Ông Gióng về trời – Truyện thiếu nhi của Nguyễn Thái Hải
Cả làng nhộn nhịp chuẩn bị cho lễ hội lớn nhất trong năm, cũng là một lễ hội lớn hàng năm ở thủ đô. Đó là Hội Gióng để tưởng niệm và ca ngợi Thánh Gióng, một trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt.
Hồi đầu năm âm lịch, ở Sóc Sơn đã có Hội Gióng được tổ chức
trang trọng và linh đình, do Sóc Sơn là nơi Thánh Gióng dừng chân sau khi đánh
tan giặc Ân, sau đó Ngài cưỡi ngựa sắt bay về trời.
Bây giờ là Hội Gióng ở Gia Lâm, nơi chú bé Gióng sinh ra ngày
nào.
***
Hội Gióng ở đền Phù Đổng chọn người đóng những vai quan trọng.
Vai ông Hiệu Trống mấy năm liền thuộc về ông Phùng. Năm qua, ông đã tuổi già sức
yếu nên làng chọn người khác thay thế. Tuy nhiên, gia đình ông Phùng lại vinh dự
có cô con gái được chọn vào nhóm “Cô tướng” cùng cậu con trai được vào “Làng Áo
đỏ”. Nhờ vậy, hai chị em mới có dịp hiểu biết hơn về các vai diễn trong lễ hội.
Chị em không bảo nhau mà cùng chăm chú nghe ông trưởng ban lễ hội nói chuyện
trong buổi họp mặt toàn bộ thành viên tham gia tổ chức và lễ rước. Năm nào ông
cũng nhắc lại những gì cần biết về Hội Gióng để người cũ ôn lại, người mới thì
có hiểu biết cơ bản.
Cô chị chỉ ngồi nghe, cậu em còn bấm điện thoại ghi âm đủ một
giờ nói chuyện của ông trưởng ban.
***
Hội Gióng Phù Đổng có dàn vai diễn đông đảo. Các ông Hiệu gồm
Hiệu Cờ tượng trưng cho Thánh Gióng cùng Hiệu Trống, Hiệu Chiêng, Hiệu Tiểu cổ.
Hệ thống tướng lĩnh của Ông Gióng gồm “Phù Giá” có 120 người, tượng trưng cho đội
quân chính quy. Phường “Ải Lao”, trong đó có “Ông Hổ” cầm đầu, là đội quân tổng
hợp; “Làng Áo đỏ” là đội quân trinh sát nhỏ tuổi; “Làng Áo đen” là đội dân
binh. Các “Cô Tướng” gồm 28 người tượng trưng cho quân giặc, hai cô tướng chính
là Tướng Đốc và Tướng Ngựa.
Hai chị em con ông Phùng đã hiểu mình là ai trong vai diễn.
Cô chị hơi buồn nói nhỏ với em: “Đóng vai giặc chẳng thích tí nào!”. Cậu em an ủi
chị: “Chỉ là vai diễn tượng trưng chứ có phải thật đâu. Với lại, có khối người
muốn mà nào được chọn…”. “Vẫn biết thế. Nhưng mà…”. “Em mơ lớn lên sẽ được chọn
làm ông Hiệu Trống như bố”.
Mỗi vai diễn đều mang những ý nghĩa riêng. Các đám rước cũng
thế. “Rước khám đường” là trinh sát giặc; “Rước nước” là để tôi luyện khí giới
trước khi xuất quân; “Rước Đống Đàm” là đi đàm phán kêu gọi hòa bình; “Rước trận
Soi Bia” là mô phỏng cách điệu các trận đánh ác liệt.
Cờ phướn màu đỏ bên trên viết chữ “Lệnh” tôn nghiêm cùng với
các động tác múa cờ lệnh của ông Hiệu Cờ. Phù giá là những vai diễn đóng khố, cởi
trần, đầu đội mũ trên có đính chín con rồng nhỏ, tượng trưng cho Đất, vai đeo một
túi có hình nửa vầng trăng, tượng trưng cho Trời, tay cầm chiếc quạt giấy màu
nâu khắc cụp, khắc xòe theo khẩu lệnh của các ông “Xướng” và “Xuất”, tượng
trưng cho một loại vũ khí có sức biến ảo khôn lường.
28 cô gái trẻ đóng vai tướng giặc, tượng trưng cho 28 đạo
quân xâm lược của nhà Ân.
