Xu hướng nhạc yêu nước - Nhạc hướng đạo
Nhạc hùng - Thanh niên lịch sử ca
Những bài ca hướng đạo
Chúng ta đã thấy rõ sự chuẩn bị và thành hình của nhạc cải cách với xu hướng nhạc tình trong những nhạc phẩm vừa được đem ra để thử thách và có thể nói là đã thành công một phần nào trên cả hai lĩnh vực nội dung và hình thức. Nhưng vì nhạc cải cách Việt Nam được sinh sôi nẩy nở trong một bối cảnh lịch sử rất sinh động cho nên nó cũng mang ngay vết tích của thời đại. Thời đại của những năm cuối cùng của những thập niên 30 bước qua thập niên 40 còn là cái thời mà cuộc Ðại Chiến Thứ Hai đã khởi sự, một mặt thực dân Pháp muốn o bế dân thuộc địa khi chính quốc bị Ðức chiếm đóng, một mặt người Việt Nam muốn lợi dụng cơ hội này để lật đổ chế độ thực dân. Tinh thần ái quốc được nung nấu từ lâu, bây giờ lại được nâng lên rất cao. Tân Nhạc đã đóng góp vào việc đề cao lòng yêu nước của người Việt Nam trong thời đại, bằng một xu hướng khác với xu hướng nhạc tình. Ðó là xu hướng nhạc hùng.
Trải qua gần 100 năm sống dưới ách thực dân, dường như không lúc nào không có những bài thơ, bài ca nung nấu lòng yêu nước và chí quật khởi của người mình trước cảnh bị đô hộ. Tôi có thể nói rằng lòng yêu nước của tôi sau này đã bùng nổ ra khi gặp cuộc Cách Mạng năm 1945, cũng chỉ vì suốt thời thơ ấu, lòng tôi đã được nung nấu bằng bài thơ Tiễn Chân Anh Khóa của Cụ Á Nam Trần Tuấn Khải. Bài thơ được phổ biến mạnh mẽ trong dân chúng Việt Nam vì nó được truyền tụng qua một điệu "ngâm" mà người ta đặt hẳn cho cái tên là điệu anh Khóa.
Trong lĩnh vực âm nhạc, ngoài những bài thơ ngâm như điệu anh Khóa hoặc câu hò Huế sau đây của Thúc Giạ Thị Ưng Bình:
Chiều chiều trước bến Vân Lâu
Ai ngồi ai câu? Ai sầu ai thảm?
Ai thương ai cảm? Ai nhớ ai mong?
Thuyền ai thấp thoáng bên sông
Ðưa câu mái đẩy động lòng nước non...
... Cũng đã có những cuộc mai phục đây đó để nung nấu tình yêu nước của chúng tôi rồi. Chẳng hạn việc các nhà giáo dùng các điệu hát cổ truyền để kể chuyện lịch sử Việt Nam và dùng điệu Frères Jacques để thức tỉnh người dân bị trị mà tôi đã đề cập trong phần đầu của loạt bài này...
Trong tiến trình của nhạc cải cách, cái mầm mống của xu hướng nhạc hùng là những bài hát hướng đạo (chants scouts). Các huynh trưởng trong Phong Trào Hướng Ðạo Việt Nam như Hoàng Ðạo Thúy, Ngô Bích San... đã lợi dụng sự có mặt hợp pháp của tổ chức hướng đạo để phổ biến những bài ca yêu nước.
Trước tiên, cũng như cái lối soạn bài Ta theo điệu Tây của Huỳnh Thủ Trung tức Tư Chơi, các huynh trưởng nhờ các thi sĩ làm lời ca tiếng Việt cho những bài có sẵn của Pháp. Ví dụ bài La Joie Scoute đã có lời ca tiếng Việt soạn bởi nhà thơ Thế Lữ với nhan đề Trên Ðường Vui:
Anh em ơi cùng nhau bước lên đường
Ta hát bài ca thiên nhiên
Dù mưa gió bão bùng ta cứ tới
Cùng hát lên cho đời sáng tươi
Dù khó nguy chúng ta đừng lui...
Bài Joyeux Aurevoir, bài hát tạm biệt của hướng đạo sinh cũng có lời ca của Thế Lữ, khởi đầu bằng câu:
Vì đâu anh em chúng ta
Giờ đây sắp cùng bùi ngùi xa cách
Cớ sao ta không cầu mong
Rồi đây có ngày còn hòng gặp nhau
Cách xa nhưng ta hằng vui
Vì nay ta biết còn ngày sung sướng
Cách xa nhưng ta hằng mong
Có ngày mình còn gặp nhau.
Mới đầu còn nhờ thi sĩ có cảm tình với Phong Trào Hướng Ðạo soạn lời ca, sau rồi các huynh trưởng tự soạn lấy, chẳng hạn một bài hát kêu gọi đoàn kết của Ngô Bích San, dùng điệu dân ca của Hoa Kỳ là bài Clementine:
Một cây tiêu điều
Hai cây tiêu điều
Trời mưa cuốn, ắt tan tiêu!
Cùng chung góp sức
Trong cuộc sống hùng
Lập chiến công dài với nước non...
Bài Hát Cho Sói Con
Hãy vui tươi cười
Hãy vui múa ca
Hãy vui nghe lời
Hãy vui tiến xa
Và cùng theo gót
Bao dấng anh hùng
Mong sao cho toàn danh sói
Xứng với đất nước Tiên Rồng...
Bài hát khuyên các sói con vui tươi cười, vui múa ca, vui nghe lời, vui tiến xa, nhưng mục đích là phải theo gót bao đấng anh hùng để xứng danh cháu con Tiên Rồng. Ðây là bài ca hướng đạo nhưng cũng là bài ca ái quốc nữa.
Ngay trong năm 1938, khi phong trào Nhạc Cải Cách đang rầm rộ với hàng loạt nhạc phẩm xu hướng tình cảm được ra đời, hai tập nhạc hướng đạo ca cũng đã được phát hành. Ðó là tập Ðời Vui Sướng của Phạm Văn Xung và Tiếng Chim Ca của Lưu Ngọc Văn và Ðào Văn Thiệt, cả hai tập đều là những bài hát ngoại quốc với lời ca tiếng Việt, xưng tụng sự vui sống và cũng đã có sự mai phục tình yêu nước yêu nòi của người Việt Nam ở trong các bài ca hướng đạo đó rồi.
Giống như tiến trình của loại nhạc tình trong những năm thử thách, nhạc hướng đạo sẽ không vay mượn các điệu Tây phương nữa, và sẽ là những bài rút âm hưởng từ các bài hát cải lương của gánh Trần Phềnh, như bài Vui Ca Lên do Linh Mục Thích soạn:
Vui ca lên nào anh em ơi
Hát cho đời thắm tươi
Dầu thấy khó đừng mau chân lui
Ta cứ tiến lên đường.
Dầu sương mưa rơi lòng ta thêm tươi
Chớ bao giờ có quên
Cùng cất tiếng cười vang trong mây
Cho bao người đều vui.
Vui ca lên nào anh em ơi
Chớ đau buồn khóc than
Ðời tươi thắm vì trong sương mai
Vui ca hát vang lừng
Kìa chim trên cây
Kìa ong trên hoa
Bướm tung trời thiết tha
Cùng ham sống và vui quanh năm
Tô thắm tươi đời hoa...
Từ chủ đề vui sống, những bài hát hướng đạo sẽ xoáy vào chủ đề yêu nước với những bài hát xưng tụng các Anh Hùng Xưa:
Anh hùng xưa nhớ hồi là hồi niên thiếu
Dấy binh lấy lau làm cờ
Quên mình là mình giúp nước
Dấn thân khắp nơi nguy nàn
Ngàn thu lừng danh đất nước
Sứ quân khắp nơi kinh hoàng
Tiếng lừng nước Nam...
Bài hát hướng đạo trên đây - mà có người cho rằng đã do Hoàng Ðạo Thúy soạn (1) - sẽ vượt ra khỏi lĩnh vực hướng đạo để trở thành một trong những anh hùng ca đầu tiên của Tân nhạc Việt Nam. Bài hát xưng tụng Ðinh Bộ Lĩnh này sẽ kéo theo một số lớn những bài tôi gọi là thanh niên lịch sử ca để từ đó sẽ tiến tới Nhạc Cách Mạng, Nhạc Kháng Chiến.
Nhạc hướng đạo khởi sự từ những bài tương tự như bài Ta theo điệu Tây do Tư Chơi Huỳnh Thủ Trung khởi xướng, hay khởi từ những âm hưởng của điệu cải lương dùng trên sân khấu của gán hát Trần Phềnh Hà Nội, qua tới năm 1939 thì đã có những bài hát hoàn toàn Việt Nam mới.
Những bài này không còn do các hướng đạo sinh soạn ra nữa. Nó là của những người tiên phong trong phong trào âm nhạc cải cách, ngoài những bài có xu hướng nhạc tình cảm thường thường là những bài hát buồn, còn muốn đưa ra những bài hát vui, vô hình trung tạo cho Tân nhạc một xu hướng mới gọi là xu hướng nhạc hùng.
Trước hết, năm 1939 là lúc Pháp bị thất trận ngay lúc khởi đầu cuộc Thế Chiến Hai. Nước Ðức Quốc xã của Hitler chiếm một phần lớn của nước Pháp, chính phủ bù nhìn của Thống chế Pétain vẫn còn nắm được các nước thuộc địa, bèn đưa ra một phong trào gọi là Phục Hưng, vận động các thanh niên nam nữ ở các thuộc địa tham gia các tổ chức thể thao, hướng đạo... với hi vọng có thể dùng họ để có ngày sẽ giải phóng "mẫu quốc". Một số bài hát của Pháp được tung ra để suy tôn thống chế Pétain như Maréchal, Nous Voilà, hay kêu gọi thanh niên như Debout Jeunesse, Relèvement...
Nhưng tại Việt Nam, giữa lúc tân nhạc đang được thành lập, sự phản ứng của thanh niên đối với thái độ của nhà cầm quyền Pháp là đưa ra những bài hát không phải để xưng tụng ''mẫu quốc'' đang thất trận, mà là để nung nấu lòng yêu nước và chí quật khởi của tuổi trẻ.
Trong giới sinh viên có Hoàng Gia Linh viết bài Việt Nam Bất Diệt, có Lưu Hữu Phước với Tiếng Gọi Sinh Viên... Trong giới nhạc sĩ tài tử có Hoàng Quý viết những bài hát cho các cuộc lửa trại của hướng đạo như Ðêm Trong Rừng, Trên Sông Bạch Ðằng...
Thế là trong tổ chức hướng đạo cũng như trong giới sinh viên học sinh bỗng nổi dậy phong trào hát những bài tân nhạc vui tươi hùng mạnh, và loại nhạc thanh niên, lịch sử ca đã ra dời, vô cùng phong phú, đóng góp rất nhiều vào cuộc Cách Mạng xẩy ra vào mùa Thu năm 1945.
Chú thích:(1) Gần đây (mùa Xuân năm 2001) tôi mới biết rõ rằng lời ca bài ANH HÙNG XƯA này là do Lưu Quang Thuận soạn.
Chúng ta đã thấy rõ sự chuẩn bị và thành hình của nhạc cải cách với xu hướng nhạc tình trong những nhạc phẩm vừa được đem ra để thử thách và có thể nói là đã thành công một phần nào trên cả hai lĩnh vực nội dung và hình thức. Nhưng vì nhạc cải cách Việt Nam được sinh sôi nẩy nở trong một bối cảnh lịch sử rất sinh động cho nên nó cũng mang ngay vết tích của thời đại. Thời đại của những năm cuối cùng của những thập niên 30 bước qua thập niên 40 còn là cái thời mà cuộc Ðại Chiến Thứ Hai đã khởi sự, một mặt thực dân Pháp muốn o bế dân thuộc địa khi chính quốc bị Ðức chiếm đóng, một mặt người Việt Nam muốn lợi dụng cơ hội này để lật đổ chế độ thực dân. Tinh thần ái quốc được nung nấu từ lâu, bây giờ lại được nâng lên rất cao. Tân Nhạc đã đóng góp vào việc đề cao lòng yêu nước của người Việt Nam trong thời đại, bằng một xu hướng khác với xu hướng nhạc tình. Ðó là xu hướng nhạc hùng.
Trải qua gần 100 năm sống dưới ách thực dân, dường như không lúc nào không có những bài thơ, bài ca nung nấu lòng yêu nước và chí quật khởi của người mình trước cảnh bị đô hộ. Tôi có thể nói rằng lòng yêu nước của tôi sau này đã bùng nổ ra khi gặp cuộc Cách Mạng năm 1945, cũng chỉ vì suốt thời thơ ấu, lòng tôi đã được nung nấu bằng bài thơ Tiễn Chân Anh Khóa của Cụ Á Nam Trần Tuấn Khải. Bài thơ được phổ biến mạnh mẽ trong dân chúng Việt Nam vì nó được truyền tụng qua một điệu "ngâm" mà người ta đặt hẳn cho cái tên là điệu anh Khóa.
Trong lĩnh vực âm nhạc, ngoài những bài thơ ngâm như điệu anh Khóa hoặc câu hò Huế sau đây của Thúc Giạ Thị Ưng Bình:
Chiều chiều trước bến Vân Lâu
Ai ngồi ai câu? Ai sầu ai thảm?
Ai thương ai cảm? Ai nhớ ai mong?
Thuyền ai thấp thoáng bên sông
Ðưa câu mái đẩy động lòng nước non...
... Cũng đã có những cuộc mai phục đây đó để nung nấu tình yêu nước của chúng tôi rồi. Chẳng hạn việc các nhà giáo dùng các điệu hát cổ truyền để kể chuyện lịch sử Việt Nam và dùng điệu Frères Jacques để thức tỉnh người dân bị trị mà tôi đã đề cập trong phần đầu của loạt bài này...
Trong tiến trình của nhạc cải cách, cái mầm mống của xu hướng nhạc hùng là những bài hát hướng đạo (chants scouts). Các huynh trưởng trong Phong Trào Hướng Ðạo Việt Nam như Hoàng Ðạo Thúy, Ngô Bích San... đã lợi dụng sự có mặt hợp pháp của tổ chức hướng đạo để phổ biến những bài ca yêu nước.
Trước tiên, cũng như cái lối soạn bài Ta theo điệu Tây của Huỳnh Thủ Trung tức Tư Chơi, các huynh trưởng nhờ các thi sĩ làm lời ca tiếng Việt cho những bài có sẵn của Pháp. Ví dụ bài La Joie Scoute đã có lời ca tiếng Việt soạn bởi nhà thơ Thế Lữ với nhan đề Trên Ðường Vui:
Anh em ơi cùng nhau bước lên đường
Ta hát bài ca thiên nhiên
Dù mưa gió bão bùng ta cứ tới
Cùng hát lên cho đời sáng tươi
Dù khó nguy chúng ta đừng lui...
Bài Joyeux Aurevoir, bài hát tạm biệt của hướng đạo sinh cũng có lời ca của Thế Lữ, khởi đầu bằng câu:
Vì đâu anh em chúng ta
Giờ đây sắp cùng bùi ngùi xa cách
Cớ sao ta không cầu mong
Rồi đây có ngày còn hòng gặp nhau
Cách xa nhưng ta hằng vui
Vì nay ta biết còn ngày sung sướng
Cách xa nhưng ta hằng mong
Có ngày mình còn gặp nhau.
Mới đầu còn nhờ thi sĩ có cảm tình với Phong Trào Hướng Ðạo soạn lời ca, sau rồi các huynh trưởng tự soạn lấy, chẳng hạn một bài hát kêu gọi đoàn kết của Ngô Bích San, dùng điệu dân ca của Hoa Kỳ là bài Clementine:
Một cây tiêu điều
Hai cây tiêu điều
Trời mưa cuốn, ắt tan tiêu!
Cùng chung góp sức
Trong cuộc sống hùng
Lập chiến công dài với nước non...
Duy Quang, cũng được là sói con đấy!
Những điệu hát hướng đạo của Pháp hay của Anh, Mỹ đâu có chứa đựng tinh thần yêu nước, đâu có phải là những bài xưng tụng các vị anh hùng lập chiến công cùng nước non? Nhưng các huynh trưởng trong tổ chức hướng đạo Việt Nam đã không ngần ngại trong việc làm có tính chất mai phục đó. Một bài hát nhỏ cho sói con mà cũng đã chứa đựng tinh thần yêu nước chống xâm lăng rồi:Bài Hát Cho Sói Con
Hãy vui tươi cười
Hãy vui múa ca
Hãy vui nghe lời
Hãy vui tiến xa
Và cùng theo gót
Bao dấng anh hùng
Mong sao cho toàn danh sói
Xứng với đất nước Tiên Rồng...
Bài hát khuyên các sói con vui tươi cười, vui múa ca, vui nghe lời, vui tiến xa, nhưng mục đích là phải theo gót bao đấng anh hùng để xứng danh cháu con Tiên Rồng. Ðây là bài ca hướng đạo nhưng cũng là bài ca ái quốc nữa.
Ngay trong năm 1938, khi phong trào Nhạc Cải Cách đang rầm rộ với hàng loạt nhạc phẩm xu hướng tình cảm được ra đời, hai tập nhạc hướng đạo ca cũng đã được phát hành. Ðó là tập Ðời Vui Sướng của Phạm Văn Xung và Tiếng Chim Ca của Lưu Ngọc Văn và Ðào Văn Thiệt, cả hai tập đều là những bài hát ngoại quốc với lời ca tiếng Việt, xưng tụng sự vui sống và cũng đã có sự mai phục tình yêu nước yêu nòi của người Việt Nam ở trong các bài ca hướng đạo đó rồi.
Giống như tiến trình của loại nhạc tình trong những năm thử thách, nhạc hướng đạo sẽ không vay mượn các điệu Tây phương nữa, và sẽ là những bài rút âm hưởng từ các bài hát cải lương của gánh Trần Phềnh, như bài Vui Ca Lên do Linh Mục Thích soạn:
Vui ca lên nào anh em ơi
Hát cho đời thắm tươi
Dầu thấy khó đừng mau chân lui
Ta cứ tiến lên đường.
Dầu sương mưa rơi lòng ta thêm tươi
Chớ bao giờ có quên
Cùng cất tiếng cười vang trong mây
Cho bao người đều vui.
Vui ca lên nào anh em ơi
Chớ đau buồn khóc than
Ðời tươi thắm vì trong sương mai
Vui ca hát vang lừng
Kìa chim trên cây
Kìa ong trên hoa
Bướm tung trời thiết tha
Cùng ham sống và vui quanh năm
Tô thắm tươi đời hoa...
Anh hùng xưa nhớ hồi là hồi niên thiếu
Dấy binh lấy lau làm cờ
Quên mình là mình giúp nước
Dấn thân khắp nơi nguy nàn
Ngàn thu lừng danh đất nước
Sứ quân khắp nơi kinh hoàng
Tiếng lừng nước Nam...
Bài hát hướng đạo trên đây - mà có người cho rằng đã do Hoàng Ðạo Thúy soạn (1) - sẽ vượt ra khỏi lĩnh vực hướng đạo để trở thành một trong những anh hùng ca đầu tiên của Tân nhạc Việt Nam. Bài hát xưng tụng Ðinh Bộ Lĩnh này sẽ kéo theo một số lớn những bài tôi gọi là thanh niên lịch sử ca để từ đó sẽ tiến tới Nhạc Cách Mạng, Nhạc Kháng Chiến.
Nhạc hướng đạo khởi sự từ những bài tương tự như bài Ta theo điệu Tây do Tư Chơi Huỳnh Thủ Trung khởi xướng, hay khởi từ những âm hưởng của điệu cải lương dùng trên sân khấu của gán hát Trần Phềnh Hà Nội, qua tới năm 1939 thì đã có những bài hát hoàn toàn Việt Nam mới.
Những bài này không còn do các hướng đạo sinh soạn ra nữa. Nó là của những người tiên phong trong phong trào âm nhạc cải cách, ngoài những bài có xu hướng nhạc tình cảm thường thường là những bài hát buồn, còn muốn đưa ra những bài hát vui, vô hình trung tạo cho Tân nhạc một xu hướng mới gọi là xu hướng nhạc hùng.
Trước hết, năm 1939 là lúc Pháp bị thất trận ngay lúc khởi đầu cuộc Thế Chiến Hai. Nước Ðức Quốc xã của Hitler chiếm một phần lớn của nước Pháp, chính phủ bù nhìn của Thống chế Pétain vẫn còn nắm được các nước thuộc địa, bèn đưa ra một phong trào gọi là Phục Hưng, vận động các thanh niên nam nữ ở các thuộc địa tham gia các tổ chức thể thao, hướng đạo... với hi vọng có thể dùng họ để có ngày sẽ giải phóng "mẫu quốc". Một số bài hát của Pháp được tung ra để suy tôn thống chế Pétain như Maréchal, Nous Voilà, hay kêu gọi thanh niên như Debout Jeunesse, Relèvement...
