Luận về những vì sao
Không biết tự bao giờ, con người đã học được cách trò chuyện
với bầu trời. Không dừng lại ở những quan sát về chuyển dịch tối - sáng, ngày -
đêm, người ta có thể tâm sự cùng nắng mưa, nhật nguyệt hay mây gió, thậm chí là
mỗi cánh chim bay qua không trung. Con người cũng học được cách xem thiên văn để
đưa ra nhiều dự đoán chính xác về số phận mỗi cá nhân, quốc gia hay thời đại.
Và trong vô vàn những vẻ đẹp của bầu trời rộng lớn và cao xanh ấy, nhỏ bé nhất
nhưng cũng chiếm số lượng đông đảo nhất.
1. Trong tình yêu, người nghệ sĩ thường gắn câu chuyện của
mình với những vì sao. Khi hạnh phúc, sao có thể là chứng nhân cho tình yêu, tô
điểm thêm cho tình cảm của con người: "Tinh tú trời cao thành vương miện sáng.
Khai lễ đăng quan vũ trụ chong đèn. Hoàng hậu về cao sang quyền quý. Đẹp nụ cười
quân vương vừa ý. Và lâu đài mang tên Tình Ái. Đón hai đứa chúng ta mà thôi" (Lâu đài tình ái - Nhạc và lời: Trần Thiện Thanh). Những ánh sao có thể làm
tình yêu thêm lãng mạn, và cô gái dường như đẹp hơn trong mắt chàng trai: "Đêm
nay ai đưa em về. Đường khuya sao trời lấp lánh. Đêm nay ai đưa em về. Mắt em
sao chiếu long lanh" (Ai đưa em về - Nhạc và lời: Nguyễn Ánh 9). Đến khi xa
cách, chàng trai cũng có thể nhìn trăng sao mà thề hẹn, mà khẳng định tình cảm
thủy chung hay nỗi nhớ cháy bỏng của mình: Anh không ngủ hẳn vì em đang nhớ/ Một
trời sao rực cháy giữa đôi ta/ Em nhắm mắt cho lòng anh lặng gió/ Cho sao trời
yên rụng một đêm hoa (Hai bài tứ tuyệt - Chế Lan Viên), Trời còn có bữa sao
quên mọc/ Anh chẳng đêm nào chẳng nhớ em (Đêm sao sáng - Nguyễn Bính). Cũng có
khi nhìn sao mà đợi chờ, lo âu và dự cảm về tình yêu tuột mất: Tôi đi tìm mũ Thần
Nông/ Thấy con vịt trắng giữa sông Ngân Hà/ Dài ra, vệt sáng dài ra/ Hồn em bay đấy
hay là hồn tôi?/ Lại vì sao nữa đổi ngôi/ Không mà, sao ấy vào chơi sao này/ Vội
vàng, tôi ngửa bàn tay/ Phải hồn em xuống nơi này cùng tôi?/ Bao giờ sao hết đổi
ngôi/ Hồn em xa cách hồn tôi nghìn trùng (Trông sao - Nguyễn Bính). Nhưng vì
sao có khi xuyên suốt một câu chuyện tình, từ lúc đắm say hạnh phúc cho đến lúc
cách xa ly biệt, dở dang tan vỡ: "Bầu trời nhiều sao sáng đêm nay. Nhiều như những
gì mình muốn có (...) Bầu trời nhiều sao sáng đêm nay. Nhiều như những gì mình
đã có (...) Bầu trời nhiều sao sáng đêm nay. Nhiều như những gì mình đã mất
(...) Bầu trời nhiều sao sáng đêm nay. Nhiều như những kỷ niệm qua tay" (Người
tình trăm năm - Nhạc và lời: Đức Huy). Lúc đắm say bên nhau, người ta có thể
cùng nhìn sao mà thề non hẹn biển: "Sao anh và sao em vẫn luôn gần nhau. Dù mây
đen và bão tố, ta luôn kề bên nhau. Rồi bão tố cũng qua đi. Và mây kia cũng tan
đi. Tình yêu đôi ta sáng như sao khuya" (Sao anh và sao em - Nhạc và lời: Hồ Trọng
Tuấn). Và rồi lúc tiễn biệt chia ly, cũng không thiếu được những vì sao: "Từng
chiều xuống anh vẫn ngóng chờ tình yêu sao đã phôi pha. Phút cuối tiễn đưa cánh
sao lưa thưa" (Tình nồng - Tô Chấn Phong), "Người về, một mùa thu gió heo may. Về
đâu, có nhớ chăng những vì sao long lanh. Đưa tiễn người một đêm không trăng.
Nói sao nên lời, lòng buồn như chiều rơi. Như trong đêm khuya, những bước chân
qua thềm gợi niềm thương nhớ vô vàn" (Hai vì sao lạc - Nhạc và lời: Anh Việt
Thu).
2. Trong văn chương cổ điển, có khi người ta nhắc đến những
vì sao mang tên thật cụ thể. Từ thế kỷ 13, Phạm Ngũ Lão trong bài Thuật hoài đã
so sánh khí thế của quân sĩ Đại Việt ngất trời như muốn nuốt sao Ngưu: Hoành
sóc giang sơn cáp kỷ thu/ Tam quân tì hổ khí thôn Ngưu (Múa giáo non sông trải mấy
thu/ Ba quân hùng khí át sao Ngưu). Sau hai thế kỷ, vua Lê Thánh Tông vào năm
1464 đã minh oan cho Nguyễn Trãi, truy tặng tước hiệu Tán trù bá, bỏ lệnh truy
sát của triều đình với gia quyến của ông và ra lệnh bổ dụng con cháu ông làm
quan. Bài thơ Quân minh thần lương của Lê Thánh Tông trong tập Quỳnh uyển cửu
ca đã dành một câu viết về Nguyễn Trãi, ví tấm lòng của ông như sao Khuê: Ức
Trai tâm thượng quang khuê tảo. Trong đời sống ngôn ngữ và văn hóa của người Việt,
nhiều người vẫn quen thuộc với thành ngữ “sao hôm sao mai” chỉ sự xa cách giữa
hai con người do cảnh ngộ khác nhau gây nên. Thực chất thì theo khoa học, sao
hôm và sao mai chỉ là một vì sao duy nhất - sao Kim. Bởi sao Kim và Trái đất đều
quay xung quanh mặt trời nhưng do vòng quay của sao Kim nhỏ hơn Trái đất (gần mặt
trời hơn), nên khi mặt trời chưa mọc, ta thấy nó ở bên Đông, đến chiều khi mặt
trời chưa lặn, ta lại thấy nó ở đằng Tây. Nhạc sĩ Vĩnh Cát trong ca khúc nổi tiếng
Ngôi sao Hà Nội đã mượn cách hiểu của dân gian về sao hôm sao mai để diễn tả một
khát vọng tình yêu thủy chung son sắt, luôn khát khao bên nhau: Anh không làm
sao Hôm. Em chẳng làm sao Mai. Phải tìm nhau mãi mãi. Em không làm sao Mai. Anh
chẳng làm sao Hôm. Chỉ làm ngôi sao không tên. Để được gần nhau suốt đời. Để được
gần nhau suốt đời. Để được gần nhau suốt đời.
Ngoài những biểu tượng và ví von những vì sao gắn với tình
yêu đôi lứa, trong văn chương thi ca người Việt, sao còn có thể gắn với
nhiều tình cảm khác, mang những ý nghĩa biểu tượng phong phú khác. Nhà thơ Trần
Quốc Minh đã mượn hình ảnh những ngôi sao ban đêm để ngợi ca tình mẫu tử, bày tỏ
lòng biết ơn của con cái với mẹ hiền: Những ngôi sao thức ngoài kia/ Chẳng bằng
mẹ đã thức vì chúng con (Mẹ). Sao còn có thể trở thành biểu tượng trên quốc kỳ
của nhiều dân tộc. Lá cờ đỏ sao vàng của người Việt đã đi vào biết bao tác phẩm
thi ca, trong đó phải kể đến bài thơ Thụy bất trước (Không ngủ được) của Hồ Chủ
tịch trong tập Nhật ký trong tù: Nhất canh... nhị canh... hựu tam canh/ Triển
chuyển, bồi hồi, thụy bất thành/ Tứ, ngũ canh thì tài hợp nhãn/ Mộng hồn hoàn nhiễu
ngũ tam tinh (Một canh... hai canh... lại ba canh/ Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng
thành/ Canh bốn canh năm vừa chợp mắt/ Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh).
Thời kỳ Thơ Mới, những vì sao còn có thể diễn tả tâm trạng cô
đơn lẻ loi mất phương hướng, mất niềm tin của con người: Hãy cho tôi một tinh cầu
giá lạnh/Một vì sao trơ trọi cuối trời xa/ Để nơi ấy tháng ngày tôi lẩn
tránh/Những ưu phiền, đau khổ với buồn lo (Những sợi tơ lòng - Chế Lan Viên).
Đêm tàn chẳng có chiêm bao/ Đêm tàn có mấy chòm sao cũng tàn (Một con sông lạnh
- Nguyễn Bính). Trong thơ Đinh Hùng, sao còn gắn với những niềm kinh dị, mê ảo,
là cuộc kiếm tìm mải miết của người thi sĩ với cái đẹp hay một thế giới tiên
nguyên nào đó: Khi miếu đường kia phá bỏ rồi/Ta đi tìm những hướng sao rơi/Lạc
loài theo dấu chân cầm thú/ Từng vệt dương sa mọc khắp người (Những hướng sao
rơi). Và Hàn Mặc Tử, thi sĩ của đau thương và bất hạnh, máu cuồng và hồn điên,
cũng được người bạn của mình, Chế Lan Viên, ví với một vì sao: “Trước không có
ai, sau không có ai, Hàn Mặc Tử như một ngôi sao chổi xoẹt qua bầu trời Việt
Nam với cái đuôi chói lòa rực rỡ của mình”.
Trong thi ca hiện đại sau này, khi diễn tả về nỗi cô đơn, người
ta vẫn dùng hình ảnh vì sao: Hiểu tôi là ngọn núi cao/ Thương tôi có một vì sao
cuối trời (Đồng Đức Bốn), "Em hãy vì mọi người, từng lời hát, từng nụ cười.
Riêng em có buồn, thì ngồi yên cho tôi ngắm xem. Vì sao trong đôi mắt em, có những
ngôi sao cô đơn (...) Tôi mong suốt đời, bình yên cho tôi ngắm xem. Vì sao
trong đôi mắt em, đã vắng những ngôi sao cô đơn" (Ngôi sao cô đơn - Nhạc và lời:
Thanh Tùng)
Những ngôi sao cũng có khi gắn với những tình cảm thật trong
sáng vui tươi của trẻ thơ, như trong bài hát nổi tiếng của nhạc sĩ Văn Chung
nhưng câu chuyện về ca khúc ấy lại lấy đi nước mắt của bao thính giả. Năm 1947,
con gái của nhạc sĩ Văn Chung bị chết trong một trận ném bom của địch. Nhớ
thương con gái mình, ông đã viết nên ca khúc Đếm sao để tặng cho con và rồi biết
bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam đã yêu mến và hát ca khúc này: “Một ông sao sáng
hai ông sáng sao. Ba ông sao sáng, sáng chiếu muôn ánh vàng. Bốn ông sáng sao
kìa năm ông sao sáng, kìa sáu ông sáng sao, trên trời cao...”
3. Không chỉ đi vào trong thi ca của người Việt, nhiều
tình khúc danh tiếng của người phương Tây cũng có những vì sao, nhờ ánh sao để
diễn tả tình yêu bất diệt. Ca khúc Love story của nhạc sĩ Francis Lai đã khép lại
bằng những lời ca: I know I’ll need her till the stars all burn away. And she
will be there (Tôi biết tôi mãi cần nàng cho dù tất cả những vì sao sáng ngời
kia vụt tắt. Và nàng vẫn mãi nơi đây bên tôi.) Và bản ballad And I love her của
ban nhạc tứ quái huyền thoại The Beatles cũng kết thúc bằng những vì sao:
Bright are the stars that shine. Dark is the sky. I know this love of mine will
never die and I love her (Như những vì sao đang tỏa sáng lấp lánh giữa trời
đêm, tôi biết rằng tình yêu của tôi không bao giờ chết. Và tôi yêu nàng).
Cùng với trần gian và tình yêu muôn thuở, những vì sao sẽ mãi
còn làm bạn với con người cho tới ngày tận thế...
22/12/2017Đỗ Anh Vũ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét