Những tác phẩn văn xuôi
Quốc ngữ đầu tiên của một số
cây bút nữ Việt Nam
Từ năm 1926 đến năm 1928 có những cái tên phụ nữ xuất hiện
trên các báo ở Nam Bộ cùng tác phẩm của họ như Hồ Thị Quế, Cô Trần Ai, Cẩm Vân
nữ sĩ, Đạm Phương nữ sử, Huỳnh Thị Bảo Hòa, Phan Thị Bạch Vân... Dựa theo năm
xuất bản có thể xếp theo thứ tự: Má hồng không thuốc mà say của Cô Trần
Ai (1924), Hồng Hoàng Sa thọ oan của Cô Trần Ai (1925), Cổ Nguyệt
Hương của Hồ Thị Quế (1926), Ngọc chìm đáy biển của Mộng Hiệp nữ
sĩ (1927), Để tội cho hoa của Cẩm Vân nữ sĩ (1927), Tây phương mỹ
nhơn của Huỳnh Thị Bảo Hòa (1927), Kim Tú Cầu của Đạm Phương nữ
sử (1928), Đất bằng sấm dậy của Cẩm Vân nữ sĩ (1928), Giám hồ nữ
hiệp của Hoàng Thị Tuyết Hoa (1928), Giọt lệ phòng đào của Nguyễn
Thị Thanh Hà (1928), Gương nữ kiệt của Phan Thị Bạch Vân (1928).
Khi nghiên cứu về phong trào sáng tác văn xuôi quốc ngữ của
các cây bút nữ đầu thế kỷ XX, việc làm thế nào để xác định cho được nhân thân
thực sự của tác giả là một điều cực kỳ khó khăn. Như đã biết, vào khoảng những
năm từ 1926 đến 1928, trên báo chí Nam Kỳ xuất hiện rầm rộ phong trào khai mở
dân trí cho phụ nữ nước nhà. Yêu cầu khai mở dân trí này đã khiến một số nhà hoạt
động văn hóa nam giới đôi khi lấy cho mình một bút danh nữ để cổ súy, thúc đẩy
phong trào sáng tác của nữ giới. Đó là một tình hình thực tế. Tình hình này đã
dẫn đến việc nhiều tác phẩm hiện nay không thể xác định tác giả đích thực.
Với những cứ liệu hiện có, trong những tác giả trên, hiện nay
chúng tôi chỉ mới xác định được tiểu sử chính xác của ba cây bút nữ là Đạm
Phương nữ sử, Huỳnh Thị Bảo Hòa và Phan Thị Bạch Vân.
Trên Nông Cổ Mín Đàm số 130, ngày 14-10-1924 có
đăng một mẩu giới thiệu ngắn:
“Mới xuất bản.
Má hồng không thuốc mà say của Cô Trần Ai”.
Không lâu sau đó, Công Luận Báo số 135, 8-7-1925,
đăng một bài bình phẩm của tác giả Tùng Lâm có tựa Ít lời bình phẩm bổn
tiểu thuyết Hồng Hoàng Sa thọ oan. Trong bài bình phẩm Tùng Lâm cho
biết: “Bổn tiểu thuyết Hoàng Hồng Sa thọ oan này chính tay một cô nữ
sĩ Trần Ai viết ra, cô hiện làm nữ giáo, song người có tánh ham làm văn, hễ rảnh
được thì giờ thì viết quốc văn và soạn tiểu thuyết, cô soạn được nhiều bổn tiểu
thuyết...”. Qua bài bình phẩm thì đây là câu chuyện oan tình của một người
con gái có tên Hồng Hoàng Sa. Không rõ nội dung ra sao, chỉ biết tác giả Tùng
Lâm đã hết lời khen tặng tác phẩm: “Trong ấy nhiều đoạn thảm tình nhiều lối
biến huyễn, tôi lược thuật ra không hết, song tôi kết luận lại một lời riêng tặng
cho cô Trần Ai rằng: Bổn tiểu thuyết này có thể giúp ích được cho nhà viết quốc
văn và kinh tỉnh được cho phong hóa đời này vậy, dẫu lời văn chưa được lão luyện
cho lắm là vì tác giả như tuồng mới lược thảo qua, ước chi tác giả gia công vào
một ít thì giờ mà nhuận sắc lại thì thật là một quyển tiểu thuyết có giá trị biết
là dường nào”.
Như vậy, nếu tính theo thời điểm tác phẩm được giới thiệu
trên Nông Cổ Mín Đàm thì Má hồng không thuốc mà say là một
tác phẩm được xuất bản sớm nhất của một phụ nữ (1924). Tác phẩm này hiện nay
chưa tìm được nên không thể biết chính xác nó là tác phẩm được sáng tác hay phỏng
dịch. Tiếp đến, phải kể Hồng Hoàng Sa thọ oan được tác giả Tùng Lâm
xác định do Cô Trần Ai viết ra, nhưng cũng thật đáng tiếc, hiện nay
chúng tôi cũng chưa tìm được văn bản.
Tác phẩm Cổ Nguyệt Hương, như trên đã đề cập, được xuất
bản năm 1926 bởi nhà in Xưa Nay. Trong Lời tựa tác giả cho biết “Đây
là tích của nàng Cổ Nguyệt Hương, một gái trung, hiếu, tiết, nghĩa gồm đủ...”,
“Tôi xem truyện giải buồn, thấy một lối đáng làm gương phải quấy, nên chẳng nài
công khó nhọc diễn ra đây, trước là quý bà, quý ông xem cho tiêu khiển, sau trẻ
em coi lấy làm gương, như chỗ nào sơ siển, cúi xin quý vị thương tình thứ cho”1. Lời tựa được viết tại Cần Thơ
tháng 1 năm 1926, ký tên Thanh Hương Hồ Thị Quế, nghiệp chủ làng Tân An, tổng Định
Bảo, tỉnh Cần Thơ.
Đây có thể coi như một truyện phóng tác do một cái tên phụ nữ
viết. Câu văn xuôi còn xen lẫn với những câu văn vần. Do chỉ diễn lại,
viết lại truyện sử nước người (Trung Hoa), nên Cổ Nguyệt Hương không
được giới làm văn thời đó chú ý.
Cùng năm 1927, sau khi giới thiệu tác phẩm Tây phương mỹ
nhơn của Huỳnh Thị Bảo Hòa trên các số 607 ngày 22-7-1927 và 635 ngày
14-10-1927, Đông Pháp Thời Báo cũng giới thiệu xen kẽ đến bạn đọc một
tác phẩm khác là Để tội cho hoa, 2 cuốn, dày 50 trang của Cẩm Vân nữ sĩ
trên số 633, ngày 26-9-1927. Xin trích ra đây lời giới thiệu của báo:
“Giới thiệu sách mới
Ai là người hay xem tiểu
thuyết.
Vừa rồi cô Cẩm Vân nữ sĩ có gởi
đến cho bổn báo một bộ tiểu thuyết chia làm hai quyển, nhan đề Để tội cho
hoa, trong truyện tả một cô thiếu phụ trung trinh đúng mực, tình nghĩa vẹn
toàn, chồng cô cô vẫn yêu nhưng nước cô cô lại yêu hơn nữa, hương lửa duyên
chưa kịp bén thì can qua bỗng đã lay trời, chồng cô vì nước phải đầu quân, cô
vì chồng phải tìm vào đất giặc. Chiếc thân liễu yếu đào thơ, giữa cảnh gió vàng
mưa sét, khi thì cô cỡi tàu bay, khi thì cô nằm trên núi, khi thì cô bị giặc bắt
bỏ tù, khi thì làm người khán hộ. Nhộng bướm thay hình thân tằm vẫn nhất, mối
tơ đến chết vẫn chẳng lìa lòng. Đọc truyện cô thấy cô cay đắng bao nhiêu càng
thương xót cô bấy nhiêu, thương xót cô bao nhiêu càng khen ngợi cô bấy nhiêu.
...Đến như lời văn, tuy chẳng
lấy gì làm đẻo gọt lắm nhưng êm đềm mà giản dị, nghe cũng êm tai... BB”
Cho đến nay chúng
tôi vẫn chưa biết gì hơn về tác giả Cẩm Vân nữ sĩ ngoài cái tên và hai bộ tiểu
thuyết Để tội cho hoa và Đất bằng sấm dậy. Để tội cho hoa không
tìm được văn bản nhưng Đất bằng sấm dậy được xuất bản một năm
sau đó, 1928, thì chúng tôi đang có văn bản trong tay. Theo giới thiệu của Đông
Pháp Thời Báo, có thể chắc rằng Tây phương mỹ nhơn được viết cùng một
khoảng thời gian với Để tội cho hoa. Nội dung được giới thiệu cho thấy đây
là tác phẩm được phóng tác dựa theo một câu chuyện nước ngoài nhưng lấy bối cảnh
xã hội Việt Nam đương thời. Tác giả mong muốn qua cuộc đời của người phụ nữ
trong truyện khơi gợi tinh thần yêu nước cho những bạn quần thoa đang còn an phận
trong trướng gấm rèm thêu.
Cùng năm 1927, nhà in Xưa Nay phối hợp với Cổ Kim Thư Xã cho
xuất bản tác phẩm Ngọc chìm đáy biển của Mộng Hiệp nữ sĩ. Có thể thấy Ngọc
chìm đáy biển là một tác phẩm dày dặn nhất trong các tác phẩm được xuất bản
cùng thời và được đứng tên người viết là phụ nữ (ba cuốn, dài 144 trang). Khoảng
một năm sau khi Ngọc chìm đáy biển ra đời, trên Đông Pháp Thời
Báo, số 751, 2-8-1928 người đọc thấy ở mục Bình phẩm tiểu thuyết có
bài viết mang tựa đề Ngọc chìm đáy biển của Mộng Hiệp nữ sĩ của tác
giả Văn Ninh. Trong bài viết, Văn Ninh khẳng định Ngọc chìm đáy biển là
một tác phẩm dịch từng được đăng trên Trung Bắc Tân Văn cũng như đã
xuất bản thành sách ở miền Bắc với tựa là Thuyền tình bể ái “...Về
nhà dở ra coi, chưa coi hết ba trương, vội đặt xuống, nhớ hình như đã có đọc một
bộ nào, tương tự như một bộ này rồi. Ráng đọc nữa mới hay Mộng Hiệp nữ sĩ ăn cắp
ở bộ Thuyền tình bể ái đã đăng trong báo Trung Bắc Tân Văn và đã in
thành sách bán ở ngoài Bắc.
...Lại còn một cái lạ nữa là bộ Thuyền
tình bể ái trích ở truyện Tây, những vai trong truyện tức nhiên là người
Tây, tánh tình người Tây khác với người Nam. Mộng Hiệp nữ sĩ đã đổi ra làm truyện
Nam mà cách đi đứng ăn nói cứ để nguyên không đổi lại nghe lại càng chướng lắm...”.
Thực hư điều ấy chưa ai xác
minh được, chỉ biết rằng Ngọc chìm đáy biển không ai nhắc đến nữa;
và cái tên Mộng Hiệp nữ sĩ từ đó cũng không còn thấy xuất hiện.
Tác phẩm được xuất bản trong
năm 1927 như vậy chỉ còn Tây phương mỹ nhơn của Huỳnh Thị Bảo Hòa, một
tác phẩm đã được dư luận chú ý và nhiều nhà hoạt động báo chí tiếng tăm như Huỳnh
Thúc Kháng, Diệp Văn Kỳ, Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu, Bùi Thế Mỹ... giới thiệu. Điều
cần nhấn mạnh ở đây là tác phẩm Tây phương mỹ nhơn chính xác là
do một tác giả nữ sáng tác.
Tuy vậy trong số những tác phẩm của các tác giả nữ xuất bản
trong năm 1928 có một cuốn cần được lưu ý; đó là tác phẩm Kim Tú Cầu của
Đạm Phương nữ sử. Theo Lời tựa của tác giả thì “Tiểu thuyết nhân tình
ngẫu lục, toàn tập mười truyện, hoặc truyện thuộc về cựu thời, hoặc thuộc về
kim thời, hoặc tự soạn, hoặc biên dịch; tùy dài ngắn khác nhau, song cái quan
niệm của tác giả đều là hữu sở nhân mà ghi chép lại, chớ không phải bỗng dưng bịa
đặt ra, hay là ưa vui văn chương mà làm ra”2. Kim Tú Cầu là chuyện kể về cuộc
đời bất hạnh của cô Tú Cầu, con gái của một vị quan đã nghỉ hưu của triều đình
Huế. Do những suy nghĩ sai lệch, bảo thủ của cha mẹ mà Tú Cầu phải dang dở
duyên lành, trải thân đất khách và cuối cùng bỏ mạng xứ người. Qua nội dung của
tác phẩm, có thể đoan chắc đây là một tác phẩm được tác giả sáng tác, mà bà gọi
là tự soạn, không phải biên dịch, cảm như câu chuyện đã được Đạm Phương nữ sử
ghi chép lại bằng những quan sát thấy được trong cuộc sống trước mắt bà.
Ý thức rất rõ công việc viết lách của mình, Đạm Phương nữ sử
cũng là cây bút nữ đầu tiên nêu lên quan điểm sáng tác của mình: “Xưa nay người
ta thường nói “tiểu thuyết là để cảm xúc lòng người”; nhưng về phần tôi, thì
tôi nói rằng: vì có cảm xúc mới làm ra tiểu thuyết; bao nhiêu những điều mắt thấy
tai nghe, dầu vui hay buồn, thương hay ghét, khen hay chê, có quan hệ đến nhơn
tình phong tục há chẳng nên miêu tả như những bức truyền thần, để lại làm chỗ
ký ức cho mình, và cũng để giúp phần suy nghiệm cho người đời”3.
Kim Tú Cầu trước khi được Nữ Lưu Thơ Quán Gò Công phối hợp
với nhà in Bảo Tồn xuất bản thành sách thì nó đã được đăng tải nhiều kỳ
trên Lục Tỉnh Tân Văn (từ số 1460, 15-7-1922 rải rác đến số 1567,
22-10-1923) và Trung Bắc Tân Văn (từ số ngày 25-5-1923 đến số ngày
21-7-1923). Như vậy, thực chất tác phẩm đã được viết ra trước khi được in thành
sách là sáu năm. Và nếu lấy thời gian xuất hiện Kim Tú Cầu trên
báo Lục Tỉnh Tân Văn làm mốc thì chính tác phẩm này mới là tác phẩm
văn xuôi viết bằng chữ quốc ngữ đầu tiên do một phụ nữ sáng tác của văn học Việt
Nam hiện đại.
Như vậy, nói một cách chính xác, Tây phương mỹ nhơn chỉ
là một trong những tác phẩm viết bằng văn xuôi quốc ngữ ra đời sớm
nhất của một cây bút phụ nữ ở nước ta, chứ không phải “là vở tiểu thuyết
thứ nhất của trong bạn quần thoa mới soạn ra”4.
Những cây bút Đạm Phương nữ sử, Huỳnh Thị Bảo Hòa, Phan
Thị Bạch Vân... đều là những người phụ nữ tài danh trong thời đại họ đã sống.
Những hoạt động văn hóa xã hội của họ minh chứng điều ấy. Đó là những trí thức
nữ cấp tiến, linh hoạt hiếm hoi của đất nước ta đầu thế kỷ XX. Những người phụ
nữ ít nhiều đã góp công trong việc đưa bạn quần thoa từ trướng gấm, buồng the
góp mặt với xã hội, tạo thành một phong trào mà sau đó trở thành tôn chỉ của
báo Phụ Nữ Tân Văn - “Phấn son tô điểm sơn hà. Làm cho rõ mặt
đàn bà nước Nam”.
Xin nhắc lại và nhấn mạnh một ý đã viết trong một bài nghiên
cứu trước đây5: Có một so sánh nhỏ: nếu như các cây bút
nam Nguyễn Trọng Quản, Trần Thiên Trung (Trần Chánh Chiếu), Trương Duy Toản...
được coi là những người đi tiên phong mở đường cho văn xuôi hiện đại Việt Nam
ra đời và phát triển thì các cây bút nữ Đạm Phương nữ sử, Huỳnh Thị Bảo Hòa,
Phan Thị Bạch Vân,... phải được kể là “những ngọn cờ tiên phong cho đạo quân
nương tử”6, là những nữ văn sĩ lớp đầu tiên trong nền
văn xuôi Việt Nam hiện đại, dù do hạn chế của hoàn cảnh, thời đại, sự nghiệp
văn chương của họ vẫn còn non và mỏng.
Chú thích:
1. Cổ Nguyệt Hương. Truyện. Thanh
Hương Hồ Thị Quế, Xưa Nay xuất bản, Sài Gòn, 1926, trang 1.
Nguyễn Kim AnhTheo http://www.gio-o.com/
Theo http://www.gio-o.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét