Lê Trạch Lựu và Em tôi

Lê Trạch Lựu và Em tôi

Sau đây là bản “Em Tôi” của Lê Trạch Lựu, một trong những tác giả chỉ có một tác phẩm.

Em tôi ưa đứng nhìn trời xanh xanh.
Mang theo đôi mắt buồn vương giấc mơ.
Vu vơ đắm đuối, vương ngàn áng mây
Bao đêm thầm đếm trên trời đầy sao sáng.
Buồn vương man mác theo lời gió reo lời thơ
Trầm tư se sắt tơ lòng đắm theo đàn khóc
Bao nhiêu nước mắt chôn sầu đắng cho lời thơ,
Giờ này em hát câu chiều mơ
Bao giờ tôi về gần em
Cùng đến này trăng này sao kia nhé em,
Trăng sao dâng ý thơ, mây bay khắp trời,
Thuyền tình lung linh trong khói sương lam,
Ngày về xa quá người ơi.
Em tôi - Lê Trạch Lựu - Quang Dũng - YouTube

Ðúng ra, sau “Em Tôi” Lê Trạch Lựu còn viết thêm một bản khác tựa đề là “Nhớ”. Nhưng vì tầm vóc của bản “Em Tôi”, đã chẳng có mấy người hát bản “Nhớ” khiến nó bị thất truyền. Người ta không được biết nhiều về tiểu sử của Lê Trạch Lựu, chỉ biết ông học nhạc tại Việt Nam, sáng tác hai ca khúc nói trên, rồi đi Pháp. Từ đó, không ai có tin tức gì về ông nữa. Nhưng ca khúc “Em Tôi” thì sống mãi trong lòng người yêu nhạc.
Thời ấy, những năm cuối thập niên 1940, “Em Tôi” cùng với những bản như “Tiếng Hát Lênh Ðênh” của Lương Ngọc Châu từ Pháp, “Khúc Nhạc Chiều Mơ” của Ngọc Bích, “Trách Người Ði” của Ðan Trường, “Tiếc Thu” của Hoàng Dương, “Dứt Ðường Tơ” của Doãn Cảnh và Văn Thủy là những ca khúc được ưa chuộng nhất tại Hà Nội. Trong nền nhạc tình của Việt Nam, có lẽ khó kiếm được một bản thứ hai vừa buồn vừa thơ, vừa sầu vừa đẹp, vừa u uẩn vừa nhẹ nhàng trong sáng như “Em Tôi”. Dường như bao nhiêu tinh hoa trong tâm hồn, Lê Trạch Lựu đã một lần dốc cạn.

Nếu người đương thời biết rất ít về Lê Trạch Lựu, thì với Doãn Cảnh và Văn Thủy, đồng tác giả của bản “Dứt Ðường Tơ” họ còn biết ít hơn, nếu không muốn nói là không biết gì cả. “Dứt Ðường Tơ” là một tình khúc mà các ca sĩ nổi tiếng nhất ở Hà Nội thời bấy giờ như Ngọc Bảo, Quách Ðàm, Minh Ðỗ, Tâm Vấn, Thanh Hằng, Minh Hiếu đều thích hát. Nhưng hơn 50 năm sau, người ta vẫn không biết gì thêm về hai tác giả. Rất có thể, đó chính là một thái độ sống của một số nghệ sĩ giữa đời thường. Họ chỉ muốn làm cơn gió vô hình, một lần đem hương thơm đến cho đời rồi tan biến vào hư không.

Khói mây chiều buồn vương theo gió
Sóng im ru hiu hắt lời thơ
Lòng lắng trôi theo hồn say mơ
Khúc mơ hồ vương vương lưu luyến
Mơ đến ngày đầy ánh huy hoàng
Lòng ơi, dứt đi đường tơ…

Lê Trạch Lựu thời trẻ. 
nguồn Hà Đình Nguyên

Chú thích của Trần Phương Thảo, từ trang web của Hà Ðình Nguyên.
Tin tức mới nhất cho biết nhạc sĩ Lê Trạch Lựu đã qua đời tại Pháp ngày 6 tháng 2 năm 2015, hưởng thọ 84 tuổi. Sau đây là lời kể của tác giả về sự ra đời của bài nhạc bất hủ:
Nhạc sĩ kể: “Mùa hè năm 1946, hướng đạo sinh Hà Nội gồm nhiều đạo cả nam lẫn nữ tập trung ở ga Hàng Cỏ để đáp tàu đi dự trại hè tại biển Sầm Sơn (Thanh Hóa). Tôi bỗng để ý thấy trong đoàn có một cô gái xinh xinh, dáng người phong nhã và đặc biệt có đôi mắt tuyệt đẹp. Nếu bảo rằng có “tiếng sét ái tình” thì quả thật tôi đã bị “đánh một quả” đến choáng váng. Ðến nơi, đoàn tôi gặp may là được ở trong những biệt thự nhìn ra bờ biển của khu nghỉ mát do người Pháp vừa rút khỏi. Phía sau ngôi nhà bọn tôi ở có một giếng nước và không hiểu vô tình hay cố ý mà trưa nào tôi cũng thấy cô gái ấy ra giếng giặt áo. Lúc nào tôi cũng ngồi bên cửa sổ ngắm cô ấy. Thỉnh thoảng cô ấy ngước mắt nhìn về phía tôi, mỉm cười khiến tôi xuyến xao quá đỗi… Trở về Hà Nội, gần như ngay lập tức tôi đi tìm nhà cô ấy. Hóa ra chúng tôi ở khá gần nhau. Và ơn trời, tôi phát giác ra: thằng Mỹ đứa “đệ tử” vẫn đi theo tôi bấy lâu nay lại chính là em ruột của nàng. Qua Mỹ, tôi biết nàng tên là Phượng. Từ đó, mỗi chiều, tôi thường xuất hiện trước cổng nhà nàng với một lý do rất ư chính đáng: rủ chú Mỹ đi chơi. Và như hiểu được tình cảm của tôi, những buổi chiều nàng cũng thường ra hiên nhà hóng mát hoặc rũ tóc bên thềm. Tôi nảy ra ý định viết thư cho Phượng, nhưng nghĩ đến tình huống nàng cầm bức thư và… xé tan tành, hoặc quẳng xuống đất thì có mà… độn thổ!. Cách đơn giản nhất là nhờ chú Mỹ làm “giao liên”. Vậy là suốt 70 ngày, mỗi ngày một bức thư được Mỹ chuyển đến cô chị, nhưng tuyệt nhiên chẳng có hồi âm. Tôi nghi Mỹ “giếm” những bức thư đi, nó thề “bán sống, bán chết” đã chuyển rồi, còn tại sao không có thư trả lời thì “anh đi mà hỏi chị Phượng”. Tôi đau khổ, hoang mang…

Cho đến một chiều trước ngày “Toàn quốc kháng chiến” một tuần, Mỹ háo hức tìm tôi với bức thư hồi âm đầu tiên của nàng. Tôi run run mở bức thư có những con chữ tròn tròn, đều đều. Trong thư Phượng nói là cũng đã “để ý” tôi từ hôm gặp đầu tiên. Sở dĩ nàng không hồi âm là muốn thử xem tôi có phải là người đứng đắn không. Sau đó gia đình nàng tản cư về Hà Ðông. Hai hôm sau, tôi đi bộ từ Hà Nội đến thăm nàng. Ngạc nhiên trước “nhiệt tình” của tôi, bố mẹ nàng đã cho phép tôi đi chơi suốt một buổi dọc bờ sông Nhuệ (dưới sự giám sát của… Mỹ!). Ðó là một lần bên nhau duy nhất, một ngày hạnh phúc ngập tràn. Chỉ một điều khiến tôi ân hận đến mãi bây giờ là đã không dám cầm tay Phượng, dù chỉ một lần…

Rồi khói lửa chiến tranh, chúng tôi bặt tin nhau. Ba năm sau, tôi qua Pháp. Ở bên đó, trong những ngày tháng quay quắt nhớ về quê cũ nơi có thấp thoáng hình dáng Phượng, tôi đã sáng tác ca khúc Em tôi: “Em tôi hay đứng nhìn trời xanh xanh, mang theo đôi mắt buồn vương giấc mơ. Vu vơ đắm đuối theo ngàn áng mây. Bao đêm thầm đếm trên trời đầy sao sáng…”. Thế rồi tôi chép vào giấy, gửi về nước cho NXB Tinh Hoa. Ít lâu sau, Em tôi được hát trên cả 2 đài phát thanh Hà Nội và Sài Gòn. Lúc đó tôi vẫn còn đang ở bên Pháp, không cảm nhận được ở quê hương công chúng đón nhận Em tôi ra sao, nhưng qua thư từ trao đổi với bạn bè trong nước, Em tôi đã khá nổi tiếng. Và cũng qua bạn bè, tôi liên lạc được với Mỹ, cậu ấy thư cho tôi: “… chị Phượng đợi anh suốt mấy năm, mà anh vẫn bặt tin. Tưởng anh đã chết, chị để tang anh 3 năm (nhiều người đi hỏi, chị vẫn lắc đầu). Nhưng… hôm qua là ngày cưới của chị ấy, ba me thúc giục mà chị ấy đã 26 tuổi rồi…”. Muốn cho nàng yên phận với chồng con, từ đó tôi không còn liên lạc gì với quê nhà”.

Lê Trạch Lựu rời quê hương năm 1951, và từ đó ông chưa một lần trở về. Ông tốt nghiệp ngành điện ảnh và truyền thông. Dạo đó có người bạn rủ ông về miền Nam Việt Nam hành nghề. Một hãng thông tấn của Pháp cũng đề nghị ông làm phóng viên thường trú tại Việt Nam, nhưng ông từ chối. Ông lập gia đình với Danica - một phụ nữ Pháp gốc Ba Lan…

Mãi đến 60 năm sau (cuối năm 2009), từ Canada ông bắt liên lạc được với một người bạn học cũ ở Hà Nội và ông này đã tìm ra số điện thoại của bà Phượng. Thế là ông gọi. Ðầu dây bên kia, từ Hà Nội, bà Phượng trả lời. “Tôi xưng tên, cô ấy cứ nhắc đi nhắc lại 3 lần: anh Lê Trạch Lựu hả? anh Lê Trạch Lựu hả? như không tin là có thật. Khi tôi xác nhận là tôi, cô ấy òa ra khóc… Sau những ân cần hỏi han, Phượng kể: Anh ấy đeo đẳng Phượng trong 4 năm trời. Phượng nói Phượng đã có người, anh ấy cứ đeo đẳng. Phượng kể thật với anh ấy chuyện Phượng và anh, anh ấy chịu là trong lòng Phượng có một người…”.
Tôi xin thành thật cám ơn Phượng về tình yêu của Phượng dành cho tôi, cả trong những ngày tháng đợi chờ, đau khổ… Rồi tôi hỏi: “Phượng còn giữ những bức thư không?” tôi muốn tìm hiểu lúc tôi 16 tuổi viết văn ra sao, chắc lủng củng lắm! Phượng bảo: “Em để vào một chiếc hộp chung với tập ảnh chụp hồi đó. Nó theo em đi tất cả mọi nơi, nhưng chồng em thấy em lúc nào cũng buồn, nói với em nên giấu nó vào một chỗ, lúc nào vui hãy mở ra. Thế là ông ấy bỏ vào đâu không rõ. Mấy năm sau ông ấy mất, tìm cái hộp khắp nơi mà không ra! Em nhớ anh viết dài… dài lắm. Hôm nọ muốn tìm cái hình anh ngày đó mà chẳng thấy. Tủi thân, em lại ngồi khóc, may mà con cháu bữa đó không có ở nhà…”.

Hoài Nam

Theo https://forum.trungtamasia.com/