Mùa thu trong tình ca Việt Nam

Mùa thu trong tình ca Việt Nam

"Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường… Buổi sáng mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và đầy giá lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm Nay Tôi Đi Học..." Tôi còn nhớ mãi bài "Tôi đi học" của nhà văn Thanh Tịnh hồi mới lên trung hoc đệ nhất cấp. Do đó mùa thu vẫn là đề tài được bàn tán muôn thủa bởi những nhà văn, nhà thơ hay những nhạc sĩ trong kho tàng văn chương hay âm nhạc Việt Nam. Người ta ca tụng mùa thu, bối cảnh mùa thu được dàn dựng trong những tác phẩm của họ như những không gian lá vàng rơi hay những chia ly buồn bã. Tôi yêu mùa thu từ bản chất, yêu cả những bản nhạc mùa thu. Trong khuôn khổ hạn hẹp của bài này, tôi cố gắng đưa ra một số bài tiêu biểu của những nhạc sĩ đã sáng tác những tác phẩm về mùa thu. Tôi vốn thích bản thu ca tiền chiến của nhac sĩ Đoàn Chuẩn - Từ Linh. Cuối thập niên 50 khi tôi còn học tiểu học, thầy giáo của tôi di cư từ miền Bắc vào. Ông có một tâm hồn nhạc sĩ, chính ông đã để lại trong tôi một ấn tượng thật tuyệt vời của một mùa "Thu quyến rũ":

"Anh mong chờ mùa thu

Trời đất kia ngả màu xanh lơ

Đàn bướm kia vui đùa trên muôn hoa

Bên những bông hồng đẹp xinh

Anh mong chờ mùa thu

Dìu thế nhân vào chốn thiên thai

Và cánh chim ngập ngừng không muốn bay

Mùa thu quyến rũ anh rồi …"....

Trong bối cảnh buồn bã nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã nói về mùa thu của ông qua đi khi "Nhìn những mùa thu đi". Thu đi và để lại cho chúng ta những chia ly, những nuối tiếc sầu rơi, những ý nghĩ riêng tư man mác trong tâm hồn:

"Nhìn những mùa thu đi

Em nghe sầu lên trong nắng

Và lá rụng ngoài song

Nghe tên mình vào quên lãng

Nghe tháng ngày chết trong thu vàng ..."

Khi người ta yêu nhau thì mọi thứ đều từ thiện, người ta sẽ cho nhau tất cả, từ những tháng ngày, những tặng phẩm quý báu, cho con tim, cho nhau kỷ niệm,... với nhạc sĩ Ngô Thụy Miên, ông cho người tình cả một bầu trời mùa thu tuyệt vời về nhạc và lời ca. Bài "Mùa thu cho em" được ra đời năm 67. Chính bài ca này đã đánh thức tôi những cái đáng yêu của một mùa thu tình ái:

"Em có nghe mùa thu mưa giăng lá đổ

Em có nghe nai vàng hát khúc yêu đương

Và em có nghe khi mùa thu tới

Mang ái ân mang tình yêu tới

Em có nghe, nghe hồn thu nói

Mình yêu nhau nhé ..."

Mùa thu là mùa của nỗi buồn, của chia tay, của những mối tình dang dở. Ở tuồi còn đi học, những nam sinh vẫn có những kỷ niệm đến đứng ngẩn Ngô ở cổng trường con gái như những cửa trường Gia Long, Nguyễn Bá Tòng, Sương Nguyệt Ánh hay Trưng Vương. Để rồi "Em tan trường về, mưa bay mờ mờ, anh trao vội vàng chùm hoa mới nở, ép vào cuốn vở”. Người con gái như đóa hoa hồng, hoa pensé, hoa mimosa hay hoa phượng hồng như môi em. Một nụ hôn đầu ngất ngây để rồi nhung nhớ mãi mãi về sau. Mùa Hạ đến rồi mối tình chia ly vì lý do nào đó… Để rồi khi sang mùa thu, mùa tựu trường cô gái Trưng Vương nhìn lá vàng rơi ngoài đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, theo gió heo may vi vu để nhớ đến người bạn trai xưa với nụ hôn đầu nồng nàn. Nhà thơ nữ Nguyễn Thị Lệ Thanh đã sáng tác bài thơ "Trưng Vương, khung cửa mùa thu", và nhạc sĩ Nam Lộc đã soạn thành một ca khúc ghi dấu những mối tình nhẹ nhàng, nỗi bâng khuâng, những xao xuyến của tuổi học trò:

"Tim em chưa chưa nghe rung qua một lần!

Làn môi em chưa hôn ai cho thật gần

Tình trần mong manh như lá me xanh Ngô ngác rơi nhanh

Thu giăng heo may che bóng cây lạnh này

Người cho em nghe câu nhớ thương từng ngày…

Người mang cho em quen môi hôn ngọt mềm

Tình cho tim em rung những đêm lạnh lùng…

Nắng vấn vương nhẹ gót chân

Trưng Vương vắng xa anh rồi

Mùa thu đã qua một lần

Chợt nghe bâng khuâng lá rơi đầy sân...”

Mùa thu của những tình tự yêu đương, đã lôi cuốn người nhạc sĩ đã dùng bối cảnh thu ca như trong nhiều tác phẩm của ông về mùa thu, Phạm Anh Dũng đã tâm sự những nồng nàn, những cụm từ truyền cảm của ông qua bài "Gọi mùa thu mơ":

"Anh gọi mùa thu mơ

Một sớm thu sương mờ

Nai vàng đạp trên lá

Bước từng bước xa xa...

Anh gọi mùa thu mơ

Trời sớm sông không bờ

Lá vàng rơi lác đác

Dịu dàng cơn gió bay

Anh hẹn mùa thu sang..."

Mùa thu để chúng ta ru người tình. Khi mùa thu tới người nhạc sĩ hát khúc thu ca để dìu người yêu vào giấc điệp bình yên, Đức Huy đã ru người tình của mùa thu như sau:

"Hôm mùa thu gió hát bài ca cũ

Mùa thu lá vàng bay

Anh ru em ngủ

Bài ca dao ta vẫn hát khúc ấu thơ

Nắng vàng ấm suối nước dệt mây thu

Ngập ngừng trôi giấc mơ

Anh ru em ngủ

Dài cơn mê thương yêu ấy

Những ngày còn ái ân..."

Còn mùa thu của Từ Công Phụng thì như thế nào? Ông ru người yêu về với mùa thu dịu dàng, du dương với những lối ru nhẹ nhàng, dấu yêu của mây ngàn bay, hãy nghe bài "Mùa thu mây ngàn":

"Buồn vương mây ngàn giăng khắp lối

Mùa thu bơ vơ đến bên trời

Ru tóc em suối nguồn

Gọi hồn trong gió thu buồn

Ngày mai chúng mình xa nhau rồi

Cầm tay em nhìn sao không nói ..."

Tuần rồi tôi tình cờ được nghe bài "Dáng thu", người nhạc sĩ đã âu yếm so sánh vẻ đẹp kiều diễm, đài các của mùa thu như người thiếu nữ trong những dòng nhac thu ca . Nhật Vũ đã dìu người tình qua vũ điệu Tango:

"Dáng thu vơi buồn như thương nhớ ai

Dáng thu về đây mùa thu ơi ai có hay

Ta vẫn ngắm mây trời

Thương về tóc buông lơi

Thương nhớ mãi nụ cười

Bờ môi xinh như mộng

Từ ngày em đi

Đã bao lần thu về rồi ?"

Lại một tình cờ khác tôi lắng nghe tiếng đàn của một người nhạc sĩ Mai Đức Vinh bên phương trời Canada, ông cho chúng ta nghe một bản tình ca quyến luyến và nhiều vương vấn của người thiếu nữ trong giấc mơ thu của ông "Thu về hôm nao", thơ Phạm Anh Dũng:

".....Này em nhé mắt nâu qua rừng thu

Trong bóng thời gian nhả tiếng sương mù

Chiều rơi lá chín thương em hương lụa

Anh nhặt thu về xây tím áng thơ

Chiều sao hoang vắng vàng phai sắc lá

Anh viết tình thu trên môi em thôi ."

Một chiều thu đến để rồi Phan Bá Chúc đã làm thơ, đã phổ nhạc từ khung trời yêu thương Đà Lạt qua ca khúc thật trữ tình và đáng yêu, "Tôi có em chiều thu":

"Chiều phai mây trắng trôi

Trôi qua dòng đời muộn phiền

Chiều nay tôi thấy em gọi nắng lên

Chiều thu tôi em tôi em như một tình cờ vừa đến

Bàn chân em e thẹn, bàn tay em thơ dại

Vội vàng con chim bé vỗ cánh bay lên cao

Đời cho tôi có em trong một chiều không mong đợi

Đời cho tôi có em trong thu về hương tình tới

Bàn tay thôi e thẹn, bàn chân thôi thơ dại

Chiều nay con chim én líu lo thương đời"

Mùa thu 75 đã làm bao nhiêu con tim điêu đứng, Ngô Thụy Miên khi ra xứ ngồi đã chia sẽ tâm tư của ông qua bài "Thu Sàigòn" như sau:

"Em hỏi anh mùa thu Saigòn

Nắng còn vương vương trên hàng phố vắng

Em hỏi anh mùa thu Saigòn

Nước mắt bây giờ có như mưa tuôn..."

Từ miền trung nam nước Mỹ, nhac sĩ Đỗ Duy Thụy đã bộc lộ tâm sự của ông khi mùa thu về ta.i Houston với những nhung nhớ mùa chia ly của tình yêu trong bài "Thu vàng nổi nhớ":

"Theo bước chân em đi thu vàng

Tình ơi sao đến muộn màng

Nổi nhớ mang theo cung đàn

Buồn vương trên bao tháng năm

Đời một rừng thu hoang vắng

Mơ em là nắng xuân sang

Hồn anh mộng cũ chưa tan

Tình theo lá thu vàng"

Trong nỗi khắc khoải khôn nguôi, nhạc sĩ Ngô Thụy Miên đã tưởng nhớ dến mùa thu năm cũ khi nhìn về người tình: 

Cũng vì mùa thu năm cũ vơi đầy nhung nhớ, Ngô Thụy Miên âu yếm nhìn vào ánh mắt người tình với bài "Thu trong mắt em":

"Rồi một mùa thu tới cho mắt em buồn trong nắng

Mầu tình hôn tóc rối ru má em hồng say đắm ...

Ô hay mùa Thu lại về cho mình giăng hẹn hò

Gọi tên nhau khi chiều đến

Mây Thu vấn vương đan ngập lối đi

Ái ân theo hồn vút cao Vết mơ tình xõa tay mềm..."

Nếu mùa thu được dùng như biểu tượng của sự ra đi hay sự chia ly để rồi dứt khoát một cuộc tình buồn não nề nào đó. Trong bối cảnh buồn của mùa thu ở vườn Luxemburg với ngập xác lá vàng rơi. Nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu đã viết bài "Mùa thu không trở lại" để nói lên nỗi sầu tan tác của ông:

"Em ra đi mùa thu, mùa thu không trở lại

Em ra đi mùa thu, sương mờ giăng âm u

Em ra đi mùa thu, mùa thu không còn nữa

Đếm lá mùa thu, đo sầu ngập tim tôi…"

Cũng như sự chia ly từ mùa thu dang dỡ, người yêu sẽ tìm quên lãng mùa thu sầu úa vì tình đã chết trong lòng khi niềm cô đôn chợt đến mà nhạc sĩ Nam Lộc ghi nhận qua bài "Anh đã quên mùa thu":

"Bây giờ là mùa thu

Chiều vắng khói sương mù

Hàng cây khô sầu úa

Hiu hắt đứng trong mưa

Mưa như lệ tình xưa

Lệ thấm mãi cho vừa

Lệ thương hoa phượng rũ

Em có nghe mùa thu ..."

Mùa thu về với khung trời Paris của Cung Trầm Tưởng, nhà thơ này đã kể về chuyện tình mùa thu với nàng kiều nữ tóc nâu người địa phương bên vườn Luxemburg. Bài thơ "Mùa thu Paris" đuoc nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành một nhạc phẩm đã đi vào dĩ vàng của Saigon một thời xa xưa:

"Mùa thu Paris, trời buốt ra đi

Hẹn em quán nhỏ, hẹn em quán nhỏ

Rượu rưng rưng ly đỏ tràn trề ...

Mùa thu âm thầm bên vườn Lục Xâm

Ngồi quen ghế đá, ngồi quen ghế đá

Không em buốt giá từ tâm

Mùa thu nơi đâu, người em mắt nâu

Tóc vàng sợi nhỏ, tóc vàng sợi nhỏ

Chờ mong em chín đỏ trái sầu.."

Từ một phương trời nào đó Phạm Anh Dũng âu yếm thì thầm với người em gái mắt nâu của mình bằng những lời yêu dấu để thăm chừng khi nào mùa thu của tình yêu thực sự đến. Nếu Phạm Trọng Cầu hay Trịnh Công Sơn nhìn mùa thu đi với nỗi niềm tiêu cực thì tương phản thì Pham Anh Dũng lại nhìn mùa thu ở khía cạnh tích cực. Nào chúnh ta hãy nghe lời hát của Phạm Anh Dũng qua bài "Mùa thu về chưa em nhỉ":

"Này yêu dấu, mùa thu về chưa nhỉ

Gọi mây trôi em thả tóc bay đi

Hạt long lanh rơi nhạt lá thay mầu

Tình xanh biếc, xanh mầu đôi mắt nâu ...

Này yêu dấu, mùa thu về lá đổ

Dòng sông xanh trôi về mãi xa xôi

Mầu quan san loang nhạt tím khung trời

Chiều thu vàng mình anh với em..."

Trong một buổi chiều thu lá úa vàng rơi, tôi nhâm nhi ly cà phê của mùa thu vàng trong một cửa tiệm café’ Starbucks tai Boston, lòng bỗng bâng khuâng lên nỗi nhớ nhà, những rộn rã vì nhớ Givral hay La Pagode của Saigon năm xưa. Trong khung cảnh mùa thu dù là Boston, Paris hay Toronto, trong tôi mùa thu vàng của nhạc sĩ Cung Tiến vẫn đẹp đẽ hơn với lời thơ và ý nhạc. Nhịp điệu Valse vui tươi với lòng bồi hồi khi lang thang trên đường phố Nguyễn Bỉnh Khiêm hay Gia Long hoặc Lê Thánh Tôn gần nhà tôi ở với những chiếc lá vàng rơi đã làm xao xuyến tâm hồn:

"Một mình đi lang thang trên đường,

Hồng hôn xuống, chiều thắm muôn hương

Chiều hôm qua mình tôi bâng khuâng

Có mùa thu về, tơ vàng vương vương...

Chiều hôm qua lang thang trên đường

Nhớ nhớ, buồn buồn với chán chường

Chiều hôm nay trời nhiễu mây vương

Có mùa thu vàng bao nhiêu là hương"

Mùa thu về người nhạc sĩ thiếu vắng bóng hình người yêu, trong mùa thu hôn mê của nỗi niềm cô đơn, Ngô Thụy Miên đã sáng tác bài "Chiều nay không có em" vào năm 1965 như sau:

"Chiều nay mình lang thang trên phố dài

Không có em ai chung bước dỗi nhau giận hờn

Không có em đường xưa giăng mắt mây trôi

Chiều nào hai đứa chung đôi

Lặng nhìn mùa thu lá rơi ...

Rồi mai mình em thôi trên phố người

Sao mắt nhung không nuối tiếc khát khao đợi chờ

Không có em còn ai thương lá thu bay

Còn ai vương vấn cơn say

Đời gian dối cô đơn mình ta."

Trong cái tâm tình bơ vơ về mùa thu chia ly, những nỗi cơ đ ơn buồn tẻ của tâm hồn đã tạo ra bản nhac "Thu bơ vơ" buồn man mác tâm tư, thơ của thi sĩ Võ Mỹ Ngọc, nhạc Mai Đức Vinh:

"Hàng cây trơ nhánh bơ vơ cuối mùa

Nàng thu giận chi lá rơi đầy sân

Sầu dâng đơn côi năm tháng phai tàn

Heo may gió thu se lạnh

Nghe tâm hồn thương nhớ xa xăm

Rừng thu thay lá công viên ghế buồn

Chờ ai về ngang ghé thăm nghỉ chân

Quạnh hiu mây bay giăng xám con đường

Nơi đây đếm bao thu vàng

Quê nhà xa cách đại dương..."

Vũ Đức Sao Biển góp mặt vào vườn thơ nhạc mùa thu qua bài "Thu hát cho người". Lời nhạc lẳng lơ với người tình mùa thu của ông, rồi nỗi thống trách khi nàng bỏ ra đi. "Thu hát cho người" như là một khúc ca buồn thảm:

"Giòng sông nào đưa người tình đi biền biệt

Mùa thu nào đưa người về thăm bến xưa....

Ta vẫn chờ em dưới gốc sim già đó

Để hái dâng người một đóa đẫm tương tư...

Giữa thu vàng bên đồi sim trái chín

Một mình ta khóc tuổi thơ rơi

Thời gian nào trôi bềnh bồng trên thân phận người

Biệt ly nào không muộn phiền trên đầu môi

Màu vàng lên, biêng biếc ánh chiều rơi

Nhạc hồi mong ta hát vì xa người

Thu hát cho người, thu hát cho người, người yêu… ơi"

Trong đầu thập niên 70, người ta không thể quên một bản nhac tình thu bất hủ của nhạc sĩ Pham Duy, phổ từ thơ của thi hào Guillaume Apollinaire. Bài "Mùa thu chết" đã ray rứt nói lên những thương nhớ khôn nguôi của một mùa thu tàn úa, những ai ốn tiếc thương của người tình vẫn mặn nồng chờ đợi sự trở lại của mùa thu yêu đương có nhau …

"... Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo

Em nhớ cho: Mùa thu đã chết rồi

Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo

Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em

Vẫn chờ em, vẫn chờ em, vẫn chờ

Vẫn chờ... đợi em."

Thi sĩ lừng danh Paul Verlaine của Pháp Quốc đã mang nỗi xúc động bồi hồi khi diễn tả bài thơ mùa thu của ơng qua bài "Chansons D'automne" như sau:

"Les sanglots longs

Des violons

De l'automne

Blessent mon coeur

D'une langeur monotone

Tout suffocant

Et blême, quand

Sonne l'heures

Je me souviens

Des jours anciens

Et je pleure..."

Bài thơ này được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc lời Việt mang tên "Thu ca điệu ru đơn":

"Mùa thu nức nở ơ ớ

Tiếng thở ơ ơ ơ dài

Tiếng vĩ cầm, buồn ơi mùa thu ơi!

Lòng ta khốn khổ ơ ố

Với mỏi ý y y mòn

Tiếng thu buồn, buồn ơi điệu ru đơn

Nghẹn ngào tê tái, nghẹn ngào tê tái

Khi giờ điểm, ta ngồi ta nhớ

Những ngày nào xưa

Những ngày nào xưa, và ta khóc lóc

Và ta khóc lóc ..."

Nước mắt đã rơi khi mùa thu về vì mùa thu buồn bã, khi hàng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu, Phạm Duy đã mơ tả một mùa thu đầy nước mắt trong cơn mưa thu... của bài "Nước mắt mùa thu":

"Nước mắt mùa thu khóc ai trong chiều

Hàng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu

Từng chiếc, từng chiếc lệ khô vàng héo

Buồn thương từng kiếp nằm trong mộ héo tên người đời quên

Nước mắt mùa thu khóc than triền miên

Nước mắt mùa thu khóc trong đêm dài

Mùa thu chới vơi tiếng mưa buồn rơi…"

Mùa thu với mưa rơi buồn hiu hắt, giọt nước mắt rơi như giọt mưa sầu nhân thế. Ơi, hồn thu đến để gieo bao nỗi buồn như trong bài "Giọt mưa thu" của nhạc sĩ Đặng Thế Phong:

"Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi

Trời lắng u buồn mây hắt hiu ngừng trôi

Nghe gió thoảng mơ hồ trong mưa thu

Ai khóc ai than hờ! ....

Hồn thu tới nơi đây gieo buồn lây

Lòng vắng muôn bề không liếp che gió về

Ai nức nỡ thương đời

Chân buông mau dương thế bao la sầu…"

Giọt mưa thu không hẳn chỉ biểu hiện trong thơ mùa thu của Đặng Thế Phong hay Phạm Duy, mà nó còn được nhạc sĩ Lê Quang diễn tả qua bài "Mùa thu dưới mưa"... thu về dưới mưa để nhớ em những nụ hôn đầu và thấp thoáng bóng em đi khi chiều nhạt phai:

".... Một mùa thu anh đứng trong mưa

Chờ em lá rơi vàng đầy sân

Và thời gian như cũng trôi theo mùa thu

Bóng chim cây về đâu

Có nuối tiếc những nụ hôn đầu giờ phai

Bóng dĩ vãng như rơi cuối chiều mùa thu

Nhớ em mùa thu dưới mưa

Nhớ em mùa thu dưới mưa

Gió cuối chốn xa bước chân em chiều phai

Lấp khuất nỗi đau những muộn phiền chôn dấu

Thấp thống bóng xa vết thương đau thời gian

Nắng tắt cuối phố chiếc lá cố ngậm ngùi…"

Mùa thu của Lê Quang với vết thương lòng khi em ra đi, còn trơ vơ chiếc lá ngậm ngùi. Nhạc sĩ Pha.m Mạnh Cương nối tiếp với khúc hát bơ vơ khi mùa thu thiếu vắng em, để rồi cỏ hoa xanh xao chết từ bao giờ và để lá vàng rụng rơi dâng sầu lòng này em có hay? Chúng ta hãy nghe bài "Mùa thu không em":

"Mùa thu không em anh buồn một mình

Cỏ hoa xanh xao chết từ ngày nào

Mùa thu không em rừng thu mông mênh

Lá vàng rụng sầu em có hay đâu....

Mùa thu không em giá buốt tim anh

Tình yêu mong manh mây trời nương cánh

Mùa thu không em, mùa thu không em

Núi đồi ngã bóng chiều hắt hiu…."

Mùa thu là mùa của sự đổi thay, của những chuyển mình trong thiên nhiên, sự thay đổi thiên nhiên đó nhiều khi rất gần gũi với sự thay đổi của con người . Nữ nhạc sĩ Nguyễn Linh Chi đã phổ bài thơ "Dạ khúc mùa thu" của thi sĩ Phạm Ngọc thành một nhạc phẩm nói lên những tâm trạng của người thi sĩ đa cảm này về mùa thu, bài hát sáng tác theo thể điệu boston, mang âm hưởng của nét nhạc du dương, buồn vời vợi tâm tư:

"Mùa thu chiếc lá chuyển mình

Trơ những nhánh sương

Vạt nắng cuối chạy quanh dãy phố

Tiếng thở dài, chiều nghiêng mình,

Tiếng thở dài tơi…

Ánh trăng thu quằn quại,

Không thoát khỏi

Cõi sương màu nhiệm

Nửa bên này nhớ nửa bên kia

Chốn hư vơ ai ngồi xõa tóc

Đêm loài nai lạc cả lối về…"

Nếu dưới rừng thu có những con nai lạc lồi trong nỗi nhớ bâng khuâng tìm đến với nhau, thì trên không trung cũng có những vì sao lạc lồi khi tìm kiếm lẫn nhau như "Hai vì sao lạc", một bản tình ca mùa thu rất trử tình do nhạc sĩ Anh Việt Thu sáng tác:

"Người về, một mùa thu gió heo may

Về đâu có nhớ chăng những vì sao long lanh

Đưa tiễn người đêm không trăng

Nói sao nên lời, lòng buồn như chiều rơi…

Người về, người về đâu nhớ ta chăng?

Người đi mỗi lá thu vàng rơi làm ta bâng khuâng

Như ánh mây chiều lam trong sương

Bước đi âm thầm lòng buồn như chiều rơi

Nghe chăng thu ơi để lá rơi chi hồi

Gợi lòng thương nhớ ai nhiều…"

Riêng với mu`a thu của Văn Phụng có sương thu giăng phủ một không gian tĩnh mịch, lãng mạn theo thể điệu valse chậm, có nàng, có chàng, từ đồi núi xuống dưới biển khơi trong bài "Sương thu":

"Sương thu xuống rồi

Trên núi đồi dưới biển khơi

Sương thu trắng ngần đang xuống dần

Khắp trần gian mơ hồ sương xuống rồi

Trên mắt người ướt làn môi

Mơ màng trên áo chàng

Vương tóc nàng sương thấm tràn ...

Âm thầm riêng ta vẫn mơ…

Thầm ta vẫn còn mơ"

Mùa thu của Trường Sa không có sương thu như mùa thu của Văn Phụng, nhưng lại có mây mù và mưa nhiều…, mưa rơi êm đềm của một cuộc tình gắn bó, nhung nhớ về mưa thu. Trường Sa đã tả ý tưởng của ơng trong bài "Mùa thu trong mưa":

"... Gọi mùa thu quên lãng

Vào tiếng mưa rơi êm đềm

Trời còn mưa ướt thêm

Biết lấy ai chia hờn tủi

Trời mưa thu lắm mây

Còn bước em đi quên về

Vòng tay ôm lẻ loi

Cho mình còn mãi thương nhau...

Chuyện ngày xưa biết sao

Mỏi cánh chim bay phương nào

Còn ngày xuân ấm êm

Cho mình gọi tiếng yêu em."

Mưa thu không dứt tiếng mưa rơi vào mùa thu của thi sĩ Như Nguyên, và cũng là nhac sĩ Vũ Thư Nguyên. Chuyện tình thu cua ơng cũng không kém phần mộng mơ và lãng mạn trong bài "Thu Đã Về":

"... Thu, Thu đã về rồi em gái yêu

Nhặt chiếc lá vàng

Anh nghe tình chớm ươm mơ

Mây giăng giăng trên cành nhỏ

Thẫn thờ nghe lá đổ...

Nghe gió lùa … Nghe mong chờ người mắt nai

Thu đã về rồi em có thấy

Mưa đầu mùa mưa ướt cả hồn ai

Mưa rơi rơi mưa hiu hắt đêm dài

Thu đã về rồi để ai thương nhớ ai ?”

Mùa thu vẫn mưa, không những trong bối cảnh ở Việt Nam của nhiều nhạc sĩ, mà còn mưa cả một khung trời Paris của Phạm Ngọc và Vũ Hữu Toàn qua bài "Mưa Paris - Mùa thu của tôi", thơ Phạm Ngọc, nhạc Võ Hữu Toàn. Bài hát đưa ta viếng kinh đô Paris trong cơn mưa thu, giòng nước mưa đã trơi theo con sông Seine u buồn vào mùa thu của Phạm Ngọc:

"Paris buồn giữa trời thu

Cơn mưa ùa theo hối hả

Tiếng đàn cùng tiếng gió

Thở dài thành những cơn mưa

Em là mùa thu của tôi

Chẳng đợi chờ sao lai đến

Cũng đành một lần lỗi hẹn

Sông Seine buồn quá xa xôi..."

Nếu như Phạm Ngọc, Cung Trầm Tưởng và Phạm Trọng Cầu đem chúng ta vào mùa thu Paris của phương Tây thì ngược lai nhạc sĩ Hồng Thi Thơ đưa chúng ta trở lại phương Ðông với xứ hoa anh đào, có kiều nữ geisha trong áo kimono cổ truyền của đất Phù Tang qua bài "Mùa thu Đông Kinh":

"Lạc trong Đông Kinh

Vừa khi mùa thu gieo thương nhớ

Làm tôi ngơ ngẩn nhìn qua hồn thơ

Chiếc áo buồn kimono

Đôi thiên nga trong hồ

Cô geisha trên bờ

Thiết tha trong mong chờ...

Mùa thu Ðông Kinh

Gọi đôi hình bóng trong giây phút

Chờ trơng bước đi tìm tâm tình nhau

Bước đi tìm duyên ngày sau

Trong tiếng hát mơ màng

Trong ánh nắng ngỡ ngàng

Xao xuyến lá thu vàng."

Chúng ta đã nhắc đến mùa Thu Paris, những lá vàng ở vườn Lục Xâm Bảo, hay là mùa thu ở Đông Kinh, làm chúng ta liên tưởng đến mùa Thu ở quê hương. Không có nhiều nhạc sĩ nhắc đến mùa thu Sài Gòn, Sài Gòn thân yêu chỉ có hai mùa mưa nắng. Cái nắng chói chang của Sài Gòn đã làm nhà thơ Nguyên Sa nghĩ đến người em gái mặc áo lụa Hà Ðông "nắng Saigòn, anh đi mà chợt mát. Bởi vì em mặc áo lụa Hà Ðông" . Cũng có nhiều nhạc sĩ thường nhắc đến ngày mưa dài ở Sài Gòn – tưởng chừng như bất tận . Nhưng mùa Thu ở Hà Nội đã là đề tài của biết bao nhà thơ, nhà văn, họa sĩ, nói chung là những nghệ sĩ đã kể nhau nghe về Hà Nội trong ký ức , như một Hà Nội của Mai Thảo, rồi một Hà Nội của hoạ sĩ Bùi Xuân Phái và một Hà Nội của Trịnh Công Sơn,… Hà Nội là mùa Thu, và mùa thu là Hà Nội: "Hà Nội mùa thu

"Cây cơm nguội vàng,

Cây bàng lá đỏ

Nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ

Mái ngói thâm sâu

Hà Nội mùa thu, mùa thu Hà Nội

Mùa hoa sữa về thơm từng ngọn gió

Mùa cốm xanh về, thơm bàn tay nhỏ…"

Hà Nội với những phố Cổ ngày cuối thu, buổi chiều sương phủ, đi lang thang ngồi phố, mùi hoa Sữa lãng đãng trong gió thoãng làm chúng ta không quên được mùa thu Hà Nội. Hà Nội, cuối thu, trời se se lạnh, ngày xưa các cô gái Hà Thành mặc áo nhung, cổ quàng khăn voan tím đã làm trái tim bao chàng trai rung động . Như khi một "tiểu thư Hà Nội" nhớ người yêu ở phương xa, đã đi lang thang trong phố Cổ, đã ra Hồ Gươm, soi bóng mình, soi tương lai của mình và nước mắt của nàng lăn xuống như những hạt mưa bụi như mưa phùn như trong một bài thơ của Phạm Chung do nhạc sĩ Phạm Anh Dũng phổ thành ca khúc "Mùa Xuân ngồi song cửa":

"Có phải mùa thu đã qua

Em lang thang qua phố phường Hà Nội

Mặt hồ Gươm pha sương, em soi đời u tối

Mùa cốm hồng không đợi

Em nhớ ai mà mưa bụi bay?…"

"Mùa thu Ðông Kinh" của Hồng thi Thơ cho thấy hình ảnh của cô geisha mong chờ người lữ khách thì mùa thu của Lưu Trọng Lư cho thấy một hình ảnh vô cùng đẹp đẽ của người cô phụ Việt Nam trông ngóng kẻ chinh phu trở về từ một tiền tuyến xa xôi, cái hình ảnh tiêu biểu thật đáng yêu của bao người phụ nữ Việt Nam trong bất cứ cuộc chiến nào suốt dòng lịch sử của dân tộc. Bài "Tiếng Thu" được nhạc sĩ Lê Thương phổ nhạc với nhịp chậm 4/4, hợp âm Fa trưỏng:

"Em không nghe mùa thu

Dưới trăng mờ thổn thức

Em không nghe rạo rực

Hình ảnh kẻ chinh phu

Trong lòng người cô phụ...

Em không nghe rừng thu

Lá thu kêu xào xạc

Con nai vàng ngơ ngác

Đạp trên lá vàng khô."

Ngồi ra, nhac sĩ Pham Duy cũng đã phổ bài thơ này theo hợp âm Sol trưởng. Mỗi bài mang một sắc thái hay riêng, một vẻ đặc thù riêng. Trong nỗi cô đơn của mùa thu trăng khuyết, thi sĩ Du Tử Lê đã thố lộ tâm tình của ông về mùa thu qua "Thu Khúc Một" được nhạc sĩ Võ Tá Hân phổ thành nhạc như sau:

"Trăng khuyết, như đời tôi

Cũng thôi một kiếp người

Em về, khuya có vui

Đầy hồn tôi mưa bụi

Tôi về, khuya thiếu... tôi

Nhớ người môi tháng tám

Gió ngất, như lòng tôi

Chiều thu, im tiếng rồi...

Tôi ở đây đêm qua

Mênh mông hồn nghĩa địa

Trăng khuyết như tình tôi

Còn nhau không cuối đời ..."

Trong kỷ niệm tình yêu và mùa thu, thi sĩ Phạm Văn Vui đã viết thành lời cho bản nhạc "Tình yêu như chiếc lá". Bản nhạc này do nhạc sĩ Trần Quang Hải sáng tác. Khi tình yêu của thủa ban đầu như là chiếc lá màu xanh tuổi nhỏ, theo dòng thời gian chiếc lá ngả vàng của mùa thu cho những duyên cớ bẽ bàng và mang theo một mối tình lỡ làng khi lá rôi xuống từ cành cây nghiệt ngã:

"Tình yêu như chiếc lá

Phai sắc khi mùa thu vừa chớm

Nào ai hay ai biết

Duyên cớ sao thu bẽ bàng

Tình yêu có lỡ làng

Tựa như chiếc lá thu vàng

Còn vương vấn trên cành cây

Chực rơi theo gió vô tình..."

Mùa thu của Lam Phương mang nhiều sức sống, nhiều năng động của sự trẻ trung, vui tươi và yêu đời … Mùa thu, trong nét nhạc của Lam Phương, hớn hở quay cuồng theo nhịp điệu bebop của "Mùa thu yêu đương":

"Anh muốn đôi ta mãi như người tình

Vui đời hẹn hò

Khi trên giòng suối, khi trên lưng đồi

Nửa đêm thanh vắng, dìu đến công viên

Đôi trẻ lạc lối, trên xác lá vàng

Mùa thu yêu đương đường vào Paris có lắm nụ hồng

Có tiếng thì thầm

Nhưng anh chẵng cần, mình sống cho nhau

Vượt lòng đại dương, mình gặp lại đây

Sau cơn khát dài, thương nhớ bao ngày

Tình yêu trong taỵ…"

Trong cái không gian xung quanh chúng ta khi mà mọi vận chuyển của luật vũ trụ là cuộc sống có sinh và có mất, có mùa xuân và có mùa thu, có lá xanh và có lá vàng, có tình yêu và mất tình yêu,... Trong cái triết lý của cuộc đời vô thường, phù du, sắc không, không sắc, Phạm Anh Dũng đã mô tả kiếp nhân sinh như sắc không trong nhạc phẩm "Tình là hư không" mà tôi tạm kết bài viết này về "Mùa thu trong tình ca Việt Nam":

"Chiều thu mưa vẫn rơi

Chiều thu mưa vẫn rơi

Nhạc thu ru nắng phai, nhạt nhòa cuối trời

Rồi em theo gió bay

Tình em như bóng mây

Tình anh như núi sông

Tình em như bóng mây ...

Chiều thu mây trắng bay

Chiều thu mây trắng bay

Ngàn thu mây vẫn bay,

Dù mộng không đầy

Mùa thu cơn gió không lay

Hồn thu đưa lá bay

Tình ta như sắc không, tình là hư không."

Cuối cùng của bất cứ cuộc tình nào trên thế gian cũng sẽ theo luật của tao hóa, của vũ trụ sẽ tan biến vào hư không, một cõi hư vô ... để chỉ còn lại những bài thu ca bất tử của một thời để yêu và một thời để nhớ. Chắc hẳn rằng bài viết này còn nhiều thiếu xót, nhưng với nỗi niềm yêu mùa thu, yêu thơ nhac Việt Nam, tôi có một ước mong gói ghém những nhạc phẩm đã rung động tâm hồn và xao xuyến con tim khi mùa thu về. Tôi chân thành cảm tạ các thi sĩ, các nhạc sĩ cho phép tôi mượn tác phẩm tim óc của họ để làm thành bài viết tổng hợp này.

 Mùa Thu, 2002.

Việt Hải Phạm Chung

Theo http://www.honque.com/