Nhạc sĩ, nghệ sĩ ưu tú Xuân Ba con người của công việc và sự sáng tạo không ngừng

Nhạc sĩ, nghệ sĩ ưu tú Xuân Ba con người 

của công việc và sự sáng tạo không ngừng

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Thanh Bình (xã Xuân Lâm, huyện Thuận Thành) rồi sau đó trưởng thành với con đường âm nhạc khi công tác tại Đoàn Ca múa Hà Nội (nay là Nhà hát Ca múa nhạc Thăng Long), nhạc sĩ, Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Ba sớm bộc lộ tài năng ở hai bộ môn đàn bầu và đàn nguyệt. Không chỉ biểu diễn thành thục và điêu luyện hai loại nhạc cụ nói trên, ông còn sáng tác nhiều tác phẩm có giá trị dựa trên chất liệu âm nhạc dân tộc được biểu diễn ở trong và ngoài nước. Năm nay bước vào tuổi 80, trong đó có 60 năm hoạt động nghệ thuật, ông đã góp phần không nhỏ trong việc đưa âm nhạc dân tộc đến gần hơn với công chúng.

Nhạc sĩ Xuân Ba sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống âm nhạc, người cha của ông rất thành thạo và say mê những ngón đàn tranh, đàn nguyệt và có ảnh hưởng không nhỏ đến Xuân Ba. Đặc biệt, người anh trai của ông là nhạc sĩ, Nhà giáo Nhân dân Đặng Xuân Khải, nguyên Trưởng khoa Nhạc cụ truyền thống, Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam) - người từng giành Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật đợt 1, (năm 2001) - đã truyền cảm hứng âm nhạc cho ông để rồi cùng với năng khiếu âm nhạc bẩm sinh người thầy giáo làng Xuân Ba đã rời xa trang giáo án và những cô, cậu học trò thân thương để theo học âm nhạc tại nơi người anh trai của mình đang giảng dạy.
Khăn gói lên Thủ đô học tập nhưng trong lòng “người nhà quê” Xuân Ba luôn một lòng hướng về quê hương Kinh Bắc, một vùng đất giàu truyền thống văn hóa dân tộc. Vì thế, khi đang học năm thứ 3 (năm 1962), ông sáng tác tác phẩm độc tấu cho đàn nguyệt “Tình quân dân” để rồi sau đó 8 năm (năm 1970) tác phẩm đem về cho ông Huy chương Vàng tại Liên hoan Ca múa nhạc chuyên nghiệp. Tác phẩm mang một dấu ấn lịch sử và đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc của Xuân Ba khi đã khắc họa được rõ nét tình cảm gắn bó yêu thương của những người mẹ, người chị, người em ở hậu phương lớn với các chiến sĩ ngoài tiền tuyến. Bản nhạc có giá trị không chỉ ở giai điệu mà còn ở sự tìm tòi thể hiện sáng tạo trên cây đàn nguyệt. Ông đã đưa ngôn ngữ âm nhạc hiện đại vào cây đàn nguyệt, khai thác triệt để cách lên dây quãng bảy thứ (gọi là dây tố lan) nhờ đó mà kỹ thuật cũng như nghệ thuật diễn tấu được nâng lên một bước quan trọng. 

Nhạc sĩ, Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Ba

Đã 57 năm kể từ ngày tác phẩm đầu tay “Tình quân dân”, thế nhưng nó vẫn được đánh giá là tác phẩm tiêu biểu nhất, xuất sắc nhất trong sự nghiệp âm nhạc của Xuân Ba. Nó như một “tờ giấy thông hành” để cậu sinh viên ở làng quê Kinh Bắc thênh thang, tự tin bước vào con đường âm nhạc chuyên nghiệp bằng chính đôi chân của mình. Nhớ lại thời điểm viết tác phẩm ấy, nhạc sĩ Xuân Ba cho biết những hình ảnh bộ đội về làng, dân làng nô nức, hồ hởi ra đón, lòng người hân hoan, tiếng hát tiếng cười rộn ràng khắp làng quê. Bộ đội về làng làm khung cảnh làng quê thay đổi: Bầy chim bay lượn chào đón các anh, cánh đồng lúa tỏa hương thơm, trẻ em trong làng tíu tít kéo nhau đi theo anh bộ đội, các cô thôn nữ ngỡ ngàng vui mừng, người già hoan hỉ. Bộ đội về làng gặt lúa, sửa nhà và gánh nước giúp dân, tình yêu bất chợt nảy nở giữa cô gái làng với anh bộ đội… Như vậy có thể nói, chính quê hương Thanh Bình, Xuân Lâm đã nuôi dưỡng, thôi thúc, giục giã và tạo nguồn cảm hứng âm nhạc mãnh liệt để ông có thể viết được tác phẩm để đời này.
Có một điều vinh dự với “Tình quân dân”, đó là tác phẩm đã cùng với một số sáng tác nổi tiếng của các nhạc sĩ trong nước được một đoàn nghệ thuật gồm 40 nghệ sĩ do nhà thơ Cù Huy Cận làm Trưởng đoàn mang đến Cộng hòa Pháp biểu diễn vào năm 1969 - một thời điểm nhạy cảm của chính trị trong nước. Đây là sự kiện văn hóa quan trọng của quốc gia, góp phần quảng bá hình ảnh con người, đất nước, văn hóa Việt Nam cũng như khẳng định về một đất nước yêu chuộng hòa bình trong mắt bạn bè quốc tế. Chính sự thành công của đoàn biểu diễn đã góp phần cùng với đấu tranh chính trị, quân sự, ngoại giao để nước ta có thể giành thế thắng trên bàn ký Hiệp định Pari năm 1973.
Không chỉ vậy, nhạc sĩ Xuân Ba cũng còn được biết đến là người đã biểu diễn rất thành công tác phẩm đàn bầu “Hà Nội - Huế - Sài Gòn”. Đó là bản nhạc mà nhạc sĩ Hoàng Vân chuyển thể lại và phát triển tiết tấu thành bản nhạc hoàn chỉnh cho đàn bầu từ bài hát rất nổi tiếng của mình để Xuân Ba đem đi biểu diễn cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân và dân ta. Bản nhạc thể hiện tinh thần gắn bó không thể tách rời của ba miền Bắc Trung Nam tạo lên một sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc vô cùng to lớn. Đây cũng là tác phẩm đem đến cho ông tấm Huy chương Vàng thứ hai tại Liên hoan Ca múa nhạc chuyên nghiệp năm 1970.
Người nghệ sĩ già nhớ lại thời điểm đầu thập niên 70 của thế kỉ trước một lần vào rạp Kim Đồng xem bộ phim “Chiến thắng Mậu Thân 1968”, khi chiếu đến hình ảnh của Huế, Sài Gòn thì bản nhạc độc tấu đàn bầu “Hà Nội - Huế - Sài Gòn” vang lên khiến cả hội trường cùng đứng dậy vỗ tay rầm rầm. Cũng từ ấy mỗi khi nghe đài, bản nhạc ấy vang lên thì trong lòng ông dâng trào niềm cảm xúc tự hào và ông thấy mình như được hòa mình vào thắng lợi chung của dân tộc.

Gần 40 năm công tác tại Nhà hát Ca múa nhạc Thăng Long, ông cùng các nghệ sĩ biểu diễn phục vụ chiến sĩ, đồng bào, khán giả Thủ đô và nhiều vùng quê. Những buổi biểu diễn dưới làn mưa bom bão đạn của kẻ thù, khi sự sống với cái chết chỉ còn là ranh giới quá đỗi mong manh nhưng Xuân Ba cùng các nghệ sĩ vẫn hết lòng, nhiệt huyết, say sưa với công việc. Chính tiếng hát, tiếng đàn trong chiến trường là “liều thuốc tinh thần” quý giá, “bổ dưỡng” để những người lính an lòng, cầm chắc cây súng bảo vệ Tổ quốc. Ông luôn coi đó là niềm vinh dự, là sứ mệnh cao cả mà Đảng, Nhà nước và nhân dân đã dành cho một nghệ sĩ biểu diễn. Sau ngày đất nước hòa bình, thống nhất, ông lại cùng các nhóm nghệ thuật nước nhà đến nhiều nước trên thế giới để giới thiệu với bạn bè quốc tế những nét độc đáo, đặc sắc của âm nhạc dân tộc Việt Nam.
Trong lịch sử phát triển suốt 59 năm của Nhà hát Ca múa nhạc Thăng Long - đơn vị được Sở Văn hóa - Thể thao Hà Nội giao nhiệm vụ biểu diễn nghệ thuật ca, múa, nhạc, sưu tầm, bảo tồn và phát triển nghệ thuật ca múa nhạc Thăng Long - Hà Nội, chắc chắn không thể không nhắc đến công sức, sự đóng góp của thế hệ nghệ sĩ gạo cội như Xuân Ba. Nhưng không dừng ở đó, với mảnh đất Thủ đô ngàn năm văn hiến, ông có một sáng tác đầy triết lý sâu sắc, mang tên “Trăng Tây Hồ”. Bài hát mang âm hưởng ca trù dịu dàng, thủ thỉ với những địa danh gắn bó với Thủ đô như: Đường Cổ ngư, Quảng Bá... và sự tích Trâu vàng, mang đến cho người nghe cảm giác như đang đứng bên Hồ Tây, nghe tiếng sóng lao xao giữa bảng lảng sương sớm. Đoạn hai của ca khúc là sự khắc khoải của nỗi nhớ vầng trăng trên sóng nước Tây Hồ, “vầng trăng trong tim” mỗi kẻ sĩ Bắc Hà với những tình cảm mãi mênh mông cùng sóng nước.
Tháng 12 năm nay, khi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trọng thể kỷ niệm 30 năm Ngày Hội Quốc phòng toàn dân, 75 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam, tác phẩm “Tình quân dân” lại thao thiết vang lên khiến người nghe dâng trào nỗi niềm cảm xúc mặc dù chiến tranh đã lùi xa hơn 40 năm. Tình cảm của quân và dân ta ở trong thời chiến lẫn thời bình vẫn luôn là thứ tình cảm thân thiết, gần gũi, gắn bó, bởi quân đội nước ta sinh ra từ nhân dân, Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Vì thế, chúng ta càng biết ơn người nhạc sĩ, nghệ sĩ xuất thân từ vùng quê Kinh Bắc đã chuyển tải được thứ tình cảm ấy trong âm nhạc một cách nhuần nhuyễn, khéo léo và uyển chuyển.
Khi tôi đang gõ những dòng cuối này, thì bất chợt nhận được cuộc điện thoại của nhạc sĩ Xuân Ba, ông lại say sưa kể về những chuyến đi mà mình đã và sắp đi trong hành trình rong ruổi đem âm nhạc dân tộc đến gần hơn với công chúng. Ở tuổi 80 nhưng người nghệ sĩ vẫn rất sung sức, bận rộn với những chuyến đi và dự định biểu diễn, sáng tác. Có lẽ Xuân Ba sinh ra là dành cho công việc và sự sáng tạo không ngừng.

24/12/2019 

Ngô Khiêm

Theo http://www.baobacninh.com.vn/