người viết nó ra. Nhưng thuở đó thực tình tôi chẳng biết gì, bác Sơn
Nam là Sơn Nam chứ có “dễ uốn” như Nguyễn Công Hoan đâu! Bản thân bác sĩ Viện,
nghe đâu lắm lúc cũng ở trong cảnh ba chìm bảy nổi!.Trong hơn 30 năm qua, xã hội Việt Nam biến đổi
rất nhiều. Sống trong sự thay đổi đó, “ông già Nam bộ” đã nhận định
những gì, suy nghĩ những gì, có lẽ trừ những ai có nghe được bác tâm sự, hầu
hết chúng ta không may mắn để biết được. Bởi vì bác Sơn Nam không viết ra bao
nhiêu về những điều mình nghĩ, như bác vẫn thường nói: “Ở đời, có người mình
chơi được, có người chơi không được. Sự đời cũng vậy.” [3]Nhưng không viết ra không có nghĩa là trong lòng
bác không ngổn ngang tâm sự. Không nói gì nhiều, chỉ một việc chứng kiến trong
vòng 15 năm qua, nội trong một vùng “miền Nam sông nước” của “ông già”
thôi đã có hàng chục ngàn cô gái quê rời bỏ “hương rừng đồng nội” để đi làm dâu
tận Đài Loan và Hàn Quốc, lòng “ông già” hẳn đầy trăm mối tơ vò. Trên
đồng bằng Cửu Long bát ngát, người nông dân với hai bàn tay trắng cũng không
còn có thể chỉ biết chiến đấu với thiên nhiên khắc nghiệt xong là có được chút
ruộng vườn của riêng mình. Thành ra, nói như nhận
xét của một nhà văn hiện đại, “ông già Nam bộ” đã “chết đi vì quá
buồn”, cũng không phải là quá lời. [4]Nhà văn Sơn Nam đã ra đi, thôi chúng ta cũng
chấp nhận tử sinh là lẽ tự nhiên của con người. Nhưng với một dân tộc, việc có
thừa kế được tinh thần của lớp người đi trước hay không là điều rất quan trọng.
Chúng ta ngậm ngùi khi nghe tin bác Sơn Nam đã ra đi mà các văn nghệ sĩ đương
thời thấy lo lắng:“Tôi rùng mình khi mường tượng làng văn chương
Việt Nam làm sao để tìm một người thay thế Sơn Nam. Vóc dáng Sơn Nam
không chỉ làm nên bằng sự thông tuệ và từng trải, mà có cả sự cam đảm thờ ơ với
mọi hư vinh và sự quyết liệt theo đuổi sự nghiệp cầm bút. Người
thông tuệ có đấy, người từng trải có đấy, nhưng người can đảm và người quyết
liệt như Sơn Nam thật hiếm hoi.” [5]Mong an lành cho bác nơi bác đến, bác Sơn Nam!.Chú thích:[1] Ý nói mộ phần. Mã là hàng mã để cúng, lạp là nến.[2] Lê Thiếu Nhơn: “Nhà văn Sơn Nam qua đời”, eVăn 13-08-2008[3] Lê Thiếu Nhơn, bđd.[4] Lê Phú Khải: “Đó là
Sơn Nam”, talawas 08-18-2008[5] Lê Thiếu Nhơn, bđd.
19-8-2008
Văn Lang
Theo http://www.talawas.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét