Hồ Dzếnh, Nghìn sau... lơ lửng... với nghìn xưa

Hồ Dzếnh, Nghìn sau... lơ lửng... với nghìn xưa

Từ những năm đầu thập niên 40 của thế kỷ 20, trên văn đàn Việt Nam có 2 tập truyện ngắn gần như xuất hiện cùng một lúc. Cả hai tác phẩm đã được người đọc đón nhận với tất cả sự quý mến. Mãi đến hôm nay đã gần 70 năm, bao thế hệ người đọc yêu mến văn chương vẫn còn say mê hai tác phẩm ấy. Đó là tập truyện ngắn "Những ngày thơ ấu" của Nguyên Hồng và "Chân trời cũ" của Hồ Dzếnh. Đây là hai trong những tập truyện ngắn hay của văn học Việt Nam ở thế kỷ 20.

Hồ Dzếnh tên là Hà Triệu Anh sinh năm 1916 tại làng Đông Bích xã Hòa Trường huyện Quảng Xương tỉnh Thanh Hóa. Ông mất vào ngày 13/8/1991 tại Hà Nội. Gần 60 năm cầm bút, Hồ Dzếnh để lại cho đời các tác phẩm chính: Về văn có: Dĩ vãng (Truyện vừa – 1940), Những vành khăn trắng(Truyện dài – 1942, ký bút danh Lưu Thị Hạnh), Tiếng kêu trong máu (Truyện dài – 1942), Một chuyện tình 15 năm về trước (Truyện dài, ký bút danh Lưu Thị Hạnh – 1943), Chân trời cũ (Tập truyện ngắn – 1943), Cô gái Bình Xuyên (Truyện vừa – 1946), Hồ Dzếnh - tác phẩm chọn lọc (1988). Về thơ có: Tập thơ Quê ngoại (1942), Hoa xuân đất Việt (1946).

Hồ Dzếnh viết truyện dài, tiểu thuyết, thành công với tập truyện ngắn Chân trời cũ. Nhưng, thơ mới thật sự làm cho tên tuổi của ông nổi tiếng và được đông đảo bạn đọc yêu thích.

Thơ Hồ Dzếnh tràn đầy tình cảm, chân thật, độc đáo, mang vẻ đẹp tuyệt vời và sâu sắc, mới lạ. Thơ lục bát của Hồ Dzếnh mang hơi thở tâm hồn phương Đông. Nhà thơ Bùi Giáng mỗi lần đọc những bài thơ lục bát của Hồ Dzếnh đều nhận xét với tất cả lòng cảm phục: "Chẳng khác giải ngân hà lấp lánh nhớ nhung trên bầu trời văn học Việt Nam".

"Phút linh cầu mãi không về

Phân vân giấy trắng chưa nề mực đen

Khói trầm bên giấc mơ tiên

Bâng khuâng... trăng rải qua miền quạnh hiu

Tô Châu lớp lớp phù kiều

Trăng đêm Dương Tử, mây chiều Giang Nam

Rạc rời, vó ngựa quá quan

Cờ treo ý cũ, mây dàn mộng xưa

Biển chiều vang tiếng nhân ngư

Non xanh thao thiết trời thu rượu sầu

Nhớ thương bạc nửa mái đầu

Lòng nương quán khách nghe màu tà huân

Buồn Tư Mã, nhớ Chiêu Quân

Nét hoa thấp thoáng, ý thần đê mê

Phút linh cầu mãi không về

Phân vân giấy trắng chưa nề mực đen..."

(Đợi thơ)

Với một tâm hồn nhạy cảm, Hồ Dzếnh viết những câu thơ như một lời tiên tri về giây phút cuối cùng của một đời người với nhiều hệ lụy trần gian. Đọc xong, chúng ta nghe lạnh cả người và phải ngậm ngùi thở dài:

"Nằm đây tưởng chuyện ngàn sau,

Lung linh nến cháy hai đầu áo quan

Gió lìa cành lá không vang

Tin ta vĩnh quyết trần gian hững hờ!

Bao nhiêu dáng ảnh tôn thờ

Xa nhau lâu quá bây giờ lạnh nhau

Người về gối rét, nằm đau

Nghe trên thước đất phai màu nhớ thương

Chiều nào mây vọng hồn chuông

Ngừng đôi chân kẻ trên đường mải mê

Nghe tin ta lỗi câu thề

Nghìn thu xa vắng, ra về trước ai

Ngậm ngùi nhớ trắng rừng mai

Cảm thương sông nước, ghi bài điếu tang

Ngựa gầy bóng gió mênh mang

Cờ đen lối cũ, cây vàng nẻo xa...

Ta nằm trong ván trông ra

Tủi thân vì thấy người hoa vẫn cười!

Ta toan... giận dỗi xa đời

Chợt hay: Khăn liệm quanh người vẫn thơm!

Nát thân, không nát nỗi hồn

Lẫn trong cái chết vẫn còn cái đau."

(Tưởng chuyện ngàn sau)

Khi ta cô đơn, khi ta là người lữ hành cô độc, đọc bài thơ "Màu cây trong khói" của Hồ Dzếnh, chúng ta càng thấy đất trời mông mênh và lòng càng thêm hiu quạnh. Bài thơ đã được nhạc sĩ Dương Thiệu Tước phổ nhạc thành ca khúc "Chiều". Thơ và nhạc chấp cánh bay xa, ngân lên, nói hộ tiếng lòng của bao người:

"Trên đường về nhớ đầy

Chiều chậm đưa chân ngày

Tiếng buồn vang trong mây...

Chim rừng quên cất cánh

Gió say tình ngây ngây

Có phải sầu vạn cổ

Chất trong hồn chiều nay?

Tôi là người lữ khách

Màu chiều khó làm khuây

Ngỡ lòng mình là rừng

Ngỡ hồn mình là mây

Nhớ nhà châm điếu thuốc

Khói xanh bay lên cây..."

Hồ Dzếnh được sinh ra đời là kết quả của mối tình giữa một thương nhân người Trung Hoa quê ở Quảng Đông với người con gái chèo đò trên dòng sông Ghép ở Thanh Hóa. Hồ Dzếnh lớn lên trong tình thương yêu của người mẹ. Khi sáng tác, ông đã viết những câu thơ trân trọng, tràn đầy cảm mến về mẹ của mình, Người mẹ Việt Nam:

"Cô gái Việt Nam ơi!

Từ thuở sơ sinh lận đận rồi

Tôi biết tình cô u uất lắm

Xa nhau đành chỉ nhớ nhau thôi

Cô chẳng bao giờ biết bướm hoa

Má hồng mỗi tiết, mỗi phôi pha

Khi cô vui thú là khi đã

Bồng bế con thơ, đón tuổi già!

Cô gái Việt Nam ơi!

Ngọn gió thời gian đổi hướng rồi

Thế hệ huy hoàng không đủ xóa

Nghìn năm vằng vặc ánh trăng soi

Tôi đến đây tìm lại bóng cô

Trở về đường cũ, hái mơ xưa

Rau sam vẫn mọc chân rào trước

Son sắt, lòng cô vẫn đợi chờ

Giải lúa cô trồng nay đã tươi

Gió xuân ý nhị vít bông, cười...

Ai hay lòng kẻ từng chăm lúa

Trong một làng con, đã héo rồi!

Cô gái Việt Nam ơi!

Nếu chữ Hy Sinh có ở đời

Tôi muốn nạm vàng muôn khổ cực

Cho lòng cô gái Việt Nam tươi."

(Cảm xúc)

Sống trên quê ngoại yêu thương nhưng tâm hồn Hồ Dzếnh lúc nào cũng nhớ về quê cha, đất nước Trung Hoa rộng lớn với nỗi nhớ cháy bỏng của một người con lưu lạc, mơ một ngày trở về cố quốc:

"Ta nhớ màu quê, khát gió quê

Mây ơi ngưng cánh đợi ta về

Cho ta trông lại tầng xanh thẳm

Ngâm lại bài thơ "Phương thảo thê"

Đất thánh trời Đông, mẹ Á Châu

Anh hoa ngàn thuở rạng phong hầu

Chín cung thăm thẳm hồn hương khói

Danh vọng vang lừng mây gió Âu

Liễu Động Đình thơm chuyện hảo cầu

Tóc thề che mướt gái Tô Châu

Bâng khuâng trăng sáng trời Viên Hán

Một dải Giang Nam nước rợn màu

Ai hát mà nay, gió vẫn thơm

Ai đau non nước não căm hờn?

Chiêu Quân nếu mãi người Cung Hán

Thi tứ tìm đâu nét tủi hờn?

Mây ơi có tạt về phương Bắc

Chậm chậm cho ta gửi mấy lời

Từ thuở ly hương ta vẫn nhớ

Nhưng tình xa lắm gió mây ơi."

(Tư Hương)

Hồ Dzếnh viết về tình yêu lứa đôi cũng thật đặc sắc. Ý thơ rất riêng. Với Hồ Dzếnh, lỗi hẹn trong tình yêu cũng là niềm hạnh phúc, tình lỡ là tình đẹp. Và, được thưởng thức "thú đau thương" trong tình yêu. Nhiều thế hệ khi vào tuổi yêu đã thuộc lòng bài thơ "Ngập ngừng" của Hồ Dzếnh:

"Em cứ hẹn nhưng em đừng đến

Để lòng buồn tôi dạo khắp trong sân

Ngó trên tay, thuốc lá cháy lụi dần

Tôi nói khẽ: Gớm làm sao nhớ thế

Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé!

Em tôi ơi tình có nghĩa gì đâu

Nếu là không lưu luyến buổi sơ đầu?

Thuở ân ái mong manh hơn nắng lụa

Hoa bướm ngập ngừng cỏ cây lần lữa

Hẹn ngày mai mà đến sẽ vui hơn

Chỉ ngày mai mới đẹp ngày mai thôi

Em cứ hẹn, nhưng em đừng đến nhé

Tôi sẽ trách – cố nhiên – nhưng rất nhẹ

Nếu trót đi, em hãy gắng quay về

Tình mất vui khi đã vẹn câu thề

Đời chỉ đẹp những khi còn dang dở

Thơ viết đừng xong, thuyền trôi chớ đỗ

Cho ngìn sau.. lơ lửng... với nghìn xưa."

Với sự nghiệp sáng tác của mình, Hồ Dzếnh đã có những đóng góp quan trọng vào nền văn học Việt Nam. Riêng những tác phẩm thơ đặc sắc của Hồ Dzếnh "nghìn sau còn lơ lửng với nghìn xưa...".

Tài liệu tham khảo & trích dẫn:

- Thơ mới 1932 – 1945 (NXB Hội nhà văn – 2004)

- Tác phẩm chọn lọc của Hồ Dzếnh (1988)

- Trăng đêm Dương Tử trong tâm hồn thơ Hồ Dzếnh

 (Giữa trời hoa bay của Thái Tú Hạp – 2009)

Lê Ngọc Trác

Theo http://www.banvannghe.com/