VĂN THƠ NHẠC: Ẩn ngữ trong Phôi pha và Một cõi đi về

Ẩn ngữ trong Phôi pha và Một cõi đi về

Ôm lòng đêm
Nhìn vầng trăng mới về
Nhớ chân giang hồ ...
Bóng đêm khổng lồ ngoài trời và bóng đêm khổng lồ trong lòng. Ôm lòng mình, ôm lòng đời và ôm lòng trời đêm, nhiều đêm, để rồi nhận ra ý nghĩa gắn liền từ vầng trăng xuất hiện hôm nay.
Ôm lòng đêm
Nhìn vầng trăng mới về
Nhớ chân giang hồ
Ôi phù du
Từng tuổi xuân đã già
Một ngày kia đến bờ
Đời người như gió qua
(Trịnh Công Sơn, Phôi Pha)
Một ngày kia sẽ đến bờ tử diệt. Đời người cũng ngắn ngủi như cơn gió đi qua. Trăng đã đi như người đã ra đi, rồi nay trăng lại về như người đã trở về. Trăng về đêm nay rồi trăng lại khuất mất đêm nay. Trăng mất dấu giang hồ đi đâu, rồi trăng lại tái xuất giang hồ nơi đâu. Một đời trăng phù du, một đời người phù du. Người tất bật đi đâu, rồi người hối hả về nơi đâu. Người tưởng mình cặm cụi đi giữa đời với một mục đích gì, rồi người chợt hiểu rằng thật ra chẳng có mục đích gì đích thật. Người tưởng mình đi mãi tới vô tận thế giới, rồi người chợt nhận ra chẳng có vô tận thế giới. Người tưởng mình lưu danh bất tử, rồi người một ngày chứng nghiệm ảo tưởng trường sinh. Một đời trăng phù du, một đời người phù du.
Mùa xưa rụng xuống trong chiều
Ta nghe đời mỏi liêu xiêu bước về
Cuộc tình gãy cách đam mê
Mộng tan tác mộng bên trời phù du
Xót tình chút lệ phân ưu
Hoàng hôn đá dựng hoang vu bãi sầu
(Bùi Giáng, Chút Lệ Phân Ưu)
Từ tuổi hồn nhiên hôm trước đến tuổi kinh nghiệm hôm nay, bao nhiêu mộng ước đã lần lượt tan tành mộng ước., bao nhiêu đam mê đã lần lượt gãy đổ đam mê, còn lại chăng là những sự thật buồn thảm được phơi ra giữa đời giông gió. Bước đi mỏi mệt liêu xiêu. Ngựa đã bao lần buông vó, người đã bao lần chùng chân. Dùng dằng lưỡng lự bên trời phù du.
Từng tuổi xuân đã già. Một ngày kia đến bờ. Đời người như gió qua. Người tỉnh giấc giang hồ. Người dừng bước giang hồ. Đảo mắt nhìn ra ngoài trời, thấy tất cả quá khứ một lần nữa nhòe nhòa dâng trào lên khóe mi buồn tủi. Trăng đã giang hồ đi đâu, mà nay trăng ngồi buồn tủi nơi đây. Bật khóc. Và rồi tỉnh giấc. Tự nói với mình. Đừng nhắm mắt lao sâu thêm vào chốn điên đảo nữa. Hãy mở to mắt. Hãy đứng dậy. Hãy lau khô giòng nước mắt. Hãy lắng nghe tiếng nói chân thật giữa đời. Hãy tạm đặt cuộc đời phù du qua bên lề, hãy lắng nghe tiếng nói của cuộc đời đích thực. Hãy mạnh mẽ đi tìm về lại bầu không khí ấm cúng của mái nhà xưa. Tìm về với tuổi thơ cố quận. Tìm về tinh cầu của Hoàng Tử Bé. Tìm về với mưa nguồn của Cô Em Mọi. Tìm về với Hương Màu Nguyên Xuân. Hãy ghi nhớ rằng đây là cuộc hành trình đơn độc, cuộc hành trình quay về với lẽ chân, quay về với lẽ thật, cuộc hành trình tự giải thoát khỏi mê lầm.
Không còn ai, đường về ôi quá dài
Những đêm xa người
Chén rượu cay, một mình tôi uống hoài
Trả lại từng tin vui cho nhân gian chờ đợi

Bước đi. Mỗi bước đi tới là thêm mỗi bước cô đơn. Mỗi bước đi cô đơn là thêm một niềm vui bỏ lại. Mỗi niềm vui bỏ lại là mỗi nỗi buồn tiềm ẩn được đoạn trừ. Chỉ có mình tự giúp mình. Tự giúp mình từ bỏ con đường mê muội phù du, giúp mình hướng về lối ngõ thanh tịnh chân thật. Thôi về đi. Dù đường về rất cô đơn, dù đường về còn dài hun hút. “Trời cao đất rộng, một mình tôi đi. Đời như vô tận, một mình tôi về với tôi.” (Trịnh Công Sơn, Lặng Lẽ Nơi Này).
Đường về quê xưa quá dài. Đường về cố quận quá xa. Sở dĩ quá xa, vì tâm trí người đã rời bỏ quê mình quá lâu, và đã đi quá xa suối nguồn từ dạo ấy. Vì tâm trí người đã giang hồ phù vân quá lâu trong xứ sở mê muội từ dạo ấy. Vì người đã học hành quá nhiều loại sách vở từ chương từ dạo ấy. Vì người đã hấp thụ quá nhiều lý thuyết máy móc, trì thủ quá nhiều định kiến xã hội từ dạo ấy. Vì người đã bị tiêm nhiễm quá nhiều thói quen phàm phu trần tục từ dạo ấy. Nay muốn quay về với hương màu cố quận, muốn trở lại với suối nguồn nguyên xuân, trở lại với tâm hồn thuần tịnh hồn nhiên xưa kia người vốn có – tinh cầu Hoàng Tử Bé – quả thật là đường xa biết bao, cô đơn biết bao.
Không còn ai, đường về ôi quá dài
Những đêm xa người
Chén rượu cay, một đời tôi uống hoài
Trả lại từng tin vui cho nhân gian chờ đợi
(Trịnh Công Sơn, Phôi Pha)
Trên đường hồi hương cô độc ấy, còn phải đối diện biết bao thử thách bên trong và bên ngoài chính mình. Nào những đêm xa người, xa anh, xa em, xa những thói quen cũ của mình. Nào những ngày chùng chân, những cơn lưỡng lự, những trận dùng dằng, vân vân… Tất cả những câu chuyện đời ấy, chung qui là những chén đời cay đắng mà một mình tôi độc ẩm. Mỗi người phải tự uống những chén rượu cay của đời mình, không ai có thể uống thay cho mình được, và cũng không ai từ bỏ nó thay cho mình được. Uống đi và về đi. Trả lại tất cả vui buồn cho nhân gian, để mình được thanh thản đi vào cõi xứ không vui không buồn.
Một mình tôi uống chén rượu cay của đời tôi. Rồi một mình tôi đơn độc trên đường về cố quận của tôi. Con đường phía trước còn dài thăm thẳm. Dài nhưng vẫn phải quay về. Không phải thân xác quay về, mà trí quay về, mà tâm quay về, mà ý chí quay về. Đi về và vui lòng trả lại tất cả buồn vui mê lầm cho nhân gian còn nấn ná chưa về.
Trả lại từng tin vui cho nhân gian chờ đợi
Về ngồi trong những ngày
Nhìn từng hôm nắng ngời
Nhìn từng khi mưa bay
Có những ai xa đời quay về lại
Về lại nơi cuối trời làm mây trôi
(Trịnh Công Sơn, Phôi Pha)

Tỉnh bước giang hồ. Về ngộ nơi cố quận. Về ngồi trong những ngày. Nhìn từng hôm nắng ngời. Nhìn từng khi mưa bay. Mưa Nguồn bay trên cố quận nguyên sơ. Tỏa ra những Hương Màu Nguyên Xuân cố quận. Ấy là xuất thế. Là xa đời. Là xa đời thế tục. Là quay về lại với đời Nguyên Xuân. Là gỡ bỏ hệ lụy trần gian điên đảo. Là thoát tục. Là tâm hồn nhẹ nhàng như mây trôi cuối trời.
Có những ai xa đời quay về lại
Về lại nơi cuối trời làm mây trôi
Có những chân nhân như vậy đó, họ đã xa lánh cõi đời quá nhiều hệ lụy, họ đã “quay về” lại nơi cuối trời không hệ lụy, sống một cuộc sống thanh thản nhẹ nhàng như mây trôi.
Thôi về đi
Đường trần đâu có gì
Đường trần đâu có gì! Đường trần đâu có gì! “Ta cứ tưởng trần gian là cõi thật. Thế cho nên tất bật đến bây giờ”. Đường trần đâu có gì! Đường trần đâu có gì! Thế mà người đã bao tháng năm tất bật mỏi mệt với nó, lận đận tiến thoái loanh quanh dường như không lối thoát.
Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi
Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt
Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt
Rọi suốt trăm năm một cõi đi về...
Trong khi ta về lại nhớ ta đi
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
Ngọn gió hoang vu thổi buốt xuân thì
(Trịnh Công Sơn, Một Cõi Đi Về)
Bước đi giữa đời mà không biết đời sẽ đi về đâu. Đi loanh quanh mãi trên con đường vô định. Hành động có vẻ như mình đang chủ động hằng ngày, mà thật ra là mình đang thụ động hằng ngày. Sống mà không thật sự có sinh khí, cứ cắn răng thủ phận làm con người đau khổ suốt một cuộc đời hoang vu. Hoang vu để mà hoang vu. Thật vô nghĩa.
Ai có biết cứu cánh tối hậu của cuộc tồn sinh là gì không? Mục đích cuối cùng của tạo hóa đối với nhân loại đau khổ này là gì? Để làm gì mà loài người đã thù hận nhau hàng ngàn năm nay vẫn chưa thôi? Tạo hóa chỉ muốn tạo ra một thế giới hỗn loạn cho vui vậy thôi sao? Khi nào mới chấm dứt trò chơi đẫm máu phi lý này? Chính tạo hóa có thẩm quyền chấm dứt trò chơi này không? Hay là cõi đời cứ tiếp tục trôi dạt phù du như vậy cho tới ngày tận thế tình cờ?
Không có ai trả lời. Còn vũ trụ thì trả lời bằng những lời không tiếng. Trái đất vẫn quay quanh mặt trời. Bốn mùa vẫn thay lá thay hoa. Trên hai vai ta vẫn đôi vầng nhật nguyệt. Người vẫn đi lên non cao rồi đi về biển rộng. Cho tới một hôm, bất chợt nghiêng tai nghe ngóng vạn vật chung quanh thì thầm, nghe ngóng tiếng gọi xa xăm từ một chân trời khác:

Lời nào của cây lời nào cỏ lạ
Một chiều ngồi say một đời thật nhẹ, ngày qua
Vừa tàn mùa xuân rồi tàn mùa hạ
Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa
Nhìn cuộc đời trôi qua, nhìn vầng trăng mới về, lắng nghe cỏ lá rì rào bên ngoài, lắng nghe lòng mình thao thức bên trong. Tha thiết sống giữa đời mà như hờ hững xa lánh cuộc đời. Không phải vì chán đời, nhưng vì quá yêu đời. Càng yêu cuộc đời chân thật bao nhiêu, càng chán ngán cuộc đời bê bối nhà ma bấy nhiêu. Cho nên ngồi đây tại cõi ta bà, mà hồn cứ mơ tưởng tới cõi bờ tiên cảnh xa xăm, cứ mơ hồ nghe như ngày sẽ đến là ngày mình ngồi trên lưng ngựa để về với chốn thần tiên hạnh lạc. Thôi về đi, về làm mây trôi cuối trời đi thôi. Trả lại buồn vui cho nhân gian chờ đợi. Thôi về đi.
Mây che trên đầu và nắng trên vai
Đôi chân ta đi sông còn ở lại
Đôi chân bước đi mà toàn thể phần còn lại của cơ thể chưa chịu bước đi. Hôm qua vừa mới chán đời thế tục, hôm nay lại cảm thấy yêu đời thế tục. Tưởng rằng dễ quên, nhưng không dễ dàng quên chút nào. "Nghe mưa nơi này lại nhớ mưa xa. Mưa bay trong ta bay từng hạt nhỏ". Nhớ. Nhớ mãi. Tình Nhớ. Biển Nhớ. Từng vẻ đẹp của quá khứ vẫn còn sống động nhảy múa trong ta. Tấm thân phận người phức tạp vẫn còn giằng co mãi trong lòng ta. Con người yêu tinh này trong ta níu kéo con người thiên thần nọ trong ta. Tiên cảnh hứa hẹn điều gì, mà tục cảnh không hứa hẹn điều gì? Bên nào nghe cũng có lý lẽ hợp lý của nó, nghe cũng có chất duyên dáng đáng yêu của nó. Thật không đành lòng thiên vị bên nào.
Con tinh yêu thương vô tình chợt gọi
Lại thấy trong ta hiện bóng con người
Ta đi, trên đường về cố quận, chợt thấy trong ta xuất hiện hình bóng con người xưa cũ của ta. Thấy con tim phàm tục trong ta giằng co với con tim bồ đề trong ta, con người yêu tinh trong ta lôi kéo con người thiên thần trong ta. Con thiên thần trong ta, tuy vậy, cũng không nỡ nặng lời với con tinh trong ta. Vì nói cho công bằng, con tinh yêu thương trong ta nào có tội lỗi gì đâu. Cả hai đều là anh em nằm chung trong một tấm thân phận người. Cho nên lòng ta cứ cắn rứt mãi. Lúc muốn đi. Khi muốn ở. Muốn thoát ra mà lại cứ vướng vào.
Đôi mắt ướt, tuổi vàng, khung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang
Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn
(Tuệ Sĩ, Không Đề)

Vậy đó mà cuộc giằng co vẫn cứ giây dưa dai dẳng. Đường về cố quận quả thật còn xa biết bao. Trong khi ta về lại nhớ ta đi. Đi lên non cao rồi đi về biển rộng. Lòng vòng mãi chưa thôi. Cứ nhớ nhung hình bóng cũ mãi. Con tinh yêu thương cứ động đậy hồn nhiên mãi. Những ước mơ thần tiên nào của tuổi hoa niên vẫn còn lảng vảng mãi quanh ta.
Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy
Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưa
Từng lời tà dương là lời mộ địa
Từng lời bể sông nghe ra từ độ suối khe
Mỗi bình minh xuất hiện là mỗi bình minh trôi qua. Từng hoàng hôn đang tới là từng hoàng hôn đang mất dạng. Từng suối khe xuất hiện từng giờ, từng suối khe mất dạng từng giờ. Từng bể sông trôi chảy từng giờ, từng bể sông biến dạng từng giờ. Tất cả đêu trôi chảy tự bao ngàn năm rồi.
Vừa tàn mùa xuân rồi tàn mùa hạ
Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa
Đứng tại chỗ này, bờ mê thế tục này, nhìn ra muôn hướng chung quanh. Đi đâu? Về đâu? Về cố quận ư? Về chốn quê nhà ư? Nhưng làm sao về quê nhà được khi chẳng biết nơi nao là chốn quê nhà? Làm sao về lại chốn cũ khi mà thời gian không bao giờ quay lại, khi trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ? Làm sao về lại chốn cũ khi bể sông biến dạng từng giờ, khi tất cả đều trôi chảy từng giây?
Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ
Chẳng biết nơi nao là chốn quê nhà
Thật ra chẳng có quê nhà địa lý nào cả để mà về. Quê nhà chỉ là tên gọi, chỉ là ngôn từ, chỉ là khái niệm dùng để chỉ cõi tịnh độ. Về lại quê nhà là tỉnh giấc mộng tưởng điên đảo. Là tỉnh bước giang hồ. Là về ngộ nơi cố quận. Là chiêm nghiệm và sống với những giá trị chân thật nguyên sơ. Mưa Nguồn bay trên cố quận nguyên sơ. Tỏa ra những Hương Màu Nguyên Xuân cố quận. Ấy là xuất thế. Là xa đời thế tục. Là hít thở bầu không khí của đời phi thế tục. Là gỡ bỏ hệ lụy trần gian mộng tưởng. Là thoát vòng tục lụy. Là tâm hồn nhẹ nhàng như mây trôi. Tâm hồn nhẹ nhàng ngay tại chốn này, tại chốn trần gian tiên tục điên đảo này.
Rồi tôi lớn đi vào đời chân bước
Cỏ mùa xuân bị dẫm nát không hay
Chợt có lúc hai chân dừng một lượt
Người đi đâu? Xưa chính ở chỗ này
(Bùi Giáng, Chỗ Này)
Nói “đi về”, không phải là quay bước đi lùi theo nghĩa đen. “Đi về“ cũng là một cách nói khác của “đi tới”. “Hồi đầu thị ngạn” tức “đáo bỉ ngạn”. Đi. Đi mãi. “Thệ giả như tư phù, bất xả trú dạ. Bất kể ngày đêm, giòng sông cứ chảy mãi như vậy đó” (Khổng Tử). “Không bao giờ bạn có thể tắm hai lần trên cùng một giòng sông”. Nghĩa là thời gian không quay trở lại.
Tết đi Tết đến Tết về
Tết bao nhiêu bận Tết đề huề đi
Đi về đi ở đi đi
Đi là đi biệt từ khi chưa về
(Bùi Giáng)

Ngôn ngữ tại cõi mê: “Tết đi Tết đến Tết về”. Ngôn ngữ tại xứ tịnh: "Tết bao nhiêu bận Tết đề huề đi. Đi về đi ở đi đi. Tết (hay bất cứ cái gì) đi là đi biệt từ khi chưa về”. Thời gian không quay lại. Nó đi từ vô cực này tới vô cực kia. Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ.
Kinh Kim Cương: “Nhược hữu nhân ngôn, Như Lai nhược lai, nhược khứ, nhược tọa, nhược ngọa, thị nhân bất giải ngã sở thuyết nghĩa. Hà dĩ cố? Như Lai giả, vô sở tòng lai diệc vô sở khứ. Cố danh Như Lai".
If someone says: "NhuLai had come, had gone, had sit, had lied", that man did not understand what I described. Why is that? NhuLai, he who comes from nowhere and goes to nowhere. That's NhuLai.
Mê Ngộ cũng là tại chốn này, giờ phút thường xuyên trôi chảy này. Nói “trở về” là hàm ý nói “ra đi”. Ra đi là lên đường từ bỏ cõi mê. Trở về nghĩa là trở về với xứ tịnh. Lộ trình trở về với tịnh xứ (cố quận) không khác lộ trình lên đường từ bỏ cõi mê. Ra đi là đi tới tịnh xứ chốn này hôm nay chứ không phải tịnh xứ hôm qua hay tịnh xứ ngày mai. Đi. Đi mãi. Từng giây từng phút.
Trong khi ta về lại nhớ ta đi
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
Ngọn gió hoang vu thổi buốt xuân thì
"Trong khi ta về lại nhớ ta đi. Đi lên non cao đi về biển rộng." Nếu đi nếu về theo nghĩa "Tết đi Tết đến Tết về" thì đó là đang đi trong mê lộ. Nếu đi nếu về theo nghĩa "đi là đi biệt từ khi chưa về" thì đó là đang đi trong tịnh xứ.
Nếu nhân gian chưa từng độ lượng mình thì mình độ lượng nhân gian. Mình độ lượng nhân gian tức là mình cùng lúc độ lượng chính mình. Độ lượng ắt vô hiệu hóa ngọn gió hoang vu. Thanh thản bước đi giữa đời. Làm một "Nam Hải Điếu Đồ. Trụ vô ngại xứ. Kỳ tâm tịch tĩnh. Du như hư không nhi bao hàm vạn tượng, hằng hằng tham dự nhi vĩnh tuyệt hồng trần." (Bùi Giáng). Thôi đừng ngốc dại tự làm khô héo mình nữa, hãy tự độ lượng với mình, hãy về với mình thôi, về lại chốn quê nhà thôi, về với tịnh xứ thôi.
Thôi về đi
Đường trần đâu có gì
Tóc xanh mấy mùa
Có nhiều khi
Từ vườn khuya bước về
Bàn chân ai rất nhẹ
Tựa hồn những năm xưa
(Phôi Pha)
Bước chân người nhẹ nhàng như không, dường như từ vườn Lộc Uyển xưa bước về, từ vườn địa đàng xưa bước về. Bàn chân ai xưa rất nhẹ. Bàn chân em xưa rất nhẹ. Bàn chân anh xưa rất nhẹ. Bàn chân tôi xưa rất nhẹ. Bàn chân Cô Em Mọi trên rừng xưa rất nhẹ, bàn chân Hoàng Tử Bé trên tinh cầu xưa rất nhẹ… Họ, lúc nào họ cũng an nhiên tự tại Như Lai.