Phần lễ nghi, trước hết là nghi thức tế Thánh. Kế đó là lễ rước
nước lau rửa tự khí, lấy từ giếng đền Hạ với ý nguyện được mưa thuận, gió hòa.
Rồi lễ rước cờ “lệnh” từ đền Hạ lên đền Thượng. Tiếp đến là lễ khám đường, lễ
duyệt tướng…
***
Ngày chính hội mùng 9 tháng 4, Hội Gióng diễn ra trang trọng,
linh thiêng.
Hai chị em con ông Phùng trong trang phục vai diễn của mình
thoạt đầu có chút ngượng ngùng, sau dần quen và “diễn” theo các bạn trong “Làng
Áo đó” và “28 Cô tướng”. Cậu em rất tự hào, “diễn” tự nhiên cứ như mình đúng là
một trinh sát nhỏ tuổi đi nắm tình hình giặc Ân về báo cáo chủ tướng. Cô chị
cũng quen với vai “phản diện”, nhất là khi bắt gặp nhiều ánh mắt thèm thuồng của
các cô gái “khán giả” đi xem đoàn rước.
Náo nhiệt nhất là hai “trận đánh”. Trận thứ nhất: đánh cờ ở Đống
Đàm và trận thứ hai: đánh cờ ở Soi Bia. Chiến trường là 3 chiếc chiếu, mỗi chiếu
có chiếc bát to tượng trưng cho núi đồi, úp trên tờ giấy trắng tượng trưng cho
mây trời. Vây quanh là đại quân của Gióng và phía bên kia là đại quân của 28 nữ
tướng giặc. Ông Hiệu Cờ lần lượt tiến vào từng chiếc chiếu, nhảy qua các quả đồi
(bát úp) và thực hiện các động tác “đánh cờ”. Tiếng hò reo lúc lúc lại dội lên
trong tiếng chiêng, tiếng trống, thể hiện sự quyết liệt của trận đánh. Điệu múa
cờ của ông Hiệu Cờ phải thật chính xác, khéo léo để tránh điều tối kỵ là làm lá
cờ bị cuốn vào cán. Theo niềm tin của cư dân nơi đây thì đó là điềm xui rủi. Kết
thúc mỗi màn múa cờ là kết thúc một trận đánh, ông Hiệu Cờ vừa bước ra khỏi chiếu
là chiếc chiếu được tung lên, dân chúng ào vào cướp lấy những mảnh chiếu mà họ
tin tưởng là sẽ đem đến cho gia đình mình điều may mắn trong suốt một năm.
Chị em con ông Phùng không tham gia cướp chiếu. Phần vì họ
đang đóng vai diễn, phần khác thì họ có suy nghĩ giống nhiều người trẻ, rằng việc
“cướp” ở đây tuy không mang ý nghĩa xấu, nhưng “nó không thể hiện sự nỗ lực của
bản thân trong cuộc sống”.
Cuối cùng là lễ rước cờ báo tin thắng trận với trời đất và lễ
khao quân trong tiếng cười, lời ca, điệu múa của phường Ải Lao, chiếu chèo và
các trò chơi dân gian. Tướng, quân bên giặc được tha bổng và cho tham dự lễ mừng
chiến thắng.
Cô chị quên hẳn vai “phản diện” của mình, cứ để nguyên trang
phục mà ngồi nghe hát ca trù. Cũng chẳng ai để ý đến một “tướng giặc Ân” mà đều
xem cô là một người dân làng Phù Đổng!
***
Chuyện nghe kể sau lễ hội:
Núi Sóc nằm ở xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn, là nơi Gióng ngồi
nghỉ, ngắm nhìn đất nước lần cuối trước khi cưỡi ngựa về trời. Tại khu vực này
có một quần thể di tích gồm đền Thượng, chùa Đại Bi, chùa Non Nước, đền Hạ (Đền
Mẫu), miếu Thánh Mẫu và nhà Bia.
Nhà văn Khôi Vũ – Nguyễn Thái Hải ở Đồng Nai
Lễ hội Gióng Sóc Sơn diễn ra trong ba ngày, từ ngày mùng 6 đến
mùng 8 tháng Giêng, với đầy đủ các nghi lễ truyền thống như: lễ khai quang, lễ
rước, lễ dâng hương, dâng hoa tre lên đền Thượng – nơi thờ Thánh Gióng.
Trước ngày hội, bảy thôn làng đại diện cho bảy xã của huyện
chuẩn bị lễ vật trong ngày mở đầu hội chính. Việc chuẩn bị vật tế lễ cũng hết sức
công phu, nhất là việc đan voi mà theo truyền thuyết thì đoàn quân tham gia
đánh giặc cùng Thánh Gióng có cả đàn voi chở lương thực đi theo; thứ nhì là việc
làm giò hoa tre tượng trưng cho gậy tre của Thánh Gióng dùng đánh giặc. Hoa tre
được làm bằng những thanh tre dài khoảng 50cm, đường kính khoảng 1cm, đầu được
vót thành xơ và nhuộm màu. Hai việc này phải tiến hành từ nhiều tuần trước lễ hội.
Từ xa xưa, việc rước hội đã được phân công cụ thể cho từng
thôn chuyên trách và đi theo theo thứ tự: Trước hết là thôn Vệ Linh rước giò
hoa tre, tiếp theo là thôn Dược Thượng rước voi, các thôn khác rước trầu cau,
rước ngà voi, rước cỏ voi (thân cây chuối), rước tướng và mấy năm gần đây có
thêm thôn Xuân Dục rước “Cầu Húc” (quả cầu tượng trưng cho mặt trời theo tín
ngưỡng thờ thần mặt trời có từ xa xưa của cư dân nơi đây).
Nghi lễ đặc biệt được thực hiện vào đêm mùng 5 là lễ Dục Vọng
để mời ông Gióng về với các lễ vật, lễ phẩm đã được chuẩn bị chu đáo. Người dân
thành kính mong đức Thánh Gióng phù hộ cho họ có một cuộc sống ấm no, hạnh
phúc. Ngoài ra, trong hội còn có nhiều trò chơi dân gian sôi động như chọi gà,
cờ tướng, hát ca trù, hát chèo…
Ngày chính hội là mùng 6, ngày Thánh hóa theo truyền thuyết.
Ngày khai hội, dân làng và khách thập phương dâng hương, đúng nửa đêm có Lễ
khai quang – tắm cho pho tượng Thánh Gióng. Nghi lễ chủ yếu trong ngày chính hội
là dâng hoa tre ở Đền Sóc và chém tướng giặc. Sau lễ dâng hoa, tre được tung ra
trước sân đền cho người dự hội lấy để cầu may. Chém tướng giặc được thực hiện bằng
cách chém một pho tượng, diễn lại truyền thuyết Gióng dùng tre ngà quật chết tướng
cầm đầu giặc Ân là Thạch Linh (đá thành tinh).
Hai chị em nghe chuyện cướp hoa tre thì cùng nhìn nhau cười mỉm.
Dù sao đây cũng là một tục lệ!
***
Trong buổi họp mặt rút kinh nghiệm sau lễ hội, mọi người tâm
tình góp ý với ban tổ chức và với nhau. Chị em con ông Phùng mới tham gia lần đầu
nên không có ý kiến gì, chỉ ngồi nghe. Tuy vậy, hai chị em cũng vỡ ra nhiều điều,
nhất là về ý nghĩa của lễ hội và vị trí của Hội Gióng.
Hai hội Gióng Phù Đổng và hội Gióng Sóc Sơn đã được UNESCO
ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Ngoài ra còn hơn 10 hội
Gióng cũng thuộc địa bàn Hà Nội (gọi là vùng lan tỏa) chưa được UNESCO ghi
danh.
Ông trưởng ban tổ chức kết luận:
– Giá trị nổi bật toàn cầu ở Hội Gióng chính là một hiện tượng
văn hóa được bảo lưu, trao truyền khá liên tục và toàn vẹn qua nhiều thế hệ. Mặc
dù ở gần trung tâm thủ đô và đời sống cộng đồng trải qua nhiều biến động do chiến
tranh, do sự xâm nhập và tiếp biến văn hóa, Hội Gióng vẫn tồn tại một cách độc
lập và bền vững. Làng ta rất hãnh diện được góp phần vào sự trường tồn của Hội
Gióng.
Không hiểu cô chị nghĩ gì chứ cậu em thì lại nghĩ về mơ ước
trở thành ông Hiệu Trống!.
1/6/2924
Nguyễn Thái Hải
Theo https://vanvn.vn/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét