Điệu buồn cho cái đong đưa

Điệu buồn cho cái đong đưa 

“Vô minh đi giữa cuộc đời

Khóc cười nhốn nháo thương ôi kiếp người”

Đó là điệu buồn mà Viên Dung, tác giả tập “Bút Ký Hiện Sinh” đã cảm xúc. Tôi có dịp đọc tập thơ tặng này nhiều lần, trong những cảm nhận thật phiêu bồng theo các cung bậc biến tấu hiện sinh.

Duy Thức hay Tâm lý học Phật giáo có chỉ ra rằng: Căn - Cảnh - Thức, ba sự hòa hợp duyên sinh Xúc. Xúc duyên sanh Thọ. Vì Xúc khác nhau dẫn đến cảm thọ khác nhau nên phóng xuất ra cái nhìn có phần dị biệt và vì thế, nó vạch ra một định hướng lịch sử cho mình phải khác nhau.

“Nhất thiết chúng sinh giai y thực trụ”. Tất cả chúng sinh tồn tại, nhờ vào “dưỡng chất”; dưỡng chất như thế phải đáp ứng duy trì sinh mệnh và mang đến sự sinh trưởng, đó là một thứ giá trị rất cao bao gồm đồng thời “lợi” “mỹ” và “thiện”. Thiện và mỹ phải lấy “chất” làm nội dung theo đuổi và sáng tạo thông qua hoạt động của cuộc sống thanh thản cao độ. Cái gọi là “thiện” chính là việc mang lại giá trị “lợi” và “mỹ” cho người khác, hay có thể nói rằng “thiện” là giá trị sinh sản ra trong mối tương quan với người khác, bảo vệ sinh mệnh và tăng cường hạnh phúc cho tha nhân.

Thế cho nên Viên Dung làm thơ như một hơi thở, nên thơ không là ẩn ngữ. Trong cuộc giao tình vừa khỏi sự, cuộc thơ cũng phơi bày lồ lộ những hạt sương, mà chợt nghe lạnh buốt âm thầm, bởi đâu đó trong những hoài niệm xa xôi, đôi mắt u huyền của một thời, một đoạn đời đã thành thiên cổ. Trong cảm thức đã hiện về một nỗi bơ vơ như vì sao Hôm trong buổi hoàng hôn, tư lự như sao Mai giữa trời khuya ngất lạnh.

Thời gian đã hóa thân thành lịch sử, để cho mặt đất dậy lửa và khung trời khói ám, người chơi vơi trong cuộc chiến tình - thù nên trong đôi mắt cứ vương nỗi sầu thiên cổ, nỗi sầu trường mộng nhân sinh.

“… Còn đó gốc đa đơn côi

Hiu hắt bến đò xưa

Mẹ già ngồi chờ ai nữa

Cốc nước chè sánh đặc

Thảo thơm cốm keo bụi đường

Còn đó cái điếu cày vất vưởng

Dăm tuổi teen xúm lại… rít hơi dài

(Ngõ xưa)

Nền văn minh phương Tây cùng với sự phát triển rực rỡ của khoa học và công nghệ là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng thích hợp với khẩu vị cho một số đông vào thời điểm này. Trên đại thể, nền văn minh này phát triển theo định hướng con người là thực thể nhị nguyên, từ phát triển khả năng tư duy đến phát triển khả năng tiêu thụ.

Khả năng tiêu thụ đã hình thành nên chủ nghĩa vật chất cũng như sự tăng trưởng về dục vọng ẩn giấu sâu trong gốc rễ của con người. Ngày nay nó đã thông qua chủ nghĩa thị trường mang tính toàn cầu, mang đến sự gia cố chủ nghĩa vị kỷ đến cực điểm.

Còn ở phương Đông, cái thời hoàng kim của tư tưởng: “Thường niệm tri túc/ An bần lạc đạo”. Trong bản chất trầm mặc xa xăm, suy ngẫm về dòng biến dịch của thời gian, thấy những giọt nắng chiều cô đọng thiên thu thành khoảnh khắc và trải rộng khoảnh khắc thành thiên thu. Đời sống là cái gì đó thật mong manh và hạnh phúc là một thứ chất lỏng không thể nắm bắt được. Niềm thao thức đó xem ra không còn được tôn trọng mấy, nếu không muốn nói là đã lãng quên.

Bài ca bốc lửa

Cơn lên đồng gào rú

Tắt lửa rồi, còn lại tàn tro

Hào khí ngất trời

Lỏa xê quán nhậu

Nhậu đã đời, thốc tháo mửa ra.

Thiên tài chính là Ta

Cơn điên bùng phát

Điên một thằng, tru gọi cả bầy điên

Tửu hải vô biên!

Vô đầu, vô ngạn

Ngất núi chai lon, ngây ngày ngất tháng

Trùng trùng mộ bia, trùng trùng bia quán

Từ quán rượu tràn

Ta về quán vắng… không

Người tu sĩ trầm mặc

Bóng trắng cô đơn

Nhập vào câu thần chú

Nhập sâu vào hơi thở

Bức tường vụt mất

Còn lại chiều không

Sợi khói chơi vơi

Vòm thánh đường cao vút

Chạm vô biên đỉnh trời.

(Quán nhậu & Thánh đường)

Viên Dung đã diễn cảm tình thơ hồn nhiên như lời ru của Mẹ trong thoảng gió trưa hè, theo ngữ điệu của một tâm hồn chất phát với phong cách người sinh hoạt toán học. Nhưng có chút gì cay đắng, bồng bột như tấn kịch trên sân khấu đời náo nhiệt ồn ào, để rồi lời thơ bất chợt như phẫn nộ, có những chỗ như gằn giọng. Giọng khinh bạc thì cao vọi, giọng cay đắng thì cay cùng cực. Sau cùng là giọng thơ điểm đạm và chấm dứt thì ngậm ngùi, như phảng phất một cõi trầm lặng tịch liêu. Đó dường như là một dấu chấm lặng trong một bản hòa tấu.

Trong một cảm hứng mà thơ trải qua không biết bao nhiêu thứ tình và dấu chấm lặng như để hơi thở lăn dần vào lồng ngực, tiếp sức cho mạch sống, hòa nhịp vào cái trầm lặng của hư không.

“Thành phố trên cao

Mây trắng trời xanh núi biếc

Long lanh hồ ngọc bích

Êm soi bóng thánh đường”

(Quán nhậu và Thành đường)

Đó hẳn là bức tranh thủy mặc, là một bài kinh vô ngôn nhưng đã làm lắng đọng trăm ngàn xôn xao của cuộc thế và gợi nhắc vô biên cho con người hướng đến điều chân, lẽ thiện…

Với tri thức thời đại, dưới ánh sáng phản chiếu từ nguyên lý bất định Heisenberg, hay định lý bất toàn Godël, đã khẳng định chân lý không nằm phía bên này hay bên kia. Điều cần thiết là phải biết điểm quy ước của thời đại đang nằm ở đâu, để trí tuệ hướng vào đó mà suy tưởng. Suy tưởng cốt yếu xác định mình đang đứng ở đâu và đang đi về phương vị nào, để có thể chiêm nghiệm về thế giới đang sống. Như thế mỗi cá nhân tự tìm cho mình một giải đáp để sống bình an, không còn bị ray rứt, dằn vặt bởi thực tế đời thường và cũng không bị dày vò trong những ám ảnh siêu hình.

Giáo sư Hồng Dương có viết lại câu nói của Pharmakirti rằng “Cái gì thực hữu, cái đó có tác dụng. Cái gì có tác dụng, cái đó thực hữu”. Pháp tính hay bản chất chân thực của hiện hữu, mà có thể nhận thức được bằng trực giác (hiện lượng) hay bằng suy luận qua thế trí (tỷ lượng), thì tự căn bản pháp tính phải hiện thực ở đâu đó. Nơi nào đó có tác dụng, nơi đó pháp tính mới được nỗ lực quán chiếu để phát triển và do tác dụng của tâm trong một định hướng tồn tại nhất định mà một quy luật được phát hiện từ pháp tính”.

Một câu chuyện có nhiều người biết vì đó là biến cố của phát minh tầm cỡ: Vào năm 1919, nhà toán học Felix Hausderffe đã nghiên cứu và đưa ra tư tưởng về các “chiều phân số”. Thời gian đi qua gần 50 năm, đến năm 1970 nhà toán học Benoit Mandelbnot đã dày công đi tìm khái niệm mới để mô tả hình học của những dạng không đều đặn: “những đám mây không có khối cầu, tia chớp không phải là đường thẳng…” Để mô tả các hình không đều đặn, ông đã phải sử dụng đến “chiều phân số”. Đó là hình học fractal sau này. Đây phải chăng là một quy luật được phát hiện từ pháp tính của bộ óc kỳ tài nhà toán học Hausderffe.

Kinh Phật viết: Sắc không khác không, không không khác sắc; Sắc tức là không, không tức sắc… Sắc này không ở trong, không ở ngoài mà chúng là duyên khởi (căn - cảnh - thức ® thấy sắc) nên không, nên vô ngã tính, không có thực tính.

Tất cả Sắc - trong tổng hợp sắc - thì mắt, tai mũi, lưỡi, thân, sắc, thanh hương, vị, địa, hỏa, phong, co tay, duỗi chân, nói, cười, đi đứng… thảy đều là sắc cả. Viên Dung tâm sự

“60 năm gian truân đời anh lưu lạc

Bao nẻo đoạn trường, bể khổ bến mê”

Khi bước chân lang thang cùng tử quay về...

Thấy khổ vì không thấy đúng theo định luật tự nhiên của pháp. Nó đến rồi nó đi, nó sinh thì diệt! Do chấp thủ, do mình nghĩ có nhưng bản lai nó là không. Không này là không tính, là duyên khởi vận hành trên dòng sinh hóa. Như vậy, nhờ vào Không nên sinh tử, trầm luân, đọa đày mà không sinh tử, không trầm luân, không đọa đày một mảy tơ hào nào cả.

Nhờ vào Không, nên nó dung nạp được vạn cảnh. Nhìn ngắm sự đời, bôn ba giữa cuộc đời nhưng thấy mình trên đỉnh bình yên. Và cũng từ nơi đây, thơ đã nhập vào cuộc đời, nhấm nháp đủ mọi đắng cay, đủ mọi mặn nồng, chua ngọt. Trên lộ trình đó biết bao nhiêu là thao thức, là trăn trở với tất cả, với cả trần gian. Thơ luôn luôn là kỷ niệm, là tự sự của một người lên đường như đang tìm kiếm một cái gì lạ mặt vô danh. Có lẽ vì thế nó trở thành một hố thẳm, một tuyệt lộ, ngăn cách giữa ngón tay và mặt trăng, giữa ngôn ngữ biểu đạt và thực tại tuyệt đối. Viên Dung bất chợt thấy được tuyệt lộ như thế.

“Trong đêm trường vô thức

Bộ nhớ tràn mộng mị

Ngàn cấu trúc, phạm trù, ngàn thế giới

Chập chùng, chập chùng ảo tưởng!

(Ánh sáng)

Vậy, trong tận cùng sâu thẳm đó là những gì. Những gì, chắc không phải là kiến thức bách khoa về sự sống, lại càng không phải là các tín hiệu của giá trị tồn tại, mà là hương vị đích thực của sự sống.

Một thực tại không thể khước từ của đời sống đối với một cá thể: dục vọng vật chất hay khát vọng tinh thần. Cả hai đều là vị ngọt của đời sống, là dưỡng chất tất yếu của tồn tại.

Trong hiện thực, dục vọng khiến con người trở thành nô lệ của giác cảm, tước đi sự tự do của chúng ta. Khát vọng lại hướng về một cái gì đó chưa tồn tại trong trật tự của thế giới, nó không thỏa mãn với cái gì đã có sẵn mà đòi hỏi thúc bách chúng ta phải vượt qua hiện tại. Rốt cuộc lại, con người như đang đuổi bắt ảo ảnh để tìm ảnh thực của chính mình. Vậy vị ngọt của đời đang ở đâu trong tâm trí đọa đày, làm khổ nhọc hình hài để đuổi bắt những gì được xem là tinh hoa, là hương vị.

Đức Phật dạy “tâm vô thường, pháp vô ngã”. Mọi cảnh, mọi thứ đến một lúc nào đó cũng phải nhạt đi và biến mất trong lòng thế gian, cũng giống như hình tượng một cánh nhạn bay qua dòng sông, bóng nhạn in vào lòng nước, trong bước tao ngộ tình cờ cho cả hai: dòng sông và cánh nhạn.

“Nhạn quá trường giang

Ảnh trầm hàn thủy

Nhạn vô di tích chi ý

Thủy vô lưu ảnh chi tâm”.

Một Thiền sư Việt Nam đã nói như vậy.

Đà Nẵng, mùa thu 2015

Đặng Công Hanh

Theo https://dangconghanh.wordpress.com/