Nhưng tại Việt Nam, giữa lúc tân nhạc đang được thành lập, sự phản ứng của thanh niên đối với thái độ của nhà cầm quyền Pháp là đưa ra những bài hát không phải để xưng tụng ''mẫu quốc'' đang thất trận, mà là để nung nấu lòng yêu nước và chí quật khởi của tuổi trẻ.
Trong giới sinh viên có Hoàng Gia Linh viết bài Việt Nam Bất Diệt, có Lưu Hữu Phước với Tiếng Gọi Sinh Viên... Trong giới nhạc sĩ tài tử có Hoàng Quý viết những bài hát cho các cuộc lửa trại của hướng đạo như Ðêm Trong Rừng, Trên Sông Bạch Ðằng...
Thế là trong tổ chức hướng đạo cũng như trong giới sinh viên học sinh bỗng nổi dậy phong trào hát những bài tân nhạc vui tươi hùng mạnh, và loại nhạc thanh niên, lịch sử ca đã ra dời, vô cùng phong phú, đóng góp rất nhiều vào cuộc Cách Mạng xẩy ra vào mùa Thu năm 1945.
Chú thích:(1) Gần đây (mùa Xuân năm 2001) tôi mới biết rõ rằng lời ca bài ANH HÙNG XƯA này là do Lưu Quang Thuận soạn.
Xu hướng nhạc hùng - Thanh niên lịch sử ca
Một loại Tân Nhạc khác đã ra đời trong mấy năm 40-44 được hát trong các giới hướng đạo và sinh viên học sinh, với chủ đề là Niềm vui sống và Tình yêu nước. Dường như tất cả những nhạc sĩ tiên phong trong giai đoạn thành hình này đều có đóng góp tác phẩm của mình. Thẩm Oánh là người của nhạc tình, bây giờ cũng có bài kêu gọi thanh niên:
Thanh Niên Ơi
Thanh niên ơi!
Còn gì vui hơn bước đường thanh niên
Ðường rắc toàn hương như là cỏ tiên
Hãy say sưa mà quên hết buồn đi
Gắng công lên đời đúc rèn tâm trí.
Thanh niên ơi!
Dắt nhau lên đời cùng vang hát
Sánh vai cùng đi.
Thanh niên ơi!
Ngắm trông phương trời đừng lui bước
Và chớ phân ly.
Ta trông xem trời đang xanh tươi
Kìa hoa sao đêm còn ôm sương rơi
Ðắm đuối cười
Nhắn nhủ lời
Thiếu niên là người buổi mai..
Ta nghe xem lời ca muôn chim
Nhịp trong không gian mừng vui xôn xao
Ríu rít chào
Ánh nắng đào
Và cùng vun vút bay cao...
Thanh niên ơi!
Dắt nhau lên đời cùng vang hát
Sánh vai cùng đi...
Thanh niên ơi!
Ngắm trông phương trời đừng lui bước
Ngần ngại mà chi?
Sau khi phong trào nhạc hùng lên mạnh, Thẩm Oánh soạn thêm những bài anh hùng ca, lịch sử ca như Trưng Nữ Vương, Bình Ðịnh Vương, Hưng Ðạo Vương, Hùng Vương... trong đó một bài hát về hai Bà Trưng còn được phổ biến cho tới ngày nay nhờ ở nhiều thế hệ nữ sinh trường Trưng Vương.
Lê Thương của nhạc tình lãng mạn hồi bấy giờ cũng soạn lời ca cho hướng đạo ca, hát theo điệu Il Était Un Petit Navire, và cũng vẫn với tâm hồn rất thơ mộng của ông:
Il était un petit, petit navire (bis)
Qui n'avait jamais, jamais navigué (bis)
Ohé, ohé, ohé!
Ai đi trên đường thiên lý sương sa mù (2 lần)
Nên mang đôi cung, đôi cung với túi tên đồng (2 lần)
Ðể săn, mưa gió chiều đông.
Giương cung lên trời ai bắn lên mây ngàn (2 lần)
Bao nhiêu mưa rơi, mưa rơi xuống suối lâm tuyền (2 lần)
Thành cơn mưa gió tình duyên.
Ðặng Thế Phong, ông vua của nhạc buồn, cũng soạn cho hướng đạo sinh, cho thanh thiếu niên thời đó một ca khúc mà tiếc thay ít người biết đến. Ðó là bài Sáng Rừng. Ðây là một bài hát tươi vui, khác hẳn với sự bi quan trong những ca khúc mùa Thu của ông. Với nét nhạc ré mineur và nhịp chỏi (syncope) rất quen thuộc của ông, Ðặng Thế Phong đã dùng đoạn đầu để báo tin mừng buổi sáng:
Sáng tới rồi!
Khắp đất trời đã tưng bừng ánh vàng
Vừng Ðông chân trời vừa ló...
Núi suối rừng
Ðã thay màu thắm lẫy lừng huy hoàng
Và sương thêm màu mơ màng...
Rồi ông chuyển qua đoạn hai với một giọng nửa mineur - nửa majeur để nói lên niềm vui của chim chóc, hoa lá, mây trời... Ông cũng không quên những hạt sương còn đầm đìa trên làn cỏ xanh:
Chim líu lo mừng sáng
Hoa lá như dịu dàng
Bình minh vừa mang theo sắc hương...
Mây trắng bay từng đàn
Man mác trên nền trời
Ðầm đìa làn cỏ xanh láng lai sương rơi...
Rồi ông nói lên lòng say đắm của ông trước cảnh rừng sớm mai "tuyệt vời", làm "trái tim thêm nồng nàn" và "tràn lấn" thêm biết bao "tình yêu đời":
Tâm hồn ai không tha thiết cảnh rừng tuyệt vời
Và thấy trái tim thêm nồng nàn
Tràn lấn biết bao tình yêu đời...
Quay về đoạn hai, ông kết thúc ca khúc với một xôn xao cuối cùng trước cảnh ánh dương lên, với làn gió làm lay động lá cây:
Xao xuyến cây, làn gió
Lay lá lay rộn ràng
Lòng người cùng xôn xao với bao ánh dương...
Bài hát được soạn cho tuổi xanh, xưng tụng thiên nhiên và tình yêu đời, rất lạc quan, khác hẳn với nỗi sầu vạn cổ trong ba ca khúc mùa Thu của ông. Thật là thiệt thòi cho nền Tân Nhạc khi một nghệ sĩ có tâm hồn bén nhạy như Ðặng Thế Phong lại bị Thần Chết mang đi quá sớm (1).
Trong giai đoạn thành hình của những bài hát hướng đạo và thanh niên lịch sử ca này, ngoài những nhạc sĩ đã bắt đầu nổi tiếng về nhạc tình và bây giờ có thêm xu hướng mới, còn có những nhạc sĩ trẻ khác cũng soạn thanh niên ca và anh hùng ca như Lê Như Khôi (Trên Ðường Xa), Lê Ngọc Huỳnh (Trên Ðường Hưng Quốc), Lê Xuân Ái (Hồn Nam Tướng) v.v... nhưng tác phẩm của họ không được thịnh hành lắm. Chỉ có hai người là thành công rực rỡ vì không những có tài riêng mà còn có cả một hậu thuẫn lớn nữa. Ðó là Hoàng Quý với nhóm ÐỒNG VỌNG và Lưu Hữu Phước với TỔNG HỘI SINH VIÊN.
Trước khi đề cập đến hai người này, tôi muốn nói đến một người hãy còn đang đóng một vai trò nhỏ trong nhóm nhạc sĩ trẻ ở Hải Phòng, cũng có dính dấp không ít thì nhiều với Hoàng Quý và ngay lúc này đã cho ta thấy cái tài hoa trong nét nhạc và lời ca. Người đó là Văn Cao.
Trước khi trở thành ngôi sao sáng trong nền Tân Nhạc với loại nhạc cách mạng và nhạc trữ tình, Văn Cao đã soạn những bài cho hướng đạo, cho phong trào thanh niên, sinh viên. Ngày nay, những hướng đạo sinh đã trở thành hội viên của các Hội Cao Niên vẫn còn nhớ mấy bài hát của Văn Cao được dùng trong phong trào hướng đạo cách đây gần nửa thế kỷ. Với chủ đề Vui Sống hồi đầu thập niên 40, Văn Cao đã soạn ra khúc Anh Em Khá Cầm Tay:
Anh em khá cầm tay
Mau đến cùng nhau hát nhé
Nơi đây chúng mình ca
Trong gió hòa êm êm
Bao nhiêu gió về đây
Chim chóc về đây hót nhé
A vui sướng làm sao
Ta ngó trời xanh êm
Mà ca hát cười nô
Không biết chi buồn
Ðời trần gian chắc là thắm tươi
Trời xanh ngát từng cao
Nhìn chúng ta cười
Này này sao các người vui thế?
Nhạc khúc tuy hãy còn hơi vụng về trong cấu phong nhưng nét nhạc manh nha những phóng bút tuyệt vời của Thiên Thai, Trương Chi sau này. Lời ca hãy còn đơn sơ nhưng trong sáng, rất hợp với tuổi trẻ lúc đó. Cũng với mạch nhạc tươi thắm này, Văn Cao cho chúng ta thêm một bài hát hướng đạo với cảm tưởng của người trẻ đi cắm trại tại một khu rừng núi, nơi đây đã từng ghi dấu chiến công hiển hách của các vị anh hùng xa xưa. Qua bài Gió Núi này, ta đã thấy không khí của những anh hùng ca, lịch sử ca, cách mạng ca, kháng chiến ca sau này của Văn Cao:
Gió núi qua mái lều vi vu
Vừng trăng xế lu
Phía cách xa núi mờ ánh sáng
Lời ca hát rằng:
Cùng ngồi lại đây
Ta chờ hơi gió
Là tiếng hát phất phơ từ đâu?
Từ đồi cao tới nơi rừng sâu
Rừng cây với núi vấn vương máu hồng
Ngàn đời về xưa
Muôn quân thương tiếc
Bao nhiêu thây chết nơi đây
Ngàn đời về sau
Nấu nung máu hờn!
Mấy đóng góp của Văn Cao vào Tân Nhạc lúc đó chỉ được coi như sự mài kiếm dưới trăng của tráng sĩ Văn Cao. Ông chưa thành công bằng mấy bài hát hướng đạo này, dù sẽ còn đóng góp thêm một lịch sử ca là bài Gò Ðống Ða nữa.
Thành công rực rỡ trong loại Thanh Niên Lịch Sử Ca thì có hai nhóm với nhạc sĩ dẫn đầu: Hoàng Quý và nhóm Ðồng Vọng, Lưu Hữu Phước và Tổng Hội Sinh Viên. Nếu như Hoàng Quý, vì bản thân là một tráng sinh và một nhà giáo, chú trọng đến những bài hát hướng đạo, những bài hát thiếu nhi, thiếu sinh... thì Lưu Hữu Phước, lúc đó còn là sinh viên trường thuốc tại Hà Nội, lại chuyên chú về những bài hát chính trị, những bài kêu gọi thanh niên lên đường tranh đấu, những bài hát dựng lại lịch sử oai hùng của Việt Nam. Tất cả những tác phẩm thuộc xu hướng nhạc hùng này, suốt trong gần nửa thế kỷ nay, lúc nào và bất cứ ở đâu, cũng đều được hát đi hát lại trong mọi giới...
Chú thích:
(1) Ðặng Thế Phong có lên Hà Nội theo học trường Cao Ðẳng Mỹ Thuật một thời gian với tư cách bàng thính viên. Trong một kỳ thi, ông đã vẽ bức tranh "một cây cụt không có cành nào''. Lúc nộp bài, một vị Giáo sư người Pháp xem tranh đã nói Ðặng Thế Phong không thọ. Thời gian theo học này, ông đã phải vẽ tranh cho báo HỌC SINH (chủ bút là Phạm Cao Củng) như tranh các truyện "Hoàng Tử Sọ Dừa", "Giặc Cờ Ðen" để lấy tiền ăn học.
Thanh niên ơi!
Còn gì vui hơn bước đường thanh niên
Ðường rắc toàn hương như là cỏ tiên
Hãy say sưa mà quên hết buồn đi
Gắng công lên đời đúc rèn tâm trí.
Thanh niên ơi!
Dắt nhau lên đời cùng vang hát
Sánh vai cùng đi.
Thanh niên ơi!
Ngắm trông phương trời đừng lui bước
Và chớ phân ly.
Ta trông xem trời đang xanh tươi
Kìa hoa sao đêm còn ôm sương rơi
Ðắm đuối cười
Nhắn nhủ lời
Thiếu niên là người buổi mai..
Ta nghe xem lời ca muôn chim
Nhịp trong không gian mừng vui xôn xao
Ríu rít chào
Ánh nắng đào
Và cùng vun vút bay cao...
Thanh niên ơi!
Dắt nhau lên đời cùng vang hát
Sánh vai cùng đi...
Thanh niên ơi!
Ngắm trông phương trời đừng lui bước
Ngần ngại mà chi?
Sau khi phong trào nhạc hùng lên mạnh, Thẩm Oánh soạn thêm những bài anh hùng ca, lịch sử ca như Trưng Nữ Vương, Bình Ðịnh Vương, Hưng Ðạo Vương, Hùng Vương... trong đó một bài hát về hai Bà Trưng còn được phổ biến cho tới ngày nay nhờ ở nhiều thế hệ nữ sinh trường Trưng Vương.
Lê Thương của nhạc tình lãng mạn hồi bấy giờ cũng soạn lời ca cho hướng đạo ca, hát theo điệu Il Était Un Petit Navire, và cũng vẫn với tâm hồn rất thơ mộng của ông:
Il était un petit, petit navire (bis)
Qui n'avait jamais, jamais navigué (bis)
Ohé, ohé, ohé!
Ai đi trên đường thiên lý sương sa mù (2 lần)
Nên mang đôi cung, đôi cung với túi tên đồng (2 lần)
Ðể săn, mưa gió chiều đông.
Giương cung lên trời ai bắn lên mây ngàn (2 lần)
Bao nhiêu mưa rơi, mưa rơi xuống suối lâm tuyền (2 lần)
Thành cơn mưa gió tình duyên.
Ðặng Thế Phong, ông vua của nhạc buồn, cũng soạn cho hướng đạo sinh, cho thanh thiếu niên thời đó một ca khúc mà tiếc thay ít người biết đến. Ðó là bài Sáng Rừng. Ðây là một bài hát tươi vui, khác hẳn với sự bi quan trong những ca khúc mùa Thu của ông. Với nét nhạc ré mineur và nhịp chỏi (syncope) rất quen thuộc của ông, Ðặng Thế Phong đã dùng đoạn đầu để báo tin mừng buổi sáng:
Sáng tới rồi!
Khắp đất trời đã tưng bừng ánh vàng
Vừng Ðông chân trời vừa ló...
Núi suối rừng
Ðã thay màu thắm lẫy lừng huy hoàng
Và sương thêm màu mơ màng...
Rồi ông chuyển qua đoạn hai với một giọng nửa mineur - nửa majeur để nói lên niềm vui của chim chóc, hoa lá, mây trời... Ông cũng không quên những hạt sương còn đầm đìa trên làn cỏ xanh:
Chim líu lo mừng sáng
Hoa lá như dịu dàng
Bình minh vừa mang theo sắc hương...
Mây trắng bay từng đàn
Man mác trên nền trời
Ðầm đìa làn cỏ xanh láng lai sương rơi...
Rồi ông nói lên lòng say đắm của ông trước cảnh rừng sớm mai "tuyệt vời", làm "trái tim thêm nồng nàn" và "tràn lấn" thêm biết bao "tình yêu đời":
Tâm hồn ai không tha thiết cảnh rừng tuyệt vời
Và thấy trái tim thêm nồng nàn
Tràn lấn biết bao tình yêu đời...
Quay về đoạn hai, ông kết thúc ca khúc với một xôn xao cuối cùng trước cảnh ánh dương lên, với làn gió làm lay động lá cây:
Xao xuyến cây, làn gió
Lay lá lay rộn ràng
Lòng người cùng xôn xao với bao ánh dương...
Trong giai đoạn thành hình của những bài hát hướng đạo và thanh niên lịch sử ca này, ngoài những nhạc sĩ đã bắt đầu nổi tiếng về nhạc tình và bây giờ có thêm xu hướng mới, còn có những nhạc sĩ trẻ khác cũng soạn thanh niên ca và anh hùng ca như Lê Như Khôi (Trên Ðường Xa), Lê Ngọc Huỳnh (Trên Ðường Hưng Quốc), Lê Xuân Ái (Hồn Nam Tướng) v.v... nhưng tác phẩm của họ không được thịnh hành lắm. Chỉ có hai người là thành công rực rỡ vì không những có tài riêng mà còn có cả một hậu thuẫn lớn nữa. Ðó là Hoàng Quý với nhóm ÐỒNG VỌNG và Lưu Hữu Phước với TỔNG HỘI SINH VIÊN.
Trước khi đề cập đến hai người này, tôi muốn nói đến một người hãy còn đang đóng một vai trò nhỏ trong nhóm nhạc sĩ trẻ ở Hải Phòng, cũng có dính dấp không ít thì nhiều với Hoàng Quý và ngay lúc này đã cho ta thấy cái tài hoa trong nét nhạc và lời ca. Người đó là Văn Cao.
Trước khi trở thành ngôi sao sáng trong nền Tân Nhạc với loại nhạc cách mạng và nhạc trữ tình, Văn Cao đã soạn những bài cho hướng đạo, cho phong trào thanh niên, sinh viên. Ngày nay, những hướng đạo sinh đã trở thành hội viên của các Hội Cao Niên vẫn còn nhớ mấy bài hát của Văn Cao được dùng trong phong trào hướng đạo cách đây gần nửa thế kỷ. Với chủ đề Vui Sống hồi đầu thập niên 40, Văn Cao đã soạn ra khúc Anh Em Khá Cầm Tay:
Anh em khá cầm tay
Mau đến cùng nhau hát nhé
Nơi đây chúng mình ca
Trong gió hòa êm êm
Bao nhiêu gió về đây
Chim chóc về đây hót nhé
A vui sướng làm sao
Ta ngó trời xanh êm
Mà ca hát cười nô
Không biết chi buồn
Ðời trần gian chắc là thắm tươi
Trời xanh ngát từng cao
Nhìn chúng ta cười
Này này sao các người vui thế?
Nhạc khúc tuy hãy còn hơi vụng về trong cấu phong nhưng nét nhạc manh nha những phóng bút tuyệt vời của Thiên Thai, Trương Chi sau này. Lời ca hãy còn đơn sơ nhưng trong sáng, rất hợp với tuổi trẻ lúc đó. Cũng với mạch nhạc tươi thắm này, Văn Cao cho chúng ta thêm một bài hát hướng đạo với cảm tưởng của người trẻ đi cắm trại tại một khu rừng núi, nơi đây đã từng ghi dấu chiến công hiển hách của các vị anh hùng xa xưa. Qua bài Gió Núi này, ta đã thấy không khí của những anh hùng ca, lịch sử ca, cách mạng ca, kháng chiến ca sau này của Văn Cao:
Vừng trăng xế lu
Phía cách xa núi mờ ánh sáng
Lời ca hát rằng:
Cùng ngồi lại đây
Ta chờ hơi gió
Là tiếng hát phất phơ từ đâu?
Từ đồi cao tới nơi rừng sâu
Rừng cây với núi vấn vương máu hồng
Ngàn đời về xưa
Muôn quân thương tiếc
Bao nhiêu thây chết nơi đây
Ngàn đời về sau
Nấu nung máu hờn!
Thành công rực rỡ trong loại Thanh Niên Lịch Sử Ca thì có hai nhóm với nhạc sĩ dẫn đầu: Hoàng Quý và nhóm Ðồng Vọng, Lưu Hữu Phước và Tổng Hội Sinh Viên. Nếu như Hoàng Quý, vì bản thân là một tráng sinh và một nhà giáo, chú trọng đến những bài hát hướng đạo, những bài hát thiếu nhi, thiếu sinh... thì Lưu Hữu Phước, lúc đó còn là sinh viên trường thuốc tại Hà Nội, lại chuyên chú về những bài hát chính trị, những bài kêu gọi thanh niên lên đường tranh đấu, những bài hát dựng lại lịch sử oai hùng của Việt Nam. Tất cả những tác phẩm thuộc xu hướng nhạc hùng này, suốt trong gần nửa thế kỷ nay, lúc nào và bất cứ ở đâu, cũng đều được hát đi hát lại trong mọi giới...
Chú thích:
(1) Ðặng Thế Phong có lên Hà Nội theo học trường Cao Ðẳng Mỹ Thuật một thời gian với tư cách bàng thính viên. Trong một kỳ thi, ông đã vẽ bức tranh "một cây cụt không có cành nào''. Lúc nộp bài, một vị Giáo sư người Pháp xem tranh đã nói Ðặng Thế Phong không thọ. Thời gian theo học này, ông đã phải vẽ tranh cho báo HỌC SINH (chủ bút là Phạm Cao Củng) như tranh các truyện "Hoàng Tử Sọ Dừa", "Giặc Cờ Ðen" để lấy tiền ăn học.
Phạm Duy
Theo https://phamduy.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét