Đôi mắt trong thi ca

	Đôi mắt trong thi ca Hải Đà - Vương Ngọc Long   Thượng Đế đã khéo léo tạo dựng hình hài con người với đầy đủ ngũ quan (năm bộ phận trong thân thể con người): mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, và tay chân sờ mó, với tất cả tâm linh và cảm xúc để tận hưởng được cái đẹp vĩnh hằng trong đời sống giữa vũ trụ thiên nhiên bao la bát ngát. Cái bất hạnh to lớn nhất, ghê gớm và đáng sợ nhất của em bé mới chào đời chắc hẳn phải là sự mù lòa, chấp nhận cuộc đời không ánh sáng, chỉ còn là bóng đen sâu thẳm, bao trùm phủ kín. Đôi mắt phải nắm giữ vai trò quan trọng chủ yếu nhất trong cuộc sống con người, đó là biểu tượng của niềm tin yêu và hy vọng. Nhờ đôi mắt, con người đã khám phá tìm tòi được thế giới huyền ảo muôn màu muôn sắc quanh mình, đã đem lại cho con người muôn vàn cảm xúc biến thiên không ngừng. Bốn mỹ nữ tuyệt trần nhất của nước Trung Hoa thời cổ là Điêu Thuyền, Chiêu Quân, Dương Quý Phi, và Tây Thi. Bốn giai nhân đều sắc nước khuynh thành và đặc biệt nhất là có những đôi mắt rất quyến rũ và mê hồn. Điêu Thuyền có một sắc đẹp lộng lẫy mà người ta truyền nhau là làm cho "trăng phải thẹn". Điêu Thuyền sống vào đời Hán thời tàn. Lúc bấy giờ, Đổng Trác làm loạn trong cung đình và có ý chiếm đoạt ngôi Vua. Trong lúc loạn ly, gia đình Điêu Thuyền tan nát, cha mẹ nàng bị giặc giết chết. Đổng Trác có một người con nuôi là Lã Bố, vốn cũng là một kiệt tướng song cũng tàn bạo và hiếu sắc không kém bố nuôi. Chính làn sóng mắt của Điêu Thuyền đã làm say mê đắm đuối hai bố con gian hùng, đến nỗi Lã Bố vì ghen đã giết Đổng Trác, về sau Lã Bố cũng bị Tào Tháo giết . Ôi ! chỉ vì đôi mắt tuyệt trần của mỹ nhân … Người ta thường nói một đôi mắt mê hồn có thể làm cho "Hằng Nga khiếp vía, Tây Thi giật mình". Đôi mắt huyền mộng của Tây Thi như muốn tỏa ra ngàn sợi tơ tình vương vấn, đã điểm tô nhan sắc của nàng thêm lộng lẫy đài các, cộng thêm tài đàn ca múa hát làm cho Ngô Phù Sai chết mê chết mệt . Nàng đi vãn cảnh đến nơi nào, tức khắc vua cho xây dựng lâu đài nơi đó để giữ kỷ niệm cho người đẹp. Một Ngô Phù Sai vì say đắm nhan sắc Tây Thi mà bị chết, và vua Câu Tiễn của nước Việt đã rửa được hận thù. Một Đường Minh Hoàng cũng say mê sắc nước hương trời của Dương Quí Phi, suốt đêm uống rượu dưới trăng lồng lộng, xem các cung nữ múa vũ điệu Nghê Thường mà mất nước, nguyên nhân của loạn lạc và khổ đau. Chiêu Quân được nổi tiếng với danh hiệu "trầm ngư lạc nhạn" (cá lặn chim sa), có đôi mắt rất đẹp, nhưng bị kẻ nịnh thần Mao Diên Thọ vẽ bức chân dung vì tư thù cá nhân, đã tự động thêm cái nốt ruồi vào dưới khóe mắt, và sàm tấu với vua Hán rằng Chiêu Quân tuy đẹp nhưng vì có cái nốt ruồi đó mà sách tướng gọi là "thương phu trích lệ", đó là nốt ruồi sát chồng. Nhà Vua nghe lời nên chẳng nghĩ gì đến Chiêu Quân, đến khi nàng phải vào trình diện vua trước khi đem đi cống Hồ, thì sự việc đã muộn rồi ... Nhà vua vô cùng hối hận và luyến tiếc. Trong buổi chia ly đau đớn, những giọt lệ long lanh trên khóe mắt của một trang quốc sắc thiên hương, nghẹn ngào thương khóc cho kiếp "hồng nhan bạc mệnh" ... " Cánh én cô đơn đượm tủi sầu. Ngang trời gió cuốn bạt về đâu? Quan san ngàn dặm vương thương nhớ. Hồ, Hán từ đây cách biệt nhau …" Bốn tuyệt thế giai nhân với những đôi mắt "thần diệu" đã một thời làm bão tố trong cung đình. Đúng là "Chí lớn trong thiên hạ không đựng đầy đôi mắt của giai nhân" (Phạm Thái trong Tiêu Sơn Tráng Sĩ - tiểu thuyết Khái Hưng). Ánh mắt đã tạo nên những sức mạnh phi thường tiềm ẩn … Chim trời mỏi cánh phiêu du, Ta đem chí lớn giam tù trong em. Mộng giang hồ đã nguôi quên, Vì em mắt biếc ta mềm tâm tư Chiến bào quẳng xó chơ vơ, Bao gươm yên ngựa bỏ bừa bến sông. Còn mơ gì chuyện anh hùng, Còn ham gì những vẫy vùng dọc ngang. Công hầu, khanh tướng ngỡ ngàng, Đua chen cho lắm bàng hoàng thế thôi! Mặc ai đội đá vá trời, Mặc ai biển lấp, non dời, mặc ai. Chuyện đời gác bỏ ngoài tai, Ta xin ngày tháng miệt mài yêu em! Vì Em Mắt Biếc (Mùi Quí Bồng) Để định nghĩa đôi mắt thì chúng ta thiết tưởng chẳng có câu nào ý nghĩa bằng: "Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn" (Eyes are the window to the soul). Câu danh ngôn bất hủ nầy được lưu truyền từ lâu rồi, bắt nguồn từ câu nói của nhà hiền triết Marcus Tullius Cicero (106-43 B.C.), cũng là một chính trị gia lỗi lạc và nhà hùng biện đại tài của La Mã: "Ut imago est animi voltus sic indices oculi." (The face is a picture of the mind as the eyes are its interpreter) - Khuôn mặt là chân dung của tâm hồn mà đôi mắt làm công việc diễn giải - Tâm hồn con người như một căn nhà kín cổng cao tường, ai mà biết được trong đó chứa đựng những gì ? Tâm hồn là một bình nguyên bát ngát, là một chân trời vô thủy, vô chung … Tâm hồn phức tạp, đa dạng, muôn màu, muôn tình … Muốn nhìn thử tâm hồn ẩn mật chất chứa những gì ? Chỉ có "đôi mắt" huyền ảo kỳ bí mới có thể làm được điều đó. Tất cả những tình cảm biến thiên của con người: thương yêu, giận hờn, oán ghét, khổ đau … đều dồn cả vào mắt. Đôi mắt có thể rất dịu dàng lặng thinh, không nói gì cả, nhưng thật ra đã nói rất nhiều, đã thốt ra những lời trần tình "vô ngôn". Đôi mắt chính là: "Cánh cửa vô cùng, xin chớ bao giờ khép lại.... "Hoa đẹp là hoa nhìn với mắt em Cửa sổ là khung có hình em ở giữa Tách nước - là ngón tay em cầm Quyển sách chao đèn là bóng em đọc mở Vũ trụ là chốn anh được gặp em Thời gian là nơi anh với em sinh cùng thời đại Em ơi! Em đã mở cho anh Cánh cửa vô cùng, xin chớ bao giờ khép lại....  Hoa Đẹp Là Hoa Nhìn Với Mắt Em (Xuân Diệu) Người thơ đã có những nhận xét tinh tế thâm thúy, những cảm nghĩ chân thật động lòng người khi diễn đạt những ý nghĩa vi diệu của đôi mắt: Giàu đôi con mắt, đôi tay Tay siêng làm lụng, mắt hay kiếm tìm Hai con mắt mở, ta nhìn Cho sâu, cho sáng mà tin cuộc đời Rộng như lòng mẹ đưa nôi, Lại say đắm mãi như người tình nhân (Xuân Diệu) Cõi riêng tư thầm kín sau khung cửa đó, hồn nhiên, mộng mơ, diễm tình, đã mang lại niềm ưu tư ray rứt cho thi nhân : Tôi không biết rằng lạ hay quen chỉ biết em mang theo nghê thường cho nên đôi mắt mờ hư ảo cả bốn chân trời chỉ có em. Tương Tư (Nguyên Sa) Nhìn vào đôi mắt, bạn có thể thấy người tình của mình đang tuyệt vọng đau khổ tận cùng, tâm hồn bủa vây như một con thú thương tổn nặng nề, để từ đó những giọt lệ đau thương của người tình cứ triền miên nức nở tuôn trào … và người thơ ước nguyện hàn gắn vết thương tâm mòn mỏi kêu đau: Khi em khóc tôi biến thành.... nước mắt chảy giùm em - cho cạn sạch nỗi niềm để mắt em xanh - để môi em mềm tôi là lá giữa buổi chiều.... sắp tối Hiến Chương Tình Yêu (Du Tử Lê) Khi người yêu ngủ, đôi mắt nhắm lại, đắm chìm vào cõi mộng xa vời, và bên tai là những lời nhỏ nhẹ êm ái, thiết tha chân tình và nồng nàn say đắm: Khi em ngủ màn đêm hờ khép kín Hạt sương nằm thõng thượt đợi trên mi Đêm thảng thốt muôn vì sao bật sáng Lá rung cành thở nhẹ tiếng thầm thì Khi em ngủ tôi là người gác cổng Bởi mắt em: cánh cửa ngọc thiên đàng Lòng tôi đó: gối chăn đầy hơi ấm Ngủ đi em ! ấp ủ giấc mơ vàng ... Khi Em Ngủ (Vương Ngọc Long) Một nhà văn đã nói ánh mắt tình nhân có thể làm cho "vũ trụ nổ tan từng mảnh, đại hồng thủy dâng tràn …" có quá đáng hay không ? Nhưng chắc chắn ánh mắt sẽ lóe lên những chia chớp có những hấp lực vô cùng mãnh liệt đến nỗi : Em chưa một lần biết nói tiếng yêu Nhưng em sợ nhìn vào đôi mắt Đôi mắt của lửa trời sấm sét Đôi mắt của Bonaparte nhìn Joséphine Ánh mắt làm tâm linh em run rẩy Dù đang ở giữa trời hè … Giọt Sương Trong Đời (Hồ Đắc Thiếu Anh) Những đôi mắt âu yếm đó là những viên ngọc quí khi ẩn nấp trong nhau thì cuộc đời nầy sẽ mãi là một mùa xuân vi diệu tuyệt vời giữa muôn ngàn hương sắc ngất ngây hồn người :đôi mắt anh em giấu vào trong mắt lệ riêng em trong suốt mắt hai ta môi của anh em giấu vào trong miệng ngậm hương thơm của một mối tình xa bàn tay anh em giấu vào trong áo ngực rất hiền nở vội một đóa hoa  Giấu (Trần Mộng Tú) tôi hỏi hết lòng sầu hay mắt đẹp? xưa tuy xa, nay lại quá muôn trùng hỡi người duyên, người thương nhớ tôi không ? tôi yêu lắm, dẫu tình chưa giãi hết và...tôi khóc những khi trời rất đẹp... Muôn Trùng (Hồ Dzếnh) Đắm đuối nhìn em mắt nói nhiều Nguồn ân mạch ái biết bao nhiêu! Em neo thuyền mến trong hồ mộng Neo cả tình anh nhẹ nhẹ xiêu .... Mắt Em Yêu (Đỗ Quý Bái) Cái "cửa sổ tâm hồn" đó bàng bạc trong thơ văn nhạc, không phải lúc nào cũng bình an, giản dị, và yên ngủ như mặt hồ tĩnh lặng . Có những lúc chính con mắt đã bùi ngùi rơi lệ, thắm đượm tình người, khóc thương cho bạn, cho sự nghiệt ngã của cuộc đời, cho sự bất lực và hữu hạn của con người trước bi kịch của đời sống và lịch sử : Bỏ trăng gió lại cho đời Bỏ ngang ngửa sóng giữa lời hẹn hoa Bỏ người yêu, bỏ bóng ma Bỏ hình hài của tiên nga trên trời Bây giờ riêng đối diện tôi Còn hai con mắt khóc người một con  Mắt buồn (Bùi Giáng) Niềm lạc quan thật mong manh như ngọn đèn dầu trong gió, đôi mắt đó đã phản ảnh nỗi thống thiết của sầu hận bi oán mà người thơ muốn bộc bạch trần tình nỗi lòng với đất trời, muốn chia sẻ cái mâu thuẫn sâu xa giữa cảm xúc và thân phận trái ngang cay đắng của con người. Đôi mắt đã nói nên những trăn trở xúc động của con người về cuộc sống. Trước ngưởng cửa của đôi mắt, người thơ đã băn khuăn nghi vấn và hoài nghi về triết lý bi đát trong nhân sinh quan cuộc đời . Cái ray rứt khắc khoải của Bùi Giáng qua chữ nghĩa huyền hoặc đó đã tạo nên luồng cảm xúc cho nhạc sĩ họ Trịnh viết thành ca khúc: Còn hai con mắt khóc người một con còn hai con mắt một con khóc người. Con mắt còn lại nhìn cuộc đời tôi nhìn tôi lên cao nhìn tôi xuống thấp. Con mắt còn lại nhìn cuộc tình phai tình trong hai tay một hôm biến mất. Con mắt còn lại là con mắt ai con mắt còn lại nhìn tôi thở dài. Con Mắt Còn Lại (ý thơ Bùi Giáng, nhạc TCS) Tình cảm của con người biến hóa vô lường, buồn vui chan hòa lẫn lộn . Cũng chính con mắt "cửa sổ của tâm hồn" đã hé mở niềm hân hoan vô tận, pha trộn một chút buồn thầm lặng cho những kẻ mới quen nhau gặp nhau lần đầu, nhìn nhau mà chẳng biết nói năng chi :Ô kìa người ấy loanh quanh Một mình đứng lại dãy hành lang xưa Nghe lòng có chút đong đưa Khi đôi ánh mắt lại vừa chạm nhau . Ánh Mắt Tựu Trường (Đoàn Vị Thượng ) Anh tưởng chỉ cần trông thấy thôi Là em hiểu rõ lòng anh rồi. Mối tình chan chứa trong đôi mắt, Anh biết làm sao nói những lời… Hờ hững (Tế Hanh) nét thơ ngây đầy khuôn mặt tinh anh đôi mắt biếc kiếm tìm và lẩn trốn ngực dồn dập giòng máu thời mười bốn vai no đầy nguyên liệu tuổi thèm yêu Trên Sân Trường Bữa Ấy (Luân Hoán)cho tôi có ánh mắt nhìn tình tự tôi xin kể chuyện tình thời áo trắng đôi mắt lén nhìn nhau lời hò hẹn tình không hẹn bỗng nhiên thành tri kỷ bát ngát hồn ai cảm yêu thương như trận mưa rào mang nhớ nhung Xin Chút Tình Quê (Trần Thị Hà Thân) Mắt không nói nên lời, nhưng mắt đã đem lại sự kỳ diệu của ngôn ngữ con người, thầm lặng, không phát thành lời, nhưng lại tạo được những âm thanh siêu hình để con người hiểu nhau. Cái hấp lực của đôi mắt mạnh như nam châm, như luồng điện, như hào quang thu hút : Ôi ! cặp mắt của người trong tơ ngọc Sáng như gươm và chấp chóa kim cương ! Mỗi cái ngó là một vì sao mọc ! Mỗi liếc yêu là phảng phất mùi hương . Hai mắt ấy chói hào quang sáng ngợp Dẫn hồn ta vào thế giới thiêng liêng, Hớp nhiều trăng cho niềm trinh rất ngớp Say nhạc hường nổi bổng giữa đào nguyên Cặp Mắt (Bích Khê) Đôi mắt là sản phẩm nghệ thuật của bao áng thơ tình tuyệt vời. Mắt là mộng, là mơ, là nhớ, là thương, là tình, là cả một hồ Thơ lung linh huyền ảo để thi nhân phải chìm đắm ngụp lặn chơi vơi … Hình ảnh của đôi mắt là đặc trưng biểu hiện của nghệ thuật tạo hình, đã phát ra những làn sóng âm thanh dìu dặt của nhạc thơ:  rượu đây ướt đỏ môi mềm, tình đây gọi nắng bên thềm trổ bông, tim ta thắm mực má hồng, em ngồi ta vẽ chân dung em cười ... và trên bức chân dung rạng rỡ đó , ánh mắt của em phải làm hồn ta lạc phách thành thơ . Mắt em là một hồ Thơ Lung linh trong nắng mộng mơ một mình Mắt em là một rừng Thu Xạc xào nắng sớm, vi vu gió chiều Mắt em hơn mắt nai tơ Dịu dàng yểu điệu ngác ngơ tuyệt vời Mắt em hơn mắt bồ câu Sáng ngời tuyệt mỹ huyền châu nào bằng Mắt em đã trộm hồn tôi Một đời tôi lội trong hồ mắt em Đôi Mắt Thơ (Sóng Việt) Mắt là hình ảnh của bốn mùa mưa nắng, hoa cỏ ngát hương, trăng sao bàng bạc, sương mai buổi sáng, hoàng hôn chiều tà, của những bất ngờ tư duy thầm kín, những ngẫu nhiên cảm xúc dâng đầy, của những chung tình ước hẹn cùng năm tháng. Hình ảnh thiên nhiên mưa nắng vô thường chập chờn trong ánh mắt như những sợi dây vô hình trói buộc đời người với tình yêu muôn thuở : Ngây ngất tình em trong nắng dại Trót đã yêu thầm, biết yêu ai ? Nắng có trải dài trong khóe mắt Cho linh hồn rực sáng đêm dài… Nắng Trong Mắt Em (nhạc Đức Minh, thơ VNL) Thuyền tình không bến lênh đênh Mưa rơi trong mắt buồn tênh một đời Hôm nao chợt ước hoa cười Cho ai ghé bến yêu người trong mơ (Bùi Vi Thiện) Giọt mưa chiều nay hay là nước mắt em. Giọt mưa chiều nay hay là tiếng hát em. Tiếng hát nức nở của con tim, Tiếng hát đau khổ kiếp cô đơn, Buồn như tiếng mưa chiều. Giọt mưa chiều nay hay là tiếng vấn vương. Giọt mưa chiều nay hay là tiếng nhớ thương Giọt Mưa Chiều Hay Nước Mắt Em (nhạc Nguyễn Hữu Thiết)Mưa trong mắt em mưa trong bóng đêm Từng giọt mưa rơi rơi nhạt nhòa trên đôi môi Thôi tiếc chi người hỡi Mưa trong mắt em Mưa nghe xót thương Còn gì đâu em ơi chỉ còn anh đêm nay nhìn giọt mưa giọt mưa trong mắt em  Mưa Trong Mắt Em (Vũ Tuấn Đức) xin bầu trời đêm nay lên cao và đôi ta sẽ tìm về nhau... trong mắt môi khát vọng hôm nao cho vòng tay sưởi ấm tình trao ta hát vang lời ca say đắm hoàng hôn về trong mắt duyên tơ Hoàng Hôn Trong Mắt Em (Trường Đinh) Từng làn thu êm như hương hoa từng mùa thơ trao nắng quê nhà Em thêu nhánh hồng bên giòng sông xưa Trong mắt môi nồng, em là biển nhớ Anh trong em là cơn mưa Anh trong em là gió mùa  Trong Mắt Em Là Biển Nhớ (thơ Trường Đinh- nhạc Ngô Thụy Miên) Trong đôi mắt em là cả một mùa xuân vi diệu, an lành, cỏ hoa tình tự, chim non ríu rít trên cành: em hồn nhiên dễ thương lời chim sẻ, nhả Xuân thì mơn mởn lối tôi về, mắt lá răm say tình tôi chắt ngọt, chút mưa chiều mòng mọng ướt bờ mi ... Ta thấy xuân hồng trong mắt em Long lanh ngàn âu yếm êm dịu Để ta chợt thấy lòng ta bỗng Có những niềm vui nhỏ không tên  Xuân Hồng (Vũ Thư Nguyên) Và mùa xuân trong đôi mắt em Là mùa xuân anh mãi đi tìm Và mùa xuân trong đôi mắt em Anh đợi mong Và mùa xuân trong đôi mắt em Là mùa xuân chan chứa hy vọng Và mùa xuân trong đôi mắt em Anh mãi chờ trông...  Mùa Xuân Trong Đôi Mắt Em (nhạc Đức Huy) Trong đôi mắt thấy cả trời mây vời vợi giữa khung trời thu lồng lộng :Đôi mắt kinh kỳ thương nhớ ai ? Mà sao ướt quá bờ mi dài Trời mây vời vợi buồn trong ấy Xa mấy thu rồi ... Ôi vẫn say ! Đôi Mắt Kinh Kỳ (Sông Kiên) Đôi mắt cũng là biểu tượng hình ảnh của quê hương yêu dấu ngàn trùng. Dù năm tháng trôi qua biền biệt, bóng hình của cố quận làng xưa vẫn chập chờn ẩn hiện trong ánh mắt vương vương nỗi sầu ngậm ngùi hiu hắt giữa khung trời thơ mênh mang hoài vọng. Ánh mắt đã đưa hồn thơ trải rộng khắp phương trời, giao động nhớ thương, trăn trở cội nguồn, giữa chín chiều quạnh hiu :Mắt người mang cả quê hương Lòng ta mang cả đoạn trường tháng năm (Hoài Khanh) "Đôi mắt người Sơn Tây, u uẩn chiều lưu lạc, buồn viễn xứ khôn khuây" … đã tỏa ra những tia nhìn u uẩn, khát vọng một phương trời diệu vợi nào đó. Những ánh mắt rưng rưng đau đáu hướng về một chân trời quê có thể là những giọt nước mắt chan hòa mồ hôi, máu lửa, dấy lên nỗi căm hờn và tủi nhục … Một đôi mắt u trầm, đơn bạc đượm màu sương khói của núi rừng quê hương, với hoài vọng thiết tha "ngày trở lại quê hương, khúc hoàn ca rớm lệ"Vừng trán em vương trời quê hương Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương Tôi thấy xứ Đoài mây trắng lắm Em có bao giờ em nhớ thương Từ độ thu về hoang bóng giặc Điêu tàn thôi lại nối điêu tàn Đất đá ong khô nhiều ngấn lệ Em có bao giờ lệ chứa chan  Đôi mắt người Sơn Tây (Quang Dũng) Khi Thiền sư Tuệ Sỹ mãi băn khuăn với nỗi đau của vận nước "Sầu trên thế kỷ điêu linh / Giấc mơ hoang đảo thu hình tịch liêu / Hận thù sôi giữa nắng chiều / Sông tràn núi lở nước triều mênh mông / Khói mù lấp kín trời Đông / Trời ơi tóc trắng rũ lòng quê cha", tinh thần của Tuệ Sỹ vẫn can trường, bất khuất, dù phải chấp nhận ngục tù tăm tối, vẫn không chùn lòng .. Những ánh mắt sáng quắt vẫn hun hút về một phương trời duy nhất: đó là Tổ Quốc quê hương muôn vàn yêu dấu... Tôi vẫn đợi những đêm đen lặng gió Màu đen huyền ánh mắt tự ngàn xưa Nhìn hun hút cho dài thêm lịch sử Dài con sông tràn máu lệ quê cha Rồi trước mắt ngục tù thân bé bỏng Ngón tay nào gõ nhịp xuống tường rêu Rồi khép lại hàng mi về Cõi Mộng Như sương mai như bóng chớp mây chiều. Tôi Vẫn Đợi (Tuệ Sỹ) Nơi miền đất lưu đày, cái niềm u uẩn sâu kín dằn vặt người thơ nhất là khi nhớ lại những biến cố lịch sử đầy tang thương của quê hương yêu dấu một thời nơi đó có hình ảnh của người cha anh dũng bảo vệ non sông, của người mẹ già nhẫn nhục một nắng hai sương. Đôi mắt của người cha kiên cường như khơi lại những kỷ niệm đau thương từ đáy huyệt sâu:Dấu đi những món nợ đời tôi chưa trả hết Tôi nợ cha đôi mắt trừng khi chết Nợ mẹ già dòng máu chảy trong tim  Lời Thú Tội (Trần Trung Đạo)Ta đi tuyết đổ lên đời trắng Mưa buồn như mắt mẹ đêm khuya Chùa xa ai giục hồi chuông đổ Hay tiếng ru con dưới mộ phần Cả đời ta chưa yên giấc ngủ Chập chờn mộng mị trắng thâu canh Nhớ Núi Thương Rừng (Trần Trung Đạo) Những phấn đấu gian khổ cho sự sống còn, những uẩn ức phẩn nộ, ngậm ngùi đắng cay, khổ lụy lao đao, đày ải truân chuyên của kiếp người ly hương, đối diện trước bờ tử sinh, đã đem lại những ánh mắt "ảo giác" khác lạ trong cuộc đời, giữa thăng trầm hưng phế của lịch sử, mà tác giả "Thiên Sử Thi của người vượt biển" đã diễn tả :Trời ơi ! Khát cào khát cấu tim gan ! Khát khô môi bỏng khát càng khát thêm Mắt ảo giác, khát cuồng điên ! Miệng khô há hốc gục trên sàn tàu ! Chết Khát (Đào Văn Bình) Trong khi đó ở quê nhà thăm thẳm, Mẹ già tóc ngày thêm sợi bạc, nước mắt lưng tròng, vẫn ngày đêm đau đáu đợi chờ mòn mỏi:Mẹ già nước mắt đầy vơi Quê nhà ngong ngóng chờ hoài tin con Hồn con hóa hiện kiếp chim Hải âu phi xứ đi tìm Tự Do ! Phong Ba Chợt Đến (Đào Văn Bình) Ánh mắt của quê hương phải là ánh mắt Mẹ Hiền của một đời lo toan, tần tảo, hy sịnh chịu đựng chẳng ngại ngần ..một hai nắng sớm mưa chiều, bôn ba cuộc sống nhiễu điều phận dâu, đêm dài trắng mắt canh thâu, ngày qua bước vội gánh sầu nặng mang ....một lần bỏ quê nhà đi mãi có mẹ buồn mắt mẹ long lanh chốn quê mình thương nhớ xót xa loài hoa cỏ như em nhỏ dại  Em Một Đời Rong Ruổi (Trần Thị Hà Thân) Những địa danh, những nơi chốn quê hương đã là tên gọi của những ánh mắt thân thương : Đôi Mắt Người Sơn Tây, Đôi Mắt Huế, Đôi Mắt Pleiku ..Rồi một sáng xuân mơ ta thức dậy Hoa vàng bay lất phất ngát tâm đào Chim ríu rít reo vui tình Tôn nữ Người nhớ người cây lá bỗng xôn xao Đôi mắt Huế khép hồn ta chới với Nhận ra mình giọt nắng đọng trên môi Đôi bướm mỏng trên cành xuân tha thướt Đậu hay bay chắc phải đợi ý người ... Xuân Mơ (VNL) Màu mắt Huế đem lại những hình ảnh lung linh, huyền ảo, cho hồn thơ phải thao thức, cho người thơ phải trằn trọc níu kéo những chuỗi ngày ấu thơ của ký ức xa xăm, của thương nhớ ngọt ngào, của tình yêu tha thiết nồng nàn : Anh vịn vào màu Huế để yêu em Trước thành quách bao đời em cứ trẻ Sông Hương chảy thon mình qua dâu bể Anh mượn vành nón Huế buổi về thăm. Anh vịn vào màu mắt những ngày xa Những uẩn khúc trong điệu hò mẹ hát Những đèo dốc trong đời cha bất trắc Mắt Huế nhìn thăm thẳm tới ngày xưa. Màu Huế (Trương Nam Hương)Dù xa hỏi lòng quên chưa Huế sang đông Huế buồn trong mưa Như mắt xưa chiều áo tím Giận anh nên bước đi ngoài mưa. Màu mắt Huế buồn rưng rưng Khiến cho anh suốt đời không quên Ôi mắt thơ đẹp ai oán Mà phong ba vẫn luôn đón chờ.  Huế Mắt Xưa (nhạc Quốc Dũng) Em đẹp thế Pleiku ơi Trái tim tôi muốn vỡ tan rồi Không dám nhìn vào đôi mắt ấy Đôi mắt Pleiku biển đầy Có hàng thông xanh trong ánh mắt em Có dòng Sê Gian trong đôi mắt em Tôi uống rượu cần say men say men Có ngọn lửa nào đang nhen chơi vơi  Đôi Mắt Pleiku (Nguyễn Cường) Quê hương trong đôi mắt muôn đời vẫn là những hình ảnh dấu yêu của đời người :Có những đêm dài, anh ngồi nhìn hỏa châu rơi Nghe vùng tâm tư cháy đỏ xoay ngang lưng trời Những đóm mắt hỏa châu bừng lên trong màn tối Như mắt em sáng ngời, theo anh đi ngàn lối Những đêm không ngủ anh ngồi tâm sự cùng hỏa châu rơi..  Những Đóm Mắt Hỏa Châu (Hàn Châu) Mang thân phận bèo bọt của đời ly khách tha phương, hình ảnh của quê hương cố quận, vườn xưa cảnh cũ, hình bóng cố nhân vẫn thấp thoáng đâu đây trong ánh mắt buồn thăm thẳm, đăm chiêu nhìn về một khung trời viễn mộng xa xăm, như Nguyễn Du đã tả nỗi nhớ nhà của Thúy Kiều khi ở lầu Ngưng Bích :Tấc lòng cố quốc tha hương Đường kia nỗi nọ ngổn ngang bời bời Cánh hồng bay bổng tuyệt vời Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm Truyện Kiều (Nguyễn Du) Những "con mắt trần gian" có thể tạo ra những hình ảnh tương phản trong lòng khách thơ, đôi khi ngọt ngào nồng ấm, lúc hắt hiu trầm lặng, khi dịu dàng thương yêu, lúc đắng cay thù ghét, bộc lộ tâm tư giữa bao chìm nổi chênh vênh trong biển đời dâu bể mù khơi bập bềnh sóng nước chẳng biết trôi về đâu … Đó là những ánh mắt của thân thiết gắn bó, của đau thương chia lìa, của nhớ thương tiếc nuối .. Những con mắt tình nhân Nuôi ta biết nồng nàn Những con mắt thù hận Cho ta đời lạnh câm Những mắt biếc cỏ non Xanh cây trái địa đàng Những con mắt bạc tình Cháy tan ngày thần tiên  Những Con Mắt Trần Gian (Trịnh Công Sơn) Những con mắt đáng thương đáng nhớ trên cõi đời nầy đâu phải chỉ của người tình riêng tư , mà có thể là đôi mắt của một người bạn tri kỷ .Trong "Nốt Trầm Cuối của Khúc Tình Ca", nhà thơ Trần Hoan Trinh của "Tiếng Chim Ngoài Cửa Lớp" đã nhớ đến ánh mắt bơ vơ của người bạn tri âm, nhạc sĩ Trần Đình Quân : Anh trở về đôi mắt bơ vơ Vai nặng trĩu nỗi buồn trần thế Còn nhớ không Khúc Tình Ca Xứ Huế Lời tự tình một thuở thanh xuân? (Trần Hoan Trinh) Ánh mắt là bốn mùa mưa nắng, của cỏ hoa tình tự, của hương trời nhụy đất ngất ngây .. của vũ trụ vô biên, của tình yêu bất tận ... "Bốn mùa nhung nhớ mênh mông ...Mắt em Xuân, Hạ, Thu, Đông diệu vời". Bốn mùa khe khẽ câu tình tự, dáng ngọc em về xõa tóc bay, kỷ niệm vây trùng khung trí nhớ, chuếnh choáng tình tôi sóng mắt đầy: Mắt em ô cửa mùa Xuân Nắng mai chan chứa, hương Xuân dạt dào Gió Xuân mơn trớn má đào Hoa Xuân rực rỡ, duyên chào tình Xuân Mắt em phượng đỏ trưa Hè Sân trường gợi nhớ tiếng ve gọi người Vườn xanh, hoa bướm mong chờ Sao khuya rạo rực ngỏ lời phượng yêu Mắt em chiều tím đồi Thu Trăng soi bàng bạc, thẩn thơ nai vàng Suối buồn róc rách âm vang Nắng thu chan chứa tơ vàng mắt nai Mắt em hiu hắt rừng Đông Lá rơi về cội, mênh mông chim trời Tình thơ gác trọ ai chờ Ấm môi anh lạnh mơ hồ mắt em Mắt Em (Thái Sơn NDT) Nói về đôi mắt đẹp của mùa Thu, chắc hẳn chúng ta sẽ nhớ đến câu trong truyện Kiều khi Nguyễn Du tả sắc đẹp của Thúy Kiều: "Kiều càng sắc sảo mặn mà, so bề tài sắc lại là phần hơn" … chắc chắn là nhờ đến đôi mắt mùa thu của Kiều: Làn thu thuỷ, nét xuân sơn Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh Truyện Kiều (Nguyễn Du) "Thu thủy" nghĩa là con mắt long lanh trong trẻo như dòng nước mùa thu. "Xuân sơn" là núi mùa xuân xanh thắm, ví với lông mày người con gái đẹp. Ngoài ra còn có từ "thu ba" tức là sóng mùa thu, mắt con gái lấp lánh trong sáng như sóng mùa thu .. mà ta thấy trong đoạn thơ:Áng đào kiểm đâm bông não chúng, Khoé thu ba rợn sóng khuynh thành, Bóng gương lấp loáng trong mành, Cỏ cây cũng muốn nổi tình mây mưa. Chìm đáy nước cá lừ đừ lặn, Lửng lưng trời nhạn ngẩn ngơ sa, Hương trời đắm nguyệt say hoa, Tây Thi mất vía, Hằng Nga giật mình.  Cung Oán Ngâm Khúc (Nguyễn Gia Thiều) "Mắt xanh" như sóng nước hồ thu của Thúy Kiều đã được Từ Hải khen tặng là "con mắt tinh đời" ..Trong buổi đầu gặp gỡ, Từ Hải và Thúy Kiều đã tâm đầu ý hợp …Khen cho con mắt tinh đời Anh hùng đoán giữa trần ai mới già ! Một lời đã biết đến ta, Muôn chung nghìn tứ cũng là có nhau Thử đọc lại đoạn văn của Thanh Tâm Tài Nhân (Kim Vân Kiều truyện) –hồi 17- diễn tả mẫu đối thoại giữa Từ Hải và Thúy Kiều : Minh Sơn (Từ Hải) hỏi : "Ta nghe nàng tới chốn này đã một năm qua mà chưa một ai lọt vào con mắt, điều đó có thực tế không ?" Thúy Kiều đáp: "Người ta đồn đại quá lời, chứ thiếp tôi đây chẳng qua cũng phải chọn người mà kết giao, nhận xét phẩm hạnh mà đối đãi, cho nên chẳng dám vội đem gan óc gửi vào những đám tục trần ...................... Minh Sơn mỉm cười mà rằng: "Khen nàng quả có con mắt tinh đời, anh hùng đoán giữa trần ai mà không nhầm lẫn" Nàng rằng : "Đôi con ngươi của thiếp tức là cặp mắt để nhìn anh hùng, có đâu lại nhầm lẫn được ?" Minh Sơn rằng : "Tốt lắm! Tốt lắm! Nếu vậy thì ta với nàng kể từ hôm nay đã gặp tri kỷ rồi đó " .  Từ Hải không khinh khi và trách móc Kiều bán thân ở chốn lầu xanh, mà còn đem tất cả tấm lòng thành thật, "tâm phúc tương cờ" (lòng dạ hẹn nhau) mà đối xử với Kiều rất chân tình tử tế . Người được nàng đem "mắt xanh – tinh đời" để ý phải xứng đáng là kẻ anh hùng quân tử. Đúng là đôi mắt tri âm tri kỷ của "trai anh hùng gái thuyền quyên" .. Trong đôi mắt thân thương và trìu mến đã chứa đựng tất cả những hình tượng tự nhiên trong sáng, tình cảm thiết tha va trân quí nhất của con người : tình yêu nam nữ, tình yêu tổ quốc, tình gia đình, tình thiên nhiên … trong mắt em chị thấy cả giòng sông rêu xanh cố đô hiền trong mắt em chị thấy gió đìu hiu quấn quyện làn sương mỏng trong mắt em chị thấy dáng mẹ hiền đang run rẩy trong đêm trong mắt em chị thấy trời gió cuộn sóng ào ạt đời em trong mắt em chị thấy giọt giọt đầy rưng rưng tràn mi mắt … Trong Mắt Em (Phi Yên) Điểm tiếp cận đầu tiên khi hai người gặp nhau chính là những ánh mắt nhìn nhau. Những ánh mắt đó đã phát sinh những luồng giao cảm … thật dễ thương, dễ có thiện cảm, hoặc đáng ghét để muốn rời xa liền . Đôi mắt chính là trung tâm điểm quan trọng dễ thu hút và quyến rũ nhất trên khuôn mặt. "Màu nắng hay là màu mắt em …" Chính màu sắc của đôi mắt cũng đã góp phần tạo nên những nét tuyệt vời có hấp lực làm đắm say người đối diện, mỗi màu sắc khác nhau đã tạo nên những dáng dấp riêng biệt làm cho cách nhìn thể hiện nhiều phong cách khách nhau : lúc hiền từ gợi cảm, lúc thật nồng nàn đắm đuối, lúc thông minh chinh phục, lúc ngây thơ trong trắng, lúc dây dưa mùi mẫn, lúc buồn chia ly não nuột …dấu đi tình rã dưới chân, trên đầu hư huyễn lá đan nếp sầu, tiền duyên ủ mộng lên nhau, kiếp sau thắp đuốc soi màu mắt em ...(VNL) Mắt trong thi ca có nhiều màu sắc diệu vợi … mà phải kể đến đầu tiên là mắt xanh . Trong Truyện Kiều, Từ Hải biết tiếng Thuý Kiều là người tài sắc, chàng đến tìm Kiều ở thanh lâu và hỏi nàng:"Bấy lâu nghe tiếng má đào Mắt xanh chẳng để ai vào có không ? Một đời được mấy anh hùng Bỏ khi cá chậu chim lồng mà chơi!" Mắt xanh bắt nguồn từ chữ "thanh nhãn", tức tròng mắt màu xanh đen, còn chung quanh là màu trắng. Có một truyền thuyết kể rằng : "Nguyễn Tịch sống đời nhà Tấn, là một trong bảy người hiền ở Trúc Lâm. Ông có nhiều tài năng thơ, đàn, hát đều giỏi. Tương truyền ông uống rượu có khi say liền sáu mươi ngày. Ông cho cuộc đời là đáng chán, công danh sự nghiệp là phù vân. Có những đêm trường quạnh quẽ với bình rượu bên người, thao thức năm canh không ngủ, ông đã tự hỏi: "bồi hồi hà sở kiến, ưu tư độc thương tâm" (bồi hồi thấy gì đây, lo lắng thêm đau lòng) . Có khi ông đánh xe đi chơi cùng trời cuối đất, rồi trở về, khóc lóc thảm thiết. Ông thường ước mơ một xã hội không kẻ thống trị, không có người giàu, người nghèo và mọi người được tự do, không bị trói buộc. Nguyễn Tịch có đôi mắt huyền bí lạ lùng; khi ông tiếp khách người quân tử hay người ông yêu thích thì mắt ông xanh đen; khi có khách người tầm thường hay ông không ưa thì mắt ông toàn lòng trắng ". Và từ đó "mắt xanh" có nghĩa là vừa ý bằng lòng. Bể xanh lấp loáng tận trời xa, Đây ngỡ màu xanh mắt tỏa ra. Nước bạc mài nên nghìn mũi kiếm, Đầm im rơi xuống một sao sa.  Mắt Toả Sắc Xanh (Hồ Xuân Hương) Màu mắt xanh biểu tượng cái đẹp nguyên trinh, yêu kiều, tha thiết và nồng nàn .. Một màu mắt tạo ra sự linh diệu ngập tràn cảm xúc. Ánh mắt đó "không chấn song...mà cầm gian Nhật Nguyệt " :Mắt xanh con chim chài Đậu trên cành thầm lặng Nàng soi cùng bóng cây Em nghiêng thân hoa gầy Mắt hé mầm lá biếc Ta nửa đời đơn chiếc Tựa gốc nàng "tọa vong" Mắt em không chấn song Mà cầm gian Nhật Nguyệt Ơi hỡi! Nàng xanh biếc Thả đôi mắt tình bay Ta xòe hồng đôi tay …. Mắt Xanh (Phạm Thiên Thư) Chưa gặp em tôi vẫn nghĩ rằng Có nàng thiếu nữ đẹp như trăng Mắt xanh lả bóng dừa hoang dại Âu yếm nhìn tôi không nói năng...  Tự Tình Dưới Hoa (Đinh Hùng)Nuớc buồn cũng bởi mắt em xanh Hồ biển rưng rưng biếc mấy thành?...  Nụ Cười Thương Nhớ (Đinh Hùng)Tôi nhìn cặp mắt trong xanh ấy Để thấy hồn tôi trong mắt xanh. Thuyền mộng lênh đênh vào xứ lạ, Chèo đưa nét nhạc lượn mong manh. Hương (Đinh Hùng) Thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp (tác giả bài thơ Đi Chùa Hương) với những câu thơ hóm hỉnh, thanh tao, đầy thi vị, với vài nét phát họa đơn sơ đã đưa trí tưởng người đọc sống lại những ngày xưa thân ái, giữa thoáng buồn vui lẫn lộn của lứa tuổi đầy hồn nhiên, xao xuyến, bâng khuâng, e thẹn, ngập ngừng qua đôi "mắt xanh nhìn man mác" ... Cuối đầu nàng tha thướt Yêu kiều như mây qua Mắt xanh nhìn man mác Mỉm cười vê cánh hoa Tay Ngà (Nguyễn Nhược Pháp) Màu mắt tím cũng phảng phất trong thi ca. Có thể chúng ta không thấy màu mắt tím trên cặp mắt giai nhân ở ngoài đời, nhưng màu tím đó đã tượng trưng cho những gì đậm đà da diết, cái duyên dáng êm đềm, sâu đậm khó diễn tả, đã tạo sự kỳ diệu cho tâm linh. Một màu mắt mang chút gì huyền ảo pha trộn mộng mơ lãng đãng với nỗi buồn thấm thía khó diễn tả :Mắt em tím để hồn anh mơ mộng Đêm tương tư tha thiết bóng hình ai Hoa tàn phai mùi hương xưa phảng phất Em đi rồi ngàn nỗi nhớ vây quanh  Mắt Tím (Bảo Cường) Màu mắt biếc tượng trưng cho sự trong sáng và ngây thơ, một màu mắt không bị vẫn đục vì gió bụi của thời gian. Bài thơ Tống Biệt Hành của Thâm Tâm đã diễn tả sự xao xuyến bâng khuâng của buổi tiễn đưa bịn rịn và lưu luyến kẻ ở người đi, khi có sự xuất hiện đột ngột của người em gái với đôi mắt biếc … làm sóng lòng phải dạt dào chao động , khi mà "bóng chiều không thắm, không vàng vọt . Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?" và cô gái thẹn thùng trao kỷ vật "chiếc khăn tay" đẫm lệ cho người đi:Trời chưa mùa thu, tươi lắm thay, Em nhỏ ngây thơ, đôi mắt biếc Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay Tống Biệt Hành (Thâm Tâm) Ánh mắt biếc đó đã tạo những gợn sóng lăn tăn trên những dòng sông thơ nhạc triền miên chảy mãi về một chân trời vô tận, làm xao động tình người khôn nguôi, dù một mai kia hai kẻ xa cách nhau ở bất cứ một chân trời góc bể nào . Có hình ảnh nào thật dễ thương và trữ tình như :Đôi mắt biếc hồn nhiên mầu nắng hạ, Bờ mi cong khép nép dáng thu buồn, (Mùi Quí Bồng) đã gợi nhớ hình ảnh sầu mộng của người em gái thơ ngây: Của những đêm sầu tím hồn thao thức, Và những ngày vàng ấm tóc mây buông. (Mùi Quí Bồng) Ánh mắt biếc đó cứ vương vấn hoài một kỷ niệm xa xăm nào đó, khó phai nhòa trong trí tưởng :Mắt biếc năm xưa nay đâu cánh sao còn đây tóc mây nào bay Phố vắng mênh mang mưa rơi ước mơ nào nguôi tình đã phai rồi  Mắt biếc (nhạc Ngô Thụy Miên) Mắt em sóng biếc gợi buồn, Tóc mây buông thả gọi hồn tơ vương, Đôi bờ tinh thể kim cương, Dạt dào ngắm mãi anh thương từ đầu Mắt Biếc (Việt Hải) nhất là tuổi học trò hồn nhiên trong trắng, ngồi trong lớp mà hồn thả tận đâu đâu:bên kia lớp em ngồi hong sách vở tuổi mười lăm anh đâu thể nói gì em còn nhỏ, em chỉ là mắt biếc dấu trời xanh trong cửa sổ linh hồn em chỉ là mắt biếc  (Vỹ Nhi) Một ánh mắt bất chợt, một bóng dáng dịu dàng tha thướt nào đó ngẫu nhiên bắt gặp trên đường đời xuôi ngược, một hình ảnh bình dị chân quê ngập ngừng lặng lẽ, bên dòng sông bập bềnh trăng nước vơi đầy, tỏa hương thơm ngào ngạt vào khu vườn thân thiết ban sơ, hồn nhiên, lưu luyến của thuở ban đầu ai mà chẳng có ...Đôi mắt ai ngang qua vướng hồn tôi ở lại chia tay về nhớ mãi đường đi mộng trải dài Đôi mắt ai thôi miên thêm nụ cươì ngoan hiền khiến lòng tôi xao xuyến chợt thấy đời bình yên Đôi mắt ai hay khóc như cơn mưa mời mọc loang hồn tôi thấm ướt cho hoa đời nẩy lộc Đôi mắt ai độ lượng trong em cả thiên đường tôi thẫn thờ vương vấn ôi đôi mắt tôi thương ....  Đôi Mắt (Mỹ Ngọc) Mắt nâu huyền như hạt dẻ … đã làm cho cả đồi núi rừng thu sững sờ ngơ ngác. Tiếng sương mù huyền ảo giao hưởng với tiếng lá vàng rơi, đã tạo nên những chuỗi âm thanh trác tuyệt với những nhịp rung chơi vơi bất tận:Này yêu dấu mùa thu về hôm nao Em thả tóc xanh bay theo mây đào Em thắp hồn lên nâng cao ý nhạc Trong lời ru biếc có ánh trăng sao Này em nhé mắt nâu qua rừng thu Trông bóng thời gian nhả tiếng sương mù Chiều rơi lá chín thương em hương lụa Anh nhặt thu về xây tím áng thơ Này em hỡi dòng sông trôi xa xôi Nhạc vỡ trong lòng nhạc ứa đầy vơi Chiều sao hoang vắng vàng phai sắc lá Anh viết tình thu trên môi em thôi Thu Về Hôm Nao (Phạm Anh Dũng) Đôi mắt huyền đen nhánh, tròn xoe, long lanh như hạt nhãn, thật dễ thương và dễ say đắm hồn người .. khi ánh mắt đưa ngang : Bực mình con mắt liếc ngang Để tim lỗi nhịp tơ đàn run nhanh Như tia chớp liếc trời xanh Để mây vần vũ hóa thành mưa rơi! Chỉ là cái liếc ngang thôi Mà mơ mộng mãi bởi đôi mắt huyền Mắt nhìn như nụ cười duyên Để đôi má lúm đồng tiền dễ thương Hè về tạm biệt mái trường Xa con mắt liếc buồn vương vấn lòng Biết rồi có gặp lại không Giữ con mắt liếc nằm trong mắt mình.  Con Mắt Liếc Ngang (Vũ Hải Đoàn) Tôi nhớ ngày qua Xinh xinh cô em đôi mắt dịu buồn Hồn đắm mơ say Tim tôi rộn ràng tình đầu mong nhớ Đôi mắt huyền ơi, rung lên bên tôi đôi tim nhịp nhàng Ngày tháng xuôi sang Cô em hững hờ tình tôi thờ ơ Đôi mắt huyền ơi Hay chăng tôi yêu say sưa nồng nàn Đã mấy thu sang Duyên em hững hờ, tình tôi thờ ơ  Đôi Mắt Huyền (nhạc Thông Đạt) Biển màu của mắt ... nhất là đôi mắt u hoài của người con gái Tôn Nữ là tâm hồn của Huế thơ, Huế mộng, Huế thương, Huế nhớ, Huế tình ... dù ở bất cứ phương trời nào xa ngái...nôn nao lòng kẻ đi đã lâu mà chưa về lại : Hương Giang nào biết nông sâu Thuyền tôi chìm giữa biển mầu mắt em Môi thơm xinh nụ cười hiền Giọng em rất Huế như chim gọi mùa ... Bài Thơ Tôn Nữ (Phạm Ngọc) Đôi mắt là nguồn cảm hứng dạt dào bao la, là cái rung động man mác trữ tình, là xúc cảm hồn nhiên dịu dàng, là những hình ảnh thần tiên, thầm lặng, êm ái, ngọt ngào, lắng động và bất chợt ru em ngủ ….Nhắm đi đôi mắt mơ huyền Thả hồn trôi nhẹ chiếc thuyền mong manh Thuyền ai đầy ắp tình xanh Gió đưa thuyền nhẹ lên gành suối tiên Ngủ đi đôi mắt nai hiền Thuyền ơi chèo gánh ưu phiền ra khơi Giữa giòng tình bỗng chơi vơi Bám theo bèo nổi tình bơi theo thuyền Say đi đôi mắt nâu huyền Trương Chi tiếng sáo nghiêng nghiêng thuyền tình Dưới trăng giờ có đôi mình Mái chèo khua nhẹ rung rinh sao trời ... Mắt Mơ (VNL) Như vậy thì màu sắc của mắt là một trong những cái duyên dáng để điểm tô nhan sắc của phái đẹp .Theo một Tạp Chí Thời Trang Trẻ : "chỉ với những hộp màu đơn sắc, bạn hãy tìm cách thể hiện tình cảm qua ánh mắt và đó cũng chính là nghệ thuật trang điểm biểu cảm nhờ vào cách tạo chiều sâu cho đôi mắt" và cũng đã phân loại nhiều kiểu trang điểm khác nhau dựa trên màu sắc , tạo nên những ánh mắt sắc sảo kiểu nữ hoàng Cleopatre, mắt mơ màng quyến rũ, lạnh lùng thu hút, đôi mắt buồn như đang chờ đợi, đôi mắt ngây thơ trong sáng, mắt sâu thẳm trầm lặng, nồng nàn ấm áp, hoặc lối trang điểm gọi là "mắt ấn tượng" làm trong sáng và nổi bật trên khuôn mặt phụ nữ . Nỗi niềm suy tư từ đôi mắt đẹp khó mà chắp cánh bay đi, cứ ám ảnh và quanh quất mãi đâu đây. Đó là điểm tựa với tất cả hân hoan, tin yêu và hy vọng . Đôi mắt đó là cõi thiên tiên để tâm hồn bay vào trú ngụ, thả lòng dạo chơi thanh thản và thật bình an …Bạn thân, yêu bạn vì đôi mắt đẹp, Linh hồn ta bất định sẽ lênh đênh Lả lướt, giữa sóng mắt yêu của nàng. Ta muốn thoải mái trên cánh thời gian Chìm sâu đôi mắt ngây thơ của ta Trong nước hồ đẹp vô ngàn của bạn. Giữa xanh ngọc bích của đôi mắt trong Thuyền ta mê say lượn duới liễu hè. Bạn cứ mở đôi mắt xanh sáng suốt Ta bơi hạnh phúc trong hồ trân châu . Vì Đôi Mắt Đẹp (Xuân Duyệt - Duyên Thương) (dịch từ bài thơ Pháp Ngữ "A une dame, Acupunctrice "của chính tác giả) Đi giữa khu vườn xuân đầy thơ mộng, có những chàng trai cảm thấy đời buồn vui bất chợt vu vơ, dù khu vườn đầy hoa thơm cỏ lạ, nhưng trong lòng vẫn cảm thấy thiếu vắng một cái gì đó, bâng quơ, nhẹ nhàng, phải chăng … một ánh mắt dịu hiền : Đi mê man giữa khu vườn hoa và hoa vẫn như tuồng thiếu hoa thiếu mùi hương ngấm trong da thiếu đôi mắt ướt liếc qua mỗi ngày tưởng rằng thiếu có đâu hay em là hoa nở mỗi giây tuyệt vời  Và em, hoa nói tiếng người (Lê Hân) Ánh mắt trìu mến của dỗi hờn duyên dáng và nhớ thương đậm tình, những lời trách yêu ngọt ngào, êm ái làm sao . Đó là những khát khao giao cảm, những rung động dịu dàng, xao xuyến tâm hồn thi nhân: Bởi mắt nhớ ai nên mắt dỗi Tội tóc hờn có lỗi chi đâu Bởi mắt nhớ ai nên mắt ướt Tội tim buồn sướt mướt đêm thâu... (Vương Uyên) Đôi mắt đã được các thi nhân diễn tả bằng những hình ảnh trừu tượng hoặc cụ thể, huyền hồ hay chân thật . Dù là hình ảnh thế nào chăng nữa, mỗi biểu tượng của đôi mắt cũng đều có sức hấp dẫn và âm hưởng riêng biệt, đã đem lại những nỗi nhớ thương ăm ắp trong tình yêu tha thiết dâng đầy, cho nỗi lòng tương tư da diết ngày đêm. Mỗi hình ảnh tiêu biểu của cánh "cửa sổ linh hồn" đều mang những nét tinh tế, lúc nhẹ nhàng thanh tao, lúc tê tái nao lòng, lúc lặng lẽ mơ màng, lúc xúc động bất ngờ … đã tạo nên những nhịp tim rung động cho thi nhân Đôi mắt đã đem lại thi ảnh tuyệt vời, âm điệu trầm bổng réo rắt, cái trực giác thâm sâu chiếm trọn cả tâm hồn thi nhân . Nhìn vào đôi mắt, là thả hồn phiêu du vào cõi mộng, giao hưởng với sắc màu và âm thanh, dấn thân đi tìm tòi và khám phá những khung cảnh mê hoặc, lạ lùng, mơ hồ, quyến rũ làm sao … Ngày xuân mắt lá về gần Xanh màu tóc, xanh bàn chân bé rồi Thơm tho đất một chỗ ngồi Cánh hoa vàng dại bồi hồi nở chưa .  Mắt Lá (Từ Kế Tường ) Mắt nai tơ thật hiền diệu, khe khẽ êm ái làm sao ….Ô kìa, đôi mắt nai tơ Vì ai ta lại làm thơ yêu đời Tập Nói (Nghiêm Xuân Cường)Tròn xoe đen nhánh mắt nai, Không gian thu nhỏ mắt ai mơ huyền, Em nhìn nháy mắt làm duyên, Duyên về đáy mắt đảo điên một trời ... Ngủ Mê Trên Đôi Mắt (Việt Hải) Em nhớ về ai Người em mắt nai Bờ vai nhỏ bé Đẫm ướt sương mai Em đang chờ ai! Trên con đường dài Một mình chiếc bóng Gởi lòng xa xôi  Mắt Nai (N.T.P.) Ðợi em về, mưa buồn hôn lên tóc lên môi mềm, anh chìm đắm, mắt nai Giọt long lanh ôm ấp mối tình đầy Tim rộn rã trìu mến những giòng thơ  Ðợi em về (Vũ Thư Nguyên) Anh vẽ màu nâu quanh mắt nai Đượm thêm những nét đẹp trang đài Cho tròn chuỗi mộng bên song cửa Đón chút thẫn thờ dưới sương mai  Mắt Nai (Đóa Hoa Hồng) Một hôm mắt nai, mặt trông rất hay Nhìn anh như đắm đuối mê say Vì anh có duyên Phải không mắt nai Phải không cô bé tóc mây bay Về trên phố cao, cùng đi với nhau Cùng nghe hoa lá hát xôn xao Và hai trái tim, thành hai cái chuông Sợ gì mà cứ rung trên đường  Tình Yêu Mắt Nai (nhạc Quốc Dũng)   Mắt nhung là hình ảnh thật quí phái, trang đài, óng ả như tơ mềm ,êm ái như nhã nhạc… Bao năm đi giữa kinh thành Bao năm lẻ bóng, lẻ hình, lẻ đôi. Cả kinh thành có những ai? Cả kinh thành có một người mắt nhung! Người ơi cứu vớt tôi cùng Dành đôi mắt đẹp cho lòng rất đơn Tôi còn mơ ước gì hơn! Hai tay người chắp phím đờn cho tôi Phải chăng tôi đã yêu rồi? Hồn xin qùi dưới mắt người từ đây Đêm qua buồn quá tôi say Đã mơ một giấc mơ đầy mắt nhung! Mắt Nhung (Nguyễn Bính) Em đẹp như một bài thơ Hồn nhiên như thể giấc mơ khôn cùng Mắt nhung rải lối cõi lòng Tóc huyền quấn quýt một vùng không gian. Đôi Mắt Em (Sóng Việt) Tóc mây nhè nhẹ buông lơi Vai mềm như lụa, tuyệt vời mắt nhung Nhìn vào cõi mộng mung lung Hồn ai ngơ ngẩn tưởng chừng tương tư (Bùi Vi Thiện) Xin yêu thương đến trong hồn côi Ru cơn đau qua miền thương nhớ Qua đêm xanh độc hành mang lẻ loi Ôi xanh xao tiếng than hờn oán Đêm kinh đô muôn màu ngã bóng Một người tìm "Sao" mắt em!  Loan Mắt Nhung (Huỳnh Anh) Em về chốn ấy có hay nơi đây có một người Vòng tay đơn côi về ôm gối chăn đợi chờ Chờ em nơi hẹn cũ, chờ em trên lối xưa Người tôi yêu màu mắt nhung tuyệt vời.  Màu Mắt Nhung (Đức Huy) Nhung và lụa là những biểu tượng của mềm mại tha thướt. Màu Mắt Lụa dịu dàng hồn nhiên và quyến rũ làm sao :Xưa em tóc ủ ngang vai, nghiêng che mắt lụa, bổ đôi tuổi hồng. Môi ngoan, hồng nhẹ màu son, ru tình, giọng hát chớm ươm nụ sầu . Ru Tình (Phạm Chung) Có những đôi mắt rất là thánh thiện, ma ng tâm hồn nhân ái, vị tha và bao dung, mà con người trên đường đời trắc trở gian nguy, khi gặp cảnh éo le oan nghiệt, thường tìm đến để cầu xin che chở :Đôi mắt nào của Chúa ở trần gian Có soi thấu tận cùng miền u uẩn ? Đôi mắt nào sáng như trời quang đãng Hay ân cần chuyên chở lụy phiền tôi Chẳng bao giờ thần thánh chịu hở môi Tôi cũng thế nên sầu say lúy túy Tôi cũng thế nên hờn cao ngất núi Chờ em qua, rồi, để qua luôn ... Đôi mắt nào của Chúa ở trần gian Hãy phán đoán tâm hồn tôi, thánh thiện Đôi mắt nào tuyệt vời linh hiển Hãy tò mò thêm chút nữa, tình tôi ! Đôi Mắt Nào Linh Hiển (Nguyễn Tất Nhiên) Những ánh mắt nhân ái suốt một đời, man mác hương vị thiền : Mẹ như ánh mắt trăng rằm Lệ từ bi chảy ngàn năm chẳng mòn Vơi đầy đạo nghĩa sắt son Tràn dâng biển Hạnh, ngập nguồn Tam Cương Mẹ Về Mở Hội Vu Lan (Hải Đà) Những ánh mắt của Trí Huệ Bát Nhã thoát ra khỏi vòng tham sân si tục lụy, ánh mắt của lương tri sáng soi từ linh hồn tiền kiếp sâu thẳm, ánh mắt huyền vi của Chánh Niệm, chuyển hóa khổ đau, sợ hải, tuyệt vọng và chán chường, ánh mắt Bồ Tát chấp nhận tất cả oan khiên của cõi đời .. như một khoảnh khắc chiêm bao của hoàng lương mộng,..Ôi tiết nhịp thiên tài hay quỉ mị Xô hồn ta lảo đảo giữa tường cao Trưa dài lắm ta luân hồi vô thủy Đổi hình hài con mắt vẫn đầy sao (Tuệ Sỹ)Người mắt biếc ngây thơ ngày hội lớn Khoé môi cười nắng quái cũng gầy hao Như cò trắng giữa đồng xanh bất tận Ta yêu người vì khoảnh khắc chiêm bao.  Thoáng Chốc (Tuệ Sỹ) Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn (Tuệ Sỹ)Lại ác mộng bởi rừng khuya tàn bạo đấy, Thịt xương người vung vãi lối anh đi. Nhưng đáy mắt không căm thù đỏ cháy, Vì yêu em trên cây lá đọng sương mai. Ác Mộng Rừng Khuya (Tuệ Sỹ) "Trong đáy mắt chuyện đời như mây trôi nổi" (Nhãn để phù vân khan thế sự) . Khi nhắm mắt lại, trôi vào giấc ngủ thấy mộng thì cũng là chuyện thường tình..Mở mắt ra nhìn đời .. thì đời cũng chỉ là giấc mộng “khai nhãn mộng” .. hư hư thật thật .. thì đời có phải là sắc sắc không không như thi sĩ Nguyễn Du đã nói : Trần thế bách niên khai nhãn mộng Hồng sơn thiên lý ỷ lan tâm Bồi hồi đối cảnh độc vô ngữ Bạch phát sổ hành thùy ngã khâm  La Phù Giang Thủy Các Độc Tọa (Nguyễn Du)Mở mắt trăm năm đời mộng ảo Hồng Sơn nghìn dặm chạnh lòng đau Ngậm ngùi đối ảnh, thân hiu quạnh Áo rủ đôi hàng tóc trắng phau (Hải Đà phỏng dịch)Tưởng bây giờ là bao giờ Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao .. Truyện Kiều (Nguyễn Du) Mắt ngọc biểu tượng cho những hình ảnh trân quí, không vẫn đục của thời lưu bút ngày xanh, chiều râm ran tiếng ve sầu, nỗi buồn vu vơ của tiếng trống sân trường, hoài niệm xanh phiêu bồng theo gió hạ, thoáng hương thơm của nắng mới phượng hồng . Đó là những hình ảnh thật bình dị dễ thương của một thời hoa mộng : có nắng cười và có mắt xanh như ngọc , cùng hạ rong chơi, tình tứ làm sao ! Mùa xanh mắt ngọc Như là em ngoan Hạ huyền suối tóc Trên vai dịu dàng Ta mời em về Cùng hạ rong chơi Nắng cười trong mắt Trên hồng đôi môi  Mùa xanh mắt ngọc (Linh Lan)Từ em mắt ngọc long lanh Tóc mây phủ kín kinh thành thương yêu Từ ta phố xá hoang liêu Hồn thơ lãng đãng những điều vô ngôn  (Phạm Ngọc) Ánh mắt đã tỏa ra những tia vô hình có sức mạnh tiềm ẩn bám chặt vào tâm tư, trí nhớ và tình cảm của người đối diện, dẫu cách xa rồi vẫn còn nhớ mãi … như Xuân Diệu đã tưởng tượng trong một buổi sáng mùa thu, cùng người đẹp thăm hồ nước trong veo, giữa cảnh đẹp thanh tịnh, nên thơ hữu tình, đã hình dung đôi mắt ngọc của người yêu dấu :Cuối thu vàng núi quanh bờ Nước non trong sạch ai ngờ thần tiên Em cười, đôi ngọc mắt đen Nửa in sắc nước nửa đen sắc trời (Xuân Diệu) Có thi nhân "của buổi chiều trở mình hoang vắng" , chưa rời bỏ được bâng khuâng xao xuyến của tuổi thanh xuân, bỗng muốn viết cho người tình một bài thơ ...cũng chỉ vì "Ngọc Mắt, em xanh" .. Xoay người lại nơi em giọt nắng, trở mình qua, kìa, Ngọc Mắt em xanh Đôi chim khuyên thỏ thẻ trên cành sao cười cợt cho tôi thèm giọng nói . Hỏi ai đợi chờ mà không hề mòn mỏi ngước mắt hoài cũng thèm chút trăng sao ... Ngọc Mắt (Hằng Hà Sa) Những ánh mắt "liêu trai" , lênh đênh giữa hai bờ ảo thực, lãng đãng khói sương, có nét đẹp cổ kính, chỉ còn biết cảm nhận trong hồn, khó mà cắt nghĩa thành lời:Tặng em một đóa hồng tươi Hạt thu còn đọng mắt người liêu trai Xin em nhẹ gót nhung hài Cho anh ngắm bước trang đài lụa bay (Trần Thiện Hiệp) Mắt em đổ lệ liêu trai Rừng chong mắt đợi đêm dài sao sa Thuyền ta lạc giữa ngân hà Mái chèo khua động nguyệt tà vỡ tan (VNL) Có thi nhân đã muốn những hạt nước mắt hóa thân thành những hạt ngọc, dầu đã đắm chìm trong biển cả của đau thương và tuyệt vọng :Lẽ nào biển không mặn bằng nước mắt Sóng cồn cào ôi sóng thắt bờ dương Phút nông nổi vạn cánh buồm nghiêng ngả Bỗng dị hình một vết đau thương Làm sao biết bão giông từ đâu đến Khi bình yên mặt biển quá tinh khôi Làm sao biết mỗi lần anh sai hẹn Khi bên em anh say đắm tuyệt vời?  Nước Mắt Biển (Đinh Thu Hiền) Từ ánh mắt anh trao hôm ấy Em ngỡ ngàng lệ nhỏ từng đêm Chiều chiều con sóng triều lên Mờ mờ ảo ảo tim mềm khóe mi.... (Vương Uyên) Thi sĩ Xuân Diệu đã nói đến những giọt nước mắt đau thương của nhân loại :Trăm ngàn kiếp lệ cuốn theo sông Biển chứa long lanh sóng vạn trùng Trái đất ba phần tư nước mắt Đi như giọt lệ giữa không trung Lệ (Xuân Diệu) Đôi mắt có vẻ buồn vời vợi thấm thía vô cùng là đôi mắt Thu. Chiều thu đã vô tình rũ xuống muôn lớp bụi thu mờ trong đôi mắt sầu cô quạnh. Người lữ khánh ở giữa khung trời tĩnh mặc vô ngôn, ngậm ngùi cay đắng đã tự hỏi : Mòn con mắt sầu đưa từ cổ độ Bụi thu mờ ai phủi với hai tay (Bùi Giáng) Tâm tư có thể là hoài vọng đau đớn, nhưng những ánh mắt mùa thu phải diễm lệ, mang dáng đẹp man mác u hoài giữa cõi mộng phiêu bồng . Đôi mắt đã được thi nhân ví như hồ thu xanh biếc, trong vắt tựa pha lê để người tình soi bóng ..Mắt em là cả hồ thu, Tiếng em thánh thót như ru men tình. Ước sao chỉ có đôi mình. Nhưng đâu chỉ có chúng mình ước ao? Đêm nào ngước mắt trông sao, Cùng em, mơ ước nơi nào viễn du. Nhìn em, đáy mắt hồ thu, Anh quên giấc mộng viễn du nơi nào.  Mắt Biếc (TG) Đôi mắt sầu mộng đó là nơi chốn bình an để những nàng thu ra đi rồi lại trở về, vẫn luôn tha thướt và kiễu diễm :Và rồi mùa thu về trong mắt em Hàng cây lá úa xanh xao nhiều Vòng tay khép kín đôi mi nồng Chuyện mình ngày xưa đành xin lãng quên Cuộc tình đã chết theo thu tàn Người về đấy xin chọn giấc mơ  Mắt thu (nhạc Ngô Thụy Miên) Từ đôi mắt thu buồn đó đã tuôn ra những dòng lệ chơi vơi . Không có hình ảnh đẹp nào hơn những "giọt nước mắt ngà" … Nay nhớ đến em như loài hoa thị Giọt nước mắt ngà lóng lánh cả đời sau... Nay nhớ đến em như loài hoa thị Ôi, giọt nước mắt ngà lóng lánh cả đời sau... Giọt nước mắt Paris (thơ Việt Hải, nhạc Mai Đức Vinh) Trông áng mây u hoài Giọt lệ nào thương vay, tình đành tràn mi cay Đau thương xé môi gầy mà lòng vẫn mơ say Ôi giọt nước mắt ngà cho cuộc tình đầu tiên  Giọt nước mắt ngà (nhạc Ngô Thụy Miên) Nước mắt hay giọt lệ mà có người cho rằng đó là vũ khí rất lợi hại của người đàn bà. Ai lại không cảm thấy bàng hoàng, sửng sốt, ngậm ngùi, chua xót, đau đớn, nao lòng với những cảm giác biến thiên vô cùng tận.. khi thấy người tình đang khóc, với những giọt lệ chảy ròng trên đôi má … Đã có nhiều từ ngữ để diễn tả nước mắt như giọt lệ, giọt châu, giọt tương, giọt hồng, giọt ngọc, giọt hoa, giọt sương, giọt lòng …Khóc để vơi đi nỗi buồn phiền da diết, để trút bỏ nỗi niềm u uất trong lòng. Mỗi nhà thơ đã dùng những cảm xúc bén nhạy, những tư duy lúc chân chính bộc bạch, lúc trừu tượng hư ảo, những tư tưởng khúc chiết, hình ảnh hài hòa, từ ngữ sâu sắc, ẩn dụ súc tích để chấm phá những "giọt lệ" đa tình đa cảm, muôn màu muôn sắc:Ai buồn ai khóc thiết tha Tui vui tui cũng chan hoà giọt châu (Ca Dao)Ai làm Nam Bắc phân kỳ Cho hai giòng lệ đầm đìa nhớ thương  (Ca Dao)Sầu mong theo lệ khôn rơi lệ Nhớ gửi vào thơ nghĩ tội thơ Trơ Trọi (Quách Tấn)Chăn gối cùng nhau những ấm êm Bỗng làm ngọc nát bỗng châu chìm Đầm đìa giọt lệ khăn hồng thắm Lạnh lẽo đêm xuân giấc mộng tìm Linh Phượng (Đông Hồ) Kẻ thang người thuốc bời bời, Mới dằn cơn vựng, chưa phai giọt hồng. Hỏi: Sao ra sự lạ lùng? Kiều càng nức nở mở không ra lời. Truyện Kiều (Nguyễn Du) Nỗi mình thêm tức nỗi nhà, Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng ! Truyện Kiều (Nguyễn Du) Một đêm quán nước trăng mờ Kề hương tựa phấn những ngờ chiêm bao Gió xuân cười gượng bông đào Lỏng tay vòng ngọc, hoen bào giọt châu Chia tay (Vũ Hoàng Chương)Chuỗi ngọc chàng cho em, mất rồi ! Còn đây một chuỗi Tiếc - thương dài Và đây, vạn giọt lòng ngưng đọng Ý ngọc Tình châu chớp mắt rơi .... (Đông Hồ)  Xin em hãy khóc nồng nàn từ con tim Xôn xao giòng nước mắt hết buồn phiền trong em Khi ta đã có nụ cười ở trong tim Giọt sương trên mí mắt là mặt trời, mặt trời dịu êm... (Thanh Tùng)Khi cây chết, ta là chim bơ vơ Khi không gian đã hết những đợi chờ Khi trưa xuống khóc trên lòng sông bể Ta muốn ta mai sau là hạt lệ Khóc trên lòng hậu thế cũng đau thương (Chế Lan Viên) Đôi mắt rất cần thiết cho những giọt lệ tuôn trào, để vơi đi những sầu khổ u uất, những đau thương dằn vặt, những nghẹn ngào tức tưởi, như một thi sĩ ngoại quốc đã kêu gào : "Chỉ Cần Đôi Mắt" để đánh đổi lấy tất cả những phần còn lại trong cơ thể con người :Hãy cưa đôi chân của tôi đi Để tôi khỏi lang thang Hãy xẻo đôi môi của tôi đi Để tôi không còn hôn em được nữa Hãy chặt đôi tay của tôi đi Để tôi không thể ôm em Hãy đập vỡ trái tim của tôi Để nó không làm tôi điên dại Xin hãy để lại cho tôi đôi mắt Để tôi khóc người tình Đã mất hút của tôi ...  Chỉ Cần Đôi Mắt  (M. Beinouk -Romania) Phạm Viết Đào dịch Nói về khoa học hình thể, thì con mắt ai cũng đều được cấu tạo giống như nhau. Nhưng hình ảnh của mắt trong thi ca có nhiều biểu tượng phong phú khác nhau .Con mắt là "cửa sổ của linh hồn" và còn là "chiếc cầu" huyền ảo giao kết nhịp tình của hai kẻ say đắm nhìn nhau, trên dòng sông của tin yêu và mộng ước . Cửa sổ đó đã rộng mở cho cõi lòng thênh thang, ở bên ngoài song cửa là khu vườn thầm kín riêng tư của cỏ xanh hoa thắm, hương thơm triền miền bát ngát, nơi chốn tình tự để hai tâm hồn giao cảm và thông đạt. Ánh mắt là bóng mát cho lữ khách dừng chân, một nơi chốn rất thân thương quen thuộc, có hoa thơm, cỏ lạ, có bướm, có tiếng chim, nhạc suối, một nơi đã ghé vào thì chẳng muốn rời xa. Mắt em phải là dòng sông của trăng gió nhớ thương, của cỏ cây tươi mát, thân tình gần gũi, quyến luyến làm sao. Những dòng sông đó đã đem lại những phù sa nồng đậm, tô bồi cho tâm hồn thi nhân giàu cảm xúc:Có hoa nào qua mùa không héo? Có tiếng nào giàu đẹp hơn không? Mắt em là một dòng sông Thuyền anh bơi lội giữa dòng mắt em. Đàn "nguyệt dạ" hương đêm bay lạc Gì buồn hơn tiếng vạc lưng chừng? Phép gì khỏi nhớ đừng trông Mắt em bỏ túi, vắng lòng đem soi. Đôi Mắt (Lưu Trọng Lư) Vừng trăng lên mái tóc mây Một hồn thu lạnh mơ say hương nồng Mắt em là một giòng sông Thuyền ta bơi lội trong giòng mắt em (Lưu Trọng Lư) Anh nhớ sông có nguyệt lạ lùng Có trời lau lách chỗ hư không Em tìm âu yếm trong đôi mắt Thấy cả vô cùng dưới đáy sông  (Nguyên Sa) Trên dòng sông đó, khi màn đêm buông xuống, ánh trăng vằng vặc … có cảnh sắc nào đẹp hơn …Nguyên tiêu là đêm rằm tháng giêng, ánh trăng trong sáng tròn trịa, lung linh tỏa sáng, và đôi mắt tròn và trong đã được ví như trăng nguyên tiêu. Cảnh trời cao mây nước bập bềnh, trăng soi lồng lộng, tạo nên một bức tranh thủy mặc thi vị với những nét chấm phá tuyệt vời. Ánh mắt nguyên tiêu thơ mộng, lãng mạn, mang vẻ đẹp kỳ diệu, sâu thẳm, trải rộng tận cùng theo ánh trăng soi mênh mang bát ngát khắp bốn phương trời… Đôi mắt em về thuở nguyên tiêu Hồn trăng soi bóng giải lụa điều Thẹn thùng trăng trốn sau cành liễu Khép nép nhìn em dáng mỹ miều Điệu lý câu hò rung bạch nguyệt Khuôn trăng mờ ảo dấu xuân thì Đò ai neo giữa giòng sông nhớ Khoang phủ sương đầy lệ thấm mi Giữa làn sóng mắt mênh mang gió Khua mái ân tình qua bến sông Sóng triều dâng mãi hồn say khướt Đôi mắt em buồn nét cổ phong Khép vành môi nguyệt trăng say ngủ Bên cạnh rừng mơ bỡ ngỡ chờ Tương tư cặp mắt sầu hoang dã Sương xuống trời im đọng tiếng thơ Đôi Mắt (VNL) Hình ảnh của mắt là dòng sông tươi mát với hàng tre soi bóng, là hồ thu thanh khiết, tĩnh lặng và êm đềm, là kính gương trong sáng phản chiếu hồn thi nhân, là con suối róc rách ngân vang tiếng nhạc, là muôn ánh sao đêm lung linh tỏa sáng, cho những cặp tình nhân thao thức ngồi tình tự … là tất cả những hình ảnh đẹp nhất nói hộ giùm nỗi lòng và cảm xúc chân tình của người thơ : Mắt em là hồ thu Xanh trong và bình lặng Ánh nhìn thật hiền nhu Dịu dàng như giọt nắng Mắt em như kính gương Anh soi hồn hạnh phúc Thấy tràn đầy yêu thương Lòng rộn ràng nhạc khúc Mắt em là sao đêm Mỗi lần em nhấp nhánh Sóng hồn dâng êm êm Lòng anh rung động mạnh … Đôi Mắt Người Yêu (Nguyên Đỗ) Mắt em con suối mặn mà Rừng khuya bóng đổ nguyệt tà quạnh hiu Hạc cầm động bước chiêm bao Ước gì nguyệt đã sa vào mắt em ... (VNL) Trải lòng phơi giữa đêm sương Sao khuê một dẫy bỗng tuôn mắt đầy Hoa sương nở ửng bàn tay Đêm vàng như suối chảy dài mắt em ... (VNL) Đôi mắt đen huyền sâu thẳm của "dáng trăng tròn đáy mắt em sâu" đã được người nghệ sĩ ví như giếng nước trong veo : Thời gian qua kẽ tay Làm khô những chiếc lá Kỷ niệm trong tôi Rơi như tiếng sỏi trong lòng giếng cạn Riêng những câu thơ còn xanh Riêng những bài há còn xanh Và đôi mắt em như hai giếng nước Thời Gian (Văn Cao) Đôi giếng mắt đã chứa trời vạn hộc; Đôi bờ tai nào ngăn cản thanh âm : Của vu vơ nghe mãi tiếng kêu thầm ... Của xanh thắm thấy luôn màu nói sẽ ...  Cảm Xúc (Xuân Diệu) Cái góc đẹp đẽ mơ mộng nhất trong con người phải là nơi ẩn mật của đôi "mắt đen hiền lấp lánh ánh sao đêm", ở nơi đó đã phát sinh những niềm khao khát mãnh liệt nhất, trân quí nhất của trái tim yêu nhạy cảm với từng nhịp đập hơi thở, rạo rực và thảng thốt với từng thay đổi bất ngờ, để chìm đắm vào cơn mê lúc nào chẳng hay ... Men chưa lên mà lòng say đắm đuối Mắt đen hiền lấp lánh ánh sao đêm Môi mộng ngọt cho tình si thao thức Rồi vào mơ ta gọi mãi tên em  ttdung (gui HD) Có những đôi mắt đẹp một cách diễm lệ cao kỳ ... đã trút tất cả phong vận tài hoa vào "chân dung nàng Thơ", và từ ánh mắt đó thơ bỗng chuyển mạch giao tình, bộc phát những âm hưởng kỳ lạ:  Tháng sáu, mùa xa cách Tháng bảy, buồn mưa Ngâu Chân dung em trên vách Người đây, người nơi đâu? Mắt em vương ánh hồng Vương vấn ai trong lòng Hoa xoan đương rộn nở Biết chăng ai chờ mong ... Chân Dung Nàng Thơ (Toàn Phong) Thơ vang vọng những lời tình tự dấu yêu, triền miên bất tuyệt và bay bổng mù khơi, những hứa hẹn chung tình năm tháng, những đêm dài trằn trọc tương tư vì đôi mắt, đó là những niềm tin yêu hy vọng trong tận cùng cuộc sống ...Ánh mắt đó là cõi thơ ảo mộng, một nơi chốn để những bông hoa diệu ngữ tưng bừng hé nở phô trương: Đài trang, đôi mắt nhung huyền Sao nhìn mà bắt ưu phiền tung bay ? Dìu tâm tư ngả mơ say Cho ta quên những tháng ngày long đong Từ quan, treo ấn thong dong Thả thuyền suối tóc xuôi dòng thần tiên. Mảng vui lạc ngả Đào Nguyên: Xin cho tá túc vì quên đường về...  (Đào Tiến Luyện ) Mắt còn có một biểu tượng độc đáo như "đôi mắt thuyền độc mộc" lướt nhẹ trong hồn .. khi những giọt nắng chiều long lanh đậu trên mắt môi người tình …biển sầu sóng mắt dâng cao, thuyền tôi độc mộc trôi vào mắt em .. Buổi chiều vàng như thóc Gạt xuống từng khe xanh Đôi mắt nàng long lanh Chất nồng nàn nắng quái Nắng chiều như hoa chanh Lung linh từng sợi tóc Mắt em, thuyền độc mộc Chèo lướt trong hồn ta Ta trở thành cái cốc Đọng nắng chiều long lanh Đôi mắt thuyền độc mộc Em thả xanh hồn ta Đôi Mắt Thuyền Độc Mộc (Phạm Thiên Thư) "Mắt thuyền độc mộc" là ẩn dụ sâu sắc, vẽ lên bức chân dung tươi mát, linh động, qua những nét thơ phiêu diêu mơ màng, tạo ra những làn sóng thu ba rung cảm ngọt ngào, khơi nguồn những ấn tượng diễm lệ trong tâm khảm người đọc: Lung linh áo lụa Tóc xõa trên vai Mắt thuyền độc mộc Môi mộng mày ngài. Hoa trắng bay bay Trăng rằm thiếu nữ Tím biếc tình đầy Ngàn thu nỗi nhớ.  (Pham Ngọc) Người tình có thể nhìn vào đôi mắt buồn vời vợi ..khắc sâu vào tâm khảm, nhớ mãi, dù ngày hay đêm, đang mê hay tỉnh, và ánh mắt đó vẫn hoài nhấp nháy như những vì sao trên trời cao, lắng sâu vào tâm hồn, cô đơn, thầm lặng và tình yêu ngàn đời mãi không quên. Đôi mắt lung linh tỏa sáng, một thứ ánh sáng dịu dàng quyến rũ vô cùng, ánh mắt đó đã được ví như những vì sao lấp lánh trên màn trời đêm .. vẫn phản chiếu trong tâm hồn người thơ dù ở bất cứ phương trời nào xa lắc xa lơ: Anh nằm trên võng đồi cao Mắt em là đó : vì sao trên trời Đong đưa chiếc võng mình tôi Trời ơi có biết là tôi nhớ nàng .. Đỉnh Nhớ (VNL – Hiệp Đức) Sao rơi ánh mắt anh xem, Cầu trời sao sáng bên rèm bờ mi, Trăng sao đáy mắt xuân thì, Trong bờ mắt ấy anh mi sao trời...  Sao rơi trong mắt em (Việt Hải) Đừng nói với nhau bằng đôi mắt của ánh đèn màu nhấp nháy Như những nỗi buồn đen vô vọng Anh vẫn nhớ mắt em là ánh sao mùa Đông Những ngọn lửa nhỏ thắp trong anh ánh sáng dịu dàng Mắt Đêm (Hồ Ngạc Ngữ) Khoảnh khắc thời gian nghỉ cánh bay Không gian thu hẹp dưới đôi mày Ta nghe cả một bầu trăng sáng Rót cả vào đôi mắt đắm say Men trăng riêng mắt ai đầy Buồn cho những kẻ đêm này thề hoa Lại cười cho lứa đôi ta Chiếm vầng trăng để... vẫn là đêm xuống Mộng Vẫy Đầy (Vũ Hoàng Chương) Đôi mắt còn được các thi nhân ví với Sao Hôm và Sao Mai, tên gọi thông thường của Sao Kim. Sao Kim là hành tinh trong hệ mặt trời, đứng hàng thứ hai kể từ Sao Thủy ra, có màu sáng xanh . Sao Kim rất dễ nhìn thấy vào bầu trời đêm, có lúc ở phía Tây sau khi mặt trời lặn một lúc rồi biến mất (gọi là sao Hôm), có lúc ở phía Đông trước khi mặt trời mọc (gọi là sao Mai). Với ánh sáng rực rỡ giữa ban đêm, các nhà thiên văn phương Tây đã đặt cho Sao Kim cái tên "ngôi sao của thần Vệ Nữ" tức là nữ thần sắc đẹp . Nhiều thi nhân đã ví đôi mắt của người tình với những vì sao nầy. Phải chăng những giây phút hiện hữu của Sao Kim là lúc mà thi nhân bắt được cái đẹp của thiên thu vô tận trong ánh mắt giai nhân:Sao Hôm như mắt em ngày ấy Rớm lệ nhìn tôi bước xuống tầu  Đêm Sao Sáng (Nguyễn Bính) Đợi ai trăng rõi hoa buồn Vắng em từ thủa theo buồm gió xuôi Chiều chiều mở cổng mây trôi Chênh vênh núi biếc mắt ngời sao Hôm  Đưa Em Tìm Động Hoa Vàng (Phạm Thiên Thư) Tôi muốn ví mắt em như một vì sao Chưa có ở trên đời Một vì sao: ngủ muộn hơn sao Hôm Dậy sớm hơn sao Mai Mà lòng tôi vẫn nhìn Chưa bao giờ chớp mắt Như em vẫn nhìn Nụ cười của em Trong mắt tôi...  Tự Do (Nguyên Sa) Thơ tình chất ngất chơi vơi Tiếng em khúc khích trêu cười cợt ai Hãy là ánh mắt sao mai Cho tôi phờ phạc đêm dài nhớ nhung Hãy là (VNL) Sáng nay anh thấy hai sao Mai Một trong mắt bé một trên trời Tim vui anh thốt lên thành tiếng Chợt thấy tình cười trong miệng ai  Lá Tương Tư (Mường Mán) Mắt là biểu tượng của những gì lung linh tỏa sáng, vĩnh hằng và cao rộng như ánh trăng soi vằng vặc, như trời sao lấp lánh giữa màn đêm huyền ảo ... nhưng biểu tượng thật gần gũi thân tình có phải "mắt em là ngọn nến" trong tháp ngà chiêm bao, nồng nàn và ấm áp, chập chờn và rạo rực, một ánh mắt của nỗi buồn cao sang, lãng mạn nhẹ nhàng: Có lần em đã đến Giữa cung trời mưa sa Mắt em là ngọn nến Lung linh nở ngàn hoa Thuyền tình em đậu bến (Đinh Nguyên) Mắt là sông , là biển , là nước … dưới những đêm vàng thao thức tình tự, trên bãi mộng trăng sao, ngọt ngào trầm lặng và tha thiết làm sao …nhưng cũng đã tạo nên những cơn sóng tình chao động vỗ mãi cho đời nhau nhung nhớ: Lạ gì con mắt người dưng Sao xao xuyến sóng giữa lòng trời xanh Long Hải (Hồ Ngạc Ngữ) Thi sĩ Đinh Hùng trên "Đường Vào Tình Sử" đã hình tạo một vùng thẩm mỹ của ngôn ngữ và cảm xúc mà trong đó đôi mắt gợi cảm đã có một sức ám ảnh mãnh liệt, làm thơ trở nên phong phú giàu biểu tưởng, chứa đựng nhiều hình ảnh, lung linh muôn màu sắc: Và dĩ vãng ngủ trong hồ cẩm thạch Của đôi mắt sáng màu trăng mặc khách, Thời gian qua trên một nét mi dài . Núi mùa thu buồn gợn sóng đôi vai, Dòng sông lạ trôi sâu vào tâm sự . Ôi cặp mắt sáng trăng xưa hò hẹn, Có nghìn năm quá khứ tiễn nhau đi . Anh vịn tay số kiếp dẫn em về, Nhìn lửa cháy những lâu đài mặt biển.  Đường Vào Tình Sử (Đinh Hùng) Có thể nói mỗi thi nhân Việt Nam đều mang một ấn tượng đẹp về đôi mắt, và không nhiều thì ít những vườn thơ kiều diễm của họ đều điểm tô cho ánh mắt của giai nhân dù vui hay buồn với tất cả cảm xúc rung động chân tình thăm thẳm tận trái tim thơ: Khi em vui núp vào thơ Núp quanh núp quẩn núp vừa ngực anh Để khi chân nhỏ về hành Anh còn đôi mắt lộng quanh tiếng cười (Nguyễn Nam An) Đôi mắt em lặng buồn Nhìn thôi mà chẳng nói Tình đôi ta vời vợi Có nói cũng không cùng … (Lưu Trọng Lư) Đôi mắt người ngây thơ Không hề vương vấn tội Có chở tình ta theo Tới cõi nào diệu vợi ? (Nguyễn Tất Nhiên) Ánh mắt mở ra, khép lại trong một cõi mộng, hoang vắng cô liêu, không bóng dáng, không thanh âm, nhưng nơi đó kết tinh những nét đẹp hằng cửu, đó là những nét phong vận diệu tình của những vần thơ, dòng nhạc suy tôn ánh mắt người tình . Nhưng còn có những đôi mắt linh động trong những bức tranh họa tuyệt vời ... Họa sĩ Leonardo da Vinci đã nổi tiếng nhờ bức danh họa Mona Lisa, còn có tên là La Gioconda, mà điểm đặc trưng của bức chân dung này là nụ cười và ánh mắt. Điểm làm chúng ta phải chú ý và ngạc nhiên là mức độ thật của bức chân dung với nụ cười và đôi mắt có vẻ sống động, như người thật đang chăm chú nhìn chúng ta, và có tâm hồn suy tư . (She really seems to look at us and to have a mind of her own- Nicholas Pioch). Khi Trường Đinh xem tranh "Mái Tóc" của HKL, đã thảng thốt vì đôi mắt đẹp của người con gái trong tranh, có đôi lời bộc bạch: "Hình như trong ánh mắt của người con gái có những tiếng nét rất ẩn riêng, rất luyến lưu, vấn vương một nỗi niềm sâu hút, như con xoáy lòng của hoài mong, như biển sóng tâm tư của ước mơ, như vùng thi lãng của mộng, như một sự lặng nín phải đành của tiếc nuối ... Đôi cánh ngữ tự đi cùng là góp sắc màu để tô điểm thêm một góc nhìn trên cái đẹp của tranh nhưng khó thể dệt thêu được hết ý của tranh bởi nét múa tạo hình của cọ vẽ đã là rừng ngôn ngữ vô hình cho "cảm" và "tri" vượt ngoài mọi giới hạn hữu thể "  Trường Đinh (Vài Nét Cảm Khi Xem Tranh của HKL) Thơ, nhạc và họa đã chắp cánh bay vào khung trời hoài niệm, nồng nàn và tha thiết của đêm dài hun hút lấp lánh muôn vạn vì sao như những giọt lệ lung linh trên khóe mắt người tình, không ước hẹn mà hoà chung nhịp sống với tao nhân mặc khách ... Có rất nhiều tình khúc ngợi ca đôi mắt, tôn vinh ánh mắt biết bao mà kể xiết như: Thu Trong Mắt Em, Giọt Nước Mắt Ngà, Trong Mắt Em Là Biển Nhớ (Ngô Thụy Miên), Thu Trong Mắt em (Phạm Anh Dũng), Ngủ Đi Em (Phạm Anh Dũng, Vương Ngọc Long), Nước Mắt Rơi (Phạm Duy),Trong Đôi Mắt Em (Trần Quang Lộc), Mắt Buồn, Đôi Mắt Người Sơn Tây (Phạm Đình Chương), Mắt Đêm (Hoài An), Mắt Đẹp (Tuấn Khanh), Mắt Em Buồn, Đôi Mắt Người Xưa (Trúc Phương), Mắt Lệ Cho Người (Từ Công Phụng), Mắt Lệ Cho Người Tình (Phạm Mạnh Cương), Màu Mắt Nhung, Mùa Xuân Trong Đôi Mắt Em (Đức Huy), Mắt Biếc (Cung Tiến), Giọt Sương Trên Mí Mắt (Thanh Tùng), Đôi Mắt Nào Mở Ra , Những Con Mắt Trần Gian, Nắng Thủy Tinh (Trịnh Công Sơn), Đôi Mắt Thuyền Độc Mộc (Võ Tá Hân , Nguyễn Tuấn), Nước Mắt Paris (Mai Đức Vinh, Việt Hải), Đôi Mắt (Mai Đức Vinh, Vương Ngọc Long), Tình Yêu Mắt Nai , Mắt Huế Xưa (Quốc Dũng) , Mắt Em Vương Giọt Sầu (Đăng Khánh), Lệ Đá (Trần Trịnh- Hà Huyền Chi) ... Nắng Thủy Tinh - Trịnh Công Sơn   Khánh Ly Những con mắt trần gian - Trịnh Công Sơn  Ngọc Lan Giọt Nước Mắt Ngà - Ngô Thụy Miên  Khánh Hà Thu trong mắt em - Ngô Thụy Miên Lệ Đá - Nhạc Trần Trịnh - Thơ Hà Huyền Chi Khánh Ly Tình yêu mắt nai - Quốc Dũng Ca sĩ Hoàng Sơn & Cát Phượng rất là nhiều, cơ man nào mà kể xiết .. Những dòng nhạc như những con suối róc rách trầm bổng cung bậc, sâu lắng và dạt dào, tuôn tràn lai láng, tô son điểm phấn cho nhan sắc, giữa muôn vàn khung cảnh : nhớ thương, sầu mộng, u uẩn, ngang trái, cô liêu, ray rức, bàng hoàng, trắc trở, phủ phàng v.v… Trong văn chương nhân gian Việt Nam qua ca dao va tục ngữ cũng đã diễn tả đôi mắt con người với những tính tình biểu lộ qua ánh mắt, màu mắt, hình dạng mắt v.v… mặc dầu những nhận xét qua ca dao tục ngữ về con mắt và tính tình con người chỉ có tính cách phiếm diện mà thôi, chứ không thể nào áp dụng cho mọi hoàn cảnh. Vài câu ca dao diễn tả con mắt đẹp như :Trời sinh con mắt là gương Người ghét ít ngó, người thương ngó hoài Những người con mắt lá răm, Lông mày lá liễu đáng trăm quan tiền Chín thương cô ở một mình Muời thương con mắt có tình với ai…Dân ca Việt Nam có câu: Khăn thương nhớ ai Khăn chùi nước mắt Đèn thương nhớ ai Mà đèn không tắt Mắt thương nhớ ai Mắt ngủ không yên Đêm qua anh những lo phiền Lo vì một nỗi không yên một bề … KẾT LUẬN : Trong ngũ quan của con người, mắt phải là giác quan trọng yếu nhất … Nếu bắt buộc phải lựa chọn một trong năm ngũ quan, thì chúng ta tin chắc rằng không ai muốn sống một cuộc đời tăm tối mù loà giữa bóng đêm vây quanh phủ kín, mặc dầu trong cuộc sống thăng trầm dâu bể, khi mở mắt ra có thể gặp "những điều trông thấy mà đau đớn lòng", nhưng con người vẫn chấp nhận "thấy được" còn hơn là "mù lòa".  Khi thi sĩ Bùi Giáng đã nói : " Người hai con mắt khóc người một con", thiết tưởng rằng nếu không còn một con mắt nào cả .. thì lúc đó "người một con mắt khóc người không con" , như vậy còn một chút gì để thấy, để nhìn dù là chút ánh sáng mờ ảo, vàng vọt, leo lắt vẫn là niềm hạnh phúc của con người, còn hơn là bóng tối âm u mù mịt phủ kín vây quanh ... Có người nói rằng "Chỉ vì yêu có mỗi đôi mắt mà đi cưới trọn cả một người đàn bà" thật là chí lý lắm thay ! Chính vì vậy mà đôi mắt đã được trau chuốt nâng niu chìu chuộng và suy tôn trong nhiều áng thơ tình diễm tuyệt, trong những dòng nhạc ru ngủ hồn người. Đôi mắt đã làm cho thi ca đầy hương vị, màu sắc, nồng nàn, và sống động muôn đời. Mắt Lệ Cho Người -Từ Công Phụng   Ngọc Lan Mắt Lệ Cho Người Tình - Phạm Mạnh Cương Lệ Thu Mắt Biếc - Cung Tiến - Tuấn Ngọc Mắt Đêm - Hoài An - Thanh Thanh Mắt buồn - Phạm Đình Chương - Chí Thành Nước Mắt Rơi - Phạm Duy - Thái Thanh Mắt Em Vương Giọt Sầu. Nhạc: Đăng Khánh Tuấn Ngọc. Guitar Đôi Mắt Nào Mở Ra - Trịnh Công Sơn   Khánh Ly Đôi mắt người Sơn Tây - Phạm Đình Chương Đức Tuấn ĐÔI MẮT THUYỀN ĐỘC MỘC - Nhạc Võ Tá Hân  Thơ Phạm Thiên Thư - Khắc Dũng Trong Đôi Mắt Em Anh Là Tất Cả   Trần Quang Lộc - Ngọc Lan   Đôi mắt người xưa - Trúc Phương   Đan Nguyên Giọt Sương Trên Mi Mắt - Thanh Tùng - Hồng Nhung